Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 13

Bɛhulo Bɛ Nwo Ngoko Kpalɛ

Bɛhulo Bɛ Nwo Ngoko Kpalɛ

Bɛvi ahonle nu bɛhulo bɛ nwo ngoko kpalɛ.”​—1 PITA 1:22.

EDWƐNE 109 Bɛvi Ahonle Nu Bɛhulo Bɛ Nwo

MƆƆ YƐBAZUKOA *

Nɔe ne mɔɔ aleɛ kye a Gyisɛse bawu la, ɔzile ɛlɔlɛ zo ɔhilele ye ɛzoanvolɛ ne mɔ (Nea ɛdendɛkpunli 1-2)

1. Mɛla fɔɔnwo boni a Gyisɛse vale maanle ye ɛdoavolɛma a? (Nea ɔ nyunlu nvoninli ne.)

WƆ NƆE ne mɔɔ aleɛ kye a Gyisɛse bawu la, ɔmaanle ye ɛdoavolɛma mɛla fɔɔnwo bie. Ɔzele bɛ kɛ: “Kɛ mɔɔ mehulo bɛ la, bɛdabɛ noko bɛhulo bɛ nwo ngoko.” Akee ɔdoale zo kɛ: “Saa bɛkulo bɛ nwo a​—menli kɔsɔɔti banwu kɛ bɛle me ɛdoavolɛma.”​—Dwɔn 13:34, 35.

2. Duzu ati a ɔhyia kɛ yɛda ɛlɔlɛ ali yɛkile yɛ nwo ngoko a?

2 Gyisɛse hanle kɛ, saa ye nɔhalɛ ɛdoavolɛma da ɛlɔlɛ ne mɔɔ ɔlale ye ali la bie ali a yɛɛ menli banwu kɛ bɛle ye ɛdoavolɛma a. Edwɛkɛ ɛhye yɛle nɔhalɛ wɔ ɛvoya mɔɔ limoa la anu, na kɛ ɔde ye ɛnɛ noko la ɛne. Nea kɛzi nwolɛ hyia kɛ yɛbali ngyegyelɛ biala anwo gyima na yɛala ɛlɔlɛ ali yɛahile yɛ nwo ngoko a!

3. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

3 Ɔluakɛ yɛnli munli la ati, ɔnla aze kɛ yɛbala ɛlɔlɛ mɔɔ anu yɛ se la ali yɛahile yɛ nwo ngoko. Noko ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle yɛsukoa Kelaese. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbanwu kɛzi ɛlɔlɛ bahola aboa yɛ amaa yɛakpondɛ anzodwolɛ, yɛakpo nyeyenu ɛyɛlɛ na yɛalie nyɛvolɛ la. Mekɛ mɔɔ ɛlɛsukoa edwɛkɛ ɛhye la, biza ɛ nwo kɛ: ‘Duzu a mebahola meazukoa meavi mediema mrenyia nee mraalɛ mɔɔ bɛhɔ zo bɛla ɛlɔlɛ ali ɔnva nwo ngyegyelɛ mɔɔ bɛyiale la ɛkɛ a?’

KPONDƐ ANZODWOLƐ

4. Kɛ mɔɔ Mateyu 5:23, 24 ka la, duzu ati a ɔhyia kɛ yɛ nee yɛ diema siezie yɛ avinli a?

4 Gyisɛse maanle yɛnwunle deɛmɔti ɔhyia kɛ yɛ nee yɛ diema mɔɔ lɛ edwɛkɛ tia yɛ siezie yɛ avinli la. (Kenga Mateyu 5:23, 24.) Ɔzile zo kɛ, saa yɛkulo kɛ yɛsɔ Nyamenle anye a, ɔwɔ kɛ yɛ nee yɛ gɔnwo mɔ nyia agɔnwolɛvalɛ kpalɛ. Saa yɛyɛ mɔɔ yɛbahola biala kɛ yɛmaa anzodwolɛ adɛnla yɛ nee yɛ mediema avinli a, Gyihova anye die. Saa yɛfa awie mɔ anwo edwɛkɛ yɛsie yɛ nu na yɛkpo kɛ yɛbaziezie yɛ avinli a, ɔnrɛlie yɛ ɛzonlenlɛ ɔnrɛdo nu.​—1 Dwɔn 4:20.

5. Duzu a maanle ɔyɛle se ɔmaanle adiema bie kɛ ɔbakpondɛ anzodwolɛ a?

5 Bie a ɔbayɛ se kɛ yɛbakpondɛ anzodwolɛ. Duzu ati ɔ? Suzu mɔɔ dole Mark * la anwo nea. Mɔɔ adiema nrenyia bie dendɛle tiale ye na ɔhanle ɔ nwo edwɛkɛ ɛtane ɔhilele awie mɔ wɔ asafo ne anu la, ɔyɛle ye nyane kpalɛ. Duzu a Mark yɛle a? Ɔka kɛ, “Meangola me nwo sɔ, na mengehanle me adwenle mengilele ye.” Noko nzinlii, Mark nlunle ɔ nwo wɔ subane mɔɔ ɔlale ye ali la anwo na ɔkpale adiema ne kyɛlɛ kɛ ɔva ɔhyɛ ye. Noko adiema ne anlie Mark kyɛlɛkpalɛ ne ando nu. Mark nyianle adwenle kɛ ‘Saa ɔngulo kɛ yɛsiezie yɛ avinli a, duzu ati a ɔwɔ kɛ megyegye me nwo a?’ Noko maangyebakyi zo neavolɛ bie maanle ye anwosesebɛ kɛ ɔmmamaa ɔ sa nu to. Duzu a Mark yɛle a?

6. (a) Kɛzi Mark hɔle zo kpondɛle anzodwolɛ ɛ? (b) Kɛzi Mark vale edwɛkɛ mɔɔ wɔ Kɔlɔsaema 3:13, 14 la yɛle gyima ɛ?

6 Mɔɔ Mark zuzule ninyɛne nwo kpalɛ la, ɔnwunle kɛ ɔlɛyɛ anwomemaazo na yeabua ɔ nwo benle. Ɔnwunle kɛ ɔwɔ kɛ ɔkakyi ye subane. (Kɔl. 3:8, 9, 12) Ɔvile mɛlɛbɛnwoaze nu ɔhɔle adiema nrenyia ne ɛkɛ bieko na ɔkpale ye kyɛlɛ. Eza Mark hɛlɛle ngɛlata ɔkpale adiema ne kyɛlɛ na ɔhanle kɛzi ɔkulo kɛ bɛsiezie bɛ avinli edwɛkɛ la. Mark vale ahyɛlɛdeɛ ekyi mɔɔ adiema ne anye balie nwo la bokale nwo maanle ye. Mɔɔ yɛ alɔbɔlɛ la, adiema ne angyakyi edwɛkɛ ne anu. Noko Mark hɔle zo vale Gyisɛse mɛla mɔɔ se yɛhulo yɛ mediema na yɛva bɛ ɛtane yɛhyɛ bɛ la yɛle gyima. (Kenga Kɔlɔsaema 3:13, 14.) Saa awie mɔ angile mɔdenle mɔɔ yɛbɔ yɛkpondɛ anzodwolɛ la anwo anyezɔlɛ bɔbɔ a, nɔhalɛ Kilisiene ɛlɔlɛ bamaa yɛava bɛ ɛtane yɛahyɛ bɛ na yɛayɛ asɔne yɛamaa bɛ.​—Mat. 18:21, 22; Gal. 6:9.

Ɔbahyia kɛ yɛdua ndenle ngakyile zo kolaa na yɛahola yɛali nganeɛdelɛ ɛtane zo (Nea ɛdendɛkpunli 7-8) *

7. (a) Duzu a Gyisɛse zele yɛ kɛ yɛyɛ a? (b) Tɛnlabelɛ mɔɔ anu yɛ se la boni a adiema raalɛ ko yiale a?

7 Gyisɛse zele yɛ kɛ, yɛ nee awie mɔ ɛli kɛ mɔɔ yɛkulo kɛ bɛ nee yɛ di la. Ɔdoale zo kɛ, ɔnle kɛ yɛda ɛlɔlɛ ali yɛkile menli mɔɔ bɛkulo yɛ la ala. (Luku 6:31-33) Ɛhye ɛnda ɛnzi, noko fa ye kɛ awie mɔɔ wɔ wɔ asafo ne anu la yia wɔ a, ɔmbiza wɔ ahye. Anrɛɛ duzu a ɛbayɛ a? Ɛhye bie dole Lara. Ɔkile nu kɛ: “Adiema raalɛ bie hwenle ɔ nwo vile me nwo mɔɔ ɛnee mende ɔ bo. Ɔgyegyele me kpole na ɛnee me nye ɛnlie kɛ mebahɔ debiezukoalɛ.” Mɔlebɛbo ne, Lara nyianle adwenle kɛ: ‘Nvonleɛ ne ɛnvi me. Mediema gyɛne mɔɔ wɔ asafo ne anu la ze kɛ kɛ ɔde ala ɛne.’

8. Duzu a Lara yɛle vale kpondɛle anzodwolɛ a, na duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi ye anwubielɛ ne anu a?

8 Lara bɔle mɔdenle kɛ ɔ nee ye siezie bɛ avinli. Ɔyɛle asɔne ɔhilele Gyihova na ɔzile kpɔkɛ kɛ ɔ nee adiema raalɛ ne badendɛ. Bɛhanle tɛnlabelɛ ne anwo edwɛkɛ, bɛyɛle bɛ nwo atuu na anzodwolɛ rale. Ɛnee ɔle kɛ asɛɛ edwɛkɛ biala ɛnle ɛkɛ. Lara ka kɛ: “Noko nzinlii, adiema raalɛ ne lale subane ko ne ala ali bieko. Akee me sa nu dole.” Mɔlebɛbo ne, Lara nyianle adwenle kɛ, saa ɔ nye balie a, kyesɛ adiema raalɛ ne kakyi ye subane. Noko Lara nwunle kɛ, mɔɔ ɔbahola yeayɛ la a le kɛ ɔ nee adiema raalɛ ne bali wɔ ɛlɔlɛ adenle zo na ‘yeava ye ɛtane yeahyɛ ye bɔkɔɔ.’ (Ɛfɛ. 4:32–5:2) Lara hakyele kɛ, nɔhalɛ ɛlɔlɛ ɛnva “ɛtane ɛnzie ye nu. Ɔto ɔ rɛle aze wɔ debie biala anu, ɔdie debie biala ɔdi, ɔlɛ debie biala anu anyelazo, ɔgyinla debie biala anloa.” (1 Kɔl. 13:5, 7) Lara nyianle anzodwolɛ bieko. Nzinlii, adiema raalɛ ne lale agɔnwolɛvalɛ ali hilele ye. Saa ɛmaa anzodwolɛ tɛnla ɛ nee ɛ mediema avinli na ɛkɔ zo ɛkulo bɛ a, ɛbahola wɔanyia anwodozo kɛ “ɛlɔlɛ nee anzodwolɛ Nyamenle ne nee [wɔ] badɛnla.”​—2 Kɔl. 13:11.

MMAYƐ NYEYENU

9. Kɛ mɔɔ Gyima ne 10:34, 35 ka la, duzu ati a ɔnle kɛ yɛyɛ nyeyenu a?

9 Gyihova ɛnyɛ nyeyenu. (Kenga Gyima ne 10:34, 35.) Saa yɛsukoa ye a, ɔbahile kɛ yɛle ɔ mra. Yɛdi mɛla mɔɔ se yɛhulo yɛ gɔnwo mɔ kɛ yɛ nwo la azo na yɛmaa anzodwolɛ tɛnla yɛ sunsum nu abusua ne anu.​—Wlo. 12:9, 10; Gye. 2:8, 9.

10-11. Kɛzi adiema raalɛ bie lile adwenle ɛtane mɔɔ ɔlɛ wɔ awie mɔ anwo la anwo gyima ɛ?

10 Ɔnla aze ɔmmaa bie mɔ kɛ bɛbakpo nyeyenu ɛyɛlɛ. Kɛ neazo la, suzu mɔɔ dole adiema raalɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Ruth la anwo nea. Mekɛ mɔɔ ɔle kakula la, awie mɔɔ vi maanle gyɛne nu la nee ye anli ye boɛ fee. Kɛzi ɛhye hanle ye ɛ? Ruth ka kɛ: “Ɛnee mekyi maanle zɔhane anu amra nee bɛ debie biala. Menyianle adwenle kɛ, kɛ maanle ne anu amra amuala mɔɔ mediema bɔbɔ boka nwo la de la ɛne.” Kɛzi Ruth lile adwenle ɛtane ɛhye anwo gyima ɛ?

11 Ruth nwunle kɛ ɔwɔ kɛ ɔye adwenle ɛtane zɔhane ɔfi ɔ ti anu. Ɔgengale maanle zɔhane anwo anwubielɛ yɛɛ amaneɛbɔlɛ mɔɔ wɔ Yearbook nu la. Ɔka kɛ: “Membɔle mɔdenle kɛ mebanyia menli mɔɔ wɔ maanle zɔhane anu la anwo adwenle kpalɛ. Akee menwunle kɛ mediema mɔɔ wɔ ɛkɛ ne la fa mɔdenlebɔlɛ sonle Gyihova. Mendele ɔ bo wienyi kɛ, bɛboka ewiade amuala mediemayɛlɛ ne anwo.” Nzinlii, Ruth nwunle kɛ ɔwɔ kɛ ɔyɛ debie bieko ɔboka nwo. Ɔkile nu kɛ: “Saa meyia mediema mɔɔ vi maanle zɔhane anu la a, mebɔ mɔdenle kɛ mebava bɛ agɔnwolɛ. Me nee bɛ tendɛ na menwu bɛ kpalɛ.” Duzu a ɛvi nu ɛra a? Ruth ka kɛ: “Akee adwenle ɛtane ne vile ɛkɛ bɔkɔɔ.”

Saa yɛlɛ ɛlɔlɛ kpole yɛmaa “yɛ mediema muala” a, yɛnrɛyɛ nyeyenu (Nea ɛdendɛkpunli 12-13) *

12. Ngyegyelɛ boni a ɛnee adiema raalɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Sarah la lɛ a?

12 Awie bahola ayɛ nyeyenu mɔɔ ɔnnwu ye a. Kɛ neazo la, ɛnee Sarah dwenle kɛ ɔnyɛ nyeyenu ɔluakɛ ɔngyinla maanle mɔɔ awie mɔ vi nu, bɛ ezukoa gyinlabelɛ yɛɛ nwolɛ adenle mɔɔ bɛlɛ wɔ ahyehyɛdeɛ ne anu la azo ɔmbua bɛ ndɛne. Noko ɔka kɛ: “Nzinlii menwunle kɛ ɛnee meyɛ nyeyenu kpalɛ.” Adenle boni azo? Ɛnee Sarah vi abusua mɔɔ bɛ nwomazukoalɛ kɔ ɔ nyunlu kpalɛ la anu, na ɛnee dahuu ɔkulo kɛ ɔ nee menli mɔɔ le kɛ ɔdaye la ala a tu a. Mekɛ bie ɔzele ɔ gɔnwo bie bɔbɔ kɛ: “Me ɛdeɛ, mediema mɔɔ bɛ nwomazukoalɛ kɔ ɔ nyunlu la ala a me nee bɛ tu o.” Nɔhalɛ nu, ɛnee ɔwɔ kɛ Sarah kakyi ye subane. Kɛzi ɔyɛle ye ɛ?

13. Duzu a yɛsukoa yɛfi kɛzi Sarah hakyile ye subane la anu a?

13 Maangyebakyi zo neavolɛ bie boale Sarah maanle ɔlile ye ngyegyelɛ ne anwo gyima. Sarah ka kɛ: “Ɔhanvole me wɔ nɔhalɛlilɛ mɔɔ melɛfa meazonle, me mualɛ kɛnlɛma yɛɛ ndelebɛbo mɔɔ melɛ wɔ Ngɛlɛlera ne anu la anwo. Akee ɔhilele nu ɔhilele me kɛ, mekɛ mɔɔ yɛ adwenle nu ɛlɛbuke la, eza ɔwɔ kɛ yɛnyia Kilisiene subane le kɛ mɛlɛbɛnwoaze yɛɛ anwunvɔnezelɛ.” Sarah vale mɔɔ maangyebakyi zo neavolɛ ne hanle la yɛle gyima. Ɔka kɛ: “Menwunle kɛ, ɔwɔ kɛ meyɛ nyele na meda ɛlɔlɛ ali.” Ɛhye maanle adwenle mɔɔ ɔlɛ ye wɔ mediema ne mɔ anwo la hakyile. Ɔkile nu kɛ: “Membɔle mɔdenle kɛ mebava me adwenle meazie subane mɔɔ maa Gyihova anye die bɛ nwo la azo.” Duzu a yɛsukoa yɛfi nu a? Ɔnle kɛ yɛte nganeɛ kɛ yɛle kpalɛ yɛtɛla awie mɔ ɔlua yɛ nwomazukoalɛ ti! Saa yɛlɛ ɛhulolɛ kpole yɛmaa yɛ “mediema muala” a, yɛnrɛyɛ nyeyenu.​—1 Pita 2:17.

DIE NYƐVOLƐ

14. Kɛ mɔɔ Hibuluma 13:16 maa yɛnwu ye la, saa yɛdie nyɛvolɛ a, kɛzi Gyihova te nganeɛ ɛ?

14 Saa yɛdie nyɛvolɛ a, Gyihova anye die kpalɛ. (Kenga Hibuluma 13:16.) Ɔbu ye kɛ ɔle yɛ ɛzonlenlɛ ne foa, titili saa yɛboa menli mɔɔ bɛhyia moalɛ la a. (Gye. 1:27; 2:14-17) Ɛhye ati, Ngɛlɛlera ne maa yɛ anwosesebɛ kɛ, ‘yɛlie nyɛvolɛ dahuu.’ (Wlo. 12:13) Saa yɛdie awie mɔ ɛyɛvolɛ a, ɛnee yɛlɛkile kɛ yɛdwenle bɛ nwo, yɛkulo bɛ na yɛkulo kɛ yɛfa bɛ agɔnwolɛ. Saa yɛmaa awie mɔ aleɛ nee menlemenle nza ekyi anzɛɛ yɛnyia mekɛ yɛmaa bɛ a, ɔmaa Gyihova anye die. (1 Pita 4:8-10) Noko ninyɛne bie mɔ maa ɔyɛ se kɛ yɛbala ɛyɛvolɛyɛlɛ subane ali.

“Mekɛ bie, ɛnee menla ɛyɛvolɛyɛlɛ subane ali, noko mengakyile, na ɛhye ɛmaa me nye ɛlie kpole” (Nea ɛdendɛkpunli 16) *

15-16. (a) Duzu a maa bie mɔ twenlehwenle bɛ bo aze kɛ bɛbalie nyɛvolɛ a? (b) Kɛzi Edit lile ye tɛnlabelɛ ne anwo gyima na ɔliele nyɛvolɛ ɛ?

15 Bie a yɛ tɛnlabelɛ ne ati, yɛbahwenlehwenle yɛ bo aze kɛ yɛbalie nyɛvolɛ. Suzu kunlavolɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Edit la neazo ne anwo. Kolaa na yearayɛ Dasevolɛ la, ɛnee ɔngulo agɔnwolɛ. Edit dele nganeɛ kɛ, ɔnrɛhola ɔnrɛlie nyɛvolɛ kpalɛ kɛ mɔɔ awie mɔ yɛ la.

16 Mɔɔ Edit rayɛle Dasevolɛ la, ɔhakyile ye adwenle. Ɔzukoale kɛzi bɛdie nyɛvolɛ la. Ɔka kɛ, “Mɔɔ bɛlɛsi yɛ Belemgbunli Asalo fofolɛ ne la, asafo nu kpanyinli bie hanle hilele me kɛ agyalɛma bie ɛlɛba araboa gyima ne, yemɔti ɔbizale me saa mebahola meamaa bɛala me sua nu ɛkɛ ne dapɛne nwiɔ a. Ɛhye maanle mengakyele kɛzi Gyihova yilale Zalefate kunlavolɛ raalɛ ne la.” (1 Arl. 17:12-16) Edit liele dole nu kɛ ɔbalie agyalɛma ne nyɛvolɛ. Ɔnyianle nyilalɛ ɔ? Ɔkile nu kɛ: “Dapɛne nwiɔ ne yɛle siane nwiɔ. Wɔ mekɛ zɔhane anu, yɛvale agɔnwolɛ kyengye.” Eza Edit ɛnyia agɔnwolɛma kpalɛ dɔɔnwo wɔ asafo ne anu. Kɛkala ɔle dahuu adekpakyelɛnli na ɔ nye die kɛ ɔbamaa mediema mɔɔ ɔ nee bɛ kɔ daselɛlilɛ la ara ye sua nu na bɛalie bɛ nye. Ɔka kɛ: “Mekyɛ debie a, me nye die! Eza menyia nyilalɛ dɔɔnwo.”​—Hib. 13:1, 2.

17. Duzu a Luke nee ɔ ye yɛle ye nzonlɛ a?

17 Bie a yɛbɔ mɔdenle yɛdie nyɛvolɛ, noko yɛbahola yɛayɛ dɔɔnwo. Kɛ neazo la, Luke nee ɔ ye die nyɛvolɛ. Ɛnee bɛto bɛ sa bɛfɛlɛ bɛ awovolɛ, mbusuafoɔ gyɛne, bɛ gɔnwo mɔ yɛɛ maangyebakyi zo neavolɛ ne nee ɔ ye wɔ bɛ sua nu. Noko Luke ka kɛ: “Yɛnwunle kɛ, menli mɔɔ bikye yɛ la ala a ɛnee yɛto yɛ sa yɛfɛlɛ bɛ a.” Kɛzi Luke nee ɔ ye dɛlɛle bɛ ɛyɛvolɛyɛlɛ subane ne anu ɛ?

18. Kɛzi Luke nee ɔ ye nyianle anyuhɔlɛ wɔ ɛyɛvolɛyɛlɛ subane nu ɛ?

18 Mɔɔ Luke nee ɔ ye dwenledwenlenle Gyisɛse edwɛkɛ ɛhye anwo la bɛhakyile bɛ adwenle. Ɔse: “Saa bɛkulo menli mɔɔ kulo bɛ la ala a, duzu ahatualɛ a bɛnyia a?” (Mat. 5:45-47) Bɛnwunle kɛ ɔwɔ kɛ bɛsukoa Gyihova mɔɔ yɛ awie biala boɛ la. Yemɔti bɛyɛle kɛ bɛbado bɛ sa bɛavɛlɛ mediema mɔɔ bɛtɛfɛlɛle bɛ wɔ bɛ sua nu ɛlɛ la. Luke ka kɛ: “Yɛ muala yɛ nye die kpole. Ɔmaa yɛbikye yɛ nwo ngoko na yɛbikye Gyihova.”

19. Kɛzi yɛda ye ali kɛ yɛle Gyisɛse ɛdoavolɛma ɛ, na duzu a wɔbɔ kpɔkɛ kɛ ɛbayɛ a?

19 Yɛnwu kɛzi saa yɛkulo yɛ nwo ngoko a, yɛbakpondɛ anzodwolɛ, yɛakpo nyeyenu ɛyɛlɛ na yɛalie nyɛvolɛ la. Ɔwɔ kɛ yɛye yɛ mediema nwo adwenle ɛtane biala yɛfi yɛ ti anu na yɛkulo bɛ kpalɛ. Saa yɛyɛ zɔ a, yɛ nye balie, na yɛbahile kɛ amgba yɛle Gyisɛse ɛdoavolɛma.​—Dwɔn 13:17, 35.

EDWƐNE 88 Kilehile Me Wɔ Ndenle Ne Mɔ

^ ɛden. 5 Gyisɛse hanle kɛ ɛlɔlɛ a bɛbava bɛanwu nɔhalɛ Kilisienema a. Yɛ mediema anwo ɛlɔlɛ boa yɛ maa yɛ nee bɛ tɛnla wɔ anzodwolɛ nu, yɛkpo kɛ yɛbayɛ nyeyenu na yɛdie nyɛvolɛ. Tɛ mekɛ ne amuala a ɛhye ɛyɛlɛ la aze a. Edwɛkɛ ɛhye bamaa yɛanwu nzuzulɛ titili bie mɔ mɔɔ bamaa yɛahulo yɛ nwo ngoko kpalɛ la.

^ ɛden. 5 Bɛhakyi aluma bie mɔ wɔ edwɛkɛ ɛhye anu.

^ ɛden. 57 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Mɔdenle mɔɔ adiema raalɛ bie bɔle kɛ ɔ nee ɔ diema bie siezie bɛ avinli la anyɛ boɛ, noko ɔ sa nu ando. Ɔbɔle mɔdenle ɔlale ɛlɔlɛ ali na nzinlii adiema raalɛ ne liele dole nu.

^ ɛden. 59 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Adiema nrenyia kpanyinli bie te nganeɛ kɛ asafo ne anu amra ɛndwenle ɔ nwo.

^ ɛden. 61 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Adiema raalɛ bie mɔɔ mɔlebɛbo ne ɔnlie nyɛvolɛ la ɛhakyi ye adwenle na ɛhye ɛmaa ɔ nye ɛlie.