1. ¿Chem ngülamtukeeiñmu Eclesiastés 3:⁠1, 7?

KIÑEKE iñchiñ rume ayükeiñ taiñ nütramkayal. Welu kakelu newe nütramkakelayngün. Tüfachi lifru Eclesiastés taiñ ngüneduamal, feypi müley kiñe antü ñi ñüküfküleal ka kiñe antü ñi dungual. Biblia feypi: “Müley kiñe medin antü ñi femngeal itrokom dungu, kiñe antü ñi femngeal itrokom küdaw Mapu mew: kiñe antü ñi wichafkayal ka kiñe antü ñi ñidüfal; kiñe antü ñi ñüküfküleal ka kiñe antü ñi dungual” (Eclesiastés 3:⁠1, 7). Kiñeke mu chi feychi pu newe nütramkakenolu, ayüafuiñ ñi doy nütramkayal. Welu tati pu afeluwkenolu ñi nütramkaken, ayüafuiñ ñi newe nütramkanoal kiñeke mu.

2. ¿Iney am feypiafeiñmu chumül taiñ nütramkayal ka chumngechi?

² Tati nütramkan, Jewba ta elueiñmu (Éx. 4:⁠10, 11; Apok. 4:⁠11). Chaw Ngünechen tañi Wirin Chillka mu, kimeltukeeiñmu chumngechi taiñ küme nütramkayal. Feytachi chillkatun mu ngüneduamaiñ ñi femün kiñeke che Biblia mew mülelu, femngechi kimaiñ tunten mu doy kümeafuy dungual kam dungunoal. Ka femngechi kimaiñ taiñ nütramkaken mu chum duamnagkey Jewba tañi piwke.

3. Ñi feypiel Romanu 10:⁠14, ¿tunte falintuafiyiñ kay taiñ amuldungun?

³ Rumel eluwküleafuiñ taiñ nütramkayal Jewba ñi dungu ka tañi ngünenietual ta Mapu (Mat. 24:⁠14; papeltunge Romanu 10:⁠14). Femngechi femliyiñ, inayentuafiyiñ ñi femün ta Jesus. Kidu küpay Mapu mu ñi kimeltulelafiel pu che tañi Chaw ñi rüf dungu (Juan 18:⁠37). Feymu rume falin-ngey taiñ nütramkayafiel  pu che Jewba ñi dungu, welu ka falin-ngey chumngechi taiñ nütramkayal. Amuldungufiliyiñ tati pu che, müley taiñ nütramkayal “ñom piwke mew ka yamün mew”. Ka femngechi müley taiñ yamnieafiel tati pu che ñi rakiduam ka ñi feyentun engün (1 Ped. 3:⁠15, 16). Femngechi femliyiñ, küme kimeltulelafuiñ pu che ka puwafuiñ kidu engün ñi piwke mew.

4. Ñi feypin Proverbios 9:⁠9, ¿chumngechi pu longkolelu kelluafuy kakelu che taiñ ngülamtun mew?

⁴ Pu longkolelu pefile ñi welulkawmeken kiñe cristiano, mülefuy ñi ngülamtuafiel. Pu longkolelu dulliayngün chem antü ñi ngülamtuafiel tati che, fey ñi weda duamelnoafiel. Mülenofule kiñeke che, kafey doy kümeafuy. Kafey pu longkolelu yafüluwkeyngün ñi ngülamtual yamün mew. Welu wiño witrawkelayngün ñi eluafiel pu peñi ka pu lamngen kümeke ngülam Biblia mew mülelu, duamniele kiñeke tañi kellungeal. Biblia feypi: “Kimeltufinge kiñe kimchengelu, femngechi tañi doy kimchengerpual. Kimeltufinge kiñe nor piwkengelu, femngechi tañi doy kimün nierpual” (Proverbios 9:⁠9). Kiñe cristiano duamniele tañi kellungeal, ¿chumngelu (chemu) fente falin-ngey taiñ ngülamtuafiel? Fewla peafiyiñ ñi femün kiñe wentru, kidu duamniefuy ñi norümtuafiel tañi pu fotüm. Ka peaiñ ñi femün kiñe domo, kidu feypifi kiñe falin wentru ñi welulkawnoal.

5. ¿Chumngelu kümelay Elí ñi wenche ngüfetufiel tañi pu fotüm?

⁵ Tati longko sacerdote Elí niefuy epu fotüm ñi rume piwkeyefiel. Welu tüfachi epu fotüm yamkelafuy ta Jewba. Tüfa engu sacerdote ngefuyngu ti tolto ruka mew. Welu fillke weda dungu femkefuyngu, yamlafingu chem ñi chalintukulelngeel ta Jewba ka yewentukuwlayngu ñi femal pekan kudumuwün dungu (1 Sam. 2:⁠12-17, 22). Chumngechi ñi feypilen Moyse tañi Ley dungu, Elí tañi pu fotüm mülefuy ñi langümngeal engu tañi weda femmeken mew. Welu Elí wenche ngüfetufi müten tañi pu fotüm, ka elufi ñi küdawküleal müten ti tolto ruka mu (Deut. 21:⁠18-21). ¿Chumngentufi Jewba Elí tañi femün? Jewba ramtufi ta Elí chumngelu ñi doy yamniefiel tañi pu fotüm ta Ngünechen mew. Feymu Jewba eluwi ñi langümngeal feychi epu wedake wentru (1 Sam. 2:⁠29, 34).

6. ¿Chem dungu kimeltukeeiñmu Elí tañi rupan?

⁶ Kiñe falin dungu kimürpuafuiñ Elí tañi rupan. Kiñe weni kam kiñe taiñ pu che wedalkamekele, müley taiñ pürüm kelluafiel ñi inayal Jewba tañi ngülam. Ka feypiafuiñ ñi kelluaetew pu longkolelu (Sant. 5:⁠14).  Elí doy yamniefi tañi pu fotüm ta Jewba mu, iñchiñ turpu femngechi femlayaiñ. Kiñe che duamniele tañi kellungeal, duamnieiñ newen piwkekünuwal taiñ ngülamtuafiel, femngechi tati che küme elkünutuafuy tañi weda femün. Elí tañi femün angka puwlay rume Abigaíl tañi küme femün mu. Fewla ngüneduamafiyiñ.

7. Abigaíl, ¿chem dungu ñi chumnoal katrütufi ta David?

⁷ Abigaíl, Nabal ti ülmen wentru tañi domo ürke fel. David ka tañi pu weychafe lewmawkiyawfuy ñi langümnoaetew Saul, fey tunteñma chi miyawkefuyngün Nabal tañi pu kamañfe engün, ka femngechi montulfingün tañi pu ufisa pu weñefe mew. Welu Nabal pichi mañumtulay rume David tañi femün. David feypifalelfi ta Nabal tañi eluaetew pichin iyael ka tañi eluaetew ko, welu Nabal rume illkuy ka üyawtuyefi ta David (1 Sam. 25:⁠5-8, 10-12, 14). Feymu David rume illkuy, fey eluwi tañi langümafiel ta Nabal ka kom tati pu wentru ñi rukañmanieetew (1 Sam. 25:⁠13, 22). Tunte kuñiwün-ngefuy rume, Abigaíl eluwi ñi katrütuafiel ta David, feymu trafyemefi ka dunguñpefi ta David küpalefulu tañi pu 400 weychafe engün.

8. Abigaíl ñi femün, ¿chumngechi inayentuafuiñ?

⁸ Abigaíl trafyefilu ta David newen piwkekünuwi, fey yamün mu dungufi ka eluwi ñi rulpalafiel ñi weda femnoal. Abigaíl chem weda dungu no rume femlafuy, welu “wiñoduamtuen” feypifi ta David. Abigaíl ka feypifi ta David ñi küme piwkengen ka maneluwi Jewba mu ñi kelluaetew (1 Sam. 25:⁠24, 26, 28, 33, 34). Ka femngechi pefiliyiñ ñi epe welulkawün kiñe che, ka mülefuy taiñ ngülamtuafiel (Sal. 141:⁠5). Yamün mew müley taiñ ngülamtual, welu newen piwke mew. Yamkechi ngülamtufiliyiñ kiñe che duamnielu ñi kellungeal, pengelaiñ taiñ rüf küme weniyefiel (Prov. 27:⁠17).

9, 10. Pu longkolelu ngülamtufile kiñe che, ¿chumngechi müley tañi femal?

 ⁹ Doyelchi may pu longkolelu müley ñi ngülamtuafiel feychi che welulkawmekelu ti trawünche mu (Gal. 6:⁠1). Tati pu longkolelu ka welulkawkeyngün, feymu longkontukunieyngün kiñeke mu ka duamnieafuyngün ñi ngülamtungeal. Welu culpafe ngefuyngün rume, tati pu longkolelu wiño witrawkelayngün ñi ngülamtuafiel tati pu welulkawmekelu (2 Tim. 4:⁠2; Tito 1:⁠9). Pu longkolelu küme rakiduam mu ka ñochikechi ngülamtukefingün tati duamnielu ñi kellungeal. Piwkeyefilu kay pu peñi ka pu lamngen, eluwküleyngün femngechi ñi femal (Prov. 13:⁠24). Welu doyelchi may, pu longkolelu ayüniey ñi inangeal Jewba tañi werkün dungu ka ñi lifküleal tati trawünche, femngechi ñi püramyengeal ta Jewba (Hecho 20:⁠28).

¹⁰ Fantepu mew, ngüneduamiyiñ tunten mew kümeafuy taiñ dungual. Welu kiñeke mu duamfalngelay chem dungu no rume taiñ feypinoal. Fewla ngüneduamaiñ tunten mew doy kümeafuy taiñ dungunoal.

11. 1) ¿Chem pengelün dungu entuy Santiaw? 2) ¿Chumngelu fente kümey ñi feypin Santiaw?

¹¹ Kiñeke mu küdawngeafuy ngünewal taiñ dungun. Biblia mu, Santiaw wirintukuy kiñe pengelün dungu ñi kimeltual feychi dungu. Kidu feypi: “Ineyngeay rume welulkawkenole tañi dungun mew, kiñe nor mongen chengey, ka femngechi kim ngüneniey kom ñi cuerpo. Femngechi tukulelngeyüm witrantukuwe ñi wün mew tati pu kawellu, femngechi lle taiñ ngünenieafiel” (Sant. 3:⁠2, 3). Rakiduamnge tüfachi dungu, tati pürakawellulelu witrafile ñi rienda, adnieafuy tati kawellu. Ka ayüle ñi witrakünuwal, femafuy llemay. Welu küme nünienofile ti rienda tati pürakawellulelu,  felen tripayafuy ti kawellu, fey allfüafuy ka trananagafuy ti pürakawellulelu. Femngechi reke ngünenofiliyiñ taiñ dungun, wedalkayafuiñ. Fewla ngüneduamaiñ tunten mu kümeafuy witrantukuwal taiñ dungun mu.

12. ¿Chem dungu mew ramtukamelayaiñ?

¹² Kiñeke peñi ka kiñeke lamngen kimniey kiñeke dungu ñi kimnoafel kakelu che. Femngechi rupale, ¿chumkeymi eymi? Rakiduamnge tüfachi dungu mu. Kiñeke mapu mu katrütungekey taiñ amuldungun küdaw. Fey kimfilmi kiñe cristiano mülelu feychi trokiñ mapu mu, ¿ramtukayafimi chumngechi poyengekey ta Jewba üye mew? Iñchiñ rume piwkeyeniefiyiñ taiñ pu peñi ka pu lamngen ka ayünieiñ kimal ñi chumlen engün. Kafey ayünieiñ küme llellipuafiel ta Jewba ñi kelluafiel engün. Feymu ayürpuafuiñ taiñ ramtukayafiel tüfachi pu peñi ka pu lamngen. Welu fente taiñ piwkeyeniefiel tüfachi pu peñi ka pu lamngen, ramtukalayafiyiñ engün, fey ñi wültukunoafiel reke kuñiwün dungu mu. Tüfachi pu cristiano mülelu chew ñi katrütungeel taiñ küdaw fentren wedake dungu rupakeyngün, feymu ayülaiñ taiñ doy weda duamelafiel taiñ ramtukan mew. Ka femngechi tüfachi pu peñi ka pu lamngen ngelay ñi feypiyawal chumngechi ñi poyemeken ta Jewba kidu engün tañi trokiñ mapu mew.

13. Ñi feypin Proverbios 11:⁠13, ¿chem mülefuy ñi femal tati pu longkolelu? ¿Chumngelu?

¹³ Tati pu longkolelu müley ñi inayal ti ngülam mülelu ti lifru Proverbios, femngechi ñi feypiyawnoal chem tañi kimngenoafel. Biblia feypi: “Tati feypiyawkelu ñi nütramkangeelchi dungu dalluntukuyawkey reke, welu tati manelfalngelu llumumaniekey tañi nütramkangeel” (Proverbios 11:⁠13). Tüfachi ngülam küdawtuafuy ñi femal kiñe longkolelu, doyelchi may kurengefule. Kiñe kurewen rumel nütramkawkey chem ñi mülen tañi piwke mu, femngechi doy kiñewkülekey. Welu tati longkolelu nütramkalayafi tañi domo kiñeke dungu ñi kimngenoafel rupamekelu ti trawünche mu. Entudungumekele ti longkolelu, yamngewelayafuy ka manelfalngelayafuy. Feychi pu nielu falinke küdaw ti trawünche mu, müley ñi “rumel mupituleal ñi dungukeel mew” (1 Tim. 3:⁠8). Feley llemay, tati pu longkolelu mülelay ñi ngünenkayawal ka entudunguyawnoal. Tati longkolelu rume piwkeyeniefi tañi domo, feymu nütramkalayafi kimnoafelchi dungu tañi rume rakiduamkülenoal.

14. Tati longkolelu ñi domo, ¿chumngechi kelluafuy tañi füta?

¹⁴ Tati longkolelu ñi domo, ramtukalayafi tañi füta chem tañi feypinoafel, femngechi tati wentru amuleay ñi manelfalngen. Ti domo inafile tüfachi ngülam, kelluntukuafi tañi füta ka yamnieafi ti trawünche maneluwlu ñi füta mew. Doyelchi may, ti domo kelluntukuay ñi kiñewküleal ka tüngküleal ti trawünche, femngechi ayüwülafi ta Jewba (Rom. 14:⁠19).

15. 1) ¿Chem chumi Elifaz, Bildad ka Zofar? 2) ¿Chumi Jewba tüfachi küla wentru ñi femün mew?

¹⁵ Job ñi lifru mu kimürpuafuiñ chumngechi ka tunten mew kümeafuy taiñ dungual. Job dew rupalu fillke wedake dungu mew, meli wentru küpayngün tañi yafültukuaetew. Küla tüfachi pu wentru Elifaz, Bildad ka Zofar pingeyngün. Kidu engün rakiduamlayngün rume chumngechi ñi kelluafiel ta Job. Doy may re feypiniefingün ta Job ñi welulkawün. Rüfngefuy kiñeke dungu ñi feypin engün, welu doy amulkünuyngün, femngechi weda dunguyefingün ta Job ka Jewba. Tüfachi küla wentru dalluntukufingün ta Job ñi weda chengen (Job 32:⁠1-3). Jewba kay, ¿chem chumi? Kidu rume illkutufi tüfachi küla wentru ñi  weda pin mu. Jewba “wedwed” pifi tüfachi küla wentru ka werküfi engün ñi feypiafiel ta Job ñi ngillatuñmayaetew (Job 42:⁠7-9).

16. ¿Chem kimürpuafuiñ ñi weda femün Elifaz, Bildad ka Zofar?

¹⁶ Ñi weda femün Elifaz, Bildad ka Zofar kimürpuafuiñ fentren dungu. Wünelu mu, weda rakiduamkelayafiyiñ taiñ pu peñi ka pu lamngen (Mat. 7:⁠1-5). Doy may, küme allkütuafiyiñ petu taiñ wiñoldungunofiel. Femngechi müten kimafuiñ chem ñi rupameken engün (1 Ped. 3:⁠8). Epungelu, nütramkayaiñ re kümeke rakiduam müten ka doy amulkünulayaiñ taiñ feypin (Efes. 4:⁠25). Ka külangelu, Jewba kimtukuniekey chem taiñ nütramkawken.

17. ¿Chem kimeltueiñmu Elihú tañi femün?

¹⁷ Fey tati meli wentru ñi witranmamefiel ta Job, Elihú ürke, Abraam ñi tuwün-ngefuy. Elihú küme allkütufi ta Job ka tati küla wentru petu ñi nütramkameken engün. Feymu küme duam mu, welu newen piwke mew ngülamtufi ta Job, femngechi kellufi ñi norümtual tañi rakiduam (Job 33:⁠1, 6, 17). Elihú ayülafuy ñi kidutu sakiwal ka sakiafiel kakelu wentru, doy may ayüniefuy ñi püramyeafiel ta Jewba (Job 32:⁠21, 22; 37:⁠23, 24). Elihú tañi femün kimeltukeeiñmu kiñeke mu müley taiñ ñüküfküleal ka küme allkütual müten (Sant. 1:⁠19). Ka femngechi ngülamtufiliyiñ ta kakelu che, kidutu sakiwlayaiñ, doy may eluwaiñ taiñ püramyeafiel taiñ Wenu Chaw Jewba.

18. Falintufiliyiñ Jewba taiñ eluetew dungual, ¿chumaiñ?

¹⁸ Inayafiyiñ Biblia ñi ngülam tunten mu dungual ka chumngechi femal, femngechi falintuafiyiñ Jewba taiñ eluetew dungual. Ti kim wentru Salomon wirintukuy: “Milla manzana reke mülelu plata rali mu, ka femngechi feley kiñe küme dungu feypingelu puwchi antü mew” (Prov. 25:⁠11). Küme allkütuafiyiñ taiñ feypietew kakelu che ka rakiduamaiñ petu taiñ dungunon, femngechi taiñ feypin ayüfalngeay feychi milla manzana reke. Fentren dunguliyiñ kam pichin dunguliyiñ rume, taiñ feypin yafültukuafi taiñ pu peñi ka pu lamngen ka Jewba ayüwülafiyiñ (Prov. 23:⁠15; Efes. 4:⁠29). Femngechi llemay falintuafiyiñ Jewba taiñ eluetew taiñ dungual.