Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

XNAQʼTZBʼIL 15

¿Tiʼ qximbʼetz at tiʼj «awal»?

¿Tiʼ qximbʼetz at tiʼj «awal»?

«Kykeʼyinxe awal ma tzqij tuʼn tjaw» (JUAN 4:35).

BʼITZ 64 Qo tzalaj aj qonin tuʼn tjaw chmet awal

AJU KʼELEL QNIKʼ TIʼJ *

1, 2. ¿Alqiʼjlo yolin Jesús tej tqʼama qe yol tkuʼx toj Juan 4:35 ex 36?

TEJ t-xiʼ Jesús Galilea kyukʼil tamiw, ok tqʼoʼn twitz tiʼj nim awal, bʼalo tiʼj chaʼx triw otoq txi tzyet tuʼn tel twitz (Juan 4:3-6). Atxtoq junlo kyaje xjaw tuʼn tjaw chmet twitz awal. Xitzun tqʼamaʼn Jesús jun tiʼ kye t-xnaqʼtzbʼen ex noq e jaw labʼin tiʼj. Tqʼama jlu: «Kykeʼyinxe awal ma tzqij tuʼn tjaw» (kjawil uʼjit Juan 4:35, 36). ¿Alqiʼjtoq in yolin?

2 Bʼalo atztoq in yolin Jesús tiʼjju tuʼn kyjaw chmet xjal ex nya tiʼj awal. Qo ximen tiʼjju otoq bʼaj. Maske mintiʼtoq in che yolin xjal judiy kyukʼil xjal te Samaria, otoq pakbʼan Jesús te jun xuʼj te Samaria ex ok tbʼiʼn tbʼanel tqanil. Ex tej tqʼama Jesús qa otoq tzqij awal tuʼn tjaw chmet, otoq txi tqʼamaʼn xuʼj kye txqantl xjal te Samaria aju xi tqʼamaʼn Jesús te, tuʼntzunju e pon xjal lu tukʼil Jesús tuʼn tel kynikʼ tiʼj (Juan 4:9, 39-42). In tzaj tqʼamaʼn jun uʼj in yolin tiʼj Tyol Dios jlu tiʼj txʼolbʼabʼil lu: «Aju tbʼanel kymod xjal lu ten, [...] tzaj kyyekʼin qa iktoq kyten ik tzeʼn awal otoq bʼant tten tuʼn tjaw tchmet».

¿Tiʼ kbʼantel quʼn aj tok qqʼoʼn qwitz tiʼj qa ma bʼant tten awal tuʼn tjaw chmet? (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 3).

3. Qa ma che ok qkeʼyin xjal ik tzeʼn bʼant tuʼn Jesús, ¿tzeʼn kʼonil qiʼj aj qpakbʼan?

3 Yajtzun qe, ¿alkye qximbʼetz at kyiʼj xjal in qo pakbʼan kye? ¿In kubʼpe qximen qa ik kyten ik tzeʼn twitz awal ma bʼant tten tuʼn tjaw chmet? Qa ikju, kʼonil qiʼj toj oxe tten. Tnejel, mas kʼokel tilil quʼn tuʼn qpakbʼan tuʼnju ojtzqiʼn quʼn qa nya nim ambʼil atx tuʼn tjaw tchmet awal. Tkabʼin, mas qo tzalajel aj tok tilil quʼn. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa «in che tzalaj xjal ok tpon tqʼijlalil tuʼn tjaw chmet twitz awal» (Is. 9:3). Ex toxin, kbʼel qximen qa jaku tzʼok teyele junjun xjal te t-xnaqʼtzbʼen Jesús, iktzun tten qo yolil kyukʼil tiʼj jun xnaqʼtzbʼil kyaj tuʼn tok kybʼiʼn.

4. ¿Tiʼ kʼelel qkanoʼn tiʼj apóstol Pablo toj xnaqʼtzbʼil lu?

4 Mintiʼ kubʼ t-ximen Jesús qa mlay che ok lepeʼ xjal te Samaria tiʼj ik tzeʼn kubʼ kyximen junjun t-xnaqʼtzbʼen. Sino el tnikʼ tiʼj qa jaku che ok te t-xnaqʼtzbʼen. Ax qximbʼetz lu qaj tuʼn tten kyiʼj xjal jatumel in qo pakbʼan. Kubʼ tqʼoʼn apóstol Pablo jun tbʼanel techel qwitz tiʼj jlu. Toj xnaqʼtzbʼil lu, kʼelel qnikʼ tiʼj oxe tiʼ jaku tzʼel qkanoʼn tiʼj Pablo. Tnejel, ojtzqiʼntoq junjun xnaqʼtzbʼil tuʼn tiʼjju nimen kyuʼn xjal e bʼin tiʼj. Tkabʼin, el tnikʼ tiʼjju kyajtoq xjal tuʼn tok kybʼiʼn. Ex toxin, kubʼ t-ximen qa jakutoq che ok xjal te t-xnaqʼtzbʼen Jesús.

¿TIʼ NIMEN KYUʼN XJAL?

5. ¿Tiquʼn el tnikʼ Pablo tiʼjju nimen kyuʼn xjal e bʼin tiʼj toj ja te kʼulbʼil?

5 Tgantoq Pablo tuʼn tpakbʼan toj ja te kʼulbʼil kye aj Judiy. Jun techel, «ox qʼij te ojlabʼl [...] yolin kyukʼil xjal judiy» toj ja te kʼulbʼil te Tesalónica ex ajbʼen Tyol Dios tuʼn (Hech. 17:1, 2). Bʼalo mintiʼtoq in tzaj xobʼ tuʼn tyolin toj ja te kʼulbʼil tuʼnju otoq jaw chʼiy ik tzeʼn jun xjal aj Judiy (Hech. 26:4, 5). El tnikʼ tiʼjju nimen kyuʼn, tuʼntzunju mintiʼ tzaj xobʼ tej tyolin kyukʼil (Filip. 3:4, 5).

6. ¿Tiquʼn junxitl qe xjal e bʼin tiʼj Pablo toj ja te kʼulbʼil ex qeju e bʼin tiʼj toj plas te Atenas?

6 Tej t-xi kyqʼamaʼn aj qʼoj te Pablo tuʼn tikʼ bʼet toj tnam Tesalónica ex toj tnam Berea, xiʼ atz Atenas. Tej tpon atz, ok ten yolil juntl maj toj «ja te kʼulbʼil kyukʼil qe xjal judiy ex kyukʼil txqantl xjal nimal Dios» (Hech. 17:17). Pero tej tpakbʼan toj plas, e kanet junjuntl xjal tuʼn. Kyxol qe jlu ateʼtoq xjal otoq tzʼetz kyxnaqʼtzbʼil ex qe xjal nya judiy, ex naʼmxtoq tok kybʼiʼn jun maj tqanil in pakbʼantoq Pablo tiʼj. Xi kyqʼamaʼn xjal lu te: «Junxitl tbʼinjtz xnaqʼtzbʼil in tmaʼna» (Hech. 17:18-20).

7. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Hechos 17:22 ex 23, ¿alkye tten ximen Pablo kyiʼj xjal tej tpakbʼan kye?

7 (Kjawil uʼjit Hechos 17:22, 23). Junxitl tten pakbʼan Pablo kye xjal nya aj Judiy te Atenas ik tzeʼn kye xjal judiy ateʼ toj ja te kʼulbʼil. Kubʼlo t-xjelin Pablo tiʼtoq nimen kyuʼn xjal te Atenas. Ok tkeʼyin tiʼ tok kytxlaj ex tiʼ kykostumbr at. Yajxitl, yolin tiʼj jun tiʼ qʼuqli kykʼuʼj xjal tiʼj ex ajbʼen Tyol Dios tuʼn tuʼn tyolin tiʼj. Tqʼama jun xjal in jyon tqanil tiʼj Tyol Dios jlu tiʼj Pablo: «Tuʼnju jun okslal aj Judiy te, el tnikʼ tiʼj qa mintiʼtoq in che kʼulin xjal te Grecia twitz Dios axix tok kye aj Judiy ex kye okslal, ex tajtoq tuʼn t-xi tyekʼin kye xjal te Atenas [...] qa aju Dios in yolintoq tiʼj, nya junxitl twitzju ojtzqiʼntoq kyuʼn». Tuʼn jlu in nel qnikʼ tiʼj qa ximen Pablo tiʼjju nimen kyuʼn xjal tej tpakbʼan. Xi tqʼamaʼn kye xjal te Atenas qa aju tqanil in yolintoq tiʼj kyukʼil, atztoq tzajni tukʼil «Dios mi jun xjal ojtzqilte», aju kyajtoq tuʼn kykʼulin twitz. Maske mintiʼtoq ojtzqiʼn Tyol Dios kyuʼn xjal nya judiy, mintiʼ kubʼ t-ximen Pablo qa mlay che ok te t-xnaqʼtzbʼen Jesús. Sino kubʼ t-ximen qa iktoq kyten ik tzeʼn twitz awal otoq bʼant tten tuʼn tjaw chmet ex yolin kyukʼil tiʼj tbʼanel tqanil.

Qkanoʼmil tiʼj apóstol Pablo ex qqʼonk qwitz tiʼjju tok kytxlaj xjal, qo yolin tiʼjju nimen kyuʼn ex qo ximen tiʼj qa jaku che ok te t-xnaqʼtzbʼen Jesús. (Qʼonka twitza kyiʼj taqikʼ 8, 12 ex 18). *

8. a) ¿Tiʼ jaku tzʼonin qiʼj tuʼn tel qnikʼ tiʼjju nimen kyuʼn xjal? b) ¿Tiʼ jaku txi qqʼamaʼn te jun xjal qa ma tzaj tqʼamaʼn qe qa ya at tokslabʼil?

8 Ik tzeʼn te Pablo, qqʼonk qwitz tiʼjju tok kytxlaj xjal. Aj qpakbʼan, qqʼonk qwitz kyiʼj junjun tiʼchaq jaku che onin qiʼj tuʼn tel qnikʼ tiʼjju nimen kyuʼn xjal. ¿Atpe jun adorno tok twitz tja jun xjal moqa tiʼj tkar? ¿In nelpe qnikʼ tiʼj alkye tokslabʼil at tuʼnju alkye tten in nok t-xbʼalumin tibʼ, tuʼnju alkye tten yolin moqa tuʼn tbʼi? Axpe ikx, bʼalo in tzaj tqʼamaʼn qe qa ya at tokslabʼil moqa tnimbʼil. Aj tbʼaj jlu tiʼj jun precursora especial, in xi tqʼamaʼn jlu: «Mintiʼ ma chin ule visitaril teya tuʼn t-xi tnimana aju nimen wuʼne, sino oʼkx waje tuʼn nyoline tiʼj...».

9. ¿Alkyeqe xnaqʼtzbʼil jaku qo yolin tiʼj kyukʼil xjal at kyokslabʼil?

9 ¿Alkyeqe xnaqʼtzbʼil jaku qo yolin tiʼj kyukʼil xjal at kyokslabʼil? Bʼaʼn tuʼn qyolin tiʼj jun xnaqʼtzbʼil nimen kyuʼn xjal. Bʼalo ojtzqiʼn kyuʼn qa oʼkx jun Dios at, in nel kynikʼ tiʼj qa kyim Jesús qiʼj moqa in kubʼ kyximen qa chʼix tul xitbʼil. Che ajbʼenx xnaqʼtzbʼil lu quʼn tuʼn t-xi qqʼamaʼn tbʼanel tqanil kye toj jun tbʼanel tten.

10. ¿Tiʼ jaku bʼant quʼn ex tiquʼn?

10 Ax ikx, bʼalo mintiʼ in nok qeʼ kykʼuʼj xjal tiʼj tkyaqilju in tzaj xnaqʼtzaʼn kye toj kyokslabʼil. Tuʼntzunju, aj tok qbʼiʼn alkye tokslabʼil xjal at, bʼaʼn tuʼn tel qnikʼ tiʼjju nimen tuʼn. In tzaj tqʼamaʼn jun precursor especial te Australia jlu, aju David tbʼi: «Toj ambʼil jaʼlo, nim xjal in nok kymojbʼaʼn kyokslabʼil tukʼil kyximbʼetz xjal». Atzunte ermana Donalta te Albania, tqʼama jlu: «Ateʼ junjun xjal in tzaj kyqʼamaʼn qa at kyokslabʼil, pero yajxitl in tzaj kyqʼamaʼn qa mintiʼ Dios». Ex in tzaj tchikʼbʼaʼn jun misionero te Argentina qa ateʼ junjun xjal in nok qeʼ kykʼuʼj tiʼj xnaqʼtzbʼil tiʼj trinidad, pero nya a tzʼelpuna jlu qa in nok kyqʼoʼn Tatbʼaj, Kʼwalbʼaj ex xewbʼaj xjan te junx Dios. Ex tqʼamaʼntl jlu: «Aj tok qbʼiʼn jlu, in nonin qiʼj tuʼn qyolin tiʼj jun xnaqʼtzbʼil nimen kyuʼn xjal». Tuʼntzunju, qqʼonk tilil tuʼn tel qnikʼ tiʼjju nimen kyuʼn. Iktzun tten qo okel ik tzeʼn te apóstol Pablo tej tqʼama jlu: «Te tkyaqil ma tzʼok nqʼon wibʼe kyxol kykyaqil xjal» (1 Cor. 9:19-23).

¿TIʼ KYAJ XJAL TUʼN TOK KYBʼIʼN?

11. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Hechos 14:14 a 17, ¿tiʼ onin tiʼj Pablo tuʼn tpakbʼan toj jun tbʼanel tten kye xjal te tnam Listra?

11 (Kjawil uʼjit Hechos 14:14-17). Ximen Pablo tiʼjju kyaj xjal tuʼn tok kybʼiʼn ex yolin tiʼj jlu. Jun techel, tej tpakbʼan kye xjal te tnam Listra, ateʼtoq junjun ojtzqiʼn chʼin Tyol Dios kyuʼn ex ateʼtoq junjuntl mintiʼ. Tuʼntzunju, yolin Pablo kyiʼj tiʼchaq ojtzqiʼntoq kyuʼn xjal, ik tzeʼn kyiʼj awal ex tiʼj tzalajbʼil in kubʼ qnaʼn. E ajbʼen yol ex qe techel nya kwest tuʼn tuʼntzun tel kynikʼ xjal tiʼj.

12. ¿Tiʼ jaku bʼant quʼn tuʼn tel qnikʼ tiʼjju taj jun xjal tuʼn tok tbʼiʼn tuʼntzun qyolin tiʼj?

12 Tzʼelx qnikʼ tiʼjju kyaj xjal tuʼn tok kybʼiʼn ex qo yolin tiʼj jlu kyukʼil. ¿Tzeʼn jaku tzʼel qnikʼ tiʼjju taj jun xjal tuʼn tok tbʼiʼn aj qpon laqʼeʼ tiʼj tja? Bʼaʼn tuʼn tok qqʼoʼn qwitz tiʼjju tok ttxlaj. Bʼalo in naqʼunan toj jardín, in nuʼjin tiʼj jun libro, in bʼaj tbʼinchaʼn tkar moqa alkyexku juntl tiʼ. Qa jaku bʼant, jaku txi tzyet tuʼn qyolin tiʼjju in bʼant tuʼn xjal (Juan 4:7). Ax ikx, noq tuʼn t-xbʼalun jun xjal tok jaku tzʼel qnikʼ tiʼj alkye ttnam, tiʼ taqʼun in bʼant, moqa alkye equipo mas tgan. In tzaj tqʼamaʼn ermano Gustavo jlu: «Xi tzyet tuʼn nyoline tukʼil jun kuʼxun te 19 abʼqʼi, aju toktoq jun cantante nim toklen tiʼj tplayera. Xitzun nqanine te tiquʼn tok tfoto cantante tiʼj tplayera ex tzaj tqʼamaʼn weye tiquʼn tgan. Tuʼn jlu xi tzyet tuʼn t-xi nqʼoʼne xnaqʼtzbʼil te tiʼj Tyol Dios ex ya o tzʼok te erman».

13. ¿Tzeʼn jaku txi qqʼamaʼn te jun xjal toj jun tbʼanel tten tuʼn t-xnaqʼtzan tiʼj Tyol Dios?

13 Aj t-xi qqʼamaʼn te jun xjal qa taj tuʼn t-xnaqʼtzan tiʼj Tyol Dios, qqʼamanx te toj jun tbʼanel tten ex qchikʼbʼanx te tzeʼn jaku tzʼonin tiʼj (Juan 4:13-15). Jun techel, tajtoq jun xuʼj tuʼn tok tbʼiʼn Tyol Dios ex xi tqʼamaʼn te jun ermana Hester tbʼi tuʼn tokx toj tja. Tej tok tkeʼyin ermana jun diploma tok twitz tja jatumel in tzaj tqʼamaʼn qa otoq xnaqʼtzan xuʼj tuʼn tqʼon xnaqʼtzbʼil, ax ikx te ermana xi tqʼamaʼn te qa in xi qqʼoʼn xnaqʼtzbʼil kye xjal tiʼj Tyol Dios atz kyja ex kyoj chmabʼil. Xi tzyet tuʼn t-xnaqʼtzan xuʼj tiʼj Tyol Dios, toj juntl qʼij xiʼ toj jun chmabʼil, ex tej tikʼ chʼintl ambʼil, xiʼ toj jun nimaq chmabʼil te jun qʼij. Tej tikʼ jun abʼqʼi, jaw aʼ twiʼ. Bʼaʼn tuʼn tkubʼ qxjelin jlu: «¿Tiʼ kygan xjal tuʼn tok kybʼiʼn, aqeju in chin meltzʼaje visitaril kye? ¿Jakupe txi nchikʼbʼaʼne kye toj jun tbʼanel tten tzeʼn in xi qʼet jun xnaqʼtzbʼil tiʼj Tyol Dios?».

14. ¿Tzeʼn jaku qo onin tiʼj teyele junjun xjal in xnaqʼtzan tiʼj Tyol Dios qukʼil?

14 Qa in xi qqʼoʼn xnaqʼtzbʼil tiʼj Tyol Dios te jun xjal, bʼaʼn tuʼn tbʼaj qbʼinchaʼn qten tkyaqil maj, ex bʼaʼn tuʼn qximen tiʼj xjal ex tiʼjju tajbʼil tuʼn tok tbʼiʼn. Ax ikx, qo ximen kyiʼj taqikʼ Tyol Dios che jawil quʼjin, kyiʼj video kxel qyekʼin ex kyiʼj techel che ajbʼel quʼn aj t-xi qqʼoʼn xnaqʼtzbʼil. Qo ximen tiʼj tiʼ tbʼanel jaku tzʼel toj twitz xjal ex tiʼ jaku pon toj tanmi (Prov. 16:23). Jun techel, toj tnam Albania in xnaqʼtzantoq jun xuʼj tiʼj Tyol Dios tukʼil jun precursora Flora tbʼi. Xi tqʼamaʼn xuʼj jlu te ermana: «Mlay txi nnimane qa che jawil anqʼin kyimni». Ya mintiʼ yolin Flora tiʼj jlu tukʼil xuʼj. Tqʼama: «El nnikʼe tiʼj qa mastoq bʼaʼn tuʼn tok tojtzqiʼn xuʼj aju Dios in tzaj qʼamante tziybʼil lu». Atxix toj ambʼil aju, ok tilil tuʼn Flora tuʼn tyolin tiʼj tkʼujlabʼil Jehová, tiʼj tnabʼil ex tiʼj tipumal aj t-xnaqʼtzantoq tukʼil xuʼj. Tej tbʼet ambʼil, ok qeʼ tkʼuʼj xuʼj tiʼj qa ax tok che jawil anqʼin kyimni. Toj ambʼil jaʼlo, in nok tilil tuʼn tuʼn tajbʼen te Jehová.

QO XIMEN TIʼJ QA JAKU CHE OK XJAL TE T-XNAQʼTZBʼEN JESÚS

15. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Hechos 17:16 a 18, ¿alkye kykostumbr xjal te Atenas nya bʼaʼn ela toj twitz Pablo, pero tiquʼn kubʼ t-ximen qa jakutoq che ok te t-xnaqʼtzbʼen Jesús?

15 (Kjawil uʼjit Hechos 17:16-18). Ax tok, in che kʼulintoq xjal te Atenas kywitz junjuntl Dios, in che yaẍintoq ex in noktoq qeʼ kykʼuʼj tiʼj kyxnaqʼtzbʼil xjal. Pero mintiʼ kubʼ t-ximen Pablo qa mlaytoq che ok te t-xnaqʼtzbʼen Jesús ex mintiʼ tzaj bʼaj tkʼuʼj tej tel ikʼun kyuʼn. ¿Tiquʼn? Tuʼnju otoq che el tikʼun Pablo qe okslal ex otoq che bʼaj tyajin, pero yajxitl ok te okslal (1 Tim. 1:13). Kubʼ t-ximen Jesús qa jakutoq tzʼok Pablo te t-xnaqʼtzbʼen ex ax jlu bʼant tuʼn Pablo kyukʼil xjal te Atenas. Ex mintiʼ el tzpet tiʼj jlu (Hech. 9:13-15; 17:34).

16, 17. Qʼamantza junjun techel jatumel in tzaj tyekʼin qa jaku tzʼok alkyexku xjal te t-xnaqʼtzbʼen Jesús.

16 Toj tnejel syent abʼqʼi, e ok xjal te t-xnaqʼtzbʼen Jesús maske ateʼ junjun otoq che bʼinchan il. Tej t-xi ttzʼibʼin Pablo tuʼj kye okslal te Corinto te tnam Grecia, tqʼama qa ateʼ junjun otoq che elqʼan ex otoq che yaẍin. Yajxitl tqʼama jlu: «Ma che txʼjete jaʼlo» (1 Cor. 6:9-11). Noqwit o anqʼin toj ambʼil aju, ¿jakupetoq kubʼ qximen qa jaku chʼexpaj kyximbʼetz xjal ex qa jaku che ok te t-xnaqʼtzbʼen Jesús?

17 Toj ambʼil jaʼlo, nim xjal kyaj tuʼn tbʼant chʼixpubʼil kyuʼn toj kyanqʼibʼil tuʼntzun kyok te t-xnaqʼtzbʼen Jesús. Jun techel, el tnikʼ ermana Yukina tiʼj, jun precursora especial te Australia, qa jaku tzʼok tbʼiʼn alkyexku xjal tbʼanel tqanil tiʼj Tyol Dios. Jun qʼij, attoq toj jun kʼaybʼil ex ok tqʼoʼn twitz tiʼj jun txin tok nim tatuaje tiʼj ex nya bʼaʼntoq t-xbʼalun tok. Naʼnx jlu tuʼn Yukina: «Tzaj chʼin nxobʼile tuʼn nyoline tukʼil. Pero tej in yoline tukʼil, el nnikʼe tiʼj qa tgantoq tuʼn tok tbʼiʼn Tyol Dios ex tzʼibʼin junjun txol yol te Salmos kyoj junjun tatuaje tok tiʼj». Xi tzyet tuʼn t-xnaqʼtzan txin tiʼj Tyol Dios ex tuʼn tbʼet kyoj chmabʼil. *

18. ¿Tiquʼn mintiʼ tuʼn tten nya bʼaʼn qximbʼetz kyiʼj xjal?

18 Tej tqʼama Jesús qa otoq pon ambʼil tuʼn tjaw tchmet awal, ¿tuʼnpe jlu tqʼama qa che okel kykyaqil xjal te t-xnaqʼtzbʼen? Miʼn. Otoq kyaj qʼamaʼn toj Tyol Dios qa oʼkx junjun xjal che okel lepeʼ tiʼj (Juan 12:37, 38). Maske attoq tipumal Jesús tuʼn tel tnikʼ tiʼjju tkuʼx toj kyanmi xjal, ok tilil tuʼn tuʼn tpakbʼan kye kykyaqil ex mas ok tqʼoʼn twiʼ kyiʼj qeju ok qeʼ kykʼuʼj tiʼj (Mat. 9:4). Ax tok, mlay tzʼel qnikʼ tiʼjju tkuʼx toj kyanmi xjal, pero tenx tbʼanel qximbʼetz kyiʼj ex tiʼj lugar jatumel in qo pakbʼan. Qo ximen tiʼj qa jaku che ok xjal te t-xnaqʼtzbʼen Jesús. In tzaj tchikʼbʼaʼn jun misionero te tnam Burkina Faso jlu, aju Marc tbʼi: «Aqeju xjal in kubʼ nximane qa che chʼiyel toj kyokslabʼil, in kyaj kytzaqpiʼn kyxnaqʼtzbʼil tiʼj Tyol Dios. Atzun qeju in kubʼ nximane qa jun ratlo kjel kytzaqpiʼn kyxnaqʼtzbʼil, in chʼiy kyamiwbʼil tukʼil Jehová. Tuʼn jlu o tzʼel nnikʼe tiʼj qa mas bʼaʼn tuʼn t-xi qqʼoʼn ambʼil te xewbʼaj xjan tuʼn tonin qiʼj».

19. ¿Alkye qximbʼetz ktel kyiʼj xjal jatumel in qo pakbʼan?

19 Jakulo kubʼ qximen qa oʼkx junjun xjal ma bʼant kyten tuʼn kyjaw chmet ik tzeʼn awal. Pero qnaʼntz aju xi tqʼamaʼn Jesús kye t-xnaqʼtzbʼen. Tqʼama qa otoq tzqij awal, toj juntl yol, otoq bʼant tten tuʼn tjaw chmet. Jaku kubʼ kychʼexpuʼn xjal kyanqʼibʼil ex jaku che ok te t-xnaqʼtzbʼen Jesús. Nim kyoklen toj twitz Jehová (Ageo 2:7). Qa ma che ok qkeʼyin xjal ik tzeʼn te Jehová ex Jesús, kʼokel tilil quʼn tuʼn tel qnikʼ tiʼjju nimen kyuʼn ex tiʼjju kyaj tuʼn tok kybʼiʼn. Ex kbʼel qximen qa jaku che ok te qerman.

BʼITZ 57 In qo pakbʼan kye kykyaqil xjal

^ taqik' 5 Aju qximbʼetz at kyiʼj xjal toj tembʼil te pakbʼabʼil, in nonin qiʼj tzeʼn tuʼn qpakbʼan ex tuʼn qqʼon xnaqʼtzbʼil. Toj xnaqʼtzbʼil lu, kʼelel qnikʼ tiʼj alkyetoq t-ximbʼetz Jesús ex apóstol Pablo attoq kyiʼj xjal e bʼin kyiʼj. Ax ikx, tzul tyekʼin qe tzeʼn jaku tzʼel qkanoʼn tiʼj techel kyaj kyqʼoʼn aj qximen tiʼjju nimen kyuʼn xjal ex tiʼjju kyaj tuʼn kyyolin tiʼj, ex aj tkubʼ qximen qa jaku che ok te t-xnaqʼtzbʼen Jesús.

^ taqik' 17 Toj kʼloj xnaqʼtzbʼil «Chʼexpaj kyanqʼibʼil tuʼn Tyol Dios», jaku che kanet mas techel tuʼna tiʼjju chʼixpubʼil o bʼant kyuʼn junjun xjal. Kubʼ qʼet kʼloj xnaqʼtzbʼil lu toj uʼj Aju Xqʼuqil ex kubʼaj toj abʼqʼi 2017. Toj ambʼil jaʼlo, in kubʼ qʼet toj jw.org®. Txiʼya toj TQANIL KYIʼJ TESTIGOS DE JEHOVÁ > AJU IN NIKʼ KYIʼJ TESTIGOS DE JEHOVÁ.

^ taqik' 57 TQANIL TIʼJ TILBʼILAL: In pakbʼan jun mejebʼleʼn ttziyele ja, 1) in nok kyqʼoʼn kywitz tiʼj jun tbʼanel ja tkubʼ bʼech twitz, 2) tiʼj jun ja jatumel ateʼ kʼwal, 3) tiʼj jun ja puro tzʼil taʼ ex 4) tiʼj jun ja jatumel in che anqʼin xjal at kyokslabʼil. ¿Jatumel jaku kanet jun xjal quʼn, aju jaku tzʼok te t-xnaqʼtzbʼen Jesús?