KU RINGANA malembe yo tala, vaxopaxopi va Bibele a va vula leswaku Hosi Belxatsara, loyi ku vulavuriwaka ha yena ebukwini ya Daniyele, a nga kalanga a va kona laha misaveni. (Dan. 5:1) A va kholwa sweswo hikuva a ku nga ri na vumbhoni lebyi vayimburi va byi kumeke lebyi kombisaka leswaku u tshame a hanya. Kambe sweswo hinkwaswo swi cincile hi 1854. Hikwalaho ka yini?

Hi lembe rero, J. G. Taylor loyi a ri muyimeri wa tiko ra Britain, u endzele marhumbi ya khale ka doroba ra Ura, leri namuntlha ri vuriwaka southern Iraq. Endhawini yoleyo a ku ri ni xihondzo lexikulu kutani J. G. Taylor, u kume swiphepherhele swo hlayanyana swa vumba. Swiphepherhele sweswo a swi lehe kwalomu ka 10 wa tisentimitara naswona a swi kovotliwe tinhlanga. Eka xin’wana xa swona a ku kovotliwe xikhongelo xa Hosi Nabonidus, loyi a fumeke nkarhi wo leha eBabilona ni xa n’wana wakwe lonkulu, Belxatsara. Vaxopaxopi va boheke ku pfumela: Vuyimburi byebyo byi tiyisekise leswaku Belxatsara u tshame a hanya hakunene.

Bibele yi vula leswaku Belxatsara u tshame a hanya naswona a ri hosi. Kambe vaxopaxopi a va nga yi kholwi mhaka leyi. Hi xikombiso, hi va-1875 mutivi wa sayense wa Munghezi William Talbot, u tsale a ku van’wana va vula leswaku “Belxatsara u fume hi nkarhi wun’we na Nabonidus tata wakwe. Kambe a ku na vumbhoni lebyi tiyisekisaka mhaka leyi.”

Hambiswiritano, mhaka leyi yi tlhantlhiwile loko ku kumeka marito lawa a ma tsariwe eka xin’wana xa swiphepherhele, lama vulaka leswaku Hosi Nabonidus tata wa Belxatsara, u hete malembe yo hlayanyana a nga ri kona eBabilona. Ku endleke yini hi nkarhi lowu a nga ri kona? Buku leyi vuriwaka Encyclopaedia Britannica, yi vula leswi: “Loko Nabonidus a ye evuchavelahwahwa, u veke Belxatsara exitulwini xa vuhosi ni ku n’wi byarhisa vutihlamuleri byo langutela vuthu rakwe.” Hi nkarhi wolowo, Belxatsara a a fuma tanihi Hosi. Hi yona mhaka leyi muyimburi tlhelo mutivi wa tindzimi Alan Millard, a vuleke leswaku a swi fanela ku va “Buku ya Daniyele yi vula leswaku Belxatsara i ‘hosi’.”

Malandza ya Xikwembu ma kume vumbhoni lebyi tiyeke bya leswaku buku ya Daniyele ya tshembeka naswona yi huhuteriwe hi Xikwembu eBibeleni.—2 Tim. 3:16.