1. Finshi Baibolo ilanda pali Yehova ifitusansamusha?

BUSHE kuti mwatemwa abantu nga balemupingula ukulingana ne nkanda yenu, ifyo icinso cenu cimoneka, nelyo ifyo umubili wenu umoneka? Kwena, te kuti mutemwe. Ala tulatemwa ifi Yehova tatupingula ukulingana ne fyo abantu batumona! Ku ca kumwenako, ilyo Samwele amwene abana ba kwa Yese, tamwene ifyo Yehova amwene muli bena. Yehova aebele Samwele ukuti umo pa bana ba kwa Yese e wali no kuba imfumu ya bena Israele. Nomba ni nani wali no kuba imfumu pa bana ba kwa Yese? Ilyo Samwele amwene umwana umukalamba uwa kwa Yese, Eliabu, atile: “Cine cine uyu eminine pa cinso ca kwa Yehova e wasubwa wakwe.” Eliabu alemoneka bwino ica kuti Samwele amwene kwati e wali no kuba imfumu. “Lelo Yehova atile kuli Samwele: ‘Wimona ifyo alemoneka no butali bwa ciimo cakwe, pantu nimukaana.’” Cinshi tulesambililako? Ico tulesambililako cintu Yehova alandile ica kuti: “Umuntunse amona fye ifimoneka ku menso; lelo Yehova ena, amona mu mutima.”—1 Sam. 16:1, 6, 7.

2. Nga fintu Baibolo ilanda pali Yohane 7:24, cinshi tushilingile ukulapingwila abantu ukulingana ne fyo bamoneka? Langilileni.

² Apo bonse tatwapwililika, ilingi line tulapingula abantu banensu ukulingana ne fyo balemoneka. (Belengeni Yohane 7:24.) Lelo ifyo umuntu amoneka kuti fyalenga twaishiba fye ifinono pali ena. Natulangilile: Dokota te kuti eshibe fyonse pa mulwele nga amulolesha fye, nangu ca kuti alishibisha ukubomba umulimo wakwe nelyo alibomba uyu mulimo pa myaka iingi. Afwile ukulakutikisha ilyo umulwele alelondolola pa kuti eshibe ifingi pa bulwele alwala, ifyo omfwa pa bulwele alwala, nelyo fimbi ifingamwafwa ukwishiba bwino ubulwele. Dokota  nalimo kuti abomfya na fimashini pa kuti akope ifili mu kati ka mubili wa mulwele. Nga tacitile ifi, kuti apeela umulwele umuti uupusene no bulwele alwele. Ifi fine e fyo caba na ku ba bwananyina. Te kuti tubeshibe bwino nga twabika fye amano ku fyo bamoneka. Tufwile ukwesha na maka ukubeshiba bwino. Kwena te kuti tubeshibe bwino nga filya Yehova abeshiba bwino pantu tatwishiba ifyaba mu mitima yabo. Na lyo line, tulingile ukulaesha na maka ukulapashanya Yehova. Finshi tulingile ukucita pa kuti tulepashanya Yehova?

3. Bushe ukusambilila pa bo Yehova alangulukiileko abalembwa mu Baibolo, kuti kwatwafwa shani ukulamupashanya?

³ Bushe Yehova alangulukilako shani ababomfi bakwe? Alakutika kuli bena, alabika amano ku nkulilo yabo na mafya bakwata, kabili alabalangulukilako. Ilyo tulesambilila pa fyo Yehova alangulukileko Yona, Eliya, Hagari, na Lote, twalamona ifyo twingacita pa kuti tulepashanya Yehova mu fyo tucita kuli bamunyinefwe na bankashi.

4. Cinshi cingalenga twalamona kwati Yona taali ne cumfwila?

⁴ Nga tatwishibe ifishinka fyonse pa lyashi lya kwa Yona, kuti twalamona kwati taali uwacetekelwa kabili taali uwa cishinka. Yehova alimutumine ukuya mu kubila imbila ya bupingushi ku Ninebe. Yona taumfwilile ifyo Yehova amwebele, lelo aninine ubwato no kubutukila ku cifulo cimbi, “ukufuma ku cinso ca kwa Yehova.” (Yona 1:1-3) Nga ni mwe mwatumine Yona, bushe nga mwalimucetekele no kumutuma na kabili ukubomba umulimo akeene pa kubala? Nalimo nga tamwamutumine. Nomba kwali ifyalenge Yehova amutume na kabili.—Yona 3:1, 2.

5. Finshi tusambilila pali Yona ku mashiwi yaba pali Yona 2:1, 2, 9?

⁵ Ifyo Yona alandile mwi pepo apepele fyalilangile ifyo ali. (Belengeni Yona 2:1, 2, 9.) Te ca kutwishika no kutwishika ukutila Yona alepepa sana kuli Yehova. Na lintu ali mu nda ya cisabi, alipepele. Amashiwi yaba muli ili ipepo yalalenga twaishiba imibele iisuma iyo akwete. Ali uwaicefya, aletasha kabili alefwaisha ukulaumfwila Yehova. E mulandu wine Yehova ashabikiile fye amano ku fyo Yona alufyenye, lelo alyaswike ipepo lyakwe kabili alimusuminishe ukutwalilila ukuba kasesema.

6. Cinshi cacindamina ukulakutikisha ilyo tushilalanda?

⁶ Pa kuti tulekutikisha ilyo bambi balelanda, tufwile ukuba abaicefya kabili tufwile ukutekanya. Kwaliba imilandu itatu iyo tulingile  ukubela ne yi imibele. Ica kubalilapo, nga tuli ne yi imibele tatwakula-angufyanya ukupingula abantu. Icalenga bubili, tukalaishiba ifyo munyinefwe nelyo nkashi aleumfwa ne fyo acitila ifintu fimo, kabili ici cikalenga tulemulangulukilako. Icalenga butatu, kuti twa-afwa uwa bwananyina ukwishiba bwino ifyo aleumfwa. Inshita shimo pa kuti umuntu eshibe bwino ifyo aleumfwa, kano alondolwelako umuntu umbi. (Amapi. 20:5) Eluda umo uwa ku Asia atile: “Kale nalelanda ukwabula ukwishiba ifishinka fyonse. Nalyebele nkashi umo ukuti alingile ukuwamyako ifyo asuka pa kulongana. Ilyo papitile inshita, naishileishiba ukuti taishibishe ukubelenga kabili aleibikilishako sana pa kuti asukepo.” Kanshi calicindama ukuti baeluda balebala bakutikisha ifishinka fyonse ilyo bashilafunda umuntu.—Amapi. 18:13.

7. Finshi mulesambilila kuli filya Yehova alangulukileko Eliya?

⁷ Bamo bamunyinefwe na bankashi cilabakosela ukwebako bambi ifyo baleumfwa pa mulandu wa nkulilo yabo, intambi, nelyo icifyalilwa cabo. Kuti twacita shani pa kuti aba bwananyina ba musango uyu batwebeko ifyo baleumfwa? Ibukisheni ifyo Yehova alangulukileko Eliya ilyo afulumwike Yesebele. Palipitile inshiku ishingi pa kuti Eliya apepe kuli Wishi wa ku muulu no kumulondolwela fyonse ifyali ku mutima. Yehova alekutikisha ilyo Eliya alepepa kuli ena. Alikoseleshe Eliya kabili alimupeele umulimo uwacindama. (1 Isha. 19:1-18) Nalimo kuti papita inshita pa kuti munyinefwe nelyo nkashi atwebeko ifyo aleumfwa. Nga atulondolwelako, e lyo twingeshiba bwino ifyo aleumfwa. Nga tuli abatekanya nga filya Yehova aba, mu kupita kwa nshita aba bwananyina kuti batucetekela kabili kuti baletwebako ifyo baleumfwa. Tufwile no kulakutikisha ilyo baletulondolwelako ifyo baleumfwa.

8. Ukulingana ne fyaba pa Ukutendeka 16:7-13, bushe Yehova aafwile shani Hagari?

⁸ Ifyo Hagari umubomfi wa kwa Sarai acitile ilyo aishileba umukashi wa kwa Abramu tafyaweme. Ilyo aimite, alitendeke ukusuula Sarai, pa mulandu wa kuti ena talekwata abana. Ifintu fyalibipile ica kuti Sarai alitamfishe Hagari. (Ukute. 16:4-6) Apo tatwapwililika, nalimo kuti twamona kwati Hagari ali munkalwe kabili balingile ukumukanda pa fyo alecita. Lelo Yehova te fyo alemumona. Alitumine malaika ukuyamumona. Uyu malaika alilungike Hagari no kumupaala. Hagari alimwene ukuti Yehova alibikile amano ku fyalemucitikila kabili alishibe bwino ubwafya akwete. Alitemenwe ica kutila aitile Yehova ukuti “ni mwe Lesa uumona, . . . uumona ine.”—Belengeni Ukutendeka 16:7-13.

9. Finshi fyalengele Yehova abe ne cikuuku kuli Hagari?

⁹ Finshi Yehova aishibe pali Hagari? Alishibe bwino inkulilo yakwe na fyonse ifyamucitikile. (Amapi. 15:3) Hagari ali mwina Egupti, uwaleikala mu ng’anda ya baHebere. Nalimo inshita shimo aleumfwa kwati mutulatula fye, kabili limbi alefuluka balupwa lwakwe ne calo afumineko. Aupilwe ku mpali. Pa nshita imo, ababomfi ba kwa Yehova aba cishinka baleupa impali. Lelo ifi te fyo Yehova alefwaya. (Mat. 19:4-6) Kanshi te kuti tupape ukuti abaleupwa ku mpali balefimbilana kabili balepatana. Yehova alishibe ukuti filya Hagari asuulile Sarai tafyaweme. Na lyo line, alimulangile icikuuku pantu alishibe ifyo aleumfwa ne nkulilo yakwe.

10. Finshi twingacita pa kuti twishibe bwino bamunyinefwe na bankashi?

¹⁰ Kuti twapashanya Yehova nga ca kuti tule-esha na maka ukwishiba bwino bamunyinefwe na bankashi. Mulelanda nabo ilyo ukulongana kushilatendeka na pa numa ya kulongana, mulebombako  nabo umulimo wa kubila imbila nsuma, kabili nga kuti mwakumanisha, mulebetako ku ca kulya. Nga mulecita ifi kuti mwasanga ukuti icalenga nkashi aleba eka ni co wa nsoni, nelyo kuti mwasanga ukuti munyinefwe uo mwalemona ukutila alitemwisha ifyuma aliba ne cileela. Na kabili, kuti mwasanga ukuti nkashi uucelwa mu kulongana na bana bakwe alaipeelesha pantu balamukaanya ukulongana ku mwina mwakwe. (Yobo 6:29) Kwena, tatufwile ‘ukulaibika mu milandu ya bantu bambi.’ (1 Tim. 5:13) Na lyo line, cisuma ukwishiba fimo pali bamunyinefwe na bankashi e lyo ne fyabacitikilapo. Nga tulecita ifi, kuti twabeshiba bwino.

11. Cinshi baeluda balingile ukwishibila bwino impaanga?

¹¹ Baeluda maka maka e bafwile ukwishiba inkulilo ya bamunyinefwe na bankashi. Natulande pali munyinefwe Artur uwali kangalila wa muputule. Alile na eluda umo mu kutandalila nkashi uwali ne nsoni sana. Ba Artur batile: “Twaishileishiba ukuti ulya nkashi alifwililwe umwina mwakwe. Na lyo line, alisambilishe abana bakwe babili abakashana ukutemwa sana Yehova. Ku ca bulanda, ulya nkashi alilekele ukumwenekesha kabili alesakamikwa sana. Lelo alitwalilile ukutemwa Yehova kabili ali ne citetekelo icakosa. Twalimwene ukuti fingi twalingile ukusambilila kuli ulya nkashi.” (Fil. 2:3) Uyu kangalila wa muputule alepashanya Yehova. Yehova alishiba bwino impaanga shakwe kabili aleshiba ifyo shumfwa nga shili na mafya. (Ukufu. 3:7) Baeluda nga baishiba bwino impaanga kuti cabangukila ukushafwa.

12. Finshi nkashi Yip Yee asambilile ilyo aishibe bwino nkashi ali nankwe mu cilonganino?

¹² Nga mwaishiba bwino inkulilo ya kwa munyinefwe nelyo nkashi uucita fimo ifimukalifya, nalimo mukalamulangulukilako sana. Ba Yip Yee abekala ku Asia balimwene ukuti ifi twalandapo fya cine. Batile: “Nkanshi umo mu cilonganino naba aleimya sana ishiwi pa kulanda. Nalemona kwati taleilama. Nomba ilyo nabombele nankwe mu mulimo wa kubila imbila nsuma, naishileishiba ukuti inshita imo aleshitisha isabi pa maliketi na bafyashi bakwe. Kanshi aleikatisha ishiwi pa kwita abantu ukuti bese bashite isabi. Nalisambilile ukuti tulingile ukwishiba inkulilo ya bamunyinefwe na bankashi pa kuti tubeshibe bwino.” Tulingile ukubombesha pa kuti twishibe bwino aba bwananyina. Na lyo line nga tulekonka filya Baibolo itweba ukuti tulekusha imitima yesu, tukalapashanya Yehova  uwatemwa “abantu balekanalekana.”—1 Tim. 2:3, 4; 2 Kor. 6:11-13.

13. Ukulingana ne lembo lya Ukutendeka 19:15, 16, finshi bamalaika bacitile ilyo Lote aleshingashinga, kabili mulandu nshi bacitile ifi?

¹³ Lote aleshingashinga ukumfwila Yehova pa nshita alingile ukwangufyanya ukumumfwila. Bamalaika babili balitandalile Lote no kumweba ukuti alingile ukufuma mu musumba wa Sodomu no lupwa lwakwe. Cinshi calengele bamutandalile? Bamalaika batile: “Yehova atutumine ku konaula umusumba uno.” (Ukute. 19:12, 13) Lote no lupwa lwakwe tabafumine mu ng’anda ukufika no lucelo lwakonkelepo. E ico bamalaika balisokele Lote na kabili, lelo “aleshingashinga.” Nalimo kuti twalamona kwati Lote tabikile amano ku fyo Yehova amwebele nelyo tali ne cumfwila. Lelo Yehova ena alitwalilile ukumwafwa. “Pa mulandu wa kuti Yehova alimumfwilile uluse,” bamalaika balikete Lote no lupwa lwakwe pa maboko no kubafumya mu musumba.—Belengeni Ukutendeka 19:15, 16.

14. Cinshi nalimo calengele Yehova omfwile Lote uluse?

¹⁴ Kwali ifingi ifyalengele Yehova omfwile Lote uluse. Nalimo icalengele Lote aleshingashinga ukufuma mu musumba ni co aletiina abantu abali ku nse ya musumba. Kwali na fimbi ifyo aletiina. Nalimo Lote alyumfwile ilyashi pa mfumu shibili ishaponene mu filindi fya manenekela mu mupokapoka wali mupepi no musumba. (Ukute. 14:8-12) Apo Lote alikwete ulupwa, nalimo alisakamikwe pa fyo ali no kulabasunga. Na kabili, nalimo alikwete ing’anda iisuma mu Sodomu pantu ali mukankaala. (Ukute. 13:5, 6) Kwena ifi twalandapo tafyali no kulenga Lote akaane ukumfwila Yehova lilya line fye amwebele ukufuma mu musumba. Na lyo line, Yehova tabikile sana amano ku fyo Lote alufyenye, lelo alemumona ukuti “mulungami.”—2 Pet. 2:7, 8.

15. Mu cifulo ca kupingula umuntu ukulingana ne fyo acita, finshi tulingile ukucita?

¹⁵ Mwilapingula abantu ukulingana ne fyo bacita, lelo mule-esha na maka ukwishiba ifyo baleumfwa. Nkashi Veronica uwa ku Europe, alyeseshe ukucita ifi twalandapo. Atile: “Nkashi  umo alemoneka uwa bulanda sana kabili aleitalusha ku bantu. Inshita shimo naleumfwa umwenso ukulanda nankwe. Lelo natontonkenye nati, ‘nga ndi no bulanda kuti natemwa uwa kunsansamusha.’ E ico nalimwipwishe ifyo aleumfwa, kabili alinondolwelele ifyali ku mutima. Pali ino nshita nalishiba ifingi pali ulya nkashi.”

16. Cinshi tulingile ukupepela kuli Yehova ukuti aletwafwa pa kuti tulelangulukilako abantu?

¹⁶ Yehova fye e watwishiba bwino. (Amapi. 15:11) E ico mulemulomba ukuti alemwafwa ukulamona abantu nge fyo abamona e lyo no kwishiba ifya kucita pa kubalangulukilako. Ipepo lyalyafwile nkashi Anzhela ukulalangulukilako abantu. Nkashi umo uwa mu cilonganino ali taleumfwana bwino na ba mu cilonganino. Ba Anzhela batile: “Nga calyangwike sana ukutendeka ukusuusha ulya nkashi no kulamusengauka. Lelo nalipepele kuli Yehova ukuti angafwe ukwishiba bwino icalengele ulya nkashi abe filya.” Bushe Yehova alyaswike ipepo lyabo? Ba Anzhela batile: “Nalibombele na ulya nkashi mu mulimo wa kubila imbila nsuma kabili ilyo twabwelele twalilanshenye sana nankwe. Nali ne cikuuku kabili nalekutikisha ilyo alelanda. Pali ino nshita nalimutemwa icine cine, kabili ndafwaisha ukumwafwa.”

17. Finshi tulingile ukulaesha na maka ukucita?

¹⁷ Tamufwile ukulasala bamunyinefwe na bankashi abo mulingile ukulalangulukilako. Nga filya cali kuli Yona, Eliya, Hagari na Lote, bonse baliba na mafya. Ilingi line ifyo bacita e filenga baleba na mafya. Ukulanda fye icishinka, bonse twalibapo na mafya pa mulandu wa kuti kwali ifyo twalufyenye. E mulandu wine Yehova atwebela ukulalangulukilana. (1 Pet. 3:8) Nga tuleumfwila Yehova, tukekatana nga nshi na baba mu lupwa lwakwe ulwa mwi sonde lyonse. Kanshi natule-esha na maka ukulakutikisha ilyo aba bwananyina balelanda, ukulabalangulukilako e lyo no kubeshiba bwino.