1. ¿Tuku max lu nalilakgaputsayaw, chu la nakinkamamakgkatsiniyan uma?

¿MINIT kilhtamaku makgkatsiw pi lu xlakgaputsamaw? * Max chuna makgkatsiw xlakata tuku kinkawanikan o kinkatlawanikan nitlan limakgkatsiw. O max tuku lu lilipuwanaw wa tuku akinin wanitaw o tlawanitaw. Max tlawaw akgtum talakgalhin chu lakpuwanaw pi Jehová nikxni kintikatapatin. Nachuna, max lakpuwanaw pi chuna makgkatsiyaw xlakata ni kgalhiyaw takanajla o xlakata nitlan likatsiyaw. Pero ¿xlikana uma?

2. ¿Tuku liʼakxilhtit xalak Biblia limasiya pi akxni lakgaputsayaw ni wamputun pi ni kgalhiyaw takanajla?

² Kalichuwinaw makgapitsi liʼakxilhtit xalak Biblia. Ana, xtse palakachuwina Samuel, xkgalhi lanka takanajla. Pero maski chuna, lu xlilakgaputsa xlakata nitlan la xlikatsini chatum tiku xalak xchik (1 Sam. 1:7). Apóstol Pablo na tliwakga xkgalhi xtakanajla, pero lu xlilakgaputsa «tuku xtitaxtumakgo congregaciones» (2 Cor. 11:28). Mapakgsina David lu tliwakga takanajla xkgalhi chu Jehová lu xpaxki (Hech. 13:22). Maski chuna, tlawalh talakgalhin nema lu nitlan xmamakgkatsini (Sal. 38:4). Jehová kamakgoxamixilh chu skaya kamamakgkatsinilh putum umakgolh xlakskujnin. Kalichuwinaw tuku kinkamasiyaniyan xliʼakxilhtitkan.

3. ¿Tuku xlakata max lu nalilakgaputsayaw tuku nawankgo amakgapitsin?

³ Pulaktum tuku natlawa pi lu nalakgaputsayaw wa pi max wi tiku nakinkawaniyan o nakinkatlawaniyan tuku nitlan, liwaka komo chatum kiʼamigojkan o xalak kifamiliajkan. Max lilakgaputsayaw pi nialh tlan natalalinaw uma lataman. Min kilhtamaku tiku nitlan kinkamamakgkatsiniyan nitu xlakpuwanit chuna natlawa, chu nitlan limakgkatsiyaw «xtachuna la akxni lhtukunan kgantum espada» (Prov. 12:18). Pero min kilhtamaku tiku nitlan kinkamamakgkatsiniyan, chuna tlawa xlakata xkinkatlawaniputunan tuku nitlan. Chuna titaxtulh chatum tala. Xla lichuwinan: «Chatum tiku kiʼamiga xakliʼakxilha tsukulh nitlan kilichuwinan kredes sociales. Lu nitlan klimakgkatsilh chu xaklilakgaputsa. Nila xakkanajla tuku xlakata chuna xtlawanit». Komo chatum kiʼamigojkan o tiku xalak kifamiliajkan nitlan kinkamamakgkatsinin, lu nakinkamakgtayayan xliʼakxilhtit Ana.

4. ¿Tukuya laklanka taʼakglhuwit titaxtulh Ana?

⁴ Ana titaxtulh lhuwa taʼakglhuwit. Nila xkgalhi skgata (1 Sam. 1:2). Kkachikin Israel lu nitlan xʼakxilhkan tiku nila xkgalhi skgata. Wa xlakata Ana lu nitlan xmakgkatsi (Gén. 30:1, 2). Nachuna, xchixku xkgalhi atanu puskat tiku xwanikan Peniná chu xla xkgalhi kamanan. Peniná lu ksitsini Ana chu «ankgalhin xlikgalhkgamanan xlakata nitlan namamakgkatsini» (1 Sam. 1:6). Xapulana, Ana lu nitlan limakgkatsilh uma tuku xtitaxtuma. Lu xlilakgaputsa chu asta «ankgalhin xtasa chu nialh xwayan». Xmin kilhtamaku «lu xlilipuwan» (1 Sam. 1:7, 10). ¿Tuku makgtayalh Ana tlan namakgkatsi?

5. ¿La makgtayalh Ana oración?

⁵ Ana wanilh Jehová putum tuku xwi kxnaku. Akxni xtlawanita oración, litachuwinalh xapuxku sacerdote Elí tuku xtitaxtuma. Xla wanilh: «Lipaxuw kataspitti, chu Dios xalak Israel kamaxkin tuku skini». ¿Tuku tlan kitaxtulh? Ana «taspitli chu wayalh, chu nialhtu lilakgaputsalh» (1 Sam. 1:17, 18). Oración makgtayalh nakgalhipara takaksni chu skaya namakgkatsi.

6. ¿Tuku kinkamasiyaniyan xlakata oración tuku titaxtulh Ana chu tuku lichuwinan Filipenses 4:6, 7?

⁶ Skaya namakgkatsiyaw komo ankgalhin natlawayaw oración. Ana lhuwa kilhtamaku  tachuwinalh xTlat xalak akgapun (1 Sam. 1:12). Akinin na tlan lhuwa kilhtamaku nalitachuwinanaw tuku lilakgaputsayaw, tuku makgkatsiyaw chu tuku nitlan tlawayaw. Ni talakaskin pi kioracioneskan lu stlan natakgaxmata o lu nalakkaxwiliyaw tuku nalichuwinanaw. Max asta namin kilhtamaku natasayaw akxni nawaniyaw Jehová la makgkatsiyaw. Pero Jehová nikxni katitlakgwalh, ankgalhin nakinkakgaxmatniyan. Ni kajwatiya nalitachuwinanaw tuku tuwa titaxtumaw, na kililakapastakatkan tastakyaw nema lichuwinan Filipenses 4:6, 7 (kalikgalhtawakga). Anta, Pablo lichuwinalh pi lu xlakaskinka napaxtikatsiniyaw Dios akxni natlawaniyaw oración. Pulaklhuwa tuku tlan nalipaxtikatsiniyaw, la komo latamat, xtamalakatsukin, xtapaxkit nema ni makgxtakgnan chu xatlan takgalhkgalhin nema kinkamaxkinitan. ¿Tuku atanu kinkamasiyaniyan xliʼakxilhtit Ana?

7. ¿Tuku ankgalhin xtlawakgo Ana chu xchixku?

⁷ Maski lhuwa tuku lu xlilakgaputsa, Ana ankgalhin xtaʼan xchixku niku xkakninanikan Jehová, kSiló (1 Sam. 1:1-5). Anta ktabernáculo, xapuxku sacerdote Elí maʼakgpuwantinilh akxni wanilh pi Jehová xkgalhtilh xʼoración (1 Sam. 1:9, 17).

8. Kalichuwinanti la nakinkamakgtayayan tamakxtumit.

⁸ Tlan nakgalhiparayaw takaksni komo chuntiya naʼanaw ktamakxtumit. Akxni limatsukikan oración tamakxtumit ankgalhin skinikan Jehová pi kakinkamaxkin xʼespíritu santo. Chu takaksni wa pulaktum xtawakat uma espíritu (Gál. 5:22). Komo naʼanaw ktamakxtumit maski wi tuku lilakgaputsamaw, namaxkiyaw talakaskin Jehová chu kinatalankan pi nakinkamatliwakglhkgoyan chu nakinkamakgtayakgoyan xlakata nakgalhiparayaw takaksni. Oración chu tamakxtumit wa pulaktiy tuku Dios maklakaskin xlakata skaya nakinkamamakgkatsiniyan (Heb. 10:24, 25). Kaʼakxilhparaw atanu tuku kinkamasiyaniyan xliʼakxilhtit Ana.

9. ¿Tuku talakgpalilh kxlatamat Ana, pero tuku nikxni talakgpalilh?

⁹ Xtaʼakglhuwit Ana ni tunkun lakgsputli. Akxni kitaspitli ktabernáculo, chuntiya xwi kchiki niku xwi Peniná. Chu Biblia ni lichuwinan komo uma puskat lakgpalilh la xlikatsini Ana. Wa xlakata max Ana chuntiya tayanilh tuku nitlan xwani Peniná. Pero kgalhipa takaksni kxnaku. Kalakapastakwi pi nialhtu lilakgaputsalh akxni litachuwinalh Jehová tuku xlilipuwan. Mastalh talakaskin pi Jehová xmakgoxamixilh chu skaya xmamakgkatsinilh. Alistalh, Jehová kgalhtilh xʼoración chu Ana kgalhilh kamanan (1 Sam. 1:19, 20; 2:21).

10. ¿Tuku kinkamasiyaniyan tuku titaxtulh Ana?

¹⁰ Chuntiya skaya namakgkatsiyaw maski kintaʼakglhuwitkan ni nalakgsputa. Makgapitsi taʼakglhuwit nema kgalhiyaw max ni katilakgsputli maski natlawayaw lhuwa oración chu ankgalhin naʼanaw ktamakxtumit. Pero tuku titaxtulh Ana kinkamasiyaniyan pi Jehová tlan skaya namamakgkatsini kinakujkan. Xla ankgalhin nakinkalakapastakan, chu nakinkasikulunatlawayan xlakata ni makgxtakgaw (Heb. 11:6).

11. ¿Tuku xlakata Pablo lu xlakgaputsa?

¹¹ Lhuwa tuku xlilakgaputsa Pablo. Akgtum liʼakxilhtit, xlakata lu xkapaxki natalan, lu xlilakgaputsa taʼakglhuwit nema xkgalhikgo (2 Cor. 2:4; 11:28). Lhuwa tiku putsastalanikgolh akxni xlichuwinan Dios, wilinika  chu asta tamaknuka kpulachin. Atanu tuku lu xlilakgaputsa wa pi ni lhuwa tuku xkgalhi (Filip. 4:12). Chu max lu xpekuan akxni xʼan kbarco xlakata max makgtutu atsinu pupunu ni malakgtsankgelh barco niku xʼan (2 Cor. 11:23-27). ¿Tuku makgtayalh?

12. ¿Tuku makgtayalh Pablo nialh lu nalakgaputsa?

¹² Pablo ankgalhin xlakapastaka taʼakglhuwit nema xkgalhikgo xnatalan, pero xlakata xkatsi pi nila putum xtlawa, ni xʼakstu lakkaxtlawaputulh. Kaskinilh amakgapitsin kstalaninanin Cristo pi xmakgtayakgolh nakuentajtlawa congregación. Akgtum liʼakxilhtit, kalakgayawalh taskujut lakchixkuwin tiku tlan xkalipawankan, chuna la Timoteo chu Tito. Xlikana pi taskujut nema tlawakgolh umakgolh natalan tlawalh pi Pablo tlakg tlan xmakgkatsilh (Filip. 2:19, 20; Tito 1:1, 4, 5).

13. ¿La tlan nastalanikgo lakgkgolotsin xliʼakxilhtit Pablo?

¹³ Kaskiw tamakgtay. La uku, lhuwa lakgkgolotsin chuna titaxtukgo la Pablo. Lu kalilakgaputsakgo xnatalankan tiku titaxtumakgo tuku tuwa. Pero chatum kgolotsin nila xʼakstu lakkaxtlawa putum taʼakglhuwit. Komo nalakapastaka pi nila putum tlan tlawa, nakaskini xtamakgtaykan amakgapitsin natalan chu nakamasiyani natalan tiku tlakg lakgkgawasanku xlakata nakuentajtlawakgo xkachikin Dios (2 Tim. 2:2).

14. ¿Tuku ni xlilakgaputsa Pablo chu tuku kinkamasiyaniyan?

¹⁴ Kalitayaw pi maklakaskinaw nakinkamakgoxamixikanan. Pablo xtaktuju, wa xlakata xputsa xtamakgtay xʼamigos. Xla ni xlilakgaputsa pi amakgapitsin xlakpuwankgolh pi ni tliwakga xwanit akxni lichuwinalh pi xnatalan xmatliwakglhkgonit. Kcarta nema malakgachanilh Filemón, wanilh: «Lu klipaxuwalh chu lu kimakgoxamixilh akxni kkatsilh xpalakata mintapaxkit» (Filem. 7). Atanu kilhtamaku, kalichuwinalh makgapitsi tiku xmakgtayakgonit akxni wi tuku lu xlilakgaputsama (Col. 4:7-11). Komo nalitayayaw pi maklakaskinaw kakinkamaʼakgpuwantinikan, natalan lu nakinkamakgtayaputunkgoyan.

15. ¿Tuku makgtayalh Pablo akxni lu xlakgaputsama?

¹⁵ Kalipawaw xTachuwin Dios. Pablo liwana xkatsi pi xaSanto Tatsokgni xmakgoxamixilh  (Rom. 15:4). Nachuna, xkatsi pi xmakgtayalh natayani tuku tuwa titaxtulh (2 Tim. 3:15, 16). Akxni xlimakgtiy xtamaknukanit kpulachin kRoma, katsilh pi nialh makgas xʼama niy. ¿Tuku tlawalh? Skinilh Timoteo pi lakapala xʼalh lakgapaxialhnan chu xlinilh «rollos» (2 Tim. 4:6, 7, 9, 13). ¿Tuku xlakata? Xlakata max umakgolh rollos wa Tatsokgni xaHebreo, wa xlakata tlan xkaligalhtawakga. Komo akinin chuna natlawayaw la Pablo chu ankgalhin nalikgalhtawakgayaw Biblia, Jehová nalimaklakaskin xlakata nakinkamakgoxamixiyan, maski lhuwa tuku tuwa natitaxtuyaw.

16. ¿La makgkatsilh David akxni tlawalh akgtum lanka talakgalhin?

¹⁶ David lu nitlan xlimakgkatsi tuku xtlawanit. Xtatlawanit Bat-Seba talakgxtumit xalimaxana chu mamakgnininalh xchixku uma puskat chu asta xmakgtsekgputun tuku xtlawanit (2 Sam. 12:9). Xapulana, lakpuwa pi ni xʼanan taʼakglhuwit, chu uma lu nitlan kitaxtunilh xlakata laktlawalh la xtalalin Jehová, lu lilakgaputsalh chu asta litatatlalh (Sal. 32:3, 4). ¿Tuku tlawalh xlakata nialh lu nalilakgaputsa tuku xtlawanit? ¿Chu tuku nakinkamakgtayayan akinin komo tlawaw akgtum talakgalhin?

17. ¿La limasiya Salmo 51:1-4 pi David nitlan xlimakgkatsi xtalakgalhin?

¹⁷ Kaskiniw Jehová pi kakinkatapatin. David tlawanilh oración Jehová chu, xlakata lu nitlan xlimakgkatsi xtalakgalhin, wanilh Jehová tuku xtlawanit (kalikgalhtawakga Salmo 51:1-4). Uma makgtayalh tlakg tlan namakgkatsi (Sal. 32:1, 2, 4, 5). Komo tlawaw akgtum lanka talakgalhin, ni kamakgtsekgwi. Kalitachuwinaw Jehová tuku tlawaw. Uma nakinkamakgtayayan nakgalhiyaw takaksni chu kintalakapastaknikan tlan natawila. Pero komo tlan talalimputumparayaw Jehová, wi atanu tuku talakaskin natlawayaw.

18. ¿Tuku tlawalh David akxni stakyawalh Jehová?

¹⁸ Kamakgamakglhtinaw tastakyaw. Akxni Jehová malakgachalh palakachuwina Natán xlakata natachuwinan David, xla ni atanu tuku wa chu ni lakpuwa pi ni xlakaskinka xwanit tuku xtlawanit. Litayalh pi lu nitlan tuku xtlawaninit xchixku Bat-Seba, chu pi  xmakglakgalhinanit kxlakatin Dios. Makgamakglhtinalh xtastakyaw Jehová chu xla tapatilh (2 Sam. 12:10-14). Komo tlawanitaw akgtum lanka talakgalhin, talakaskin nakalitachuwinanaw tiku kalakgayawanit Jehová nakinkapulalinkgoyan (Sant. 5:14, 15). Chu talakaskin ni wanaw pi ni kinkuentajkan. Komo lakapala namakgamakglhtinanaw tastakyaw nema nakinkamaxkikanan chu nalakgpaliyaw tuku natalakaskin, tlakg lakapala nakgalhiyaw tapaxuwan chu skaya namakgkatsiyaw.

19. ¿Tuku talakaskin natlawayaw?

¹⁹ Kalakkaxwiliw pi nialh natlawayaw tuku nitlan tlawanitaw. Mapakgsina David liwana xkatsi pi xmaklakaskin xtamakgtay Jehová xlakata nialh xtlawalh talakgalhin (Sal. 51:7, 10, 12). Akxni Jehová tapatilh, liwana lakkaxwililh pi nialh nakgalhi nixatlan talakpuwan. Wa xlakata, kgalhipa takaksni.

20. ¿La limasiyayaw pi paxtikatsiniyaw Jehová xlakata kinkatapatiyan?

²⁰ Limasiyayaw pi paxtikatsiniyaw Jehová xlakata kinkatapatiyan akxni skiniyaw pi kakinkatapatin, makgamakglhtinanaw xtastakyaw chu liskujaw nialh natlawayaw tuku nitlan tlawaw. Akxni chuna tlawayaw, kgalhiparayaw takaksni kkinakujkan. Chuna titaxtulh chatum tala tiku wanikan James, tiku tlawalh akgtum lanka talakgalhin. Xla lichuwinan: «Akxni kkalitachuwinalh lakgkgolotsin talakgalhin nema xaktlawanit, kmakgkatsilh pi kmakgxtakgli tsinka takuka nema xaklin. Skaya kmakgkatsilh». Lu tlan limakgkatsiyaw pi «Jehová lakatsu katawi tiku lu lipuwamakgolh; chu kalakgmaxtu tiku makgkatsikgo pi katlajama xtaʼakglhuwitkan» (Sal. 34:18).

21. ¿La namaxkiyaw talakaskin Jehová pi skaya nakinkamamakgkatsiniyan?

²¹ Xlakata xlisputni kakilhtamaku lu lakatsu wi, max tlakg nataliwaka tuku nalilakgaputsayaw. Akxni lu nalilipuwanaw tuku lilakgaputsayaw, tunkun kaskiniw xtamakgtay Jehová. Kalikgalhtawakgaw Biblia. Kastalaniw xliʼakxilhtitkan Ana, Pablo chu David. Kaskiniw Jehová pi kakinkamakgtayan nakatsiyaw tuku tlawa pi nalakgaputsayaw (Sal. 139:23). Kamaxkiw talakaskin pi wa nalin kintakukakan, liwaka tuku max nila lakkaxtlawayaw. Komo chuna natlawayaw, namakgkatsiyaw chuna la salmista, tiku wa: «Akxni lu xaklilipuwama tuku nitlan xkiʼakgspulama, kimakgoxamixi chu skaya kimamakgkatsini» (Sal. 94:19).