Mu miaka ya ingi, vakua ku paya mizimbu ya mu Mbimbiliya va handekele nguavo, Muangana Mbelesazale u va tumbula ku Ndaniele ka keleko. (Ndan. 5:1) Kaha va handekele ngoco, muomu vakua ku hinda mu vingundu ka va uanene na vumo vusunga vuahi vua muesele ngecize kua kele mpundu. Vunoni, kapayo kavo ka huile 1854. Omo lia vika?

Mu muaka uaco, umo mukua ku tondesesa ua lizina John George Taylor, ua ka hindile mu imo ngundu ya ku mbonge ya Ule ya ku laza. Lelo lino cihela caco ca kala ku hiehi na Iraque. Ku cihela caco, Taylor ua ka kovelele imo ndzivo ya laha, kaha ua ka uanenemo visilindru via vuma via ku soneka, nkala silindru ya kele na imo 10 centímetro. Ha imo ya visilindro viaco va sonekaho mezi a mu civundilo, ca ku vezikisa Muangana Nevunindu ua ku Mbambilone na muaneni ua ndala Mbelesazale. Ou muzimbu ua lingisile cipue vakua ku paya Mbimbiliya navo va tave ngecize Mbelesazale kua kele mpundu.

Vunoni Mbimbiliya ka ya muesele lika ngecize Mbelesazale kua kele, ya muesa naua ngecize ua puile muangana. Evi via katuile naua vimpata ha kati ka vakua ku paya mizimbu ya mu Mbimbiliya. Ca ku muenako, mu sekulu 19 umo mukua Siensia ua kaInglés, ua lizina William Talbot ua sonekele ngueni vutuhu vamo ve ku handeka nguavo “Bel-sarussur [Mbelesazale] na ise Nevunindu va puile vamiangana ha ntsimbu imo lika. Vunoni ka kua kele vukaleho cipue vua vundende lika vua hakuila ou mizimbu.”

Vunoni evi vimpata via huile omo mezi a silindru ikuavo a muesele ngecize Muangana Nevunindu, ise ya Mbelesazale, ua tundile mu mbonge na ku ka kala ku laako mu imo miaka. Iya ua sikile cifuti mu ntsimbu yaco eyi? Limo livulu ngualio: “Omo Nevunindu ua ile ku cifuti ceka, ua sile citumamo ca vuangana na mutamba ua kama ua masualale veni kuli Mbelesazale” (Encyclopaedia Britannica). Ngeci mukemuo tu hasa ku handeka vene nguetu mu ntsimbu yaco Mbelesezale ua puile muangana mu ku imanenako ise. Vukaleho vuose ovu, vua lingisile mukua ku hinda mu ngundu na ku lilongesa malimi Alan Millard a handeke ngueni: “Livulu lia Ndaniele ka lia hengesele, mu ku tumbula Mbelesazale ngualio ‘muangana.’”

Vutuhu ngoco, kuli etu vangamba va Njambi, vusunga vua kama vua muesa ngecize livulu lia Ndaniele lia pua mpundu lia ku huimina kuli Njambi, tu vu uana mu Mbimbiliya mpundu kati kueka.—2 Tim. 3:16.