Bamvula mingi, ba yina ke salá ntembe na mambu ya Biblia zonzá ti, mfumu Balthazar, yina ke zonzilá buku ya Danyele, zingá ve. (Dan. 5:1) Ba zonzá mambu yayi samu ti ba-arkeologe kuzwá ata kima yina vanda lakisa ti, muntu yango zingá ya tsyeleka. Kasi, ya changeke na 1854. Samu na yinki?

Na mvula yina, John George Taylor mfumu ya ambasade ya Angleterre, timuná kisika mosi na Sud ya Irak kote yina vandá na ntama bwala ya Our. Kuna, na kati ya yinzo mosi ya ntama yina dyamá na sable, yandi kuzwá mwa bitini (10 cm) ya argile ya kuyuma (cylindre d’argile), na bisono ya bantu ya ntama. Bisono yina vandá na zulu ya mosi ya bitini yango, vanda zonzila lusambu mosi ya yinda, yina ba soniká samu na mfumu Nabonide ya babilone na mwana yandi ya ntete Balthazar. Ntangu ba tala mambu yayi, ata ba yina ke salá ntembe na Biblia, ndimá ti Balthazar zingá ya tsyeleka.

Biblia ke zonzá kaka ve ti, Balthazar zingá, kasi ya ke lakisá mpe ti, yandi vandá mfumu. Dyaka, ba yina ke salá ntembe zabá ve yinki ya kuzonza. Na kifwani, ntama ve na mvula 1875, William Talbot muntu mosi ya siense ya bwala ya Angleterre, soniká ti “Balthazar yalá ntangu mosi na tata ya yandi Nabonide na Babilone. Kasi ata kima ke na lakisá ti ya ke tsyeleka.”

Ntembe manisá ntangu bitini ya nkaka ya argile talaná na bisono yina vanda zonza ti, tata ya Balthazar, mfumu Nabonide, kwenda zinga bamvula mingi ntama na Babilone. Yinki salamá na manima ya yandi? “Ntangu Nabonide kwendá bumbana na bwala ya nkaka, yandi pesá Balthazar kimfumu, na mingi ya basoda ya yandi”, ni yina ke zonzá Encyclopaedia Britannica. Na yina Balthazar kumá mfumu ya Babilone ntangu mosi na tata ya yandi. Arkeologe mpe muntu mosi yina salá lekole ya bandinga, Alan Millard, zonzá ti, ya ke mbote na “kubokila buku ya Danyele ‘mfumu’ Balthazar.”

Ya tsyeleka, samu na bisadi ya Nzambi, rezon ya ntete ya kutula ntima na buku ya Danyele mpe ya kundima ti ya katuká na Nzambi, ya ke na kati ya Biblia yawu mosi.—2 Tim. 3:16.