ESI ibadị asiạ, awe dị roogbaghanhaạn ghan Baibul phọ uḅẹm mọ Uw-emhạ phọ Belshazzar, opọ oghaạph bọ oghol siphẹ aḍinyạ ph’aDaniel, o/ḍighi oye dị arọl ghan. (Dan. 5:1) Bidị umeeraam iduọn phọ loor esi dị abuphẹ roguphogh ghan bọ ude owaaghị araraạr u/miịn iyaạr dị eḍeenhaan mọ aBelshazzar akạr ri aḍighi oye dị arọl ghan. Toroboiperolbọ, ipẹ phọ inmia ni lhạ phọ 1854. Eeghe kụ iḍighi?

Lhạ phọ aḍiphẹ phọ otooghiạ olọ aBritish dị oghol mọ J. G. Taylor aghị ni awaaghị raraạr amhiịn siphẹ araraạr phọ ophueghị bọ epẹ egbogh emhạ phọ Ur ḍiodiidi phọ, epẹ nyiidiphọ eḍighi bọ esoorom Iraq. Odị amhiịn ika ika inyokị esi oniin ogbogh otu anyụ epẹ phọ. Aḍidoọny atorobọ onyokị phọ rekị ni omhạn oniin arula (10 cm), kụ ogeeghị omhạn phọ ikpo igẹ aḍiodiidi dị omakạ yogh. Apakirị igẹ dị edi loor oniin onyokị phọ eḅaramaạm iiḅereghị akuudoọny aghuḍum, dị ooḅereghinhaạn Uw-emhạ phọ aBabilọn Nabonidus r’oḅẹl oọny phọ odị Belshazzar. Ghalhamọ r’abuphẹ rogbagharạn ghan bọ Baibul phọ bịn umheeraam ni: Iphẹn owaaghị bọ omhiịn eḍeenhaan mọ aBelshazzar akạr ri aḍighi oye dị arọl ghan.

Toroboiperolbọ, aBaibul phọ o/ghaạph mọ aBelshazzar aḍighi ni oye dị arọl ghan bịn, kuolọ m’odị aḍighi kẹn ni uw-emhạ. Abuọ igbagharạn phọ u/meeraam kẹn. Esi omaạm, okuron asiạ phọ amhunhenhiom bọ 19, oniin onyọ asayẹns epẹ England dị oghol mọ William Talbot agẹ mọ abuniin awe uḅẹm mọ “aBel-sar-ussur [Belshazzar] atooghị aani eniin phọ amem mọ r’aNabonidus odẹ ph’odị. Kuolọ iyaạr dị eḍeenhaan mọ imite ni iduọn phọ i/tọl.”

Toroboiperolbọ, uulemhi ni iigbaghanhiạn phọ ipẹ phọ, mem dị omhiịn loor onhọn onyokị phọ igẹ dị eḍeenhaan mọ Uw-emhạ phọ Nabonidus, odẹ phọ aBelshazzar, aḍuạ ni siphẹ ekpanhạ emhạ phọ aBabilon esi ibadị asiạ. Eeghe kụ imite mem mọ odị aḍuạ bọ? Encyclopædia Britannica iḅẹm mọ “mem mọ aNabonidus aḍuạ bọ, odị aḅọgh agadạ itooghị phọ ḅilhẹ r’ogbogh opol awe eghạm mọ odị angọ aBelshazzar.” Kụ iḍighi kụ, aBelshazzar aḅọph itooghị r’odẹ ph’odị mem mọ amuphẹ phọ siphẹ Babilọn. Loor esi iduọn phọ, abuphẹ roguphogh ghan bọ ude kowaaghị raraạr ḅilhẹ r’oye dị atuughạ ilọ arunhụ aḍiaḅạ kirokirọ dị oghol mọ Alan Millard uḅẹm ni mọ ekpeanhaạn ni dị “Aḍinyạ phọ aDaniel kekol aBelshazzar mọ ‘uw-emhạ.’”

Ogbạ agey, ekpanhạ iyaạr dị eḍeenhaan rebenhẹ ph’Enhaạn mọ aḍinyạ phọ aDaniel ekpẹ ni oḍuomolhoghi ḅilhẹ mọ Enhaạn kụ iphum ni kụ ogẹ, edi ni siphẹ aBaibul phọ.​—2 Tim. 3:16.