1, 2. ¿Achkë xrajoʼ xuʼij Jesús kikʼë ri tzij ye kʼo chpan Juan 4:35 chqä 36?

TAQ bʼenäq wä Galilea, Jesús xtzʼët kʼïy juyuʼ ri tkïl kiwäch, rkʼë jbʼaʼ räx rubʼanon kiwäch rma ri cebada kʼa riʼ wä najin yeʼel pä (Juan 4:3-6). Kʼa nrajoʼ na kajiʼ ikʼ rchë ri winäq nkimöl ruwäch ri kitkoʼn. Rma riʼ, achiʼel ta ma pa rubʼeyal ta taq Jesús xuʼij reʼ chkë ri rutzeqelbʼëy: «Tiyakaʼ ijolon y titzʼetaʼ, ri tkoʼn ya chaqiʼj chik rubʼanon ruwäch chqä xa xuʼ chik rchë yemol» (taskʼij ruwäch Juan 4:35, 36 *). ¿Achkë xrajoʼ xuʼij Jesús kikʼë ri tzij riʼ?

² Jesús achiʼel ta xa chrij kimolik winäq xtzjon wä y ma chrij ta kimolik ruwäch tkoʼn. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Tqaquʼ na peʼ rij ri kʼa riʼ wä tbʼanatäj qa. Tapeʼ ri judíos ma nkikʼwaj ta wä kiʼ kikʼë ri samaritanos, Jesús xtzjoj ruchʼaʼäl Dios che rä jun ixöq samaritana, y ryä kan xyaʼ ruxkïn che rä. Chrij riʼ, ri ixöq xbʼerutzjoj chrij Jesús chkë ri ruwinaq. Rma riʼ, taq Jesús najin wä nuʼij chë «ri tkoʼn ya chaqiʼj chik rubʼanon ruwäch» chqä chë «xa xuʼ chik rchë yemol», ye kʼïy samaritanos ye petenäq wä pa bʼey rchë nkibʼekʼuluʼ kiʼ rkʼë rchë nkitamaj más chrij (Juan 4:9, 39-42). Jun etamanel nuʼij reʼ chrij ri xbʼanatäj ri qʼij riʼ: «Ri kinaʼoj xkikʼüt ri winäq riʼ [...] xkʼüt chë ye achiʼel ta ruwäch ri tkoʼn ri xa xuʼ chik rchë nmol ruwäch».

3. ¿Achkë rma más ütz xtqaʼän che rä rutzjoxik le Biblia we yeqatzʼët ri winäq achiʼel wä xerutzʼët Jesús?

³ ¿Y röj? ¿Achkë rubʼanik yeqatzʼët ri winäq ri achoq chkë nqatzjoj wä ri utziläj taq rutzjol? ¿Nqatzʼët komä chë ryeʼ ye achiʼel ta ruwäch ri tkoʼn ri xa xuʼ chik rchë yemol? We ke riʼ, xkebʼanatäj re oxiʼ naʼoj reʼ qkʼë. Naʼäy, xtqatäj más qaqʼij chutzjoxik le Biblia. Rma  xa yeʼajlatäl ri qʼij ri yemol ruwäch ri tkoʼn, nkʼatzin nqayaʼ qan chrij ri samaj riʼ. Rukaʼn, xtqanaʼ kiʼkʼuxlal rma xtqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ chubʼanik re samaj reʼ. Le Biblia nuʼij: «Ri winäq nkinaʼ kiʼkʼuxlal taq nbʼeqä ri qʼij rchë nmol ruwäch ri tkoʼn» (Is. 9:3). Y rox, xtqayaʼ chwäch qan chë achoq chkë xtqatzjoj wä le Biblia rkʼë jbʼaʼ xkeʼok rutzeqelbʼëy Cristo. Riʼ xtuʼän chë naʼäy xtqatzʼët achkë nqä chwäch ri winäq, kʼa riʼ xtqakanuj rubʼanik rchë xtqatzjoj le Biblia che rä.

4. ¿Achkë xtqatamaj qa chrij ri apóstol Pablo chpan re tjonïk reʼ?

⁴ Jojun chkë ri rutzeqelbʼëy Jesús rkʼë jbʼaʼ xkiquʼ chë ri samaritanos ma xtkijäl ta chik kinaʼoj, ye kʼa Jesús majun bʼëy xqʼax ta riʼ pa rujolon. Pa rukʼexel riʼ, ryä xa xyaʼ chwäch ran chë jun qʼij ri winäq riʼ rkʼë jbʼaʼ xkeʼok rutzeqelbʼëy. Röj chqä ke riʼ ta rubʼanik kʼo chë yeqatzʼët ri winäq ri ye kʼo chpan qa-territorio. Ri apóstol Pablo xyaʼ qa jun utziläj tzʼetbʼäl chqawäch chrij riʼ. Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët oxiʼ naʼoj ri nqatamaj qa chrij. Naʼäy, ryä retaman wä jbʼaʼ chrij ri nkinmaj ri winäq ri xekʼoxan rchë. Rukaʼn, ryä nqʼax wä chwäch achkë nqä chkiwäch ri winäq riʼ. Y rox, ryä ruyaʼon wä chwäch ran chë ri winäq riʼ rkʼë jbʼaʼ xkeʼok rutzeqelbʼëy Jesús.

5. ¿Achkë rma Pablo xqʼax chwäch ri nkinaʼ wä ri winäq ri xekʼoxan rchë pa sinagoga?

⁵ Pablo chaq taqïl xtzjoj ri ruchʼaʼäl Dios chkë ri judíos chkipan ri sinagogas. Jun tzʼetbʼäl. Chpan ri sinagoga rchë ri tinamït Tesalónica, ryä oxiʼ sábados xerutoʼ ri judíos rchë xqʼax ri ruchʼaʼäl Dios chkiwäch (Hech. 17:1, 2). Rma xkʼiytisäx pä achiʼel jun judío, ryä kan jaʼäl wä xnaʼ xtzjoj ri ruchʼaʼäl Dios chkipan ri jay riʼ (Hech. 26:4, 5). Y rma retaman wä ri rubʼanik kikʼaslemal ri judíos, ryä ma xuxiʼij ta riʼ xtzjoj ri ruchʼaʼäl Dios chkë (Filip. 3:4, 5).

6. ¿Achkë rma ri winäq ri xekʼoxan rchë Pablo pa sinagoga ma ye junan ta kikʼë ri xekʼoxan rchë pa kʼaybʼäl rchë Atenas?

⁶ Taq ri winäq ri itzel wä nkinaʼ che rä Pablo xkesaj äl pa Tesalónica chqä pa Berea, ryä xbʼä kʼa Atenas. Chriʼ, ryä xbʼä pa sinagoga rchë xerutoʼ ri judíos chqä ri nkʼaj chik winäq ri nkiyaʼ wä ruqʼij Dios rchë xqʼax ri ruchʼaʼäl Dios pa kijolon (Hech. 17:17). Ye kʼa taq xtzjoj ri ruchʼaʼäl Dios pa kʼaybʼäl, ryä xtzjon kikʼë nkʼaj chik kiwäch winäq. Chkikojöl ri winäq riʼ, ye kʼo wä etamanelaʼ chqä nkʼaj chik winäq ri ma ye judíos ta. Chkiwäch ryeʼ jun «kʼakʼakʼ naʼoj» ri najin wä nutzjoj Pablo. Rma riʼ xkiʼij che rä: «Majun bʼëy wä qakʼoxan ta ri najin natzjoj chqë» (Hech. 17:18-20).

7. Achiʼel nuʼij Hechos 17:22 chqä 23, ¿achkë xuʼän Pablo taq xtzjoj ri ruchʼaʼäl Dios?

⁷ (Taskʼij ruwäch Hechos 17:22, 23). Ri rubʼanik xtzjoj Pablo ri ruchʼaʼäl Dios chkë ri winäq aj Atenas, ma junan ta wä rkʼë ri rubʼanik xtzjoj ri ruchʼaʼäl Dios chkë ri judíos pa sinagoga. Rchë  xuʼän riʼ, rkʼë jbʼaʼ xkʼutuj qa chwäch achkë wä nkinmaj ri winäq ri ye kʼo Atenas. Ryä kʼlan xtzuʼun rchë xtzʼët achkë wä ye kʼo chpan ri tinamït riʼ chqä achkë wä nkiʼän ri winäq rchë nkiyaʼ ruqʼij ki-dioses. Chrij riʼ, Pablo xkanuj rubʼanik rchë xeruksaj jojun naʼoj ri yekinmaj ri winäq riʼ rchë xtzjoj apü ri ruchʼaʼäl Dios chkë. Jun etamanel chrij le Biblia xuʼij reʼ chrij ri xuʼij qa Pablo: «Rma ryä jun cristiano judío, xqʼax chwäch chë ri griegos ma nkiyaʼ ta wä ruqʼij ri ‹kantzij Dios› ri nyaʼöx ruqʼij kimä ri judíos chqä ri cristianos, y xrajoʼ xkʼüt chkiwäch [...] chë ri Dios ri najin wä nutzjoj ryä ma kan ta kʼakʼakʼ chkiwäch ri winäq aj Atenas». Reʼ nukʼüt chë ri apóstol kan xkanuj rubʼanik rchë xtzjoj ri ruchʼaʼäl Dios. Ryä xuʼij chkë ri winäq aj Atenas chë ri najin nutzjoj petenäq rkʼë ri «Dios ri ma tamatäl ta ruwäch», ri nkajoʼ wä nkiyaʼ ruqʼij ryeʼ. Tapeʼ ri winäq ri ma ye judíos ta ma kitaman ta wä chrij ri ruchʼaʼäl Dios, Pablo ma xquʼ ta chë majun bʼëy xtkijäl ta kinaʼoj. Pa rukʼexel riʼ, ryä xa xerutzʼët ri winäq riʼ achiʼel ta ri ruwäch tkoʼn ri xa xuʼ chik rchë yemol, y rma riʼ xkanuj rubʼanik rchë xtzjoj ri utziläj taq rutzjol chkë.

8. a) ¿Achkë xtqtoʼö rchë nqatamaj achkë nkinmaj ri winäq ri ye kʼo pa qa-territorio? b) ¿Achkë ütz nqaʼij che rä jun winäq ri nuʼij chqë chë kʼo chik ru-religión?

⁸ Achiʼel xuʼän Pablo, röj chqä keqatzʼetaʼ ronojel ri yekʼutü chqawäch achkë nkinmaj ri winäq ri ye kʼo pa qa-territorio. ¿Achkë komä rutzʼbʼalul rachoch o ruchʼichʼ jun winäq? ¿Nukʼüt komä ri rubʼiʼ, ri rubʼanik nuwäq riʼ o ri rubʼanik ntzjon achkë ru-religión? O rkʼë jbʼaʼ kibʼin chik chqë chë kʼo chik ki-religión. Taq ri winäq nkiʼij riʼ che rä jun precursora especial, ryä nuʼij chkë: «Ma yïn petenäq ta awkʼë rchë yatinchaqtiʼij rchë nanmaj ri nnmaj rï...».

9. ¿Achkë yekinmaj ri winäq ri kʼo ki-religión ri rkʼë jbʼaʼ xa junan rkʼë ri yeqanmaj röj?

⁹ ¿Achkë ütz nqatzjoj kikʼë ri winäq ri kʼo ki-religión? Rkʼë jbʼaʼ nkinmaj chë xa xuʼ jun Dios kʼo, chë Jesús xkolö kichë ri winäq o chë ya xa nkʼis ri itzelal najin nqatzʼët komä. Röj chqä nqanmaj riʼ, rma riʼ keqaksaj ri naʼoj riʼ rchë kan ütz rubʼanik nqaʼän che rä rutzjoxik ri Ruchʼaʼäl Dios chkë.

10. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän, y achkë rma?

¹⁰ Tjeʼ pa qajolon chë jun winäq rkʼë jbʼaʼ ma nunmaj ta jontir ri nkʼut chpan ru-religión. Rma riʼ, taq xqatamaj yän achkë ru-religión, tqatjaʼ qaqʼij rchë nqatamaj achkë qäs nunmaj ryä. Jun precursor especial aj Australia ri rubʼiniʼan David nuʼij: «Komä, ye kʼïy winäq nkixöl ri naʼoj ri nkʼut pa ki-religión rkʼë ri naʼoj ri xa kikʼë winäq yetzʼukun wä pä». Jun qachʼalal ixöq aj Albania ri rubʼiniʼan Donalta nuʼij: «Kʼo mul nqtzjon kikʼë winäq ri nkiʼij chë kʼo ki-religión, ye kʼa chrij riʼ nkiʼij chë ma nkinmaj ta chrij Dios». Y jun misionero aj Argentina nuʼij chë ye kʼo jojun winäq nkiʼij chë nkinmaj chrij ri trinidad, ye kʼa ma nkinmaj ta chë ri Tataʼaj, ri Kʼajolaxel chqä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios xa ye junan. Ryä chqä nuʼij: «Ri natamaj riʼ yarutoʼ  rchë ma kan ta kʼayewal nuʼän chawäch nawïl rubʼanik rchë natzjoj le Biblia chkë ri winäq». Rma riʼ, tqatjaʼ qaqʼij rchë nqatamaj achkë qäs nkinmaj ri winäq. We xtqaʼän riʼ, xtqaʼän achiʼel xuʼän Pablo, ri xuʼän xa bʼa achkë «kimä ri jalajöj kiwäch winäq» (1 Cor. 9:19-23).

11. Achiʼel nuʼij chpan Hechos 14:14 kʼa 17, ¿achkë xuʼän Pablo rchë ri winäq aj Listra kan jaʼäl xkitzʼët ri rubʼanik xtzjoj ri ruchʼaʼäl Dios chkë?

¹¹ (Taskʼij ruwäch Hechos 14:14-17). Pablo xtzʼët wä ri achkë nqä chkiwäch ri xekʼoxan rchë, y ke riʼ xrïl rubʼanik rchë xtzjon kikʼë. Jun tzʼetbʼäl. Ri winäq ri achoq chkë xtzjoj wä ri ruchʼaʼäl Dios pa Listra, ye kʼo wä ri kitaman jbʼaʼ chrij ri ruchʼaʼäl Dios, ye kʼa ye kʼo chqä kan majun kitaman ta chrij. Rma riʼ, Pablo xtzjoj ri kan kitaman ruwäch ryeʼ, achiʼel ri tkoʼn ri kan nwachin ruwäch chqä ri kiʼkʼuxlal nanaʼ rma yït kʼäs. Ryä xeruksaj tzij chqä tzʼetbʼäl ri kan chanin yeqʼax pa ajolon.

12. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë nqatamaj achkë nqä chwäch jun winäq y ke riʼ nqaksaj riʼ taq nqatzjoj le Biblia che rä?

¹² Tqatjaʼ qaqʼij rchë nqatamaj ri achkë nqä chkiwäch ri winäq pa qa-territorio chqä tqakanuj rubʼanik rchë nqaksaj riʼ taq nqatzjoj le Biblia chkë. ¿Achkë rubʼanik nqatamaj achkë nqä chwäch jun winäq taq ya nqtzjon apü rkʼë o taq ya nqapon chrachoch? Nkʼatzin kʼlan nqtzuʼun. Rkʼë jbʼaʼ ri winäq najin nujosqʼij rupan rawan, najin nukʼoxaj radio, najin nuʼän rubʼanik jun chʼichʼ o xa bʼa achkë na chik jun ri najin nuʼän. We röj nqatzʼët chë ütz nuʼän, rkʼë jbʼaʼ ütz nqachäp tzij rkʼë ri winäq chrij ri najin nuʼän (Juan 4:7). Yajün ri tzyäq ruksan rkʼë jbʼaʼ nukʼüt kʼïy chqawäch chrij ri winäq, achiʼel ri achkë rutinamit, achkë rusamaj o achkë atzʼanen nqä chwäch. Jun qachʼalal ri rubʼiniʼan Gustavo nuʼij: «Xinchäp tzij rkʼë jun kʼajol ri 19 rujunaʼ. Ri kʼajol riʼ ruksan wä jun tzyäq ri kʼo rachbʼäl jun achï chwäch ri kan tamatäl ruwäch rma nbʼixan. Rïn xinbʼän jun kʼutunïk che rä chrij ri rutzyaq, y ryä xuʼij chwä achkë rma nqä chwäch nukʼoxaj rubʼix ri achï riʼ. Pa rukʼisbʼäl, ri kʼajol riʼ xrajoʼ xchäp jun rutjonik chrij le Biblia. Komä, ryä qachʼalal chik».

13. ¿Achkë ütz nqaʼän chë kan jaʼäl nqaʼän che rä rubʼanik nqatzüj jun tjonïk che rä jun winäq?

¹³ Kan jaʼäl rubʼanik tqabʼanaʼ che rä taq nqatzüj  jun tjonïk chrij le Biblia chkë ri winäq. Tqaqʼalajsaj chkiwäch achkë ütz xtkʼäm pä pa kiwiʼ ri tjonïk riʼ (Juan 4:13-15). Tqatzʼetaʼ jun tzʼetbʼäl. Taq jun qachʼalal ixöq, ri rubʼiniʼan Hester, najin wä nutzjoj le Biblia, jun ixöq xksaj apü chrachoch. Taq ri qachʼalal xtzʼët chë kʼo wä jun wuj chwäch ri xan ri nukʼüt chë ri ixöq riʼ jun tijonel, ryä xuʼij che rä chë röj chqä yeqatjoj ri winäq chrij le Biblia chkachoch chqä chkipan ri qamoloj. Ri ixöq riʼ xchäp jun rutjonik chrij le Biblia, chkaʼn qʼij, xbʼä pa jun chkë ri qamoloj, y jbʼaʼ chrij riʼ xbʼä pa jun nimamoloj. Jun junaʼ chrij riʼ, ri ixöq riʼ xqasäx pa yaʼ. Rma riʼ, tqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Achkë nqä chkiwäch ri winäq ri yitzolin chkitzʼetik? Taq nkʼüt chkiwäch achkë rubʼanik yeqatjoj ri winäq chrij le Biblia, ¿kan jaʼäl komä rubʼanik nbʼän che rä?».

14. ¿Achkë rubʼanik yeqatoʼ ri tijoxelaʼ rchë napon pa kan ri nqakʼüt chkiwäch?

¹⁴ We najin nqatjoj jun winäq chrij le Biblia, ütz ütz tqatjoj äl qiʼ taq nqabʼetzʼetaʼ. Taq nqaʼän riʼ, tqaquʼ rij ri najin nuqʼaxaj pa rukʼaslemal chqä ri nqä chwäch. Tqaquʼ äl kij ri textos ri xtqaskʼij kiwäch, ri videos ri xtqakʼüt chwäch chqä ri tzʼetbʼäl xkeqaksaj rchë nqaqʼalajsaj jun naʼoj chrij le Biblia chwäch. Tqakʼutuj qa chqawäch achkë xtbʼanö chë ri qatijoxel xtyaʼ ruxkïn chqë chqä achkë xtqtoʼö rchë ri xtqaʼij che rä kan xtapon pa ran (Prov. 16:23). Pa tinamït Albania, jun ixöq ri najin wä nutjoj riʼ chrij le Biblia rkʼë jun precursora ri rubʼiniʼan Flora xuʼij: «Rïn chöj ma nnmaj ta chë ri kamnaqiʼ xkekatäj na pä jun qʼij». Tapeʼ ke riʼ, ya Flora ma xtäj ta ruqʼij chrij rchë nujäl ri nuquʼ. Ryä nuʼij: «Xqʼax chi nwäch chë ri ixöq riʼ nkʼatzin wä chë naʼäy nutamaj ruwäch ri Dios ri nbʼin chë xkerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ». Riʼ xuʼän chë taq ya Flora nbʼerutjoj ri ixöq riʼ, ryä nuyaʼ wä rejqalen ri rajowabʼäl Jehová, ri runaʼoj chqä ri ruchqʼaʼ. Xqʼax ri tiempo, ri ixöq eqal eqal xqä pa rujolon chë ri kamnaqiʼ xkekʼastäj na pä jun qʼij. Komä, ri ixöq riʼ kan rkʼë ronojel ran nuyaʼ ruqʼij Jehová.

15. Achiʼel nuʼij Hechos 17:16 kʼa 18, ¿achkë bʼanobʼäl ri yekiʼän wä ri winäq aj Atenas ma xeqä ta chwäch Pablo, ye kʼa achkë rma Pablo ma xquʼ ta chë majun bʼëy xtkijäl ta kinaʼoj?

¹⁵ (Taskʼij ruwäch Hechos 17:16-18). Kantzij na wä chë ri winäq aj Atenas nkiyaʼ wä kiqʼij nkʼaj chik dioses, kikʼwan wä jun tzʼil kʼaslemal chqä yekinmaj wä naʼoj ri xa kikʼë winäq ye tzʼukun wä pä. Ye kʼa Pablo ma xquʼ ta chë majun bʼëy xtkijäl ta kinaʼoj, chqä ma xyaʼ ta qʼij chë ri bʼis xchʼakon ta chrij xa rma xyöqʼ. Ryä ma xmestaj ta chë xbʼeʼok na jun cristiano tapeʼ xeruyöqʼ ri rutzeqelbʼëy Cristo, xerukanuj rchë xyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ chqä itzel runaʼoj xuʼän kikʼë (1 Tim. 1:13). Achiʼel wä xuʼän Jesús rkʼë Pablo, ri ma xquʼ ta chë Pablo majun bʼëy xtbʼeʼok ta rutzeqelbʼëy, ke riʼ chqä xuʼän Pablo kikʼë ri winäq aj Atenas. Y ryä ma xsach ta rkʼë ri xquʼ (Hech. 9:13-15; 17:34).

16, 17. ¿Achkë tzʼetbʼäl yekʼutü chqawäch chë xa bʼa achkë kiwäch winäq yekowin yeʼok rutzeqelbʼëy Cristo?

¹⁶ Pa naʼäy siglo, winäq ri xa bʼa achkë kijatzul xeʼok rutzeqelbʼëy Jesús. Taq Pablo xtzʼibʼaj äl jun wuj chkë ri cristianos ri ye kʼo wä pa tinamït Corinto, ryä xuʼij chë jojun chkë ri cristianos riʼ kan xkikʼwaj wä jun tzʼil kʼaslemal chqä ye alqʼomaʼ wä. Chrij riʼ xuʼij: «Ye kʼa komä xixchʼajchʼojsäx yän» (1 Cor. 6:9-11). Xa ta röj xeqatzʼët ta ri winäq riʼ taq majanä wä ye cristianos ta, ¿xqaquʼ ta komä chë jun qʼij xtkijäl na kinaʼoj chqä xkeʼok na rutzeqelbʼëy Cristo?

¹⁷ Komä, ye kʼïy winäq nkajoʼ nkijäl ri rubʼanik ri kʼaslemal kikʼwan rchë yeʼok rutzeqelbʼëy Jesús. Jun tzʼetbʼäl. Ya Yukina, jun precursora especial aj Australia, xtzʼët chë ma yë ta ri kibʼanik ri winäq nbʼanö chë nkajoʼ o ma nkajoʼ ta nkitamaj más chrij le Biblia. Jun qʼij, taq kʼo wä pa jun negocio xtzʼët apü jun qʼopoj ri ruyon tatuajes ye kʼo chrij ri ruchʼakul chqä kan tobʼotïk wä ri tzyäq ruksan. Ya Yukina nuʼij: «Naʼäy, ma kan ta xuʼij riʼ wan xitzjon rkʼë. Ye kʼa taq xinbʼän riʼ, xintzʼët chë kan nqä wä chwäch nutamaj chrij le Biblia, rma  ye kʼo wä jojun peraj chkë ri Salmos chpan ri ru-tatuajes». Ri qʼopoj riʼ xchäp jun tjonïk chrij le Biblia chqä xchäp xbʼä pa qamoloj. *

18. ¿Achkë rma ma ütz ta nqaʼij chë jun winäq rkʼë jbʼaʼ ma nrajoʼ ta nutamaj chrij Dios?

¹⁸ Taq Jesús xuʼij chë ri tkoʼn ya chaqiʼj chik rubʼanon ruwäch chqä chë xa xuʼ chik rchë yemol, ¿xuʼij komä riʼ rma ruyoʼen wä ryä chë kan jontir bʼaʼ winäq xkeʼok rutzeqelbʼëy? Manä, ma ke riʼ ta. Chpan ri ruchʼaʼäl Dios ya bʼin wä pä chik chë ma kan ta ye kʼïy winäq xtkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij (Juan 12:37, 38). Y Jesús nkowin wä nutzʼët achkë kʼo pa kan ri winäq (Mat. 9:4). Tapeʼ ke riʼ, Jesús kan rkʼë kiʼkʼuxlal xtzjoj wä ri ruchʼaʼäl Dios chkë jontir. Ye kʼa kan xyaʼ ran chkij ri xenman rchë, tapeʼ xa ye jbʼaʼ ok. Rma röj ma nqkowin ta nqatzʼët achkë kʼo pa kan ri winäq, ma tqaʼij ta chë jun winäq ma nrajoʼ ta nutamaj chrij Dios o chë jun territorio ma ütz ta. Pa rukʼexel riʼ, xa tqayaʼ chwäch qan chë xa bʼa achkë winäq rkʼë jbʼaʼ xtbʼeʼok jun rutzeqelbʼëy Cristo. Jun misionero aj Burkina Faso ri rubʼiniʼan Marc xuʼij: «Ri winäq ri nquʼ wä rïn chë xtkʼuqeʼ yän pä kikʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios, kʼïy mul xa ya riʼ ri majun chik nkajoʼ ta nkitamaj chrij. Ye kʼa ri nquʼ wä rïn chë ma kan ta nkajoʼ nkitamaj más, xa ya riʼ ri nkʼuqeʼ pä kikʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios. Qʼaxnäq pä chi nwäch chë más ütz nqayaʼ qʼij che rä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios chë tkʼwaj qabʼey».

19. ¿Achkë rubʼanik kʼo chë yeqatzʼët ri winäq pa qa-territorio?

¹⁹ Rkʼë jbʼaʼ nqaquʼ chë xa ye jbʼaʼ ok winäq pa qa-territorio ri ye achiʼel ri ruwäch tkoʼn ri xa xuʼ chik rchë yemol. Ye kʼa ma tqamestaj ta ri xuʼij Jesús chkë ri rutzeqelbʼëy. Ryä xuʼij chë ri tkoʼn ya chaqiʼj chik rubʼanon ruwäch, ntel chë tzij, chë xa xuʼ chik rchë yemol. Ri winäq rkʼë jbʼaʼ xtkijäl kinaʼoj chqä xkeʼok rutzeqelbʼëy Cristo. Chwäch Jehová, ri winäq riʼ kan janina kiqʼij (Ageo 2:7). We yeqatzʼët ri winäq riʼ achiʼel wä yerutzʼët Jehová chqä Jesús, xtqatäj qaqʼij rchë nqatzʼët achkë najin nkiqʼaxaj pa kikʼaslemal chqä achkë nqä chkiwäch. Chqä ma xtqaquʼ ta chë majun bʼëy xtkijäl ta kinaʼoj, xa xtqayaʼ chwäch qan chë jun qʼij rkʼë jbʼaʼ xkeʼok qachʼalal pa congregación.