Ẹ-ẸPWỤ nya ẹka lụmẹ-lụmẹ, angị kpọnụ ta ịBayịbụụ ya nyori Adịrahụ ịBẹlụchasa ọlụpwụ nya ịDanẹlụ, nyị́ hịhị ẹnẹnẹhẹ lẹka. (Dan. 5:1) Ị ya ịnyị chajị, angị jẹ́ ang nya alene, á ye ịngịngịhyẹ ọlẹ kọ mẹjẹ nyori ọ hịhị ẹnẹnẹhẹ lẹka. Ẹlẹwẹ tị yẹda la ẹka nya 1854. Ịyẹ tị́ du?

Ẹka ọwẹ, ọngọlẹ kọ kaa ku ọmwakpa nya Britain ẹ-ẹga ọkịla, ká ẹnyị nyamwụ ri J. G. Taylor, ka ẹpwụ nya ang ịlẹ kị tayịreji e-epweji nya Ur, ọlẹ kọ ri oye edii nya Iraq lẹẹlẹẹ. Ẹ-ẹpwụ nya ube oluhye ọtụka ọhẹ ụ-ụwa, ọ yẹ ang inmuru-nmuru ịhyẹ ịlẹ kị kpa ume maa. Udiyo ọlala nyaa lala inchis ine, ị tị da ang baa la ụpwụ ọdada onyogo. Ẹ-ẹpwụ nya ọhẹ nyaa, ị da abwọ ọrịrị juwa chajị ká Nabonidus, Adịrahụ nya ịBabịlọn bala ịBẹlụchasa, ọnyị ọgbahị nyamwụ, ka hịhị tata. Angị kpọnụ ta ịBayịbụụ lịlaa dọmwụ myị yẹkẹẹ: Ang ọwẹ mẹjẹ nyori ịBẹlụchasa nyị hịhị ụka ọhẹ ịnyịlẹhị lẹ.

ỊBayịbụụ á tị ya nyori ịBẹlụchasa nyị hịhị kem ka, ma nyị ri adịrahụ ịnyịnyị. Ọ dudu ká angị kpọnụ ta ịBayịbụụ ịwẹ á myị ọnụ jwoo kpụrụrụ ka. Ọ-chụ pwokwita, lala ẹka nya 1875, William Talbot, kọ ri ọngọ chị ang ehe, da nyori angịhyẹ nyị yẹkẹẹ: “Bel-sar-ussur [ịBẹlụchasa] kpeji ụka ookpokpo bala Nabonidus adamwụ. Ma, ịngịhyẹ á mẹjẹ kpong-kpong nyori ẹlẹwẹ ri ẹlịlẹhị ka.”

O-wo lawụlẹ ka ọwẹ cheju ụka ọlẹ ká ang ọdada ịlẹpwụ nya ang omeme ịkịla chehe. Ang ọdada ọọwa mẹjẹ nyori Adịrahụ Nabonidus ayịda ịBẹlụchasa nyị rụ ka anyị hi ịBabịlọn ẹ-ẹpwụ nya ẹka ịmanyị-ịmanyị ụka ookpokpo. Ịyẹ à tị́ họ ụka ọlẹ kọ juwa ka? Encyclopædia Britannica yẹkẹẹ: “Ụka ká Nabonidus rụ ka anyị bwu ịBabịlọn, ọ ya okoji ahụrụ nyamwụ bala ụpa ọlẹ kọ lụmẹ gụ nya angịdẹwụ nyamwụ ju ịBẹlụchasa ụ-ụbwọ.” Lẹ, ịBẹlụchasa ba adịrahụ ba ri balọọ ị-ịBabịlọn ịnyịlẹhị ụka ọwẹ. Lẹ, Alan Millard, kọ jẹ́ ang nya alene bala ọ-jẹ́ ang chajị nya òja lụmẹ-lụmẹ, ya nyori nyị há nyọlẹ ká “ụpwụ nya ịDanẹlụ wụrụ ịBẹlụchasa nya ‘adịrahụ.’ ”

Ẹ-ẹga nya anchẹ nya Ohe Oluhye tị lẹ, ang ọlẹ kọ mẹjẹ gụgụụgụ nyori ụpwụ nya ịDanẹlụ nyị ju ọ-dahịhile bala o-bwu ẹga nya Ohe Oluhye, juwa ẹ-ẹpwụ nya ịBayịbụụ ayịdang.—2 Tim. 3:16.