1. Eeghe iyaạr iidereghị kụ edị aBaibul phọ agananami ilọ aZihova?

KEḄERAẠN ni nyinhạ dị awe kopogh ḍizu anạ, ipẹ arisigh anạ odi bọ, obobọ ḍiphoph r’aḍibụgh anạ bịn okaạph ilọ anạ ḍughụm? Eeni nyinhạ ke/ḅeraạn. P’eeghe iidereghị dị ingọ iyira olhegheri mọ aZihova ra/dạph ghan eten phọ epẹ awe ropogh ghan bọ kụ kuzoọm iyira! Esi omaạm, mem mọ aSamuẹl aphogh bọ nmụny phọ aZesị, o/mhiịn aani ipẹ aZihova amhiịn bọ. AZihova aḅenhị Samuẹl mọ oniin oọny aZesị kaḍighi ni uw-emhạ siphẹ Izrạl. Kuolọ oghẹn? ASamuẹl romhiịn okpanhạ phọ aZesị, Ilayạb, bịn aḅẹm mọ, “Okạr agey ophọn amheerạ bọ siẹn ghisigh aZihova kụ edị odị masagharạn bọ.” Ilayạb amite ilọ aruw-emhạ. “Kụ aZihova aḅenhị Samuẹl mọ: ‘Ka/pogh ḍimite phọ odị ḅilhẹ r’aḍiphoph phọ, idị eḍighi bọ mị maghel nyodị.’” Yira otuughạ eeghe siẹn phọ? AZihova aghiọm ghisigh aḅẹm mọ: “Oye ramiịn ghan anyụ r’anyụ, kuolọ aZihova ramiịn ghan k’epẹ ekpom mọ.”—1 Sam. 16:1, 6, 7.

2. Odaphạn Jọn 7:24, eeghe kụ iḍighi kụ i/wạ bọ dị yira kopogh ghan anyụ r’anyụ bịn okaạph ilọ oye? Gbạ.

² Idiphọ awe dị u/munughan, rinyu ghan ni iyira ophogh oye anyụ r’anyụ bịn oghaạph idị oye phọ arọl. (Bạl Jọn 7:24.) Kuolọ yira ko/kạr otue olegheri oomo ilọ oye lọ yira omhiịn anyụ r’anyụ bịn. Esi omaạm, ghalhamọ oyil arookonhom dị alhegheri iyaạr aḅilhẹ amhaạr agey rookonhom bịn ka/tue apogh oye bịn alegheri oomo ipẹ reeḅaghamhị bọ oye phọ. Odị kamaạr ri aler rurụ anaghạn ilọ arookonhom dị odị maghị ghan, ipẹ odị alhoghoma bọ, ḅilhẹ r’ipẹ eḅilhẹ bọ reḍighi. Eeni oyil phọ kaḅẹm kẹn ni mọ odị aghị aḍighi X-ray omhiịn ipẹ olhoghi aloor phọ odi bọ. Iduọn kụ i/lo, pọ odị kangọ ni rookonhom dị i/kpẹ. Iniin phọ kẹn, yira ko/kạr otue onaghanạn bumor r’abumarani phọ ayira esi ophogh ghan anyụ r’anyụ bịn. Yira kokparaghạ ghan ophogh idị epelhom anyụ r’anyụ bịn—ophogh ghan oye olhoghi phọ. Yira ro/bạl ghan rokpom, kụ iḍighi kụ yira ko/tue onaghanạn bunhọn awe idiphọ  aZihova. Kuolọ yira kotue ni okparaghạ otuughaạny aani aZihova. Ika?

3. Ika kụ idị araghaạph awe aBaibul phọ abuẹn phọ kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh otuughaạny aZihova?

³ AZihova razoọm ghan ika buẹn rooseeny bọ nyodị? Odị raler ghan ni rurụ kangọ bidị. Odị raaḅeghiọn ghan ni kaphogh emitenhom mọ r’asidọl phọ abidị. Odị raḍeenhaan ghan ni bidị igbiririph. Ooḅeghiọn ipẹ aZihova azoọm bọ Jona, Ilaija, Hega, ḅilhẹ r’aLọt, kụ omhiịn ipẹ yira kotue bọ otuughaạny aani aZihova mem lọ yira rozoọm bumor r’abumarani phọ ayira.

4. Eeghe kụ iḍighi kụ yira kotue bọ ni opogh Jona eten dị ii/leeny?

⁴ Loor iduọn yira u/legheri bọ oomo ilọ adọl phọ aJona, yira otue ni omiịn Jona idiphọ oye dị u/kpẹ oḍuomolhoghi r’oye e/ḅạr. AZihova angọ nyodị itọ oghị ogbeelhom adom ooruẹn epẹ Niniva. Kparipẹ r’onhaghanhạn Enhaạn, aJona aḍigh oghuugh bịn anyeenhe Enhọn agạ, “oḍuạ esi aZihova.” (Jonah 1:1-3) Mughumọ anạ obọ nạ muḅilhẹ ni angọ Jona enhọn eepoogh oghị ogbeelhom adom mọ ḍughụm? Eeni mi/dugh. Kuolọ aZihova aḅilhẹ ni angọ nyodị enhọn eepoogh.—Jonah 3:1, 2.

5. Nạ atuughạ eeghe ilọ aJona odaphạn ikpo onhụ phọ odị ogẹ bọ siphẹ Jonah 2:1, 2, 9?

⁵ Iiḅereghị phọ aJona igananami ni odọ oye phọ odị aru bọ. (Bạl Jonah 2:1, 2, 9.) Iikia i/lo—oomo iiḅereghị phọ aJona iphẹn phọ—ilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh omhiịn aJona eten dị epelhom oḅẹm mọ oye dị aghiilhaan oḍighi odị asuma. Ikpo onhụ phọ odị eḍeenhaan mọ odị asooromi ni loor, angọ ghan ḍisẹph, aḅilhẹ asopha onhaghanhạn aZihova. Iikia i/lo aZihova aphogh bọ apelhe ezọ phọ odị, aphagharanhaạn iiḅereghị phọ odị, aḅilhẹ aghiọm ghisigh aḍighinhom nyodị idiphọ oyil!

6. Eeghe kụ iḍighi kụ ewạ bọ ni olhọgh ikuph olher ghan arurụ ongọ abunhọn?

⁶ Orue olher arurụ onhaghanhạn abunhọn, pọ ewạ mosooromi loor oḅilhẹ omhoọgh okparạm. Ewạ ni oḍighi iduọn phọ esi iraạr ariphigh. Eḅẹl phọ, yira ko/kureri ghan idị i/tu inẹ ilọ abunhọn awe. Edị etum siphẹ, yira kotọph ghan onaghanạn ipẹ abumor phọ ayira olhoghoma bọ r’ipẹ eḍighi bọ kụ bidị rozọ bọ eten phọ epẹ phọ, bịn milhoghonhaạn iyira ḍighaạgh oḍeenhaan abidị igbiririph. Omhunhenhiom iraạr, yira otue ni ologhonhaạn ḍighaạgh oye phọ olhegheri iyaạr ilọ aloor phọ odị. Loor esi dị eeni amem oye phọ ra/naghanhạn ghan loor odị tutụ aghaạph amiteom. (Prov. 20:5) Oniin okumor oye ookpomhoghan epẹ Asia aḅẹm mọ: “Mị aatughiạn eniin amem dị mị aḅạ kụ agbi olher arurụ onhaghạn. Mị uḅenhị onyọ umarani mọ ewạ dị odị kanighemhị ghan ophagharanhaạn  phọ odị mem lọ oghị ituughạ. Mesighẹ ni mem kụ mị agbi olhegheri mọ odị o/kạr omhaạr aạl aḍinyạ, ḅilhẹ kẹn mọ odị ralọgh ghan ni iboom ikuph ophagharanhaạn aani aḍipuru.” P’eeghe idị emhạn maạr dị torobọ okumor oye “kanaghạn ghan oomo ariphigh phọ” kụ agbi ongọ oroma!—Prov. 18:13.

7. Nạ atuughạ eeghe esi eten phọ epẹ aZihova azoọm bọ Ilaija?

⁷ Rekparanhaạn ghan ni buniin abumor r’abumarani ayira oghaạph ipẹ bidị olhoghoma bọ, loor emitonhom mọ abidị, eḍighinhom iyaạr abidị, obobọ eegharạ abidị. Ika kụ idị yira kotue oḍighi idị kedughanhaan bidị oghaạph ipẹ bidị olhoghoma bọ oḅenhị ayira? Tuutughiạn eten phọ epẹ aZihova azoọm bọ Ilaija mem mọ aghiilhaan bọ Zezibel rasuma. Isighẹ ni ibadị asiḍughul otu kụ Ilaija agbi oghaạph ipẹ odị alhoghoma bọ oḅenhị Odẹ k’akẹ phọ odị. AZihova alher ri rurụ anhaghạn. Odị akparamhị ni Ilaija kụ angọ nyodị ephigh oḍighi. (1 Ki. 19:1-18) Eeni kesighẹ ni mem kụ abumor r’abumarani phọ ayira ogbi omhiigh oghaạph ipẹ bidị olhoghoma bọ oḅenhị ayira, legheri mọ amem dị bidị ughaaphạn iyira kụ edị yira kotue olegheri okạr ipẹ bidị olhoghoma bọ. Eḍighi maạr dị yira orue ni otuughaạny aani eegharạ okparạm mọ aZihova, pọ bidị kotue ni uḍuom iyira olhoghi. Kụ eḍighi maạr dị bidị rowạ oghaạph ipẹ bidị olhoghoma bọ oḅenhị ayira, olher ri rurụ ongọ.

8. Odaphạn Genesis 16:7-13, ika kụ idị aZihova alhoghonhaạn ḍighaạgh Hega?

⁸ Hega ebenhẹ onyanhị phọ aSerai, azọ ni ilọ elologhi mem mọ aḍighi aani bọ anhịr Ebram. Hega rosoph eghun bịn amhiigh ophogh osooromi aSerai, moọny phọ ko/mhạr aani bọ. Adọl phọ ilhoghorị ni esi esi dị aHega asuma aḍuạ otu loor ipẹ aSerai azoọm bọ nyodị. (Gen. 16:4-6) Odaphạn ephoghom ayira, eeni yira otue ni oḅẹm mọ aHega mamhiịn iyaạr phọ odị awạ bọ. Kuolọ aZihova o/lhoghoma idiphọ ilọ aHega. Odị arom ni ookpaạny oghị oteẹny odị. Mem mọ ookpaạny phọ amhiịn bọ nyodị, alhoghonhaạn ni nyodị ḍighaạgh oolemi ezọ phọ odị, kụ aḅilhẹ asẹph nyodị. Hega amhiịn ni mọ aZihova rapogh ghan ni nyodị, ḅilhẹ alegheri oomo ilọ adọl phọ odị. Inyu ni nyodị omhạgh aZihova mọ “Enhaạn dị remiịn ghan eten, . . . opọ umhiịn bọ ni imhị.”—Bạl Genesis 16:7-13.

9. Enhaạn atuạn eeghe kụ azoọm bọ Hega eten phọ epẹ phọ?

⁹ AZihova amhiịn eeghe loor aHega? AZihova akạr ri alhegheri emitenhom mọ r’oomo araraạr phọ ipẹ aHega masoman bọ siphẹ adọl aghuḍum mọ odị. (Prov. 15:3) AHega onyanhị olọ Izipt dị arọl ghan otu onyọ aHibru. Odị alhoghoma ghan ni eeni amem mọ onọ ooruen ḍughụm? Inyaam otọ k’abidị ḅilhẹ r’emhạ phọ abidị isiph ghan ni nyodị ḍughụm? AHega bịn kụ ka/nhịr dị Ebram aphin. Mem dị eten arebenhẹ Enhaạn dị okpẹ oḍuom olhoghi uphin ghan ni ibadị anmariịr. Kuolọ ipẹ phọ kụ ki/gbiighi aZihova. (Mat. 19:4-6) Pọ kụ iyaạr phọ i/ḍighi bọ iikia omhiịn dị eḍịm r’amulhọgh ḍien erọl ghan bọ rughunotu. Etigheri iduọn aZihova amhiịn bọ ni mọ eḍighinhom iyaạr phọ aHega i/nighẹ, yira kotue ni okuphom owol mọ odị amhoọgh ni ogbolhomhaam aghị esi adọl phọ r’ipẹ aHega alhoghoma bọ.

10. Ika kụ idị yira kotue okuamị olegheri bumor r’abumarani phọ ayira?

¹⁰ Yira kotue ni otuughaạny aani aZihova esi okparaghạ ghan olher arurụ ongọ abumor r’abumarani phọ ayira. Kụ iḍighi kụ, kuamhị alhegheri bumor r’abumarani phọ anạ. Kaaphạn ghan bidị kụ ituughạ egbi omhiigh ḅilhẹ r’amem dị ituughạ memiteghu, telhean ghan bidị epẹ erugh phọ, lọ edugh ni pọ mạgh bidị oru olhe aani eḍien r’anạ. Nạ aḍighi iduọn phọ nạ kamiịn ni mọ onyọ umarani dị nạ agbi mọ o/mhaạr osighẹ awe righirị aḍighi oye umugholoor. Onyọ umor  dị nạ agbi mọ apomhoghiạn eelạ iboom aḍighi ni oye inmo, obobọ eghunotu dị ro/nuụn ghan ko/ru ituughạ osoman isophoghom. (Job 6:29) Ii, i/wạ mọ “oḅiligha ghan [dọl] abunọn awe.” (1 Tim. 5:13) Toroboiperolbọ, enighenhị dị yira kolegheri bumor r’abumarani phọ ayira, ḅilhẹ r’asidọl phọ etir bọ odọ phọ oye phọ bidị oru bọ.

11. Eeghe kụ iḍighi kụ emhạn bọ maạr dị ikumor awe phọ kokuamhị olegheri iyool phọ?

¹¹ Ekạr ekpaariọm ikumor awe phọ olhegheri ghan ilọ abumor r’abumarani ookpomhoghan phọ abidị. Ooḅeghiọn eḍeenhaan onyọ umor dị oghol mọ Artur dị akumuan ghan idiphọ opoghom eghir. Onhọn okumor oye r’odị ughị ni ophogh oniin onyọ umarani dị eghịgh mudị rakiilhaan ghan oḅạ esi ogbo. Artur aḅẹm mọ: “Yoor uru ni omhiịn mọ olom onyọ umarani phọ amhugh mem dị purukụ bidị aalhạn.” “Kụ etigheri ipaanhaạn phọ iphẹn odị asoman bọ, odị atue ni atughemhị iyạl anmanyaạn odị okpạr isiẹn igey phọ. Kụ ghalhamọ r’iduọn nyiidiphọ ariḍien phọ odị i/kạr mun bọ imoon, kụ mekọm bọ beeph olhoghi engọ nyodị, ephomhoghiạn phọ odị amhoọgh bọ aghị esi aZihova ḅilhẹ r’omheeraam mọ odị akpạr ri. Yoor ulhọgh ni elhegh mọ yoor omoọgh ni ibadị araraạr dị yoor kotuughạ esi imạ eḍeenhaan umarani phọ.” (Fil. 2:3) Opoghom eghir phọ atuughaạny eḍeenhaan aZihova. AZihova alegheri ni iyool phọ odị ḅilhẹ r’imhinhimhiịn phọ bidị romiinọm bọ. (Ex. 3:7) Ikumor awe dị olhegheri agey iyool phọ kụ kotue ologhonhaạn ḍighaạgh.

12. Ika kụ idị umarani phọ Yip Yee amhooghọm suọ esi okuamhị olhegheri ilọ oniin umarani siphẹ ookpomhoghan phọ?

¹² Mem dị nạ akuamhị alhegheri dọl onyọ umor obobọ umarani dị nạ agbiighi mọ iḅo odị nyinhạ i/ḅeraạn, etue ni edughanhaan nyinhạ oseenyạn odị. Ooḅeghiọn eḍeenhaan aYip Yee, onyọ umarani dị odi ghan epẹ Asia. Esi iduọn phọ, odị aḅẹm mọ: “Oniin onyọ umarani ookpomhoghan ayoor amaạr olooghị ghan iboom mem dị rakaạph iyaạr. Mị usighẹ mọ odị o/mhaạr raghaạph. Kuolọ mem dị mị arelhean nyodị epẹ erugh phọ, kụ edị mị aru alhegheri mọ odị alhoghonhaạn ghan ḍighaạgh odẹ r’onhiin odị aal ina ḍighi. Odị alooghị ghan omhạgh abuphẹ roko ghan bọ ina phọ.” AYip Yee apumhom mọ: “Mị malhegheri mọ onhaghanhạn abumor r’abumarani phọ, pọ ewạ ophụr olhegheri asidọl abidị.” Resighẹ ghan ni ikuph orue okuamhị olhegheri abumor phọ ayira. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, mem dị nạ adaphạn oroma aBaibul phọ kụ akpegheron olhoghi anạ awilenaạn bunhọn, pọ nạ ratuughaạny ghan aZihova phọ aphomhoghiạn bọ “oomo awe.”—1 Tim. 2:3, 4; 2 Kọr. 6:11-13.

13. Odaphạn Genesis 19:15, 16, aruukpaạny phọ uḍighi ika mem mọ aLọt raabinya bọ, kụ eeghe kụ iḍighi?

¹³ Eniin amem siphẹ adọl aghuḍum mọ odị, aLọt aabinyemhiom ni odaphạn itọ aZihova. Iyạl aruukpaạny ughị ni oteẹny Lọt kụ oḅenhị mọ odị aphạm eghunotu odị amitenhom Sodọm. Eeghe kụ iḍighi? Bidị uḅẹm mọ: “Yoor kopiemhi esi phọ isiẹn.” (Gen. 19:12, 13) Reḅaạl ḍiroọr, aLọt r’eghunotu odị u/piigha r’ophiigha oḍuạ. Aruukpaạny phọ uḅilhẹ ni ophụr rurụ Lọt. Kuolọ “odị aghị ni ghisigh aabinya.” Yira otue ni osighẹ mọ i/kịgh esi aLọt iyaạr, obobọ mọ o/wạ odaphạn itọ phọ Enhaạn. Toroboiperolbọ, i/pẹr aZihova olhoghonhaạn odị ḍighaạgh. “Loor esi igbiririph phọ aZihova amhooghonhaạn bọ nyodị,” aruukpaạny phọ ukpạph ni raghaạgh eghunotu odị kụ omiteom siphẹ egbogh emhạ phọ.—Bạl Genesis 19:15, 16.

14. AZihova aghol eeghe kụ anmạ bọ Lọt ighirigiir?

¹⁴ Eeni ibadị ariphigh ni kụ iḍighi bọ iyaạr phọ aZihova anmạ bọ Lọt ighirigiir. Eeni aLọt aghiilhaan we phọ odi bọ epẹ erugh phọ kụ aabinya bọ omite phọ. Inhọn araraạr ootor’osooromineen irọl li. Esi omaạm, eeni aLọt aatughiạn ghan ilọ iyạl aruw-emhạ phọ omelheghu bọ osuma eḍiiny anhiir phọ etuman bọ epẹ phọ. (Gen. 14:8-12) Idiphọ olom ḅilhẹ r’odẹ, eeni aLọt aaḅaghamhiạn ghan loor ilọ eghunotu phọ odị. Opumom isiẹn, aLọt amheel li eelạ kụ iḍighi kụ eeni odị amhoọgh ni imạ otu. (Gen. 13:5, 6) Ii, ephigh i/lo dị aLọt katuạn abilhẹ odaphạn itọ phọ aZihova. Toroboiperolbọ, aZihova o/phogh sipiomạn phọ aLọt, amhiịn nyodị idiphọ “ogey oye.”—2 Pit. 2:7, 8.

15. Kparipẹ rosophonhaan oye ooruẹn loor idị aḅo, ekpẹ oḍighi ika?

¹⁵ Kparipẹ r’osophonhaan oye ooruẹn, ḍighi oomo ipẹ nạ katue bọ, onhaghanhạn ipẹ oye phọ alhoghoma bọ. Oniin umarani dị oghol mọ Veronica epẹ Europe, akparaghạ ni oḍighi idiphọ phọ, odị aḅẹm mọ. “Imhoọgh ni oniin umarani dị oomo amem olhoghi phọ u/ḅaạl ghan, ḅilhẹ o/rọl ghan esi dị abunhọn awe odi. Kụ ra/tọl ghan esi dị abunhọn awe odi. Eeni amem, mị ughiilhaan ghan ni oḅaanhaạn odị. Kuolọ mị uru ni aatughiạn mọ, ‘eḍighi maạr dị mị kụ aḍighi nyodị, obọ mị muwạ ni omhoọgh aani oyaghirị.’ Esi iduọn phọ mị usopha ni oghị oteẹny odị opuru ipẹ odị odi bọ. Bịn odị amhiigh  oghaạph ipẹ reeḅaghamhị bọ nyodị oḅenhị amhị! Nyiidiphọ mị malhegheri iboom ilọ odị.”

16. Eeghe kụ iḍighi kụ ekpẹ bọ ni dị yira kooḅereghị ghan ilọ olhoghoma aani ghan eten phọ epẹ abunhọn olhoghoma bọ?

¹⁶ AZihova kụ oye dị akạr unhaghanhạn iyira amadạn. (Prov. 15:11) Kụ iḍighi kụ, ḅenhị odị alhoghonhaạn nyinhạ ḍighaạgh omhiịn aani abunhọn eten phọ epẹ odị ramiịn ghan bọ ḅilhẹ r’olhegheri idị nạ kaḍeenhaan ghan bidị igbiririph. Iiḅereghị ilhoghonhaạn ni ḍighaạgh oniin onyọ umarani dị oghol mọ Anzhela olhoghoma aani ipẹ abunhọn rologhoma ghan bọ. Esi omaạm, oniin onyọ umarani arọl li siphẹ ookpomhoghan phọ abidị dị akpạr iikiạ ooḍikuan. Anzhela aḅẹm mọ: “enụm bịn kụ isugha obọ mị mameel aḍighanhaan odẹgh ophogh oḍaghạ odị, bịn ‘ookpạ araghaạgh amhị’ osighẹ esi onyọ umarani phọ. Kuolọ mị ulhọm ni aZihova dị kulhoghonhaạn imhị ḍighaạgh onhaghanhạn onyọ umarani phọ.” AZihova aphagharanhaạn ni iiḅereghị phọ Anzhela ḍughụm? Odị aghiọm ghisigh aḅẹm mọ: “Iyạl ayoor umite ni epẹ erugh phọ, kụ yoor romadạn kụ yoor oghaaphạn esi iminighạn awạ. Mị ulher agey rurụ angọ nyodị r’igbiririph. Nyiidiphọ mị apomhoghiạn nyodị iboom, kụ mị asopha oghiọm aghisigh olhoghonhaạn ghan odị ḍighaạgh.”

17. Yira osopha oḍighi eeghe?

¹⁷ Nạ ka/tue alegheri obobọ aḅẹm mọ opeẹr onyọ umor obobọ onyọ umarani kụ akpẹ dị nạ kaḍeenhaan igbiririph. Ibadị abuẹn phọ idiphọ aJona, Ilaija, Hega, ḅilhẹ r’aLọt—eeni osoman iiḅaghamhị dị bidị r’aloor kụ ukọm ni. Ogbạ agey, oomo phọ ayira rokọm ghan ni iiḅaghamhị kongọ loor ayira. Kụ iḍighi kụ, eḍighi ni osụ olhoghi dị aZihova kuḅenhị iyira mọ ipẹ etir bọ ophoriphọ oye phọ itir aani ghan iyira. (1 Pit. 3:8) Mem dị yira onhaghanhạn aZihova, yira rokparamhị ghan ookiạ amuḅọph eghunotu abumor r’abumarani kirokirọ phọ. Kụ iḍighi kụ, olher ghan rurụ ongọ, olhegheri, kụ oḍeenhaan ghan igbiririph bumor r’abumarani phọ ayira.