Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Mwevulu wakwatiliwu kudi courtesy of the British Museum

Komana mweluka?

Komana mweluka?

Akwakuvumbujola amwekeshaña ñahi mudimu wazatileñayi Beleshaza wamuBabiloni?

HADI yaaka yayivulu, akwakusekesha nsañu yamuBayibolu ahoshaña nawu Mwanta Beleshaza washimunawu mumukanda waDanyeli, wadiñaku wanyi. (Dan. 5:1) Akuhweleleli mwenimu muloña akwakuvumbujola hiyawaninihu wunsahu wamwekesheleña nawu wadiña kwokuku. Hela chochu, chumichi chahimpikili mu 1854. Muloñadi?

Muchina chaaka, ñimenu wetuña daBritish J. G. Taylor wavumbwili yuma yimu yakisikili mumusumba wakushankulu waUri, wunakutenawu makonu nawu kabeta kambwela kaIraq. Mukwakuvumbujola wawanini mawumba amavulu, mukaposhi keneni. Awa mawumba akusoneka adiña 10 cm muwulehi. Hamawumba amakwawu asonekelihu kulomba kwakuhanda yaaka yayivulu kwaMwanta  waweni Babiloni Nabonidus nimwanindi wamukulumpi Beleshaza. Niakwakusekesha enjili nakwiteja: Yuma yawaniniwu yamwekeshaña nawu chalala Beleshaza wadiña kwoku.

Hela chochu, Bayibolu yamwekeshaña nawu Beleshaza wadiña kwoku nawa wadiña mwanta. Cheñi akwakusekesha adiña nakujinoka. Chakutalilahu, mu 1875 sayantisiti waEngilishi, William Talbot wasonekeli nindi amakwawu ahoshaña nawu “Be-sar-ussur [Beleshaza] wayuulileña hampinji yoyimu natata yindi Nabonidus. Ilaña kwosi nsañu yamwekeshaña iwu wunsahu.”

Iyi ntadi ayimanishili, chelili nsañu yadiña hamawumba amakwawu yimwekeshi nawu tata yaBeleshaza Mwanta Nabonidus, hayina mpinji wafumini mumusumba waBabiloni hayaaka yayivulu. Chumanyi chamwekeni hampinji yafuminihu? Mukanda waEncyclopaedia Britannica, wahosha nawu “Chelili Nabonidus yayi muwunkoli, wamushili Beleshaza hawanta nawa wamwinkeli amashidika amavulu.” Dichi Beleshaza watachikili kuyuula hayina mpinji muBabiloni. Dichi, mukwakuvumbujola wumu nimuntu wadiza jedimi Alan Millard ahosheli nawu chateleleli “chamuteneniwu Beleshaza mumukanda waDanyeli nawu ‘mwanta.’”

Hela chochu, ambuña aNzambi, akuhwelela wunsahu walala wamuBayibolu wamwekeshaña nawu mukanda waDanyeli walema nawa awonena kudi Nzambi.—2 Tim. 3:16.