Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 15

Kɛzi Ɛnwu Wɔ Azɛlɛsinli Ne Anu Amra Ɛ?

Kɛzi Ɛnwu Wɔ Azɛlɛsinli Ne Anu Amra Ɛ?

“Bɛmaa bɛ nye zo bɛnlea ɛya ne mɔ anu kɛ ma ɛbolo mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛte a.”​—DWƆN 4:35.

EDWƐNE 64 Fa Anyelielɛ Te Bie

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1-2. Duzu ati a ɔkɛyɛ kɛ Gyisɛse hanle edwɛkɛ mɔɔ wɔ Dwɔn 4:35, 36 la ɛ?

ƐNEE Gyisɛse ɛlɛpɛ nu wɔ baale ɛya bie mɔɔ ɔtɛnyinle la anu. (Dwɔn 4:3-6) Baale ɛhye bayɛ boɛ wɔ siane nna mɔɔ doa zo la anu. Ɔti mɔɔ Gyisɛse hanle edwɛkɛ ɛhye la ɛnee ɔyɛ ɛzulolɛ ekyi. Ɔhanle kɛ: “Bɛmaa bɛ nye zo bɛnlea ɛya ne mɔ anu kɛ ma ɛbolo mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛte a.” (Kenga Dwɔn 4:35, 36.) Duzu a ɛnee ɔlɛkile a?

2 Ɔkɛyɛ kɛ ɛnee Gyisɛse ɛlɛka sɛkɛlɛneɛ adenle zo ma ɛdelɛ bie anwo edwɛkɛ. Ɔhanle ɛhye la anzi mekɛ ekyi la, nea mɔɔ zile a. Ɛnee Dwuuma nee Samɛleama ɛnga, noko Gyisɛse lile Samɛleanli raalɛ bie daselɛ, na ɔdiele ye kpalɛ! Nɔhalɛ nu, mekɛ mɔɔ Gyisɛse ɛlɛka kɛ “ma ɛbolo mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛte” la, ɛnee Samɛleama ɛlɔne bie mɔɔ ɛde Gyisɛse anwo edwɛkɛ ɛvi Samɛleanli raalɛ ne ɛkɛ la lua adenle zo ɛlɛba aradie ye. (Dwɔn 4:9, 39-42) Awie bie ka Baebolo nu edwɛkɛ ɛhye anwo bie la, ɔhanle kɛ: “Kɛzi ɛnee menli ne anye ɛbolo la kile kɛ amgba bɛle kɛ ma mɔɔ ɛbolo mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛte a.”

Saa yɛte nganeɛ kɛ “ma ɛbolo mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛte” wɔ yɛ azɛlɛsinli ne anu a, duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ a? (Nea ɛdendɛkpunli 3)

3. Saa ɛnwu menli kɛ mɔɔ Gyisɛse nwunle bɛ la a, kɛzi ɔbaha wɔ daselɛlilɛ gyima ne ɛ?

3 Na menli mɔɔ ɛdi bɛ daselɛ la noko ɛ? Asoo ɛnwu bɛ kɛ bɛle kɛ ma mɔɔ ɛbolo mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛte a? Saa zɔhane a ɛnwu bɛ a, ɛnee ɔbamaa wɔayɛ ninyɛne nsa ɛhye mɔ. Mɔɔ limoa, ɛbava mɔdenlebɔlɛ wɔayɛ edwɛkɛhanlɛ gyima ne. Mekɛ ezinraa bie a bɛfa bɛte ma a; ɔti yɛnlɛ mekɛ dɔɔnwo. Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, saa ɛnwu kɛ menli ɛlɛtie edwɛkpa ne a, ɛ nye balie. Baebolo ne ka kɛ: “Menli nye die wɔ ma ɛdelɛ mekɛ nu.” (Aye. 9:3) Yɛɛ mɔɔ tɔ zo nsa, ɛbanwu sonla ko biala kɛ ɔkola ɔbayɛ ɛdoavolɛ, yemɔti ɛbamaa wɔ edwɛkɛ ne avale ɔ nwo.

4. Duzu a yɛbazukoa yɛavi ɛzoanvolɛ Pɔɔlo ɛkɛ wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

4 Gyisɛse ɛdoavolɛma bie mɔ bule Samɛleama kɛ bɛnrɛhola bɛnrɛyɛ Gyisɛse ɛdoavolɛma, noko tɛ zɔhane a Gyisɛse bule bɛ a. Ɔnwunle kɛ bɛbahola bɛayɛ ye ɛdoavolɛma. Ɔwɔ kɛ yɛdayɛ noko yɛnwu menli mɔɔ wɔ yɛ azɛlɛsinli ne anu la kɛ bɛkola bɛbayɛ Kelaese ɛdoavolɛma. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo yɛle ɛhye anwo neazo kɛnlɛma. Duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi ye ɛkɛ a? Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbanwu kɛzi (1) ɔnwunle menli mɔɔ ɔka edwɛkɛ ne ɔkile bɛ la diedi, (2) mɔɔ bɛ nye die nwo yɛɛ (3) ɔnwunle kɛ bɛkola bɛbayɛ Gyisɛse ɛdoavolɛma la.

DUZU A BƐDIE BƐDI A?

5. Duzu ati a ɛnee Pɔɔlo te menli mɔɔ ɔdi bɛ daselɛ wɔ nyianusua ne anu la edwɛkɛ bo a?

5 Ɛnee Pɔɔlo ta ka edwɛkɛ ne wɔ Dwuuma nyianusua ne mɔ anu. Kɛ neazo la, wɔ Tɛsalonaeka nyianusua bie anu, “ɔvale ɛnwomenlelielɛ kenle nsa ɔ nee [Dwuuma] zuzule Ngɛlɛlera ne anwo.” (Gyi. 17:1, 2) Ɛnee Pɔɔlo anye die kɛ ɔbaha edwɛkɛ ne wɔ ɛkɛ. Bɛtetele ye kɛ Dwuunli. (Gyi. 26:4, 5) Kɛ mɔɔ ɛnee ɔte Dwuuma edwɛkɛ bo la ati, ɛnee ɔkola ɔfa anwodozo ɔdi bɛ daselɛ.​—Fel. 3:4, 5.

6. Kɛzi menli mɔɔ ɛnee wɔ Atɛnse gua ne anu la nee menli mɔɔ Pɔɔlo lile bɛ daselɛ wɔ nyianusua ne anu la le ngakyile ɛ?

6 Mɔɔ dwazotiama gyegyele Pɔɔlo maanle ɔvile Tɛsalonaeka nee Bɛlia la, ɔhɔle Atɛnse. Wɔ ɛkɛ ne noko, “ɔbɔle ɔ bo ɔ nee Dwuuma nee menli mɔɔ sonle Nyamenle la zuzule edwɛkɛ nwo wɔ nyianusua ne anu.” (Gyi. 17:17) Noko ɛnee asolo menli mɔɔ Pɔɔlo ɛlɛtendɛ ahile bɛ wɔ gua ne anu la. Ɛnee mbɔlɔba nee Maanle maanle ne anu mra bie mɔ boka ye tievolɛma anwo na bɛbule ye edwɛkɛ ne kɛ ɔle “ngilehilelɛ fofolɛ.” Bɛzele ye kɛ: “Ɛlɛka edwɛkɛ bie mɔ mɔɔ le ngakyile wɔ yɛ nzo nu la.”​—Gyi. 17:18-20.

7. Kɛ mɔɔ Gyima ne 17:22, 23 ka la, kɛzi Pɔɔlo hakyihakyile adenle mɔɔ ɔdua zo ɔdi daselɛ la anu ɛ?

7 Kenga Gyima ne 17:22, 23. Adenle mɔɔ Pɔɔlo luale zo lile Atɛnsema daselɛ la le ngakyile fi kɛzi ɔlile Dwuuma daselɛ wɔ nyianusua ne anu la. Bie a Pɔɔlo bizale ɔ nwo kɛ, ‘Duzu a Atɛnsema die di a?’ Ɔguale ɔ nye aze ɔnleanle ninyɛne mɔɔ ɛbɔ bɛ nwo mgbɔlɔka ɛyia la nee bɛ ɛzonlenlɛ nu amaamuo ne mɔ. Akee Pɔɔlo bɔle mɔdenle kɛ ɔbagyinla mɔɔ bɛze ye wɔ ɛzonlenlɛ nwo la azo yeahilehile bɛ Ngɛlɛlera ne anu nɔhalɛ ne. Baebolo nwo abɔlɔba ko hanle kɛ: “Kɛ Dwuu Kilisienenli la, ɛnee ɔze kɛ Giliki awozonle ɛzonlenlɛma ne ɛnzonle ‘nɔhalɛ’ Nyamenle ne mɔɔ Dwuuma nee Kilisienema sonle ye la, noko ɔbɔle mɔdenle ɔmaanle bɛdele ɔ bo kɛ, Nyamenle ne mɔɔ ɔlɛka ɔ nwo edwɛkɛ la ɛnle debie fofolɛ ɛmmaa Atɛnsema ne.” Yemɔti ɛnee Pɔɔlo ɛziezie ɔ nwo kɛ ɔbahakyihakyi kɛzi ɔka edwɛkɛ ne la anu. Ɔzele Atɛnsema kɛ, ye edwɛkɛ ne vi ‘Nyamenle Bie Mɔɔ Bɛnze Ye’ noko bɛbɔ mɔdenle kɛ bɛsonle ye la ɛkɛ. Ɛnee Maanle maanle ne anu amra ɛnze Ngɛlɛlera ne anu kpalɛ, noko Pɔɔlo ammaa yemɔ angyegye ye. Emomu ɔnwunle bɛ kɛ bɛle kɛ ma mɔɔ ɛbolo mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛte a, na ɔhakyile adenle mɔɔ ɔdua zo ɔdi bɛ daselɛ la anu.

Gua ɛ nye aze, kakyi wɔ edwɛkɛ ne anu na nwu awie mɔ kɛ bɛkola bɛyɛ ɛdoavolɛma fa sukoa ɛzoanvolɛ Pɔɔlo neazo ne (Nea ɛdendɛkpunli 8, 12, 18) *

8. (a) Kɛ ɔkɛyɛ na wɔanwu mɔɔ wɔ azɛlɛsinli ne anu amra die di la ɛ? (b) Saa awie ka kɛ ɔkɔ ye asɔne a, kɛzi ɛbali nwolɛ gyima ɛ?

8 Gua ɛ nye aze, kɛ mɔɔ Pɔɔlo yɛle la. Kpondɛ ninyɛne mɔɔ maa ɛnwu mɔɔ wɔ azɛlɛsinli ne anu amra die di la. Kɛzi suamenle ne ɛziezie ye sua anzɛɛ ye kale nu, ye duma, ye tɛladeɛ nee ye anwoziezielɛ yɛɛ bie bɔbɔ a ye ɛdendɛlɛ bahola amaa wɔanwu ɛzonlenlɛ mɔɔ ɔwɔ nu la. Bie a yeha ɛzonlenlɛ mɔɔ ɔwɔ nu la yehile wɔ. Mɔɔ adekpakyelɛ titilinli bie yiale tɛnlabelɛ ɛhye bie la, ɔbuale ahenle kɛ: “Meamba kɛ mebava me diedi meatinlitinli ɛ nwo zo, emomu kɛ me nee wɔ bazuzu edwɛkɛ ɛhye anwo . . .”

9. Saa ɛyia awie mɔɔ kɔ asɔne a, kɛ ɔkɛyɛ na ɛ nee ye adwenle ayɛ ko wɔ ninyɛne nwo ɛ?

9 Saa awie ka kɛ ɔkɔ asɔne a, duzu edwɛkɛ a ɛ nee ye bazuzu nwo a? Bɔ mɔdenle kɛ ɛ nee ye bayɛ adwenle wɔ ninyɛne nwo. Bie a ɛnee ɔsonle Nyamenle kokye, ɔdie ɔto nu kɛ Gyisɛse wule maanle alesama anzɛɛ bie a ɔdie ɔdi kɛ yɛde ɛtane ewiade nu na ɔnrɛhyɛ ɔbapɛ nu. Gyinla ninyɛne mɔɔ ɛ nee ye yɛ adwenle wɔ nwo la azo ka Baebolo ne anu edwɛkɛ kile ye wɔ adenle mɔɔ bamaa ɔ nye alie la azo.

10. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbayɛ a, na duzu ati ɔ?

10 Kakye kɛ, tɛ ninyɛne mɔɔ bɛkilehile wɔ asɔne la amuala a menli ne die to nu a. Yemɔti saa ɛnwu ɛzonlenlɛ mɔɔ ahenle wɔ nu la bɔbɔ a, bɔ mɔdenle kɛ ɛbanwu mɔɔ ɔdie ɔdi la. Adekpakyelɛ titilinli bie mɔɔ vi Australia mɔɔ bɛfɛlɛ ye David la ka kɛ: “Ɛnɛ, menli dɔɔnwo fa sonla nzuzulɛ boka bɛ ɛzonlenlɛ nu ngilehilelɛ nwo.” Donalta mɔɔ vi Albania la ka kɛ: “Menli mɔɔ yɛyia bɛ la bie mɔ ka kɛ bɛkɔ asɔne, noko nzinlii bɛka kɛ bɛnlie Nyamenle bɛnli.” Yɛɛ adiema nrenyia bie mɔɔ le edwɛkpatɛlɛvolɛ wɔ Argentina la ka kɛ: Menli bie mɔ ka kɛ bɛdie Nsa-ko Nyamenle bɛdi, noko bɛnlie bɛnli kɛ Selɛ ne, Ralɛ ne yɛɛ sunsum nwuanzanwuanza ne bɔ nu yɛ Nyamenle ko. Ɔka kɛ: “Saa ɛnwu ye zɔhane a, ɔnyɛ se kɛ ɛ nee bɛ babɔ adawu.” Yemɔti bɔ mɔdenle kɛ ɛbanwu mɔɔ menli die di la. Akee, kɛ mɔɔ Pɔɔlo yɛle la, ɛbahola ‘wɔayɛ ɛ nwo debie biala wɔamaa menli ngakyile kɔsɔɔti.’​—1 Kɔl. 9:19-23.

DUZU A BƐ NYE DIE NWO A?

11. Kɛ mɔɔ Gyima ne 14:14-17 ka la, kɛzi Pɔɔlo luale adenle kɛnlɛma zo hanle edwɛkɛ ne hilele menli mɔɔ wɔ Lesetela la ɛ?

11 Kenga Gyima ne 14:14-17. Pɔɔlo nwunle mɔɔ ye tievolɛma anye die nwo la na ɔhanle nwolɛ edwɛkɛ. Kɛ neazo la, menli mɔɔ ɔdendɛle ɔhilele bɛ wɔ Lesetela la ɛnee ɛnze Ngɛlɛlera ne anu kpalɛ. Yemɔti Pɔɔlo nee bɛ zuzule edwɛkɛ nwo maanle bɛdele ɔ bo. Ɔhanle ɛlobɔ kpalɛ yɛɛ kɛ ɔkɛyɛ na bɛ nye alie wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu la anwo edwɛkɛ. Ɔvale edwɛkɛ agbɔkɛ nee neazo mɔɔ ye tievolɛma bade ɔ bo la ɔlile gyima.

12. Kɛ ɔkɛyɛ na wɔanwu mɔɔ awie anye die nwo la na wɔamaa wɔ edwɛkɛ ne avale ɔ nwo ɛ?

12 Fa nwunu yɛ gyima amaa wɔanwu mɔɔ wɔ azɛlɛsinli ne anu amra anye die nwo la, na maa wɔ edwɛkɛ ne ɛvale bɛ nwo. Kɛ ɔkɛyɛ na wɔanwu mɔɔ awie anye die nwo la wɔ mekɛ mɔɔ ɛlɛbikye ye anzɛɛ ɛlɛkɔ ye sua nu la ɛ? Gua ɛ nye aze kɛ mɔɔ yɛlimoa yɛha la. Bie a ɛnee ɔlɛyɛ gyima wɔ ye tola nu, ɔlɛkenga debie, ɔlɛyɛ ye kale nwo gyima anzɛɛ bie a ɔlɛyɛ debie gyɛne. Saa ɔbayɛ boɛ a, duzu ati a ɛngyinla mɔɔ ɔlɛyɛ la azo ɛ nee ye ɛmbɔ adawubɔlɛ bo ɛ? (Dwɔn 4:7) Awie tɛladeɛ bɔbɔ kola maa ɛnwu debie wɔ ɔ nwo​—maanle mɔɔ ɔvi nu, gyima mɔɔ ɔyɛ anzɛɛ nwɔhoa mɔɔ ɔ nye die nwo la. Gustavo ka kɛ: “Me nee kpavolɛ bie mɔɔ ɛli ɛvolɛ 19 mɔɔ edwɛndolɛnli bie mɔɔ ɛlie duma nvoninli wɔ ye tɛladeɛ nu la bɔle adawubɔlɛ bo, membizale ye nwolɛ edwɛkɛ, na ɔhanle deɛmɔti ɔ nye die ɔ nwo la anwo edwɛkɛ ɔhilele me. Adawubɔlɛ zɔhane maanle yɛbɔle Baebolo ɛzukoalɛ bo, na kɛkala ɔle adiema.”

13. Kɛzi ɛbahola wɔaha Baebolo ɛzukoalɛ nwo edwɛkɛ wɔamaa awie mɔ anye alie nwo ɛ?

13 Saa ɛ nee awie ɛlɛsukoa Baebolo ne a, maa ɔyɛ anyelielɛ; maa ɔnwu kɛzi debiezukoalɛ ne baboa ye la. (Dwɔn 4:13-15) Kɛ neazo la, raalɛ bie mɔɔ anye die edwɛkɛ ne anwo la dole ɛsalɛ vɛlɛle adiema raalɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Poppy la wɔ ye sua nu. Mɔɔ Poppy nwunle amodinli kɛlata mɔɔ kile kɛ raalɛ ne le abɔlɔba la, ɔmaanle ɔnwunle kɛ yɛdayɛ noko yɛdua Baebolo ɛzukoalɛ ngyehyɛleɛ ne yɛɛ yɛ ayia ne mɔ azo yɛkilehile menli. Raalɛ ne liele Baebolo ɛzukoalɛ ne dole nu, ye alehyenlɛ nu ɔhɔle debiezukoalɛ yɛɛ maangyebakyi nyianu mɔɔ doa zo la. Ye ɛvolɛ ko anzi, bɛzɔnenle ye. Biza ɛ nwo kɛ: ‘Duzu a menli mɔɔ mesia mekɔkpɔla bɛ la anye die nwo a? Asoo mebahola meaha yɛ Baebolo ɛzukoalɛ ngyehyɛleɛ ne anwo edwɛkɛ wɔ adenle mɔɔ bɛ nye balie nwo la azo?’

14. Kɛ ɔkɛyɛ na wɔamaa Baebolo ɛzukoalɛ ko biala ali sukoavo ne ngyianlɛ nwo gyima ɛ?

14 Saa ɛbɔ Baebolo ɛzukoalɛ bo a, siezie ɛ nwo maa debiezukoalɛ ko biala na maa sukoavo ne ngyianlɛ ɛdɛnla wɔ adwenle nu. Mekɛ mɔɔ ɛlɛsiezie ɛ nwo la, kpa ngɛlɛlera, vidio mɔɔ ɛbaye nee neazo mɔɔ ɛbava wɔahilehile Baebolo nu nɔhalɛ ne anu la. Biza ɛ nwo kɛ, ‘Duzu a sukoavo ɛhye anye balie nwo kpalɛ na yeaha ye ahonle a?’ (Mrɛ. 16:23) Wɔ Albania, raalɛ bie mɔɔ ɛnee ɔ nee adekpakyelɛnli bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Flora sukoa debie la hanle hilele ye wienyi kɛ, “Menrɛlie ewudwazo nwo ngilehilelɛ ne menrɛli ɛlɛ.” Flora nee ye anzu kpolera. Ɔka kɛ, “Menyianle adwenle kɛ ɔwɔ kɛ memaa ɔdimoa ɔnwu Nyamenle ne mɔɔ ɛbɔ ewudwazo ne anwo ɛwɔkɛ la.” Ɔvi mekɛ zɔhane, Flora nee ye ɛlɛsukoa biala a, ɔsi Gyihova ɛlɔlɛ, ye nrɛlɛbɛ nee ye tumi ne azo. Yeangyɛ, ye sukoavo ne nyianle ewudwazo ne anu diedi. Kɛkala, ɔle Gyihova Dasevolɛ mɔɔ bɔ mɔdenle.

NWU BƐ KƐ BƐKOLA BƐ Ɛ ƐDOAVOLƐMA KENLE BIE

15. Kɛ mɔɔ Gyima ne 17:16-18 ka la, tete Gilikima nyɛleɛ boni a gyegyele Pɔɔlo a, noko duzu ati a yeammaa ɔ sa nu ando wɔ Atɛnsema anwo a?

15 Kenga Gyima ne 17:16-18. Pɔɔlo ammaa ɔ sa nu ando kɛ ɔbaboa Atɛnsema ɔnva nwo kɛ ɛnee awozonle ɛzonlenlɛ, nla nu ɛbɛlatane yɛɛ sonla amaamuo ɛbu zo wɔ ɛkɛ la; yeammaa bɛ aholoba ɛbɔlɛ ne bɔbɔ angyegye ye. Ɔnva nwo kɛ ɛnee Pɔɔlo ka ‘munzule edwɛkɛ, ɔyɛ menli kpɔdekpɔde yɛɛ ɔmbu debie’ la, ɔrayɛle Kilisienenli. (1 Tim. 1:13) Kɛ mɔɔ Gyisɛse nwunle kɛ Pɔɔlo bahola ayɛ ye ɛdoavolɛ la, zɔhane ala a Pɔɔlo noko nwunle Atɛnsema a. Na ɔrale nuhua zɔ.​—Gyi. 9:13-15; 17:34.

16-17. Duzu a kile kɛ awie biala bahola arayɛ Kelaese ɛdoavolɛ a? Maa neazo.

16 Wɔ ɛvoya mɔɔ limoa la anu, menli mɔɔ bɛvi ɛleka ngakyile la rayɛle Gyisɛse ɛdoavolɛma. Mɔɔ Pɔɔlo kɛlɛ Giliki Kilisienema mɔɔ bɛwɔ Kɔlente la, ɔhanle kɛ ɛnee mediema mɔɔ wɔ asafo ne anu la bie mɔ le amumuyɛma yɛɛ ɛnee bɛ ɛbɛlabɔlɛ ɛnle kpalɛ fee. Akee ɔvale ɔzɔle zo kɛ: “Kɛ ɛnee bɛ nuhua bie mɔ de la ɛne. Noko bɛbia bɛ kɛnlɛma.” (1 Kɔl. 6:9-11) Saa ɛwɔ ɛkɛ wɔ zɔhane mekɛ ne a, anrɛɛ ɛbanwu menli ɛhye mɔ kɛ bɛkola bɛkakyi bɛbayɛ ɛdoavolɛma ɔ?

17 Ɛnɛ, menli dɔɔnwo lɛ ɛhulolɛ kɛ bɛbayɛ nzenzaleɛ na bɛarayɛ Gyisɛse ɛdoavolɛma. Kɛ neazo la, wɔ Australia, adekpakyelɛ titilinli bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Yukina la nwunle kɛ awie biala anye kola die Baebolo ne anu nɔhalɛ ne anwo. Mekɛ bie ɔnwunle bɛlɛra bie mɔɔ bɛhɛlɛhɛlɛ ɔ nwo dɔɔnwo la wɔ ɔfese bie anu. Yukina ka kɛ: “Mɔlebɛbo ne ɛnee mengulo kɛ me nee ye tendɛ, noko nzinlii menyɛle zɔ. Menwunle kɛ ɔ nye die Baebolo ne anwo kpalɛ, ɔti yehɛlɛhɛlɛ Edwɛne buluku ne anu edwɛkɛ ne bie wɔ ɔ nwo!” Raalɛ ne bɔle debiezukoalɛ bo na ɔhɔle Kilisiene ayia. *

18. Kɛmɔti a ɔnle kɛ yɛbua menli ndɛne ɛ?

18 Asoo Gyisɛse nwunle kɛ ma ɛbolo mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛte ɔluakɛ ɛnee ɔ nye la kɛ menli dɔɔnwo bayɛ ye ɛdoavolɛma la ati ɔ? Kyɛkyɛ. Ngɛlɛlera ne hanle dole ɛkɛ ne kɛ, menli ekyi bie a balie ye ali a. (Dwɔn 12:37, 38) Yɛɛ ɛnee Gyisɛse kola nwu menli ahonle nu. (Mat. 9:4) Noko ɔvale ye adwenle ɔziele menli ekyi mɔɔ bɛbalie ye bɛali la anwo zo, na ɔvale mɔdenlebɔlɛ ɔhanle edwɛkɛ ne ɔhilele awie biala. Yemɔti ɔwɔ kɛ yɛdayɛ mɔɔ yɛngola yɛnnwu awie ahonle nu la kpo kɛ yɛbabua yɛ azɛlɛsinli ne anu amra ndɛne na yɛfa mɔdenlebɔlɛ yɛka edwɛkɛ ne. Nwu bɛ kɛ bɛbahola bɛayɛ ɛdoavolɛma. Marc, edwɛkpatɛlɛvolɛ bie mɔɔ wɔ Burkina Faso la ka kɛ: “Menli mɔɔ mesuzu kɛ bɛbanyia anyuhɔlɛ la ta gyakyi debiezukoalɛ ne. Noko menli mɔɔ menva menzuzu bɛ la nyia anyuhɔlɛ kpalɛ. Yemɔti, menwu kɛ ɔle kpalɛ kɛ yɛbamaa Gyihova sunsum ne ahile yɛ adenle.”

19. Kɛzi ɔwɔ kɛ yɛbu yɛ azɛlɛsinli ne anu amra ɛ?

19 Bie a ɛfa ɛ nye ɛfa azɛlɛsinli ne anu a, ɛbaha kɛ ɛnnwu menli mɔɔ bɛle kɛ ma mɔɔ ɛbolo la dɔɔnwo. Noko kakye edwɛkɛ mɔɔ Gyisɛse hanle hilele ye ɛdoavolɛ ne mɔ la. Ma ɛbolo, kile kɛ yedwu mɔɔ bɛte a. Menli kola kakyi bayɛ Kelaese ɛdoavolɛma. Gyihova bu menli ɛhye mɔ mɔɔ bɛkola bɛbayɛ ɛdoavolɛma la kɛ “ninyɛne mɔɔ sonle bolɛ.” (Hagae 2:7) Saa yɛnwu menli kɛ mɔɔ Gyihova nee Gyisɛse nwu bɛ la a, yɛbazukoa bɛ kpalɛ na yɛanwu mɔɔ bɛ nye die nwo la. Yɛnrɛnwu bɛ kɛ bɛle nyɛvolɛ ala emomu yɛbanwu bɛ kɛ menli mɔɔ bɛkola bɛbayɛ yɛ mediema mrenyia nee mraalɛ a.

EDWƐNE 57 Yɛka Edwɛkpa Ne Yɛkile Menli Kɔsɔɔti

^ ɛden. 5 Kɛzi yɛnwu yɛ azɛlɛsinli ne anu amra la ka adenle mɔɔ yɛdua zo yɛdi bɛ daselɛ na yɛkilehile bɛ la. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbanwu kɛzi Gyisɛse nee ɛzoanvolɛ Pɔɔlo nwunle bɛ tievolɛma yɛɛ kɛzi yɛbahola yɛazukoa bɛ ɔlua yɛ azɛlɛsinli ne anu amra diedi, mɔɔ bɛ nye die nwo yɛɛ mɔɔ bɛbahola bɛayɛ mɔɔ yɛbazuzu nwo la azo.

^ ɛden. 17 Neazo dɔɔnwo mɔɔ kile kɛ menli kola kakyi la wɔ edwɛkɛ, “Baebolo Ne Kakyi Sonla” anu. Edwɛkɛ zɔhane mɔ vindele Ɛzinzalɛ Arane ne anu too ɔradwule 2017. Kɛkala bɛwɔ jw.org® azo. Nea YƐ NWO EDWƐKƐ > ANWUBIELƐ NGAKYILE abo.

^ ɛden. 57 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Mekɛ mɔɔ agyalɛma bie lua daselɛlilɛ nu la, bɛnwu (1) sua mɔɔ bɛlua felawɔse ngɛnlɛma na bɛziezie ɛkɛ la; (2) sua mɔɔ ngakula wɔ ɛkɛ; (3) sua mɔɔ bɛnli nuhua nee nwolɛ eni yɛɛ (4) sua mɔɔ ɛkɛ ne amra kulo Nyamenle ɛzonlenlɛ la. Nienwu a ɛbanwu awie mɔɔ ɔbahola yeayɛ ɛdoavolɛ la ɛ?