1. ?Ndɛ cinnjin kpa benin yɛ Zezi kan kleli i sɔnnzɔnfuɛ mun-ɔn? (An nian foto ng’ɔ o fluwa’n i bui’n su’n.)

KƆNGUƐ kasiɛn ka naan b’a kun Zezi’n, ɔ kannin ndɛ cinnjin kpa kun kleli i sɔnnzɔnfuɛ mun. Ɔ seli be kɛ: “Kɛ nga n fa kloli amun sa’n, amun kusu amun klo amun wiengu sɔ. Sɛ amun klo amun wiengu’n, yɛ sran kwlaa sí kɛ amun ti min sɔnnzɔnfuɛ-ɔ.” (Zan 13:34, 35)

2. ?Ngue ti yɛ e wiengu klolɛ’n ti cinnjin kpa-ɔ?

² Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ sɛ be klo be wiengu kɛ nga i bɔbɔ fa kloli be’n sa’n, sran kwlaa sí kɛ be ti i sɔnnzɔnfuɛ. Ndɛ sɔ’n ti e liɛ wie andɛ. I sɔ’n ti’n, kannzɛ lika’n ti kekle sɛ’n, maan e klo e niaan mun. I sɔ yolɛ’n ti cinnjin kpa.

3. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

³ Fɔ m’ɔ o e kwlaa e nun ti’n, nán cɛn ngba yɛ e wiengu’m be klolɛ’n ti pɔpɔ-ɔ. Kannzɛ ɔ ti sɔ bɔbɔ’n, sanngɛ ɔ fata kɛ e mian e ɲin e nanti Zezi i ajalɛ’n su. Ɔ maan like suanlɛ nga nun’n, é wá wún wafa nga e wiengu’m be klolɛ’n kwla yo naan y’a yo sran afiɛn siesiefuɛ, naan y’a kpaman sran nun yɛ y’a sɔ sran nun klanman’n. Kɛ é fá e ɲin é síe ninnge sɔ’m be su’n, ɔ fata kɛ e tinuntinun e usa e wun kɛ: ‘?Ngue yɛ aniaan nga kannzɛ lika’n ti kekle sɛ’n, sanngɛ be klo be wiengu tankaan kpa’n be su ndɛ’n kle min-ɔn?’

4. ?Kɛ nga Matie 5:23, 24 fa kan’n sa’n, ngue ti yɛ sɛ e ndɛ o sran wie klun’n, ɔ fata kɛ e nin sran sɔ’n e ko siesie e afiɛn-ɔn?

⁴ Zezi seli kɛ sɛ é nían naan e ndɛ o sran wie klun’n, maan  e wɔ naan e nin sran sɔ’n e ko siesie e afiɛn. (An kanngan Matie 5:23, 24 nun.) Ɔ seli ekun kɛ sɛ e kunndɛ kɛ Ɲanmiɛn klun jɔ e wun’n, ɔ fata kɛ e nin e wiengu mun e tran klanman. Kɛ e mian e ɲin naan e nin e wiengu mun e afiɛn sɛ’n, i sɔ’n jɔ Zoova klun. Sanngɛ sɛ e fa sa e sie e klun naan e nin e wiengu mun e timan e wun aniɛn’n, ɔ su sɔman sulɛ nga e su i’n i nun.​—1 Zan 4:20.

5. ?Ngue ti yɛ kɛ Marki nin aniaan uflɛ be ɲannin ndɛ’n, be afiɛn siesielɛ’n yoli kekle-ɔ?

⁵ Ɔ ju wie’n, kɛ ɔ ko yo naan e nin e wiengu mun y’a tran klanman’n ɔ ti kekle. ?Ngue ti-ɔ? Maan e fa e ɲin e sie i sa kun m’ɔ juli aniaan bian Marki su’n, i su. * Cɛn kun’n, aniaan bian kun kannin ndɛ tɛtɛ kleli i kpɛkun ɔ kɛnnin i wun ndɛ kleli aniaan wie mun. ?Kɛ Marki tili ndɛ sɔ’n ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? I bɔbɔ seli kɛ: “M’an kwlá traman min awlɛn, n fali ya dan kpa.” I sin’n, like nga Marki yoli’n, ɔ yoli i nsisɔ. Ɔ maan ɔ ko wunnin aniaan’n i wun naan be siesie be afiɛn. Sanngɛ aniaan’n w’a kplinman su. Ɔ maan Marki seli i wun kɛ: ‘Sɛ n kpɛtɛ i naan i waan ɔ kplinman su’n, nn maan ɔ ka lɛ.’ Sanngɛ kɛ akpasua sunianfuɛ’n bali’n, ɔ seli Marki kɛ nɛ́n i sa sin bubu i i sɔ yolɛ’n nun. ?Kɛ ɔ yoli sɔ’n ngue yɛ Marki yoli-ɔ?

6. (1) ?Ngue yɛ Marki yoli m’ɔ kle kɛ ɔ kunndɛ kɛ ɔ nin aniaan ng’ɔ nin i be ɲannin ndɛ’n bé trán klanman-ɔn? (2) ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Marki nantili ndɛ ng’ɔ o Kolɔsufuɛ Mun 3:13, 14 nun’n su-ɔ?

⁶ Kɛ Marki tran buli’n, ɔ wunnin i wlɛ kɛ ɔ ju wie’n ɔ bu i kɛ ɔ ti kpa trɛ i wiengu mun. Ɔ maan ɔ wunnin i wlɛ kɛ ɔ fata kɛ ɔ kaci i sa. (Kol. 3:8, 9, 12) I sɔ’n ti’n, ɔ ko wunnin aniaan bian’n i wun ekun naan ɔ́ sé i yaci. I kpa bɔbɔ’n ɔ klɛli aniaan bian’n i fluwa seli i kɛ ɔ kunndɛ kɛ be afiɛn sɛ kɛ laa’n sa. I sin’n Marki ko cɛli aniaan bian’n i ninnge wie mun. Ɔ buli i kɛ aniaan’n wá sɔ́ nun klanman. Ɔ nin i sɔ’n ngba’n, aniaan’n w’a guɛmɛn i ya’n i ase. Sanngɛ Marki nantili ndɛ nga Zezi kannin’n su titi. Zezi waan e klo e wiengu mun kpɛkun e yaci sa e cɛ. (An kanngan Kolɔsufuɛ Mun 3:13, 14 nun.) Ɔ maan sɛ e nin sran kun e ɲan ndɛ  naan e kunndɛ kɛ é síesíe e afiɛn naan ɔ yoman ye’n, nán e sa sin bubu e. Maan e srɛ Ɲanmiɛn naan ɔ uka e naan e nin sran sɔ’n e tran klanman titi.​—Mat. 18:21, 22; Gal. 6:9.

7. (1) ?Ngue yɛ Zezi seli e kɛ e yo-ɔ? (2) ?Sa benin yɛ ɔ tɔli aniaan bla Lara su-ɔ?

⁷ Zezi seli kɛ like nga e kunndɛ kɛ e wiengu’m be yo be man e’n, maan e yo i kunngba’n e man be. Ɔ seli ekun kɛ ɔ fataman kɛ e klo be nga be klo e’n be ngunmin. (Lik. 6:31-33) ?Sanngɛ sɛ aniaan kun mɔ a nin i be o asɔnun kunngba’n nun’n, ɔ nianman ɔ lɔ yɛ ɔ yoman wɔ like’n, ngue yɛ á yó-ɔ? Nja, i sɔ sa’n juman titi. Sanngɛ i sɔ sa’n juli aniaan bla Lara su. Ɔ seli kɛ: “M’an wunman like nga n yoli aniaan bla’n, sanngɛ ɔ nianman min lɔ. I sɔ’n kleli min yalɛ kpa. I dunman nun ti’n, aɲia’m be bo kɔlɛ wa yoli kekle mannin min.” I klikli nun’n, aniaan bla Lara seli i wun kɛ: ‘M’an yomɛn i like fi. I kpa bɔbɔ’n aniaan wie’m be seli kɛ i liɛ su-ɔ.’

8. (1) ?Ngue yɛ aniaan bla Lara yoli naan ɔ nin aniaan bla kun b’a siesie be afiɛn-ɔn? (2) ?Ngue like yɛ i su ndɛ’n kle e-ɔ?

⁸ Aniaan bla Lara yoli ninnge wie mun naan ɔ nin aniaan bla’n be afiɛn sɛ ekun. Ɔ srɛli Zoova yɛ ɔ ko wunnin aniaan bla’n i wun. Kɛ ɔ ko wunnin aniaan bla’n i wun’n, be kannin be afiɛn ndɛ. I sin’n, be tɔli be wiengu nun yɛ ndɛ’n wieli-ɔ. Aniaan bla Lara seli kɛ: “I sin’n, aniaan bla’n wa sɛli i sin yoli like kunngba’n ekun. I sɔ’n bubuli min sa sin.” I klikli nun’n, aniaan bla Lara buli i kɛ sɛ aniaan bla’n w’a kacimɛn i ayeliɛ’n, i bɔbɔ Lara ɔ su kwlá diman aklunjuɛ kun. Sanngɛ Lara wa wunnin i wlɛ kɛ ɔ fata kɛ ɔ yaci aniaan bla’n i “wun sa cɛ i klun ufue su” yɛ ɔ klo i titi. (Efɛ. 4:32–5:2) Asa’n, i wla wa kpɛnnin su kɛ sran m’ɔ klo sran’n “ɔ faman sa siemɛn i klun. Sa kwlaa sɔn i nun, ɔ bu like kwlaa nanwlɛ, i wla o like kwlaa su, ɔ trɛ i awlɛn sa kwlaa nun.” (1 Kor. 13:5, 7) I sɔ’n ti’n, Lara w’a fɛmɛn i ɲin w’a siemɛn i sa sɔ’n su kun. Ɔ maan ɔ wa dili aklunjuɛ ekun. Kɛ i osu lali nun’n, aniaan bla Lara ɔ nin aniaan bla sɔ’n be  wa kacili janvuɛ. Ndɛ sɔ’n kle kɛ sɛ e nin aniaan mun e tran klanman naan e klo be titi’n, e kwla lafi su kɛ ‘Ɲanmiɛn m’ɔ ti sran klofuɛ’n, m’ɔ man alaje’n, ɔ nin e trán.’​—2 Kor. 13:11.

9. ?Kɛ nga Sa Nga Be Yoli’n 10:34, 35 fa kan’n sa’n, ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e kpa sran nun-ɔn?

⁹ Zoova kpaman sran nun. (An kanngan Sa Nga Be Yoli’n 10:34, 35 nun.) Ɔ maan kɛ e kpaman sran nun’n, e kle kɛ e ti i wa. Asa ekun’n, maan e klo e wiengu kɛ e bɔbɔ sa yɛ e mian e ɲin naan e nin aniaan mun e tran klanman.​—Rɔm. 12:9, 10; Zak. 2:8, 9.

10-11. ?Ngue yɛ aniaan bla kun yoli naan w’a buman nvle kun nunfuɛ’m be wun akunndan tɛ kun-ɔn?

¹⁰ Ɔ ju wie’n, kɛ ɔ ko yo naan y’a kpaman sran nun’n, ɔ ti kekle. I sɔ sa’n juli aniaan bla kun mɔ be flɛ i kɛ Riti’n i su. I talua nun’n, sran kun m’ɔ fin nvle uflɛ nun’n, ɔ yoli i osufuɛ’m be like kun m’ɔ wa yoman be fɛ mlɔnmlɔn-ɔn. ?Kɛ ɔ fɛ i lɛ’n ngue yɛ Riti yoli-ɔ? I bɔbɔ seli kɛ: “N kpɔli nvle nga sran sɔ’n fin nun’n, i nunfuɛ mun. N seli min wun kɛ aniaan nga be fin nvle sɔ’n nun nin-o, ɔ nin be kwlaa nga be o lɔ nin-o, be ayeliɛ’n ti kun.” ?Ngue yɛ ɔ ukali Riti naan w’a yaci akunndan sɔ’n i bulɛ-ɔ?

¹¹ Riti dili i nanwlɛ kɛ ɔ miɛnnin i ɲin kpa naan w’a yaci akunndan sɔ’n i bulɛ. Ɔ kanngannin aniaan nga be fin nvle sɔ’n nun’n be su ndɛ fluwa Annuaire nun. Ɔ seli kɛ: “N miannin min ɲin kpa naan m’an kaci akunndan nga n bu i be nga be fin nvle sɔ’n nun’n, be wun laa’n. N sieli i nzɔliɛ kɛ aniaan nga be fin nvle sɔ’n nun’n, be mian be ɲin be su Zoova kpa. N ma wunnin i wlɛ kɛ aniaan sɔ’m be o Zoova i sufuɛ nga be o mɛn wunmuan’n nun’n, be nun wie.” Aniaan bla’n wunnin i wlɛ ekun kɛ ɔ fata kɛ ɔ yo ninnge uflɛ wie mun ekun. Ɔ seli kɛ: “Sɛ e nin aniaan nga be fin nvle sɔ’n nun’n be nun wie mun e yia’n, n yo like kwlaa nga n kwla yo naan e nin be y’a tra janvuɛ. E nin be e koko yalɛ yɛ n mian min ɲin n si be kpa.” ?Kɛ ɔ yoli sɔ’n, wafa sɛ yɛ i bo’n guali-ɔ? Riti tɛli su kɛ: “Blɛblɛblɛ, m’an buman be nga be fin nvle sɔ nun’n be wun akunndan tɛ kun.”

12. ?Ngue yɛ ɔ kleli aniaan bla Sara i yalɛ-ɔ?

¹² Ɔ ju wie’n e kpa sran nun, sanngɛ e bɔbɔ e siman sɔ. I wie yɛle aniaan bla Sara liɛ’n. Aniaan bla’n bu i kɛ ɔ kpaman sran nun. Afin ɔ jranman nvle nga sran kun fin nun’n, ɔ nin like nga sran kun le i’n, ɔ nin junman nga sran kun di i anuannzɛ’n nun’n, be su diman jɔlɛ. Sanngɛ aniaan bla’n dili i nanwlɛ kɛ: “N ma sieli i nzɔliɛ kɛ n kpa sran nun.” ?Ngue ti yɛ aniaan bla’n seli sɔ-ɔ? Aniaan bla Sara nin i osufuɛ’m be dili suklu dan. Ɔ maan be si fluwa kpa. I sɔ’n ti’n, be nga be dili suklu dan’n be yɛ Sara fɛ i wun mantan be-ɔ. Cɛn kun’n, ɔ seli i janvuɛ kun kɛ: “Aniaan nga be dili suklu be ɔli mmua’n, be yɛ e nin be e san nun-ɔn. Sanngɛ min ndɛ nunman be nga b’a diman suklu b’a juman mmua’n, be ndɛ nun.” Nanwlɛ, ɔ fata kɛ aniaan bla Sara kaci i akunndan’n. ?Sanngɛ wafa sɛ yɛ ɔ kwla yo sɔ-ɔ?

13. ?Ngue yɛ aniaan bla Sara i su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹³ Akpasua sunianfuɛ kun ukali Sara naan w’a kaci i ayeliɛ’n. Sara seli kɛ: “Ɔ yoli min mo. Afin n mian min ɲin n bo jasin fɛ’n, yɛ n tɛ kosan’m be su klanman aɲia’m be bo. Kpɛkun n si Biblu’n nun ndɛ’n i kpa. Sanngɛ ɔ seli min kɛ kɛ é sí Ɲanmiɛn ndɛ’n é kɔ́’n, ɔ fata kɛ e kan e wun ase, yɛ e si aunnvuɛ.” Sara fali akpasua sunianfuɛ’n i ndɛ ng’ɔ kannin’n su. Ɔ seli kɛ: “N ma wunnin i wlɛ kɛ like ng’ɔ ti cinnjin’n, yɛle min wiengu’m be ye yolɛ’n, ɔ nin be klolɛ’n.”  Blɛblɛblɛ, wafa nga aniaan bla’n bu aniaan mun’n wa kacili. Ɔ seli kɛ: “N ma fali min ɲin n sieli i like nga aniaan’m be yo mɔ i ti yɛ Zoova klo be’n i su.” ?Yɛ e li? Sɛ e dili suklu e juli mmua’n, ɔ fataman kɛ e bu i kɛ e ti kpa tra e niaan mun. Sɛ e ‘klo aniaan’m be kwlaa’n,’ e su kpaman sran nun.​—1 Piɛ. 2:17.

14. ?Kɛ nga Ebre Mun 13:16 fa kan’n sa’n, kɛ e sɔ e wiengu’m be nun’n i sɔ’n yo Zoova sɛ?

¹⁴ Kɛ e sɔ sran nun klanman’n, i sɔ’n yo Zoova i fɛ. (An kanngan Ebre Mun 13:16 nun.) I kpa bɔbɔ’n, sran nun sɔlɛ’n wo Zoova i sulɛ’n nun wie. I li kɛ e uka be nga be leman wie’n yɛ i sɔ’n yo Zoova i fɛ kpa’n niɔn. (Zak. 1:27; 2:14-17) I sɔ’n ti’n, i nuan ndɛ’n nun’n ɔ se e kɛ ‘maan sran nun sɔlɛ’n yo e nzuɛn.’ (Rɔm. 12:13) Kɛ e sɔ e wiengu’m be nun’n, e yi i nglo kɛ be ndɛ lo e, e klo be yɛ e kunndɛ kɛ é trá be janvuɛ. Asa ekun’n, kɛ e yia e wiengu mun mɔ e nin be e wla asa’n, annzɛ e yo ninnge uflɛ wie mun likawlɛ’n, Zoova i klun jɔ. (1 Piɛ. 4:8-10) Sanngɛ ɔ ju wie’n, kɛ ɔ ko yo naan y’a sɔ sran nun’n, ɔ ti kekle.

15-16. (1) ?Ngue ti yɛ sran wie’m be bu i kɛ be kwlá sɔman sran nun-ɔn? (2) ?Ngue yɛ ɔ ukali Editi naan w’a kwla sɔ sran nun-ɔn?

¹⁵ Ɔ ju wie’n sa wie’m be ti’n, kɛ ɔ ko yo naan y’a sɔ sran nun’n, ɔ ti kekle. Maan e kan aniaan bla Editi m’ɔ ti angbeti’n, i ndɛ kan. Ka naan w’a kaci Zoova i Lalofuɛ’n, ɔ fɛmɛn i wun mantanman sran. Ɔ bu i kɛ i wiengu mun yɛ be kwla sɔ sran nun-ɔn, naan i liɛ’n ɔ kwlɛmɛn i sɔ’n yo.

¹⁶ Kɛ aniaan bla Editi kacili Zoova i Lalofuɛ’n, ɔ kacili akunndan ng’ɔ bu’n. Ɔ fɛfɛli i wun naan w’a kwla sɔ sran nun. Ɔ seli kɛ: “Kɛ bé wá kplán e Ɲanmiɛn Sielɛ Sua’n, asɔnun kpɛnngbɛn’m be seli min kɛ n sɔ aniaan bian kun nin i yi mɔ be su ba e ukalɛ’n be nun. Be waan bé ká min awlo lɔ lele lemɔcuɛ nɲɔn. Kɛ be seli min sɔ’n, min wla kpɛnnin wafa nga Zoova yrali angbeti bla ng’ɔ fin Sarɛpta’n i su.” (1 Fam. 17:12-16) Editi kplinnin su kɛ aniaan bian’n nin i yi’n  be kɛ i awlo lɔ. ?Kɛ ɔ yoli sɔ’n wafa sɛ yɛ i bo’n guali-ɔ? Ɔ seli kɛ: “Lemɔcuɛ nɲɔn m’ɔ fata kɛ be di i min awlo wa’n, wa kacili anglo nɲɔn. Nanwlɛ, i sɔ’n yoli min fɛ kpa. Afin blɛ sɔ’n nun’n e nin be e afiɛn mantannin kpa.” Aniaan bla’n wa trali janvuɛ uflɛ wie mun asɔnun’n nun. Siɛn’n, ɔ ti atin bofuɛ yɛ ɔ klo kɛ aniaan ng’ɔ nin be bo jasin fɛ’n be sin i awlo lɔ be ko nɔn nzue kan. Ɔ seli kɛ: “Kɛ n yo min wiengu’m be kpa’n, min wun kpaja min. Kpɛkun Zoova yra min su.”​—Ebr. 13:1, 2.

17. ?Ngue yɛ Liki nin i yi’n be wa sieli i nzɔliɛ-ɔ?

¹⁷ Atrɛkpa’n amun sɔ sran nun titi. ?Yɛ sɛ amun yo i sɔ tra laa’n nin? I wie yɛle aniaan bian Liki nin i yi’n be liɛ’n. Be klo sran nun sɔlɛ kpa. Blɛ wie nun’n, be sɔ be si nin be nin, ɔ nin be osufuɛ mun, nin be janvuɛ mun nin akpasua sunianfuɛ’n nin i yi’n, be nun be awlo lɔ. Liki seli kɛ: “E wa sieli i nzɔliɛ kɛ titi’n be nga e si be mɔ e nin be e afiɛn mantan’n, yɛ e ta be nun sɔ-ɔ.” ?Wafa sɛ yɛ Liki nin i yi’n be wa kacili be sa-ɔ?

18. ?Sran yialɛ’n i wun ajalɛ uflɛ benin yɛ Liki nin i yi’n be wa fali-ɔ?

¹⁸ Cɛn kun’n Zezi seli kɛ: “Sɛ be nga be klo amun’n be ngunmin yɛ amun klo be’n, akatua onin yɛ amún ɲɛ́n i-ɔ?” (Mat. 5:45-47) Kɛ aniaan bian Liki nin i yi be buli ndɛ sɔ’n i su akunndan’n, be kacili be ayeliɛ’n. Be wunnin i wlɛ kɛ ɔ fata kɛ be nian Zoova m’ɔ yo sran kwlaa ye’n, i ajalɛ’n su. Ɔ maan be fali ajalɛ kɛ bé yía aniaan nga be nin-a yiaman be le’n, be awlo lɔ. Liki seli kɛ: “Kɛ e yia aniaan sɔ mun’n e kwlakwla e ɲan su ye. Afin e kwlakwla e afiɛn mantan kpa kpɛkun e nin Zoova e afiɛn mantan wie.”

19. (1) ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e ti Zezi i sɔnnzɔnfuɛ sakpa-ɔ? (2) ?Ngue yɛ w’a fua kpa kɛ á yó-ɔ?

¹⁹ Like suanlɛ nga nun’n, e wunnin i kɛ sɛ e klo aniaan’m be tankaan kpa’n, e nin be é trán klanman, e su kpaman sran nun yɛ é sɔ́ sran kwlaa nun klanman. Ɔ fata kɛ e kwlakwla e yo like kwlaa nga e kwla yo naan y’a kloman e niaan mun e nuan bui su’n. Sɛ e yo sɔ’n, é dí aklunjuɛ yɛ é klé kɛ e ti Zezi i sɔnnzɔnfuɛ sakpa.​—Zan 13:17, 35.