I LU nahan ishima nyian * we sha kwagh vee? Alaghga ishima za u iyol sha ci u yange or ôr kwagh shin nan er kwagh u vihin we kpishi. Gayô, alaghga ka kwagh u we iyol you yange u ôr shin u er a lu nan we ishimanyian ye. Ikyav i tesen yô, alaghga yange u er isholibo nahan ishima ngi zan we iyol ér mayange Yehova una de u a kwaghbo la ga. U hemban vihin je yô, alaghga u hen wer er ishima i lu nyian we kpishi yô tese ér u ban a jighjigh, u ngu or u ikyoogh ga. Kpa kwagh la ka mimii?

2. Ka akav a unô ken Bibilo a tese ér aluer ishima ngi zan se iyol kpa kwagh la tese ér se ban a jighjigh ga?

² Nenge ase akav agen kpuaa ken Ruamabera. Hana u yange va mar profeti Samuel la, lu kwase u lun a jighjigh kpishi. Kpa yange ishima va vihi un ker tsung zum u orgen hen ya na nan lu eren a na dang yô. (1 Sam. 1:7) Apostoli Paulu kpa yange lu a jighjigh taveraa, kpa ‘ishima lu nyian un kpishi sha kwagh u atôônanongo cii.’ (2 Kor. 11:28) Tor Davidi yange na Yehova jighjigh tsung, nahan Yehova kpa soo kwagh na kpishi. (Aer. 13:22) Nahan kpa Davidi yange er akaa agen shami ga, man akaa la va un a ishimanyian kpishi. (Ps. 38:4) Yehova yange sur ior mban cii asema shi na ishima gba ve shimi. De se time sha akaa a se fatyô u henen ken akav a ve la yô.

3. Shighe u mbagen ve ôr kwagh sha a vese dang yô, alaghga ishima ia za se iyol sha ci u nyi?

³ Zum u mbagenev ve lam a vese dang shin ve er kwagh a vese kundu kundu ga yô, adooga ishima ia za se iyol. Aluer or u nan ôr kwagh a vese la ka ijende yase i kôôsôô shin or u hen tsombor wase je yô, a hemba vihin se cii. Adooga ishima ia za se iyol, se hen ser ijende yase a nan ia pav. Ashighe agen yô, or u nan ne se ishimanyian la nana ôr kwagh a vese a lu sha lan, nahan kpa a lu se inja er i kuma se sanker nahan! (Anz. 12:18) Gayô, alaghga or nana ôr kwagh a vese dang man a lu sha apera je, ér i nyoon se. Anmgbian u kwase ugen u a lu gumkwase yô, yange tagher a imba mtaver ne. A kaa ér: “Anyom a karen ken ijime kpuaa nahan, wankwase u m hen mer ka ijende yam i ishima ishima yô, lu samber a aie sha iyol yam sha Intanet. Kwagh la yange vihim pev shi ishima zam iyol kpaa. M fa er hii ve lu vihin mo iti nahan ga.” Aluer ma ijende you i kôôsôô shin or u hen tsombor wou nan na ishima vihi u yô, u fatyô u henen kwagh ken Hana.

4. Ka mtaver u nyi Hana tagher a mi?

⁴ Hana yange tagher a mbamtaver tsung. Yange vôso nom anyom kar kpishi kpa lu maren ga. (1 Sam. 1:2) Man ken tar u Iserael yô, yange kwase a mar ga yô i lu inja er i wa nan ifan nahan. Kwagh ne yange a na yô kunya u kôr Hana a iyol na kpishi. (Gen. 30:1, 2) Kwagh u hemban vihin cii je yô, nom na lu a kwase ugen u i yilan un ér Penina, u mar mbayev yô. Man Penina yange a shi gban Hana iyuhwe, a “bamen un tsung, sha u vihin un ishima” ker. (1 Sam. 1:6) Sha hiihii la, Hana fatyô u wan ishima a mtaver ne ga. Kwagh ne yange a vihi un tsung, tsô “a gba vaan, kwaghyan kpaa a ya ga.” Yange “ishima lu vihin Hana” ker tsung. (1 Sam. 1:7, 10) Nahan Hana zua a ishimasurun nena?

5. Msen yange wase Hana nena?

⁵ Hana yange er msen pase Yehova er i lu un ken ishima yô. Eren msen been yô, pase Eli u lu Pristi u Tamen la kwagh u lu zayol na yô. Nahan Eli kaa a na ér: “Yô, za ase bem bem; Aôndo u Iserael A̱ na u kwagh u u sen Un yô.” Nahan lu nyi i due ken kwagh ne? Hana yange ‘yem za ya kwagh, ishigh nagh kera tese ishima i vihin ga.’ (1 Sam. 1:17, 18) Msen yange na yô, ishima gba Hana shimi.

6. Ka nyi se fatyô u henen hen Hana kua kwagh u i er ken Mbafilipi 4:6, 7 sha kwagh u msen u erene?

⁶ Aluer se taver ishima sha msen u eren yô, se  zua a bem. Hana yange tôô gôgô shighe u lamen a Ter na u sha la. (1 Sam. 1:12) Se kpa se fatyô u tôôn shighe gôgônan lamen a Yehova sha akaa a ishima i lu nyian se sha mi la, man a a ne se lu ken mcie la, kua mbamyen asev. Saa mbamsen asev vea doo tsung, a mshi shio ga. Shighe gen alaghga ishima a vihi se ker kpishi je yô, se lu ôron Yehova zayol wase vaan. Nahan cii kpa, mayange a due Yehova ishima u keghen ato a vese ga. Dugh u eren msen sha kwagh u mbamzeyol asev kera yô, gba u se umbur kwaghwan u i nger ken Mbafilipi 4:6, 7 la. (Ôr.) Paulu yange ôr jighilii ér se eren msen se sughun Aôndo. Se mba a atôakyaa kpishi a wuese Yehova shin nan un ishughun. Ikyav i tesen yô, se fatyô u sughun un sha iyua i uma i a ne se ne man akaa a doonashe a a gbe la, man sha dooshima u a tesen se la, kua sha ishimaverenkeghen i a ne se la. Shi ka nyi igen kpa se fatyô u henen ken kwagh u Hana laa?

7. Ka nyi Hana vea nom na eren hanma shighe?

⁷ Er Hana tagher a mbamzeyol kpishi nahan kpa, hanma shighe yô, a za vea nom na ken Shilo sha u za civir Yehova. (1 Sam. 1:1-5) Lu ken tabernakel Pristi u Tamen Eli kaa a Hana ér un ngu a ishimaveren ér Yehova una ungwa msen u Hana la ye, man kwagh ne yange sur Hana ishima kpishi.—1 Sam. 1:9, 17.

8. Mbamkombo vea fatyô u wasen se nena? Ta iwanger.

⁸ Se fatyô u zuan a bem aluer se za hemen u zan mbamkombo mba tiônnongo yô. Ashighe kpishi ka a eren msen u hiin mbamkombo asev yô, i sôn ér jijingi u Aôndo a lu a vese. Bem gema ka vegher u ityamegh ki jijingi la. (Gal. 5:22) Nahan aluer ishima ngi zan se iyol kpa se mba zan mbamkombo yô, se mba nan Yehova kua anmgbianev asev mba nomso man mba kasev ian i taver se ishima shi wasen se u hiden lun a bem ken ishima. Msen man mbamkombo ka igbenda i vesen i Yehova a eren tom a mi u wasen se sha er ishima ia gba se shimi yô. (Heb. 10:24, 25) Nenge ase kwagh ugen u shi se fatyô u henen ken kwagh u Hana la yô.

9. Ka nyi yange i gema ken mlu u Hana ga, kpa lu nyi i wase unu?

⁹ Mbamzeyol mba Hana yange tagher a mi ve ishima lu nyian un la yange ve bee ave ave ga. Shighe u Hana za civir Yehova ken tabernakel hide la, Hana hide shi va lu hen ya môm vea Penina. Man Bibilo ôr kwagh môm u tesen ér Penina gema inja ga. Nahan ka keng Hana yange una za hemen u wan ishima a akaa a Penina a shi ôron a na sha u i nyoon un la. Kpa gema kôrcio u lun a bem na u ken ishima her. Umbur wer Hana yange gem zayol na we sha ikyev i Yehova je, kwase ti hunde ishima kera. Yange de ér Yehova a sur un ishima shi a na ishima i pever un. Shighe kar yô, Yehova ungwa msen u Hana nahan un kpa hingir u maren ônov!—1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

10. Ka nyi se hen ken ikyav i Hana laa?

¹⁰ Aluer kwagh u a lu nan se ishimanyian la kar kera ga je kpa, se fatyô u hiden lun a bem. Aluer se er msen kpoghuloo shi se mba zan mbamkombo hanma shighe kpa, alaghga mbamzeyol asev mbagen vea bee ga. Kpa ikyav i Hana la tese se ér kwagh môm u yangen Yehova u surun se ishima kpa ngu ga. Yehova una hungur a vese mayange ga, shi una va na se injar sha jighjigh wase keng a bunde ga.—Heb. 11:6.

11. Ka akaa a nyi nahan yange na Paulu ishimanyiana?

¹¹ Paulu yange lu a atôakyaa kpishi a ishima ia nyian un yô. Ikyav i tesen yô, mbamzeyol mba anmgbianev mba nomso man mba kasev lu tagher a mi la na un ishimanyian sha ci u anmgbianev  mbara doo un ishima. (2 Kor. 2:4; 11:28) Shighe u apostoli Paulu lu eren tom u kwaghpasen la, ashighe kpishi mbaahendanev ve gbidye un shi ve wuhe un ken purusu. Shi akaa agen er “ibanave” nahan kpa yange na ishima nyian un. (Fil. 4:12) Shi alaghga yange una nyôr tso yô, ishima i nyian un ér tso la una va za ur a na sha ci u tso vande urun a na kuma acin atar. (2 Kor. 11:23-27) Kpa Paulu nôngo a ishimanyian ne nena?

12. Ka nyi yange i wase u panden Paulu ishimanyiana?

¹² Yange anmgbianev mba nomso man mba kasev vea lu ken zayol yô, ishima i nyian Paulu, nahan cii kpa nôngon ér una sôr uzayol mbara sha tahav nav ga. Paulu yange eren kwagh akuma akuma. Yange tsua mbagenev sha er vea wase u nengen sha mbamgbe mba tiônnongo yô. Ikyav i tesen yô, yange ver ior er Timoteu man Titu nahan sha aan a tom, shi ve lu ior mba a fatyô u nan ve jighjigh yô. Tom u anmgbianev mba nomso mban eren la yange ua na ishima ia pande u nyian Paulu je ka u henen a hen ga.—Fil. 2:19, 20; Titu 1: 1, 4, 5.

13. Mbatamen vea fatyô u dondon ikyav i Paulu la nena?

¹³ Pine mbagenev iwasen. Nyian kpa kwagh ka una er anmgbianev ken tiônnongo yô, ishima i za mbatamen iyol kpishi er Paulu kpa yange i lu un nahan. Kpa ortamen môm tseegh nana fatyô u wasen hanma or ga. Aluer nan umbur ér nana fatyô u eren hanma kwagh tswen ga yô, nana pine mbatamen mbagen iwasen shi nana tsaase agumaior sha er aa wase nan u nengen sha iyôngo i Aôndo yô.—2 Tim. 2:2.

14. Lu nyi mayange Paulu hen ken ishima ga, man ka nyi se fatyô u henen ken kwagh la?

¹⁴ Fa er i gbe hange hange u a sur u ishima yô. Paulu yange hiden a iyol ijime, nahan nengen ér un gande u a sur un ishima ga, shi a lumun ér azende a na a sur un ishima kpaa. Mayange je henen ér aluer azende a na sur un ishima yô, ior a va nenge ér un taver ga ze. Shighe u lu ngeren washika hen Filemon la, a kaa ér: “M ungwa kwagh u dooshima wou nahan saan mo iyol shi kundum iyol kpishi.” (File. 7) Paulu shi ter ior mbagen mba ve lu eren tom a na imôngo mba yange ve taver un ishima shighe u lu tagher a mbamtaver la yô. (Kol. 4:7-11) Zum u se hide a iyol yase ijime se lumun ser gba u a sur se asema yô, a saan anmgbianev mba nomso man mba kasev iyol u wasen se.

15. Paulu yange zua a mpeveryol zum u tagher a akaa a nyian un ishima la nena?

 ¹⁵ Suur sha Mkaanem ma Aôndo. Paulu yange fa er Mkaanem ma Aôndo ma a fatyô u surun un ishima yô. (Rom. 15:4) Shi fa nahan kpaa ér ma a fatyô u nan un kwaghfan u una wase un u hemban hanma mtaver cii yô. (2 Tim. 3:15, 16) Shighe u i wuhe Paulu ken Roma sha kwa har la, a hen ér un sôôn kpen. Er kwagh ne lu zan Paulu iyol nahan kpa, a gema a er nena? A kaa a Timoteu ér a va fefa. Una vaan yô, a vaan un a “uihyurenmbaruamabera.” (2 Tim. 4:6, 7, 9, 13) Sha ci u nyi? Lu sha ci u a shi nan kpa uihyurenmbaruamabera mbara lu avegher a Ruamabera u ken Zwa Heberu la a Paulu una fatyô u henen kwagh a mi sha tseeneke na yô. Aluer se dondo ikyav i Paulu la sha u henen Mkaanem ma Aôndo hanma shighe yô, sea tagher a nyi mtaver je kpa Yehova una er tom a Ruamabera u surun se asema.

16. Shighe u Davidi er isholibo i vesen la, lu zayol nyi nyôr kere?

¹⁶ Davidi yange er kwagh u vihin kpishi. Yange er idya a Batesheba, shi ker gbenda i wua nom na, shi yer iferkwagh i er ne anshighe kar. (2 Sam. 12:9) Sha hiihii la Davidi lumun ér ishima i za un iyol sha kwagh ne ga. Kpa kwagh ne gema vihi ikyar i ya vea Yehova la shi ure kpishi, je yô gba angev. (Ps. 32:3, 4) Lu nyi i wase Davidi u nôngon a zayol u za kpela va a mi sha iyol na nee, man ka nyi ia wase se shighe u se er isholibo i vesene?

17. Pasalmi 51:1-4 tese se er Davidi yange gema ishima sha mimi la nena?

¹⁷ Sôn Yehova a de u a kwaghbo. Yange shighe karen yô, Davidi er msen hen Yehova. A gema ishima sha mimi shi pase Yehova asorabo a na. (Ôr Pasalmi 51:1-4.) Kwagh ne yange na ishima gba un shimi je gande! (Ps. 32:1, 2, 4, 5) Aluer u er isholibo i vesen yô, de nôngon wer u yer i ga. Kpa gema er msen pase Yehova hanma kwagh u ú er cii. Nahan ishima ia hii u gban we shimi shi imoshima you ia pande u nan we ibo sha kwagh u ú er la. Kpa aluer u soo u hiden yan ikyar a Yehova yô, gba u u er di msen tsô maa u hide u tema kera ga.

18. Davidi yange er nena shighe u i tsaha un laa?

¹⁸ Lumun tsaha. Shighe u Yehova tindi profeti Natan ér a za pase Davidi kwagh u isholibo  i Davidi la, Davidi ker akaa a kôron ave shin kaa ér kwagh u un er la vihi gande ga ze. Her ave ave je Davidi kav er i lu nom u Batesheba tseegh un er un kwaghbo ga, kpa i lu Yehova jighilii un hembe eren un kwaghbo yô. Davidi yange lumun mtsaha u Yehova na un la, nahan Yehova de un a kwaghbo. (2 Sam. 12:10-14) Aluer se er isholibo i vesen yô, gba u se lam a mba Yehova a tsough ér ve kuran se la. (Yak. 5:14, 15) Shi doo u se palegh ishô keren. Aluer se ngohol tsaha u i ne se la a atimbir shio yô, kape a kera ngôôr ga je se hide se lu a bem u ken ishima kua iember je la.

19. Ka nyi i gbe u se kange ishima u erene?

¹⁹ Kange ishima wer u kera kimbir isholibo shon ga. Tor Davidi yange fa ér ka sha iwasen i Yehova tseegh una kera shi kimbir asorabo a un vande eren la ga ye. (Ps. 51:7, 10, 12) Yehova yange den Davidi isholibo yô, Davidi kange ishima ér una kera henen akaabo ken ishima na ga. Kwagh ne na yô, zua a bem ken ishima.

20. Er Yehova a den se kwaghbo yô, se tese iwuese sha kwagh ne nena?

²⁰ Ka sea er msen sea zamber a Yehova ser a de se asorabo, shi sea lumun tsaha shi sea nôngo sha afatyô wase cii sha er se kera kimbir u eren kwaghbo la ga yô, se tese ser se mba a iwuese kpishi er Yehova a den se kwaghbo yô. Zum u se er nahan yô, se zua a bem ken ishima. Anmgbian ugen yange er isholibo i vesen, iti na ér James. Un kpa a nenge a mimi u kwagh la. A kaa ér: “Yange m za pasen mbatamen isholibo i m er la yô, lum er i shirim zegeuikya nahan. M hii u zuan a bem ken ishima.” Doo se kpishi er se fe ser “TER ngu ikyua a mba asema a vihin ve la, yem mba ve lu a ishima i zamber yô”!—Ps. 34:18.

21. Se de ser Yehova a sur se asema nena?

²¹ Er ayange a masejime ne a sôôn kuusu ne, akaa a nan se ishimanyian aa lu seer a seer. Nahan zum u ishima i hii u nyian we sha ma kwagh yô, ker iwasen hen Yehova fele je. Henen Bibilo sha gbashima. Hen kwagh ken ikyav i Hana man Paulu man Davidi la. Sôn Ter u u sha la a wase u sha er u fa kwagh u a lu nan we ishimanyian la yô. (Ps. 139:23) De un a wase u sha mbamzeyol ou mbara, hemban je yô, mba u lu a tahav sha mi kpuaa tseegh shin u lu a kwagh u eren sha mi ga kuaa la. Aluer u er nahan yô, u lu er orpasalmi u ngise wa Yehova icam la nahan. A kaa ér: “Zum u ishimanyian na m hingir tenge tenge yô, we u surum ishima shi u na ishima gbam shimi.”—Ps. 94:19, NWT.