1. Lifunde nshi ilya mu kulungatika ilyo Yesu apeele abasambi bakwe? (Moneni icikope cili pa nkupo.)

MU NSHITA ya bushiku ilyo Yesu bashilamwipaya, apeele abasambi bakwe ifunde lya mu kulungatika ilyo balingile ukulakonka. Abebele ukuti: “Ifyo namutemenwe, e fyo na imwe muletemwana.” Lyena abebele no ukuti: “Nga muletemwana, e lyo bonse bakeshiba ukuti muli basambi bandi.”—Yoh. 13:34, 35.

2. Mulandu nshi cacindamina ukulatemwana nga nshi?

² Yesu atile nga ca kuti abasambi bakwe baletemwana nga fintu ena abatemenwe, abantu bonse bali no kwishiba ukuti e basambi bakwe aba cine. Filya fine Abena Kristu ba kubalilapo balebeshiba ukuti basambi ba kwa Yesu aba cine nga bakonka ili ifunde, e fyo na bantu muno nshiku beshiba ukuti tuli Bena Kristu ba cine nga tulelikonka. Kanshi calicindama ukulatemwana nga nshi na ba bwananyina na lintu ifintu fyafishe.

3. Finshi twalasambilila muli cino cipande?

³ Apo bonse tatwapwililika, inshita shimo cilatukosela ukulanga ukutemwa ku bantu bambi. Na lyo line, tulingile ukwesha na maka ukulapashanya Kristu. Muli cino cipande, twalasambilila pa fyo ukutemwa kwingalenga tuleba aba mutende, twilaba na kapatulula, kabili tuleba ne cileela. Ilyo tulesambilila cino cipande, muleyipusha amuti: ‘Finshi ningasambilila kuli bamunyinefwe na bankashi abatwalilila ukutemwa aba bwananyina te mulandu na mafya bakwata?’

4. Ukulingana na Mateo 5:23, 24, cinshi tulingile ukupangila umutende no wa bwananyina uwatukalifye nelyo uo twakalifye?

⁴ Yesu alilandile ico cacindamina ukupanga umutende no wa bwananyina uwatukalifye nelyo uo twakalifye. (Belengeni Mateo 5:23, 24.) Alikomaile pa fyo tufwile ukulaumfwana bwino na ba bwananyina nga tulefwaya ukulenga Lesa ukulasekelela.  Yehova alasekelela nga tule-esha na maka ukupanga umutende na ba bwananyina. Nga ca kuti tule-enda ne cikonko ku mukoshi kabili nga tatulefwaya ukupanga umutende na ba bwananyina, Yehova te kuti apokelele ukupepa kwesu.—1 Yoh. 4:20.

5. Cinshi calengele cikosele munyinefwe Mark ukupanga umutende?

⁵ Inshita shimo kuti catukosela ukupanga umutende. Cinshi twalandila ifi? Lekeni tulandeko pali ba Mark. * Balifulilwe ilyo munyinefwe abasuushishe no kulanda ifyabipa pali bena ku ba mu cilonganino. Finshi ba Mark bacitile? Batile: “Nalifililwe ukuilama kabili nalikalipe.” Ilyo papitile nshita, ba Mark balyumfwile ububi pali filya bakalipe kabili balyeseshe ukuyalomba ubwelelo kuli munyinefwe pa kuti bapange umutende. Lelo ulya munyinefwe alikeene ukupanga umutende. Ilyo fye munyinefwe akeene ukupanga umutende ba Mark batontonkenye abati, ‘nshilingile ukutwalilila ukwesha ukupanga umutende pantu munyinane talefwaya ukuti tupange umutende.’ Na lyo line, kangalila wa muputule alikoseleshe ba Mark ukuti tabalingile ukunenuka, lelo balingile fye ukutwalilila ukulaesha ukupanga umutende. Cinshi ba Mark bacitile?

6. (a) Bushe ba Mark baeseshe shani ukupanga umutende? (b) Bushe ba Mark bakonkele shani ifyaba pe lembo lya Abena Kolose 3:13, 14?

⁶ Ba Mark balilwike ukuti inshita shimo ifyo baletontonkanya tafyali bwino, balimwene ukuti balingile ukuicefya no kuleka ukumona kwati balicila abantu bambi. (Kol. 3:8, 9, 12) Balibweleele kuli munyinefwe no kuyalomba ubwelelo na kabili. Lyena balilembeele ulya munyinefwe kalata ya kulomba ubwelelo no kumweba ukuti balefwaya babe ifibusa na kabili. Ba Mark balipeele na ulya munyinefwe ifya bupe ifyo balemona ukuti alafitemwa. Ku ca bulanda munyinefwe alikeene ukwelela ba Mark, kabili alitwalilile ukwenda ne cikonko ku mukoshi. Na lyo line, ba Mark balitwalilile ukukonka ifunde lya kwa  Yesu ilya kutemwa aba bwananyina no kulababelela uluse. (Belengeni Abena Kolose 3:13, 14.) Nga natutemwa abantu nga filya Yesu abatemenwe, tukatwalilila ukubabelela uluse no kulapepa ukuti bushiku bumo tukapange nabo umutende, nangu ca kuti bamo te kuti bafwaye ukupanga umutende.—Mat. 18:21, 22; Gal. 6:9.

7. (a) Finshi Yesu atwebele ukulacita? (b) Bwafya nshi nkashi umo akwete?

⁷ Yesu atwebele ukuti tufwile ukulacitila abantu ifyo tufwaya bena baletucitila. Lyena alandile no kuti tatufwile ukulatemwa fye abatutemwa. (Luka 6:31-33) Nomba kuti mwacita shani nga ca kuti umo mu cilonganino alemusengauka kabili talefwaya no ku muposha, nangu ca kuti ifya musango uyu tafyaseeka? Ifi fine e fyo cali kuli ba Lara. Batile: “Nkashi umo alensengauka, kabili nshaishibe ico alensengaukila. Nalyumfwile ububi sana kabili nshaletemwa no kuya mu kulongana.” Pa kubala ba Lara baleti: ‘Tapaba ico nalufyanya. Kabili aba bwananyina nabo balishiba ukuti ulya nkashi e fyo aba.’

8. Finshi ba Lara bacitile pa kuti bapange umutende, kabili finshi tulesambililako?

⁸ Ba Lara balicitilepo fimo pa kuti bapange umutende. Balipepele kuli Yehova kabili baliile mu kulanshanya na nkashi uwalebasengauka. Balilanshenye pa bwafya bakwete kabili balipangile umutende ica kuti balikumbatene no kukumbatana. Camoneke kwati ubwafya bwalipwile. Lelo ba Lara batile: “Ilyo papitile inshita, nkashi alitendeke na kabili ukunsengauka kabili alilekele ukumposha. Nalifupwike sana.” Ba Lara balemona kwati kuti baba fye ne nsansa no kulaumfwana na ulya nkashi nga ca kuti a-aluka. Nomba mu kupita kwa nshita, balilwike ukuti icisuma ico balingile ukucita kutwalilila fye ukutemwa ulya nkashi no ‘kuitemenwa ukumubelela uluse.’ (Efes. 4:32–5:2) Ba Lara balibukishe ukuti mu kutemwa kwa cine ukwa Bwina Kristu “tamwaba ukusunga ifilubo. Ukutemwa kulasuulako ku fya bubifi fyonse, kusumina fyonse, kusuubila fyonse, kushipikisha fyonse.” (1 Kor. 13:5, 7) Ba Lara balilekele ukusakamikwa. Ilyo papitile inshita, nkashi alilekele ukubasengauka kabili balitendeke ukumfwana  bwino. Nga mulepanga umutende na bamunyinenwe na bankashi kabili nga muletwalilila ukubatemwa, mukashininkisha ukuti “Lesa wa kutemwa kabili uwa mutende akaba na imwe.”—2 Kor. 13:11.

9. Ukulingana ne lembo lya Imilimo 10:34, 35, mulandu nshi tushilingile ukubela na kapaatulula?

⁹ Yehova taba na kapaatulula. (Belengeni Imilimo 10:34, 35.) Tulanga ukuti tuli bana ba kwa Yehova nga ca kuti tatuleba na kapaatulula. Tulakonka ifunde lya kuti uletemwa umunobe nge fyo waitemwa we mwine, kabili ici cilenga twatwalilila ukuba pa mutende na bamunyinefwe na bankashi.—Rom. 12:9, 10; Yako. 2:8, 9.

10-11. Bushe nkashi umo acitile shani pa kuti aleke ukutontonkanya ifyabipa pa ba bwananyina ba ku calo cimo?

¹⁰ Abantu bamo kuti cabakosela ukukanaba na kapaatulula. Tontonkanyeni pa fyacitike kuli nkashi Ruth. Ilyo ba Ruth bali abaice balibakalifye ku muntu umo uwafumine ku calo cimbi. Bushe ifi fyalengele baleumfwa shani? Ba Ruth batile: “Nalipatile abantu bonse aba muli cilya calo. Nalemona kwati bonse aba muli cilya calo baba fye cimo cine, ukubikako fye na bamunyinefwe na bankashi.” Cinshi calengele ba Ruth baluke mu fyo baletontonkanya?

¹¹ Ba Ruth balilwike ukuti balingile ukubombesha pa kuti baleke ukutontonkanya ifyo baletontonkanya. Balibelengele amalyashi na malipoti pali cilya calo ayaba mu citabo ca Ilyashi lya Nte sha kwa Yehova. Batile: “Nalyeseshe na maka ukulatontonkanya ifisuma pa bantu ba muli cilya calo. Nalitendeke ukumona ukuti aba bwananyina muli cilya calo balitemenwe ukubombela Yehova. Nali-imwenene ukuti nabo baba mu lupwa lwa ba bwananyina ulwa mwi sonde lyonse.” Panono panono, ba Ruth balimwene ukuti balingile ukutemwa sana abantu. Balondolwele ukuti: “Lyonse nga nakumana na munyinefwe nelyo nkashi uwafuma kuli cilya calo, nale-esha na maka ukuti tube ifibusa. Nalelanshanya nabo pa kuti mbeshibe bwino.” Cinshi cafumine mu fyo balecita? Ba Ruth batile: “Nalisukile naleka ukutontokanya ifyabipa pa ba bwananyina aba muli cilya calo.”

12. Bwafya nshi nkashi Sarah akwete?

¹² Bamo kuti baba na kapaatulula ukwabula no kuti abene beshibe. Ku ca kumwenako, ba Sarah balemona kwati tabali na kapaatulula pantu tabalepingula abantu ukulingana no mushobo, indalama bakwata, nelyo imilimo babomba mu cilonganino. Lelo balandile ukuti: “Naishileiluka ukuti nali na kapatulula.” Finshi fyalangile ukuti bali na kapaatulula? Ba Sarah bakuliile mu lupwa lwa basambilila kabili balefwaya ukulaba fye pamo na basambilila banabo. Bushiku bumo baebele cibusa wabo ukuti: “Ine mfwaya fye ukulaba pamo na ba bwananyina abasambilila. Nshifwaya ukuba pamo na bashasambilila.” Ukwabula no kutwishika ba Sarah balingile ukwaluka. Finshi bali no kucita pa kuti baluke?

13. Finshi tulesambilila ku fyo ba Sarah bacitile pa kuti baluke mu fyo baletontonkanya?

¹³ Kangalila wa muputule alyafwile ba Sarah ukwalula imibele yabo. Ba Sarah batile: “Kangalila wa muputule alintashishe pa fyo nalebombela Yehova ne cishinka, pa fyo naleasukapo bwino pa kulongana, na pa fyo naishibe Amalembo. Lyena pa numa anondolwelele ukuti, ilyo tuleya tuleishibilako ifya kwa Lesa, tufwile no kulaaba ne mibele ya Bwina Kristu pamo nga ukuicefya, ukufuuka, e lyo no luse.” Ba Sarah balikonkele ifyo kangalila wa muputule abebele. Batile: “Naishileishiba ukuti calicindama sana ukuba ne cikuuku e lyo no kutemwa.” Ici calengele belamona aba bwananyina nge fyo balebamona kale. Balondolwele no kuti: “Nale-esha ukumona imibele iisuma iyo bakwete iyalengele Yehova abatemwe.”  Finshi tulesambililako? Tatufwile ukulamona kwati twalicindama ukucila bambi pa mulandu wa masambililo twasambilila! Nga ca kuti ‘tuletemwa aba bwananyina bonse,’ tatwakulaba na kapaatulula.—1 Pet. 2:17.

14. Ukulingana ne lembo lya AbaHebere 13:16, bushe Yehova omfwa shani nga tuli ne cileela?

¹⁴ Yehova alasekelela nga nshi nga ca kuti tuli ne cileela nelyo nga tulepokelela abeni. (Belengeni AbaHebere 13:16.) Amona ukuti ukuba ne iyi mibele lubali lwa kupepa, maka maka nga tuleafwa abalekabila ubwafwilisho. (Yako. 1:27; 2:14-17) Kabili e mulandu wine Amalembo yatukoselesesha ukuti “mutwalilile ukusekelela abeni” nelyo ukuba ne cileela. (Rom. 12:13) Tulalanga ukuti twaliba ne iyi mibele nga ca kuti tulecitila abantu ifilanga ukuti twalibabikako amano, twalibatemwa, kabili tulafwaya ukuba ifibusa fyabo. Yehova alasekelela nga nshi nga tulepeelako abantu bambi ifya kulya, ifya kunwa nelyo nga tulesangako inshita ya kuba nabo. (1 Pet. 4:8-10) Na lyo line, kulaba ifilenga ciletukosela limo ukuba ne cileela nelyo ukulapokelela abeni.

15-16. (a) Cinshi nalimo cingalenga umuntu alamona kwati te kuti akumanishe ukupokelela abeni? (b) Cinshi ca-afwile ba Edit ukuleka ukulamona kwati te kuti bakumanishe ukupokelela abeni?

¹⁵ Inshita shimo kuti twalashingashinga ukupokelela abeni pa mulandu ne fyo ifintu fili. Lekeni tulandeko pali ba Edit ba mukamfwilwa. Ilyo bashilaba Inte ya kwa Yehova, tabatemenwe sana ukuba pamo na bantu. Ba Edit balemona kwati te kuti bakumanishe ukupokelela abeni.

¹⁶ Ilyo ba Edit baishileba Inte ya kwa Yehova, balyalwike mu fyo baletontonkanya. Balitendeke ukupokelela abeni. Batile: “Ilyo twalekuula Ing’anda yesu iya Bufumu, eluda umo anjebele ukuti kwali abaupana bamo abali no kwisa mu kukuula Ing’anda ya Bufumu, kabili anjipwishe nga kuti nabapokelelako ku mwandi pa milungu ibili. Nalibukishe ifyo Yehova apaalile mukamfwilwa uwaleikala ku Sarefati.” (1 Isha. 17:12-16)  Ba Edit balisumine ukupokelela balya abaupana. Bushe Yehova alibapaalile? Balondolwele ukuti: “Tatwaikele fye na balya abaupana imilungu ibili, lelo twaikele nabo pa myeshi ibili. Pali iyi inshita twaikele nabo twalipangile ulupwa.” Na kabili Ba Edit balipangile ifibusa ifisuma na ba mu cilonganino. Pali ino nshita ba Edit ni bapainiya ba nshita yonse kabili balatuushisha pa ng’anda pa mwabo pamo na bamunyinefwe na bankashi abo babomba nabo umulimo wa kubila imbila nsuma. Ba Edit batile: “Ukupeelako bambi kulalenga ndeba ne nsansa! Kabili Yehova alampaala icine cine.”—Heb. 13:1, 2.

17. Finshi ba Luke na bena mwabo bailwike?

¹⁷ Nalimo kwaliba fimo ifyo tucita pa kulanga ukuti twaliba ne cileela. Nomba bushe kwaliba na fimbi ifyo twingacita pa kulanga ukuti tuli bacileela? Ku ca kumwenako, ba Luke na bena mwabo baliba ne cileela. Balitemenwe ukwitako abafyashi babo, balupwa lwabo, ifibusa fyabo, na kangalila wa muputule no mwina mwakwe ukwisa ku ng’anda ku mwabo. Na lyo line, ba Luke balandile ukuti: “Twalilwike ukuti twaleita fye abo twaishibene nabo sana ku ng’anda ku mwesu.” Finshi fimbi ifyo ba Luke na bena mwabo bacitile pa kuti balelanga sana icileela?

18. Finshi Ba Luke na bena mwabo batendeke ukucita pa kuti balelanga sana icileela?

¹⁸ Ba Luke na bena mwabo balisambilile na fimbi pa kulanga icileela ilyo batontonkenye sana pa mashiwi Yesu alandile aya kuti: “Pantu nga mwatemwa fye abamutemwa, cilambu nshi mwingakwata?” (Mat. 5:45-47) Balilwike ukuti balingile ukulapashanya Yehova uushaba na kapaatulula. E ico balipangile ukwitako bamunyinefwe na bankashi abo bashatalile abetako ku ng’anda ku mwabo. Ba Luke batile: “Tulaba sana ne nsansa ukuba pamo na ba bwananyina abalekanalekana. Tulakoseleshanya sana kabili bucibusa bwesu na Yehova bulakoselako.”

19. Finshi tulingile ukucita pa kulanga ukuti tuli basambi ba kwa Yesu, kabili finshi mulefwaisha ukulacita?

¹⁹ Natusambilila pa fyo ukutemwana kulenga twaba aba mutende, ifyo kulenga twilaba na kapaatulula, e lyo ne fyo kulenga tuleba ne cileela. Tatufwile ukulatontonkanya ifyabipa pa ba bwananyina, lelo tufwile ukubatemwa ukufuma pa nshi ya mutima. Nga tulecita ifi, tukaba ne nsansa kabili tukalalanga ukuti tuli basambi ba kwa Yesu.—Yoh. 13:17, 35.