Eye Wa Kijidile?
O akwa kukanda o jimbonge jokolu a mono kyebhi kwila Belxazale wexile mwene sobha ya Babiloniya?
MU MIVU yavulu akwa kulungulula o kidi exile mu zwela kwila o Sobha Belxazale, a mu tumbula mu divulu dya Danyele, ki muthu wa kidi. (Dan. 5:1) Ene exile mu xinganeka kiki mukonda akwa kukanda o ima yokulu, ka sangele luwa kima kilondekesa kwila Belxazale wexile mwene ku mwenyu. Maji ku muvu wa 1854, o ima yalunguluka. Mukonda dyahi?
Ku muvu yú, o mukwa kutokwesa J. G. Taylor, mukwa ixi ya Britaniya, wa soto mu iphulungunzu ya mbanza yokulu ya Uli, lelu kulwiji dya Iraque. Kwenyoko, o mutokwexi yú wa sange-ku jisilindru javulu ja utuma mu sabhalalu yokulu. O jisilindru jiji mu kulebha jitenesa 10 dya sentimetru (10 cm). Mwala isoneku ya kuniforme. Ku silundru yiyi asonekaku musambu, mu kubhinga kwila, o Nabonidu, Sobha ya Babilonya ni mon’ê wadyanga, Belxazale, a kale ku mwenyu mu mivu yavulu. Né mwene akwa kulungulula axikinine kwila: Asangele kidi kilondekesa kwila Belxazale mbe wa kexile mwene ku mwenyu.
Maji o Bibidya ki ilondekesa ngó kwila Belxazale wexile ku mweyu. Yamba we kwila, wexile Sobha. Lwamukwá dingi, o akwa kulungulula exile ni phata. Mu kifika, mu kaxi ka muvu wa 1875, o ngijiye ya Inglaterra, William Talbot, wa soneka: “Belxazale wa tumina mu kithangana kimoxi ni tat’ê Nabonidu. Maji kiki ki kyexile hanji o kidi kyoso, phala kubatula o maka.”
O maka ya a batula kyoso kya sange o silundru yamukwa ni isoneku ya londekesa kwila o Nabonidu, tata ya Belxazale, Sobha ya Babilonya wexile ni kifwa kya ku xisa o mbaza ya Babilonya, sayi bhabha mu mivu mwene. Ihi yexile mubhita mu ithangana yiyi? O Encyclopedya Britannica, yamba: “Kyoso Nabonidu kya mu bhalakalele, mwene wexile muxisa o ungana wê ni mbandu ya kilombo kyê kya ita, bhu maku a Belxazale.” Kyenyiki-phe, mu kidi, Belxazale wa sidivila kala sobha mu Babilonya mu kithangana kiki. Mu kiki-phe, o mukwa kukanda o ima ni ngijiye a madimi a mwixana Alan Millard wa xikina kwila kya tokala mwene kwila: “o Divulu dya Daniyele dixana Belxazale kala ‘sobha.’”
Mu kidi, phala o jiselevende ja Nzambi, o kima kya beta-kota ki tu xikinisa kwila tu tena kudyele o divulu dya Daniyele, ni kwila, a ibhusu kwala Nzambi, tu isanga mwene mu Bibidya.—2 Tim. 3:16.
