1. Kumbi ndi vinthu wuli vo vingachitiska kuti tifipengi mtima, nanga tingayamba kuŵanaŵananji?

KUMBI mukufipapu mtima * ndi chinthu chinyaki? Mungafipa mtima chifukwa cha vo ŵanthu anyaki akamba pamwenga kuchita. Kweniso mungafipa mtima chifukwa cha vo mwaŵeni mwakamba pamwenga kuchita. Mwakuyeruzgiyapu, munganangiska vinthu vinyaki, ndipu mungafipa mtima kuti Yehova wakugowokiyeningi cha. Ndipu chinthu chiheni ukongwa ntchakuti asani mufipa mtima, mungayamba kuŵanaŵana kuti mulivi chivwanu ndipuso kuti ndimwi munthu muheni. Kweni kumbi uwu mbuneneska?

2. Kumbi ndi vakuyeruzgiyapu nivi va mu Malemba vo vilongo kuti asani munthu wafipa mtima ving’anamuwa kuti walivi chivwanu cha?

² Tiyeni tiwonepu vakuyeruzgiyapu vimanavi va mu Malemba. Anyina aku Samuyeli a Hana ŵenga ndi chivwanu chikulu. Kweni afipanga mtima chifukwa chakuti muwolu munyawu waŵasuzganga ukongwa. (1 Samu. 1:7) Wakutumika Paulo wenga ndi chivwanu chakukho, kweni ‘wafipiyanga mtima mipingu yosi.’ (2 Akori. 11:28) Fumu Davidi nayu yenga ndi chivwanu chikulu mwakuti Yehova wayiyanjanga ukongwa. (Machi. 13:22) Kweni iyu yingunangiska vinthu vinyaki vo vinguchitiska kuti yisuzgiki maŵanaŵanu. (Sumu 38:4) Yehova wanguŵapembuzga ndi kuzikiska mtima weyosi waku yiwu. Tiyeni tiwoni vo tingasambira ku ŵanthu ŵenaŵa.

3. Ntchifukwa wuli tingasuzgika maŵanaŵanu asani anyidu alongoro nasi mwaganyavu?

³ Tingafipa mtima asani anyidu alongoro nasi mwaganyavu  pamwenga asani atichitiya vinthu vambula urunji. Venivi vichitika ukongwa asani munthu yo watichitiya venivi ndi mubwezi pamwenga mubali widu. Tingayamba kufipa mtima kuti ubwezi pamwenga ubali ndi munthu yo umalengi. Nyengu zinyaki, iyu wangalongoro mwambula kuŵanaŵana umampha ndipu tingavwa nge kuti watigwaza ndi lipanga! (Nthanthi 12:18) Pamwenga nyengu zinyaki munthu wangalongolore dala mwaganyavu kuti vitiŵaŵi. Venivi ndivu vinguchitikiya mzichi munyaki wachinyamata. Iyu wanguti: “Vyaka vimanavi kuvuli uku, munthu munyaki yo ndawonanga kuti wenga munyangu wa pamtima, wangwamba kukamba nkhani zaboza zaku ini pa Intaneti. Vingundiŵaŵa ukongwa ndipu ndingusuzgika maŵanaŵanu. Ndinguvwisa cha chifukwa cho munthu yo ndamugomezganga wachitiyanga viyo.” Asani munyinu pamwenga mubali winu wakukwiyisani, mungasambira vinandi kwaku Hana.

4. Kumbi Hana wangukumana ndi masuzgu wuli?

⁴ Hana wangukumana ndi masuzgu ngakulu. Mwakuyeruzgiyapu, kwa vyaka vinandi Hana wabalanga cha. (1 Samu. 1:2) Kali ku Isirayeli, munthukazi yo walekanga kubala amuwonanga kuti ngwakutembeka. Venivi vamuchitiskanga soni. (Chiya. 30:1, 2) Vinthu venga vakusuzga ukongwa kwaku Hana chifukwa mulumu waki wenga ndi munthukazi munyaki zina laki Penina, yo wangumubaliya ŵana. Penina wawonanga kuti Hana ndi murwani waki ndipu “wamunyozanga nyengu zosi kuti wamukwiyisi.” (1 Samu. 1:6) Pakwamba, Hana wenga ndi chitima ukongwa chifukwa cha venivi. Iyu wangukwiya ukongwa mwakuti “waliyanga ndipu watondekanga kurya.” Iyu “wavwanga kuŵaŵa ukongwa mumtima.” (1 Samu. 1:7, 10) Kumbi Hana wangupembuzgika wuli?

5. Kumbi pempheru lingumuwovya wuli Hana?

⁵ Hana wangukambiya Yehova mo wavwiyanga. Wati wapemphera wangukambiya Eli Wasembi Mura masuzgu ngaki. Pavuli paki, Eli wangukambiya Hana kuti: “Luta mu chimangu, ndipu Chiuta waku Isirayeli wakupaski vo wamupempha.” Kumbi ntchinthu wuli cho chinguchitika? Hana “wanguluta, wangurya ndipu chisku chaki chingujapu so chachitima cha.” (1 Samu. 1:17, 18) Pempheru lingumuwovya kuti waŵi so ndi chimangu chamumtima.

6. Kumbi tingasambiranji kwaku Hana ndipuso pa Afilipi 4:6, 7 pa nkhani ya pempheru?

⁶ Tingaŵa so ndi chimangu chamumtima asani tifwiyapu kupemphera. Hana wangupemphera  nyengu yitali kwa Awisi akuchanya. (1 Samu. 1:12) Nasi tingakambiskana ndi Yehova kwa nyengu yitali. Tingamukambiya vo vititifipiska mtima, vo titopa kweniso vo tinangisa. Tikhumbika kulongoro fundu zakuvwika umampha pe cha asani tipemphera. Nyengu zinyaki tingalongoro mwakukwiya asani tikambiya Yehova vinthu vo vititisuzga maŵanaŵanu. Chinanga tingachita viyo, Yehova wavuka cha kuvwisiya vo titimukambiya. Kusazgiyapu pa kumukambiya masuzgu ngidu, tikhumbika kukumbuka ulongozgi wo we pa Afilipi 4:6, 7. (Ŵerengani.) Paulo wangukamba kuti asani tiromba, titenere so kuwonga. Te ndi vifukwa vinandi vakuwonge Yehova. Mwakuyeruzgiyapu, tingamuwonga chifukwa chakuti wakutipaska umoyu, vinthu vakutowa vo wakulenga, chanju chaki chambula kumala kweniso chifukwa cha vinthu vamampha vo wakutilayizga. Kumbi tingasambiranji so kwaku Hana?

7. Kumbi Hana ndi mulumu waki achitanganji nyengu zosi?

⁷ Chinanga kuti Hana wakumananga ndi masuzgu, kweni nyengu zosi iyu ndi mulumu waki alutanga ku Shilo kuchisopa Yehova. (1 Samu. 1:1-5) Eli Wasembi Mura wangumuchiska Hana. Wangumukambiya kuti Yehova wakamuki pempheru laki. Venivi vinguchitika pa nyengu yo Hana wenga panyumba yakusopiyamu.—1 Samu. 1:9, 17.

8. Kumbi maunganu ngangatiwovya wuli? Konkhoskani.

⁸ Tingaŵa so ndi chimangu chamumtima asani tiwungana nyengu zosi. Mu pempheru lakujuliya maunganu, kanandi tipempha Chiuta kuti mzimu waki uŵi nasi. Chimangu ntchimoza mwa mijalidu yo mzimu utuzga. (Aga. 5:22) Asani tisanirika pa maunganu chinanga mphanyengu yo tasuzgika maŵanaŵanu, tipaska mwaŵi Yehova kweniso abali ndi azichi kuti atichiski ndi kutiwovya kuti tije so ndi chimangu chamumtima. Yehova wagwiriskiya ntchitu pempheru ndi maunganu kuti watizikiski mtima. (Ahe. 10:24, 25) Wonani so chinthu chinyaki cho tingasambira kwaku Hana.

9. Kambani vinthu vo vinguleka kusintha pa umoyu waku Hana kweniso vo vingusintha.

⁹ Masuzgu ngo Hana wangukumana nangu ngangumala nyengu yeniyo cha. Wati wawere kunyumba kutuwa kunyumba yakusopiyamu, Hana wajanga mbwenu limoza ndi Penina. Ndipu Bayibolu likambapu cha kuti Penina wangusintha nkharu yaki. Mwaviyo, Hana watenere kuti wakhumbikanga mbwenu kukunthiyapu mazu ngaganyavu nga muwolu munyaki. Kweni Hana wanguleka kukwiya asani muwolu munyaki watimunyoza. Kumbukani kuti Hana wati wakambiya Yehova nkhani iyi, wanguleka kusuzgika maŵanaŵanu. Wanguzomera kuti Yehova wamupembuzgi ndi kumuzikiska mtima. Mukuluta kwa nyengu, Yehova wangumuka pempheru laku Hana, ndipu wangwamba kubala ŵana!​—1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

10. Kumbi vo vinguchitikiya Hana vititisambizanji?

¹⁰ Tingaŵa so ndi chimangu chamumtima chinanga kuti masuzgu ngangalutiliya. Chinanga kuti tingapemphera kutuliya pasi pamtima ndipuso kuwungana nyengu zosi, kweni masuzgu nganyaki ngangamala cha. Vo vinguchitikiya Hana vititisambiza kuti palivi cho chingatondekesa Yehova kuzikiska mtima widu asani tingamuzomereza. Yehova watiluwengi cha ndipu wazakutitumbika chifukwa chakugomezgeka kwidu.​—Ahe. 11:6.

11. Ntchifukwa wuli Paulo wafipanga mtima?

¹¹ Paulo wenga ndi vifukwa vinandi vakufipiya mtima. Mwakuyeruzgiyapu, chifukwa chakuti wayanjanga abali ndi azichi, waŵafipiyanga mtima asani asuzgika. (2 Akori. 2:4; 11:28) Pa nyengu yo wapharazganga, ŵanthu wo amususkanga kanandi amupumanga ndi kumuŵika mujeri. Wakhumbikanga so kukunthiyapu masuzgu  nganyaki ngo ngamufipiskanga mtima, nge kuŵa ndi “vinthu vimanavi.” (Afi. 4:12) Kweniso chifukwa chakuti sitima yingumusweke katatu, Paulo watenere kuti wafipanga mtima ukongwa asani wakwerengi sitima. (2 Akori. 11:23-27) Kumbi Paulo wachitanganji asani wafipa mtima?

12. Kumbi ndi vinthu wuli vo vinguwovya Paulo kuti waleki kufipa ukongwa mtima?

¹² Paulo waŵafipiyanga mtima abali ndi azichi asani asuzgika, kweni walimbananga nangu yija cha masuzgu ngawu. Iyu waziŵanga kuti wangachita yija cha vosi. Wangupempha abali anyaki kuti amuwovyi kuphwere mpingu. Mwakuyeruzgiyapu, ntchitu zinyaki zo wachitanga wangugaŵiyaku anthulumi akugomezgeka, nge Timote ndi Tito. Tikayika cha kuti ntchitu zo abali yaŵa achitanga, zinguwovya kuti Paulo waleki kufipa mtima ukongwa.​—Afi. 2:19, 20; Tito 1:1, 4, 5.

13. Kumbi ŵara angasambiranji kwaku Paulo?

¹³ Mupemphengi anyinu kuti akuwovyeni. Nge mo Paulo wachitiyanga, ŵara anandi mazuŵa nganu afipiya mtima abali ndi azichi mu mpingu wo akumana ndi masuzgu. Kweni mura yumoza wangafiska cha kuwovya abali ndi azichi wosi mu mpingu. Asani mura waziŵa fundu iyi, wapemphengi ŵara anyaki kuti amuwovyi kweniso kusambiza abali achinyamata kuti amuwovyi kuphwere mbereri zaku Chiuta.​—2 Timo. 2:2.

14. Kumbi ndi vinthu wuli vo Paulo walekanga kufipa navu mtima, ndipu vo wanguchita vititisambizanji?

¹⁴ Mutenere kuziŵa kuti namwi mukhumbika kupembuzgika. Paulo wenga wakujiyuyuwa. Mwaviyo, wapemphanga anyaki kuti amuchiskengi. Iyu watenere kuti wafipanga mtima cha kuti ŵanthu amuwonengi kuti ngwakulopwa asani wangazomera kuti anyaki amupembuzgi. Mu Kalata yo wangulembe Filimoni, Paulo wangukamba kuti: “Ndingukondwa ukongwa kweniso ndingupembuzgika ndati ndavwa vakukwaskana ndi chanju chaku.” (Fili. 7) Paulo wanguzumbuwa antchitu anyaki anandi wo angumuchiska ukongwa pa nyengu yo wasuzgikanga. (Ako. 4:7-11) Asani titijiyuyuwa ndi kuzomera kuti nasi tikhumbika kuchiskika, abali ndi azichi akondwengi kutiwovya.

15. Kumbi Paulo wanguchitanji wati wakumana ndi suzgu?

¹⁵ Muthembengi Mazu ngaku Chiuta. Paulo waziŵanga kuti Malemba ngangamupembuzga. (Aro. 15:4) Waziŵanga so kuti ngangamupaska  zeru kumalana ndi suzgu lelosi. (2 Timo. 3:15, 16) Wati wamangika kachiŵi ku Roma, Paulo waŵanaŵananga kuti we pafupi kufwa. Kumbi iyu wanguchitanji pa nyengu iyi? Wangupempha Timote kuti wazi kwaku iyu mwaliŵi. Wangumukambiya kuti wachiza wapingi “mipukutu.” (2 Timo. 4:6, 7, 9, 13) Chifukwa? Chifukwa mu mipukutu iyi, mutenere kuti mwenga Malemba nga Chiheberi ngo Paulo wagwiriskiyanga ntchitu asani wasambira Bayibolu pakuyija. Asani nasi nyengu zosi tiŵerenga Mazu ngaku Chiuta nge mo Paulo wachitiyanga, Yehova wagwiriskiyengi ntchitu Malemba ngenanga kuti watizikiski mtima, kwali tingakumana ndi masuzgu wuli.

16. Kumbi Davidi wanguvwa wuli wati wachita ubudi ukulu?

¹⁶ Davidi wanguchita vinthu viheni ukongwa. Mwakuyeruzgiyapu, wanguchita ureŵi ndi Betesheba, wangubayisa mulumu waki ndipu wanguyesesa kuti wabisi ubudi wenuwu. (2 Samu. 12:9) Pakwamba wasurangaku waka asani njuŵi yaki yitimusuzga. Ivi vinguchitiska kuti wasuzgiki mwauzimu pe cha. Iyu wangusuzgika so maŵanaŵanu kweniso wangumala nthazi. (Sumu 32:3, 4) Kumbi ndi vinthu wuli vo vinguwovya Davidi kumalana ndi maŵanaŵanu ngo wenga nangu chifukwa cha vo wanguchita? Kumbi ndi vinthu wuli vo vingatiwovya asani nasi tachita ubudi ukulu?

17. Kumbi mazu ngo Davidi wangukamba pa Sumu 51:1-4, ngalongo wuli kuti wangulapa kutuliya pasi pamtima?

¹⁷ Mupemphengi Yehova kuti wakugowokiyeni. Mukuluta kwa nyengu, Davidi wangupemphera kwaku Yehova. Iyu wangulapa kutuliya pasi pamtima ndipu wangusumuwa maubudi ngaki. (Ŵerengani Sumu 51:1-4.) Venivi vingumupembuzga ukongwa! (Sumu 32:1, 2, 4, 5) Asani mwachita ubudi ukulu, mungabisanga cha. Mumalu mwaki, mumukambiyengi Yehova mu pempheru. Asani muchitengi viyo, njuŵi yinu yikusuzgeningi cha. Kweni asani mukhumba kuti muŵi so pa ubwezi ndi Yehova, mukhumbika kuchita vinandi kusazgiyapu pa kupemphera.

18. Kumbi Davidi wanguchita wuli wati wapaskika chilangu?

¹⁸ Muzomerengi chilangu. Yehova wati watuma mchimi Natani kuti wakavumbuwi ubudi wo Davidi wanguchita, Davidi wangujiŵikiya kuvuli cha pamwenga kuyuyuwa ubudi waki. Iyu wanguzomera nyengu yeniyo kuti wangubudiya mulumu waku Betesheba pe cha, kweni wangubudiya so Yehova. Davidi wanguzomera chilangu  chaku Yehova ndipu Yehova wangumugowoke. (2 Samu. 12:10-14) Asani tachita ubudi ukulu, tikhumbika kukambiya ŵara. (Yako. 5:14, 15) Ndipuso tikhumbika cha kujiŵikiya kuvuli. Asani mungayamba mwaluŵi kugwiriskiya ntchitu ulongozgi wo mwapaskika, mbwenu muyambengi so mwaluŵi kukondwa ndi kuŵa ndi chimangu chamumtima.

19. Kumbi titenere kusimikiza mtima kuchitanji?

¹⁹ Mukhumbika kusimikiza mtima kuti muleki kuwerezapu ubudi wo munguchita. Davidi waziŵanga kuti wakhumbikanga kuwovyeka ndi Yehova kuti waleki kuwerezgapu maubudi ngo wanguchita. (Sumu 51:7, 10, 12) Yehova wati wamugowoke, Davidi wangusimikiza mtima kuti waleki kuŵanaŵana vinthu viheni. Venivi vingumuwovya kuti waŵi so ndi chimangu chamumtima.

20. Kumbi tingalongo wuli kuti tiwonga mtima wakugowoka wo Yehova wenawu?

²⁰ Tilongo kuti tiwonga mtima wakugowoka wo Yehova wenawu asani titimupempha kuti watigowoke, tizomera chilangu ndi kuyesesa kuti tileki kuwerezapu ubudi wo tinguchita. Asani tichitengi viyo, tiŵengi so ndi chimangu chamumtima. James yo wanguchita ubudi ukulu wanguwona kuti fundu iyi njauneneska. Iyu wanguti: “Ndati ndasumuwa ubudi wangu kwa ŵara, ndinguvwa nge ndathula chimwa chizitu. Ndenga so ndi chimangu chamumtima.” Vakuchiska ukongwa kuziŵa kuti “Yehova we pafupi ndi wo asweka mtima; iyu wataska wo mzimu wawu watekenyeka”!​—Sumu 34:18.

21. Kumbi tingalongo wuli kuti tikhumba kuti Yehova watizikiski mtima?

²¹ Po umaliru uŵandika, tikumanengi ndi vinthu vinandi vakufipiska mtima. Asani mwayamba kufipa mtima ndi chinthu chinyaki, mungasweranga cha kupempha Yehova kuti wakuwovyeni. Muŵerengengi Bayibolu nyengu zosi. Musambirengepu kanthu pa vo vinguchitikiya Hana, Paulo ndi Davidi. Mupemphengi Awusemwi akuchanya kuti akuwovyeni kuziŵa cho chitikuchitiskani kuti mufipengi mtima. (Sumu 139:23) Mumukambiyengi Yehova masuzgu ngo ngatikufipiskani mtima, ukongwa pa masuzgu ngo muwona kuti palivi cho mungachita. Asani muchitengi viyo, muyananengi ndi munthu munyaki yo wakulembaku buku la Sumu. Iyu wangukamba kuti: “Vinthu vakufipiska mtima vati vandimala nthazi, yimwi mungundipembuzga kweniso mungundizikiska mtima.”​—Sumu 94:19.