HI MALEMBE yo tala, a vakaneti va Bhibhiliya va wa ginga ni lahasi va kaneta lezvaku Belxazzare, loyi kumbukiwako ka bhuku ga Danieli, i vile kona. (Dan. 5:1) Va wa nga kholwi lezvaku i vile kona hi kota ya lezvi a titlhari ti nga kala ti nga se kuma a cikombiso co kari ci nga tiyisekisa lezvaku hakunene i vile kona. Hambulezvo, hi 1854 a zvilo zvi no cica. Hikuyini?

Ka lembe lego, a embaxadhori wa Inglaterra wa ku hi J. G. Taylor i no pola a marumbi ya dhoropa ga Ure wa kale, lomu zvezvi ku nga Sul wa Iraque. Ka yindlu ya hombe yi nga hi kona ka marumbi lawo, i no kuma a mawumba yo tala ya ku kadha gin’we gi wa hi ni 10 cm a ku leha na gi hi ni mitsalo yi kehlilweko. A magezu ma nga tsalilwe laha ka gin’we ga mawumba lawo ma wa patsa a mukhongelo wa ku kombela lezvaku Nabhonidhu, a Hosi ya Bhabhuloni, na Belxazzare, a n’wana wakwe wa nhondzo, va hanya nguvhu. Lezvo zvi mahile ku hambu hi vakaneti va vhumela ku: Lezvi zvi kumilweko hakunene zvi tiyisekisa lezvaku Belxazzare i vile kona.

Hambulezvo, a Bhibhiliya a gi wuli basi lezvaku ku vile na Belxazzare kanilezvi gi tlhela giku i wa hi hosi. Kanilezvi a vakaneti va wa tlhela va ala ni zvezvo. Hi cikombiso, kwalomu ka va 1875, a tlhari yo kari ya siyensiya ya mungiza yaku hi William Talbot yi no tsala lezvaku a ka madhoropa yo kari “Belxazzare i wa fuma zvin’we ni papayi wakwe Nabhonidhu. Kanilezvi ku wa nga hi na cikombiso ci nga zvi tiyisekisa”.

Hambulezvo, a kuphikizana loku ku no gumesa a cikhati leci a gin’we ga mawumba lawo gi nga komba lezvaku a papayi wa Belxazzare, Hosi Nabhonidhu i wa sukile Bhabhuloni hi cipimo ca malembe yo kari. Himani a nga sala a fuma a cikhati leco a nga hi hava? A Encyclopaedia Britannica yi wula lezvi: “A cikhati leci Hosi Nabhonidhu a ngaya wukhumbini i no siyeta Belxazzare a citshamu ca wuhosi ni cipandze ca hombe ca masochwa yakwe.” Hikwalaho, ndzeni ka cikhati leco, Belxazzare i mahile a mitiro yo kari ya wuhosi. Hizvalezvo zvi nga maha a tlhari yo kari ya ku hi Alan Millard yi wula lezvaku zvi wa ringana a ku “a bhuku ga Danieli gi wula ku Belxazzare i wa hi ‘hosi’”.

Kunene, a ka malandza ya Nungungulu, a cikombiso ca hombe ca lezvaku a bhuku ga Danieli gi tsumbekile niku gi pimisilwe hi Nungungulu ci kumeka kwalomu ka Bhibhiliya ha koce. — 2 Tim. 3:16.