မ့ၢ်နသ့ၣ်ညါဧါ
ဘၣ်ဃးဒီး စီၤဘ့ၤလၡါစၢ် လၢဘၤဘူၤလိၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ် ပှၤဃုသ့ၣ်ညါတၢ်ဖိ ပာ်ဂၢၢ်ပာ်ကျၢၤဝဲဒ်လဲၣ်
လၢအနံၣ်အါမးအတီၢ်ပူၤ ပှၤလၢအဃု လံာ်စီဆှံအတၢ်ကမၣ်တဖၣ် တဲဝဲလၢ စီၤဘ့ၤလၡါစၢ် လၢလံာ်ဒၤနံးယ့လး ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲန့ၣ် တအိၣ်မူတ့ၢ် နီတဘျီဘၣ်. (ဒၤနံးယ့လး ၅:၁) မ့ၢ်လၢပှၤဃုသ့ၣ်ညါတၢ်ဖိတဖၣ် တထံၣ်ဝဲ တၢ်အုၣ်အသးလၢ စီၤဘ့ၤလၡါစၢ် အိၣ်မူတ့ၢ်ဝဲအဃိ ပှၤနာ်ဝဲဒ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ဖဲ ၁၈၅၄ န့ၣ်အဝဲသ့ၣ် တနာ်ဝဲ ဒ်န့ၣ်လၢၤဘၣ်. ဘၣ်မနုၤအဃိလဲၣ်.
ဖဲနံၣ်အဝဲန့ၣ်န့ၣ် ကၠီ(န်) ကၠီၣ် ထ့လၢၤ လၢအမ့ၢ် ကီၢ်ဘြံးတၢၣ် အပှၤခၢၣ်စးတဂၤ ထံၣ်န့ၢ်ဝဲ တၢ်ဟးဂူာ်ဟးဂီၤတနီၤလၢ ဝ့ၢ်အူၢ်လၢအမ့ၢ် ဝ့ၢ်လၢပျၢၤန့ၣ်လီၤ. ဆၢကတီၢ်ခဲအံၤ တၢ်လီၢ်အံၤန့ၣ် အိၣ်လၢကီၢ်အံၣ်ရး ကလံၤထံးတခီလီၤ. လၢတၢ်သူၣ်ထီၣ်ဖးဒိၣ်တဖျၢၣ် အိၣ်တ့ၢ်ဝဲအလီၢ်န့ၣ် အဝဲထံၣ်န့ၢ်ဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်ကိၢ်လိၣ် (clay cylinders) တဘျုးခါညါလီၤ. ဒီးကပံာ်ဘ့ၣ်ဘၣ် တခါစုာ်စုာ်န့ၣ်ထီဝဲ လွံၢ်လဲးမး (၁၀ စဲးထံၣ်မံထၢၣ်) ဒီးလၢအလိၤန့ၣ် ပှၤစိးပျၤဃာ် လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်လၢ အလီၤဂာ်ဒ်သိးဒီး ပျၢ်ခိၣ်ထိးလီၤ. ဒီးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ကိၢ်လိၣ် တခါအလိၤန့ၣ် ပှၤထံၣ်န့ၢ် တၢ်ထုကဖၣ်လၢ ဘၣ်ဃးဒီး ဘၤဘူၤလိၣ်အစီၤပၤ နဘိၣ်နၤဒဲး ဒီးအဖိခွါလၢ အဒိၣ်ကတၢၢ် စီၤဘ့ၤလၡါစၢ် အသးသမူကထီအဂီၢ်လီၤ. ခီဖျိလၢ တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ်အံၤအဃိ ပှၤလၢအဃုတၢ်ကမၣ်တဖၣ် ဘၣ်တူၢ်လိာ်ဝဲလၢ စီၤဘ့ၤလၡါစၢ် အိၣ်မူတ့ၢ်ဝဲ အနီၢ်ကီၢ်လီၤ.
လံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ စီၤဘ့ၤလၡါစၢ်န့ၣ် အိၣ်မူတ့ၢ်ဝဲ တကးဒံးဘၣ် မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး စီၤပၤတဂၤလီၤ. အဃိ ပှၤလၢအဃုတၢ်ကမၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်သးဒ့ဒီဒံးလီၤ. အဒိ ဖဲ ၁၈၇၅ နံၣ်အခိၣ်အဃၢၤန့ၣ် ကီၤလၤဝါ အပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ ဝ့လံၤယၢၤ(မ်) ထါဘဲၤ(ထ်) ကွဲးဝဲလၢ ပှၤတနီၤတဲဝဲလၢ “စီၤဘ့ၤလၡါစၢ်န့ၣ် ပၢတၢ်ဒီးအပၢ် နဘိၣ်နၤဒဲး လၢတၢ်ဆၢကတီၢ် တကတီၢ်ဃီလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်ဂ့ၢ်အံၤန့ၣ် တၢ်အုၣ်အသး တအိၣ်ဝဲ နီတမံၤဘၣ်.”
ဟီၣ်ခိၣ်ကိၢ်လိၣ် အဂၤတဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ စီၤဘ့ၤလၡါစၢ်အပၢ် နဘိၣ်နၤဒဲးန့ၣ် အမ့ၢ်ဟးထီၣ်လၢ ဝ့ၢ်ဘၤဘူၤလိၣ်အပူၤတဘျီန့ၣ် ယံာ်လၢအနံၣ်တဖၣ်ညါလီၤ. ခီဖျိလၢ တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ်အံၤအဃိ တၢ်တဲအါတဲစှၤလိာ်သး လီၤစှၤဝဲလီၤ. ဖဲအဝဲတအိၣ်ဘၣ် အဆၢကတီၢ် တၢ်မနုၤကဲထီၣ်အသးလဲၣ်. ဘြံးတၢၣ်နံခၤအလံာ်ပီညါဂံၢ်ထံး (Encyclopaedia Britannica) တဲဝဲလၢ “ဖဲနဘိၣ်နၤဒဲး အိၣ်လၢထံကီၢ်အဂၤတဘ့ၣ်အခါ အဝဲအးလီၤတ့ၢ် အတၢ်ပၢအလီၢ် ဒီးအသုးမုၢ်သံၣ်ဘိ လၢအဂ့ၤကတၢၢ်တဖၣ်လၢ စီၤဘ့ၤလၡါစၢ် အစုပူၤလီၤ.” ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ် စီၤဘ့ၤလၡါစၢ် ပၢတၢ်လၢ အပၢ်အလီၢ် လၢဝ့ၢ်ဘၤဘူၤလိၣ်အပူၤလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ အဲလဲၣ် မ့လၢၤ လၢအမ့ၢ် ပှၤဃုသ့ၣ်ညါ တၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢပျၢၤ ဒီးပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢ ကျိာ်တကပၤန့ၣ် တဲဝဲလၢ “လံာ်ဒၤနံးယ့လး ကိးဝဲစီၤဘ့ၤလၡါစၢ်လၢ ‘စီၤပၤ’” န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢအကြၢးအဘၣ်လီၤ.
လၢယွၤအခ့အပှၤတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ် လံာ်ဒၤနံးယ့လး မ့ၢ်လံာ်လၢ ပှၤနာ်န့ၢ်အီၤသ့ ဒီးဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ ကစၢ်ယွၤအသးစီဆှံန့ၣ် လံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်အုၣ်အသးလီၤ.—၂ တံၤမသ့း ၃:၁၆.
