1. Biblia unyutho lemandha ma kani ma romo tielo cwinywa iwi Yehova?

NYO icopo foyo nia dhanu upok lembe i wii nikum rangi mi dend kumi, ayi pa weng’i, kunoke dongo peri? M’umbe jiji icopo foyo ngo. Etie lembe ma tielo cwinywa lee ning’eyo nia Yehova poko ngo lembe i wiwa nimakere ku kite ma dhanu neno kowa! Ku lapor, kinde ma Samwel ucidho i pacu pa Yese, ewok eneno ngo gin ma Yehova ubino neno. Yehova uyero ni Samwel nia kud i kind awobi pa Yese, ng’atu acel bidoko ubimo mir Israel. Re wode ma ng’a ma bidoko ubimone? Kinde ma Samwel uneno Eliab ma wod Yese ma kayu, ewacu kumae: “Andha ng’atu ma Yehova wiro ni i wang’e.” Samwel uneno dongo pa Eliab man eneno wang’e ci eparu nia en re ma Mungu ung’ie ni ubimo. “Ento Yehova uwacu ni Samwel kumae, kud inen wang’e, kadi kadongone; kum akwere.” Lembe maeno ubemio iwa ponji ma kani? Yehova umedo kumae: “Dhanu neno ayi ma yo woko, ento Yehova neno yo i adunde.”​—1 Sam. 16:1, 6, 7.

2. Yohana 7:24 uyero nia wacikara ngo nipoko lembe iwi ng’atini nimakere ku gin ma waneno anena kende. Pirang’o? Kemii lapor moko.

² Watie dhanu ma waleng’ ungo; pieno wang’ ma pol wabed wapoko lembe pio pio iwi jumange nimakere ku kite ma waneno kogi yo woko. (Som Yohana 7:24.) Ento wacopo ng’eyo lembe nyanok dit iwi ng’atini ka wanene anena kende. Ku lapor, kadok dokter ma riek man m’udaru galu i tic de copo ng’eyo ngo lembe dupa iwi jaratwoyo pare kan enene anena kende. Tek ebemito eng’ei kit twoyo m’elar etwoyo i wang’e, kite m’ebewinjere ko pi twoyo pare, kunoke alama moko ci m’ubenen i kum jaratwoyone saa maeca, ubekwayu ewinj cuu mandha lembe ma jaratwoyo ubekoro ire. Dokter ne copo kwayu bende nia juroi jaratwoyo maeno i radio  pi ning’eyo lembe m’ubetimere i kume. Kan ungo, ecopo mio yath swa ire. Kumeno bende, wacopo nyang’ ungo cuu kud umego ku nyimego mwa ka wanenogi yo woko kende. Wacikara ni ii ning’eyo nia gitie dhanu ma nenedi. I andha, wacopo ng’eyo ngo lembe mir adunde ng’atini calu Yehova. Ento wacikara nitimo kero nilubo lapor pare. Nenedi?

3. Lembe ma Biblia ukoro iwi dhanu moko ma wabiweco pigi i thiwiwec maeni bikonyowa nenedi nilubo lapor pa Yehova?

³ Yehova betimo lembang’o ni jutic pare? Ewinjo rwo migi. Enyang’ i lembe ma gibekadhu kud i ie, man eneno lembe ceke ma gilar ginwang’iri ko con. Eneno kisa i kumgi. Kinde ma wabeponjo kite ma Yehova utimo ko lembe maeno ni Yona, Eliya, Hagar, man Lot, wakenen kite ma wacopo lubo ko lapor pare i ayi ma wabekwo ko kud umego ku nyimego mwa.

4. Pirang’o wacopo paru lembe rac iwi Yona?

⁴ Calu ma wang’eyo ngo lembe ceke ma Yona unwang’ere ko, wacopo paru nia ekwero or pa Yehova, man ebino ng’atu ma jugeno ngo. Yehova ung’olo ni Yona nia ecidh etwong’ pi pokolembe pare i adhura mi Nineve. Re kakare niworo dwand Yehova, Yona umaku yei m’ubecidho kamange, man emito ringo “kud i wang’ Yehova.” (Yon. 1:1-3) Ka nwang’u ubino in, nyo nwang’u icopo oro Yona kendo kara ecidh eyer lembe ma Mungu ung’olo ire? Copere nia ungo. Re Yehova unwang’u nia Yona copo wore kan emio ire kaka kendo.​—Yon. 3:1, 2.

5. Iponjo lembang’o iwi Yona niai kud i wec pare ma nwang’ere i Yona 2:1, 2, 9?

⁵ Rwo pa Yona unyutho kamaleng’ nia etie kit dhanu ma nenedi. (Som Yona 2:1, 2, 9.) M’umbe jiji, Yona urwo i bang’ Yehova wang’ dupa. Ento rwone m’etimo kinde ma eni cindi rec ubekonyowa nineno nia ebino ngo kende kende ng’atu moko m’umito ringo tic ma jumio i kore. Wec m’eyero i rwo pare unyutho kamaleng’ nia ejwigere, edwoko foyofoc, man ekeco nia ebimedere niworo Yehova. Pieno, etie ngo lembe mi zungo nia Yehova uketho ngo wie i kum kosa pa Yona, ento edwoko wang’ rwo pare man emedere nitio kude calu jabila!

6. Pirang’o pire tie tek niwinjo ng’atini kilili?

⁶ Kara wawinj jumange kilili wacikara ninyutho jwigiri man cirocir. Pire tie tek nicego kite maeno pi thelembe moko adek. Mi kwong’o, eno biketho wabiparu ngo lembe rac iwi dhanu mange. Mir ario,  wabing’eyo kite m’umego mwa gibewinjiri ko, man thelembe m’ubecwalugi nitimo lembe moko; eno biketho wabikethara kakagi. Mir adek, ka waweko umego mwa gikor iwa lembe, eno copo konyogi ning’eyo lembe moko i wigi gigi. Saa moko, ng’atini nyang’ ma ber i lembe m’upondo i adundene kan ebekore ni jumange. (Rie. 20:5) Jadit cokiri moko mir Asie uwacu kumae: “Abepoi nia nindo moko agam aweco m’umbe nilar winjo. Ayero ni nyamego moko nia ubekwayu ebed edwok wang’ penji i coko i ayi ma cuu. I ng’eye, adok anwang’u nia karaman eng’eyo somo piny cuu ngo, man etimo kero lee pi nidwoko wang’ penji i coko.” M’umbe jiji, pire tie tek lee ni jadit cokiriman nilar “winjo” ng’atini i wang’ nimio ire juk!​—Rie. 18:13.

7. Lembe ma Yehova utimo ni Eliya ubemio iwa ponji ma kani?

⁷ Ni umego ku nyimego moko, etie lembe ma tek nikoro ni jumange paru m’upondo i adundegi, nikum lembe ma gilar ginwang’iri ko i wang’e, suru migi, kunoke pilembe kite migi tie kumeca. Dong’ waromo dwoko lembe yot igi nenedi kara gikor paru mir adundegi iwa? Poi i kum lembe ma Yehova utimo ni Eliya kinde m’eberingo Yezebel. Eliya ukoro lembe ceke mir adundene ni Won mi polo i ng’ei nindo ma lee. Yehova uwinjo Eliya kilili. I ng’eye, Etielo cwinye man emio ire tic ma lee. (1 Ub. 19:1-18) Saa moko nindo copo kadhu lee kan umego ku nyimego mwa gigenowa man gicaku koro lembe m’upondo i adundegi iwa. Re ka wanyutho cirocir igi calu Yehova, gibigenowa. I ng’eye, kinde ma gibekoro iwa paru migi, wacikara niwinjogi kilili.

8. Nimakere ku Thangambere 16:7-13, Yehova ukonyo Hagar nenedi?

⁸ I ng’ei ma Hagar m’ubino jaratic pa Sarai udoko dhaku p’Abraham, etimo lembe m’umaku piny ungo. Kinde ma Hagar unwang’u ie, ecaku cayu Sarai pilembe awiya pare bino mbe. Pieno Sarai ucaku sendo Hagar, e Hagar uringo. (Tha. 16:4-6) Nimakere ku nen mwa wa dhanu, wacopo paru nia Hagar ubino dhaku ma kura pare rac, man Sarai usende dre. Ento Yehova ubino ngo ku paru maeno iwi Hagar. Eoro malaika pare ucidh i bang’e. Kinde ma Malaika unwang’u Hagar, ewok ekonye kara elok timo pare man emio ire mugisa. Hagar unwang’u nia kara Yehova ubenene man eng’eyo peko m’ebekadhu kud i ie. Lembe maeno umulo adundene, uketho ewacu nia Yehova tie “Mungu ma neno.”​—Som Thangambere 16:7-13.

9. Yehova unyang’ i kum lembang’o ma Hagar ukadhu kud i ie?

⁹ Yehova ung’eyo lembang’o iwi kwo pa Hagar? Eng’eyo lembe ceke ma Hagar ugam unwang’ere ko i kwo pare, man m’eciro. (Rie. 15:3) Hagar ubino Nyamisiri m’ubed ukwo yo pa Jaebrania. Nyo saa moko ebed enwang’ere nia etie umondo? Nyo ava thugi man ava jupagi ubed unege? M’umedo maeno, enikende ngo m’ebino dhaku p’Abraham. Pi oro moko, jurutic pa Yehova moko gibed gigamu mon dupa. Ento kinde ma Yehova ucwio dhanu, epangu ngo nia gigam adhura. (Mat. 19:4-6) Eno re m’uketho wang’ ma pol kumira man akece ubed ukoso ngo i od nyeko. Yehova ung’eyo cuu nia Hagar utimo rac m’ekoso woro ni Sarai. Ento enyang’ i kum kite ma Hagar ubino winjere ko, man enyang’ i lembe m’egam ekadhu kud i ie; eno uketho enyutho ire bero.

10. Wacopo timo ang’o kara wang’ei umego ku nyimego mwa cuu?

¹⁰ Waromo lubo lapor pa Yehova nwang’u wabeii ninyang’ kud umego ku nyimego mwa. Tim tego ing’ei umego ku nyimego  peri cuu. Wec kugi i wang’ coko man i ng’ei coko, rwei lembanyong’a karacelo kugi, man kan ecopere, lwong’gi wucam kugi. Kan itimo kumeno, ibinwang’u nia nyamego m’ibed ineno nia kadhu dhanu ling’ ling’ karaman utie dhanu ma lwor, umego m’ibed iparu nia umaru giki mi kum lee karaman utie dhanu ma jajol, kunoke nyamego ma tundo nja kud awiya pare nwang’u dong’ coko ucaku, karaman ubeciro ragedo ma lake tek i pacu. (Yak. 4:12) I andha, wacikara ngo “nimondo i lembe mi dhanu.” (1 Tim. 5:13, NWT) Ento kara wanyang’ ma ber kud umego ku nyimego mwa, etie ber ning’eyo lembe moko i wigi, man ning’eyo lembe ma gigam gikadhu kud i ie i kwo migi.

11. Pirang’o pire tie tek nia judong cokiri ging’ei rombe cuu?

¹¹ Asagane judong cokiri gicikiri ning’eyo cuu umego ku nyimego ma gibeneno wigi. Wakenen lapor p’umego Artur m’ubino jaliew mi twodiri. Gicidho ku judong cokiri mange pi niliewo nyamego moko m’ubed unen nia weco ngo. Umego Artur ukoro kumae: “Wawok wanwang’u karaman won ot pare utho oro ma nok i ng’ei gamiri migi. Re kadok enwang’ere ku peko dupa i kwo pare de, eponjo awiya pare ario ma nyir nimaru Yehova man gibetimo ire kud amora. Ento kawoni dong’ wang’e ucaku betho, man etie ku twoyo mi turcwiny. Re asu emaru Yehova lee man etie ku yioyic ma tek. Wanyang’ nia waromo ponjo lembe dupa niai kud i lapor ma ber pa nyamego maeno.” (Flp. 2:3) Jaliew maeno ulubo lapor pa Yehova. Yehova ung’eyo rombe pare cuu, man peko ma gibekadhu kud i ie. (Ai 3:7) Judong cokiri ma ging’eyo rombe cuu gicopo konyogi ma ber mandha.

12. Nyamego Yip Yee unwang’u bero ma kani kinde m’etimo kero ning’eyo nyamego moko mi cokiri migi?

¹² Kan itimo kero ning’eyo umego kunoke nyamego moko ma lem pare beton i ii, ibibedo ku kisa lee i kume. Wakenen lapor moko. Nyamego Yip Yee ma kwo i Asie ukoro kumae: “Nyamego moko mi cokiri mwa ubed uweco ma tek. Abed aparu nia etie ng’atu ma worere ngo i kind dhanu. Ento cing’ ma warweyo wakude, anwang’u nia karaman i wang’e, ebed ekonyo junyodo pare ku lworo rec i soko. Pi nitelo bakilia, ubed ukwayu ekok akoka.” Yip Yee umedo kumae: “Ponji m’anwang’u utie nia, kara anyang’ ma ber kud umego ku nyimego para, acikara ning’eyogi cuu.” M’umbe jiji, pi ning’eyo umego cuu, kwayu itim kero ma lee. Ento tek ibetio ku juk  mi Biblia m’uyero nia wayab adundewa, nwang’u ibelubo lapor pa Yehova m’umaru “dhanu ceke.”​—1 Tim. 2:3, 4; 2 Kor. 6:11-13.

13. Nimakere ku Thangambere 19:15, 16, jumalaika gitimo ang’o kinde ma Lot ubino galu, man pirang’o?

¹³ I saa moko ma rac mandha, Lot uworo ngo telowic pa Yehova pio pio. Jumalaika ario gibino i bang’ Lot, man giyero ire nia ecok juruot pare giwoki kud i adhura mi Sodoma. Pirang’o? Jumalaikane giyero kumae: “Wabinyotho ka maeni.” (Tha. 19:12, 13) Re urwonde kugweno de nwang’u fodi asu Lot ku juruot pare gini pacu. E jumalaika gipoyo Lot kendo. Ento asu Lot ubino ‘galu.’ Wacopo paru nia Lot ubino dieng’ ungo ku lembe ma Yehova uyero ire, kunoke nia eworo ngo dwand Yehova. Re Yehova uol ungo kude. Pieno, jumalaika gimaku cing juruot pa Lot man giwodhogi kud i adhura, pilembe “kisa nego Yehova” i kum Lot.​—Som Thangambere 19:15, 16.

14. Ecicopere nia pirang’o kisa unego Yehova i kum Lot?

¹⁴ Copere nia thelembe moko nuti m’uketho kisa unego Yehova i kum Lot. Saa moko nyo Lot uai ungo pio pio kud i pacu pare pilembe ebino lworo dhanu ma gibino yo woko mir adhura. Ariti mange de ubino nuti. I poga moko ma ceng’ini ku kaka ma Lot gibed gikwo i ie, vur mir ulobo ubino dupa, man copere Lot ugam ung’eyo nia jubim moko ario gipodho i vur maeno nindo moko i wang’e. (Tha. 14:8-12) Bende, calu m’ebino won ot man weg awiya, copere nia ebino dieng’ pi juruot pare. M’umedo maeno, calu ma Lot ubino ku jamcinge lee, saa moko nyo egam egiero ot ma cuu i adhura mi Sodoma. (Tha. 13:5, 6) I andha, thelembe maeno zoo nwang’u romo cero ngo Lot niworo telowic pa Yehova pio pio. Re Yehova uketho ngo wie i kum kosa pa Lot, ento ekwane ni ng’atu “ma pwe.”​—2 Pet. 2:7, 8.

15. Kakare nipoko lembe iwi jumange pi timo migi moko ma waneno, wacikara nitimo ang’o?

¹⁵ Kakare nipoko lembe iwi ng’atini pi  gin moko m’ineno etimo, tim tego ing’ei kite m’ebewinjere ko. Nyamego Veronica ma kwo i Europe uii nitimo kumeno. Ekoro kumae: “Wang’ ma pol, nyamego moko mi cokiri mwa ubed ubedo ma wang’e atwiya. Saa moko, lworo ubed unega niciweco i bang’e. Ento aparu nia, ‘ka nwang’u ubino an, nwang’u acopo bedo ku yeny ma nia ng’atu moko uwec i bang’a.’ E acidh apenje nia ekekor ira kite m’ebewinjere ko. Egam ekoro ira lembe m’upondo i adundene! Kawoni dong’ anyang’ kude ma ber.”

16. Pirang’o wacikara nikwayu Yehova ukonywa nibedo ku kisa i kum jumange?

¹⁶ Yehova kende re ma nyang’ kudwa cuu. (Rie. 15:11) Pieno, kwaye ekonyi nineno dhanu mange calu ma en de eneno kogi, man ning’eyo kite m’icopo bedo ko ku kisa i kum jumange. Nyamego moko ma nyinge Anzhela uwacu nia rwo konye lee dit ninyutho kisa ni jumange. Nyamego moko mi cokiri migi ucaku winjere ngo kud umego ku nyimego ma dupa. Anzhela ukoro kumae: “Nwang’u ecopo bedo lembe ma yot nicaku yero nying nyamego maeno man niure. Ento agam akwayu Yehova ukonya kara anyang’ kude cuu.” Nyo Yehova udwoko wang’ rwo p’Anzhela? Emedo kumae: “Wacidh warweyo lembanyong’a wakude, man i ng’eye waweco pi saa ma lee. Awinje ku kisa mi tuko ngo. Kawoni dong’ amare lee mandha, man abimedara nikonye.”

17. Ukwayu wamedara nitimo ang’o?

¹⁷ Ukwayu ngo wapar nia waromo nyutho kisa ni umego ku nyimego mwa moko, ni jumange ke waromo nyutho ngo. Nyo jumoko m’i kindgi gibekadhu kud i peko ma ginyayu gigi i kumgi calu ma Yona, Eliya, Hagar man Lot de gigam ginyayu i kumgi. I andha, saa moko wan ceke wadaru kadhu kud i peko ma wanyanyu wan giwa i kumwa. Pieno, etie lembe ma kakare ka Yehova ubekwayu nia wanyuth kisa i kindwa. (1 Pet. 3:8) Kan ibeworo Yehova, nwang’u ibetielo bedo i acel mi jutic pare ma ginwang’iri i wang’ ng’om zoo. Dong’ wamedara niwinjo umego ku nyimego mwa, watim kero ning’eyogi cuu, man wabed ku kisa i kumgi.