Genda ha biroho

Genda ha rukarra rw'ebirumu

Ekibumba ekiroho ibara lya Berisaza

Obaire Okimanyire?

Obaire Okimanyire?

Ebintu ebyakara eby’azoirwe nibigumya bita ngu Berisaza akabaho kwo kandi akaba ali Mukama?

KUMARA emyaka nyingi, abantu abarukuhakaniza Baibuli bakaikara nibagamba ngu Omukama Berisaza arukubazibwaho omu kitabu kya Danieri atabeho. (Dan. 5:1) Bakaba nibaikiriza ngu atabeho habwokuba busaho kintu kyona eky’azoirwe ekyakara ekirukwoleka ngu Berisaza akaba aroho. Baitu eki kikahinduka omu mwaka gwa 1854. Omu mulingo ki?

Omu mwaka ogu, omukuru kuruga Omubungereza arukwetwa J. G. Taylor, akakora okuseruliriza omu bisigarra by’orubuga orwaira orwa Ur, oruli omu masirimuka gihanga lya Iraq. Akasanga ebibumba bingi omu kyombeko ekikooto. Buli kibumba kikaba kiine oburaiha bwa inchi nka ina rundi (10 cm), kandi kikaba kihandiikirweho ebigambo. Kimu ha bibumba ebi kikaba kihandikirweho esaara ey’okugondeza Omukama wa Baburoni arukwetwa Nabonidus n’amutabani we omukuru Berisaza kuhangaara. Naabo abahakanizaaga Baibuli bakaikiriza. Ekibumba kinu kikoleka ngu Berisaza akabaho kwo.

Baibuli tegarukira ha kwoleka ngu Berisaza akaba aroho, baitu eyongera eyoleka ngu akaba ali mukama. Abahakanizaaga Baibuli bakaikara nibagurukyagurukya obwaraaba nuwe kwo Baibuli ow’ebazaaho. Ekyokurorraho, omusaija omunyasayansi Omungereza ow’omu kyasa kya 19 arukwetwa William Talbot, akahandiika nagamba ngu abamu baikiriza ngu “Bel-sar-ussur [Berisaza] akalema omu kasumi ise Nabonidus obwakaba akyali mukama. Baitu tiharoho bwakaiso bwona oburukusagika ebigambo binu.”

Empaka ezo, zikamarwaho ebigambo ebindi eby’asangirwe ha bibumba ebindi eby’ayolekere ngu Omukama Nabonidus ise Berisaza haroho obuyamazire emyaka nyingi atali omu rubuga orukuru orwa Baburoni. Kiki ekyabaireho Nabonidus obwakaba atali omu rubuga orukuru? Ekitabu ekya Encyclopaedia Britannica nikigamba kiti: “Nabonidus obwakaba agenzere omu ihanga erindi, obukama bwe hamu n’ekicweka ekikooto ekya mahe ge akabirekera Berisaza.” Nahabweki Berisaza akaba nalema omu Baburoni ise n’obworaaba akaba akyali mukama. Kinu kikaletera omusaija arukwetwa Alan Millard ow’aseruliriza ha bintu ebyakara kandi omukugu ha kuseruliriza ha ndimi, kugamba ngu “Ekitabu ekya Danieri obukyeta Berisaza ‘omukama,’” kihikiire kimu.

Baitu nk’abaheereza ba Ruhanga nitukimanya ngu obwakaiso oburukukirayo kwoleka ngu Baibuli n’eyesigwa kandi ekaterekerezebwa Ruhanga nibusangwa omu Baibuli yonyini.—2 Tim. 3:16.