1. Tera te koaua ae karaunano ibukin Iehova ae kaotaki n te Baibara?

KO TANGIRIA bwa a na motika taekam aomata mani karani kunim, tein ubum, ke tein rabwatam? Ko na bae n aki. Ai karaunanora ataakin ae e aki motiki taekara Iehova ni kaineti ma baike a kona n nori aomata! N te katoto, ngke e taraiia natin Iete Tamuera, ao e aki nora te baere e noria Iehova. E tuanga Tamuera Iehova bwa e na riki temanna i buakoia natin Iete bwa uean Iteraera. Ma antai iai? Ngke e nora Eriaba are ana karimoa Iete, ao e taku: “E a bon tei i matan Iehova ana aomata ae kabiraki.” E taraa n tau bwa te uea Eriaba. “Ma e taku Iehova nakon Tamuera: ‘Tai tabe ma taraana ao abwakina, bwa I rawa nakoina.’” Tera reireiara iai? E reitia ni kangai Iehova: “Ana taratara te aomata e tii nora ae e kona n noria te mata, ma Iehova e nora te nano.”​—1Tam. 16:​1, 6, 7.

2. Ni kaineti ma Ioane 7:​24, e aera bwa ti aki riai ni motika taekan te aomata man taraakina? Kabwarabwaraa.

² Ngkai aomata ngaira aika ti aki kororaoi, ti kani momotiki taekaia tabemwaang man aron taraakia. (Wareka Ioane 7:24.) Ma ti aki kona n ataa ae bati ibukin te aomata man taraakina. Ibukini kaikonakana, e aki kona te taokita ae bwakuaku ao ni mwaatai n atai baika bati tii man taraakin ana aoraki. E riai ni kakauongo raoi iroun te aoraki ngkana e na ataa aorakina mai mwaina, ana namakin, ke kanikina aika rereke irouna. E kona naba n tua te taokita bwa e na katarataraaki rabwatan te aoraki anne. Ngkana e aki karaoi baikanne, e kona ni bure ana bwainnaoraki are e anga. N aron anne, ti aki kona naba n atai raoi aroia tarira n te onimaki tii man taraakia. Ti riai ni kataia n ota bwa aekaki n aomata raa ngaiia. Ti aki kona  n nori nanoia, ngaia are ti bon aki kona n atai aroia n aron ataakina iroun Iehova. Ma ti kona ni karaoa ara kabanea ni konaa ni katotonga Iehova. N te aro raa?

3. Ti na kangaa ni buokaki bwa ti na katotonga Iehova n rongorongo man te Baibara aika n te kaongora aei?

³ Ma tera aron Iehova nakoia taan taromauria? E kakauongo irouia. E mutiakin naba aroia ao baike a rinanoi ni kabane. Ao e kaota nanoangaaia. Ngkana ti reiakina aron Iehova ni karaoi baikanne nakon Iona, Eria, Aka, ao Rota, ti na nora arora ae ti kona iai ni katotongnga ni kaineti ma arora nakoia tarira n te onimaki.

4. E aera ngkai ti kona n iangoa Iona bwa e buakaka?

⁴ Man ara taratara n aomata, ti kona ni motika taekan Iona bwa e aki kona n onimakinaki ao e aki kakaonimaki. E bon tuangaki iroun Iehova bwa e na taekina te motikitaeka i Ninewe. Ma e aki ongeaba Iona ao e toka n te kaibuke ae e na nako n te tabo teuana, “ni kararoaa mairoun Iehova.” (Iona 1:​1-3) Ko na angan riki Iona ana tai bwa e na manga karaoa mwiokoana? Tao ko na aki. Ma Iehova e boni karaoa anne.​—Iona 3:​1, 2.

5. Tera reireiam ibukin Iona man ana taeka ake n Iona 2:​1, 2, 9?

⁵ E oti raoi n ana tataro Iona bwa te aeka n aomata raa ngaia. (Wareka Iona 2:​1, 2, 9.) E boni bae ni bati ana tai n tataro Iona. Ma ana tataro ngke e mena i biroton te ika, e buokira n ataa riki arona irarikin are e birinako mani mwiokoana. E oti n ana taeka bwa e nanorinano, e kakaitau, ao e a motinnanoia bwa e na ongeaba iroun Iehova. Maroaka ae Iehova e tarariaoa ana kairua Iona, e kaekaa ana tataro, ao e teimatoa ni kamanena bwa ana burabeti!

6. E aera ngkai e uaana ara kakorakora ngkana ti kakauongo raoi?

⁶ Ngkana ti na kakauongo raoi irouia tabemwaang, ti riai ni bwaina te nanorinano ao te taotaonakinnano. E na bon uaana ara kakorakora iai ni kaineti ma bukina aika tenua. Te moan, ti na aki waekoa ni kabuakakaia tabemwaang. Te kauoua, ti kona n atai aia namakin tarira ao bukini karaoani bwaai irouia, ao ti a kona n nanoangaiia riki. Ao te katenua, ti kona ni buoka te aomata bwa e na bon  ota n aroarona. N tabetai, ti aki ota raoi n ara namakin ma ti a tibwa kona n ota iai ngkana ti taekin nakoia tabemwaang. (TaeRab. 20:5) E taku temanna te unimwaane n te ekaretia i Atia: “N te taina, I a bon taetae naba ao I aki ongora moa. I tuanga te tari te aine temanna bwa e riai ni katamaroaa riki ana kaekaeka n tain te bobotaki. I a ataia imwina ae e aki rangi n rabakau ni wareware neiei ao e kainnanoa te kakorakora ngkana e na anga ana kaeka.” Ai kakawakira irouia unimwaane n tatabemania nako bwa a na “ongo raoi te koaua” imwain ae a anga te reirei ni kairiri!​—TaeRab. 18:13.

7. Tera reireiam man aron Iehova nakon Eria?

⁷ E kangaanga irouia taari tabeman bwa a na taekin aia namakin, ibukina bwa iai baike a a tia n riki nakoia, ke ibukin aia katei ao anuaia. Ti na kangaa ni buokiia bwa e na bebete riki irouia taekinan aia namakin? Uringa aron Iehova nakon Eria ngke e birinako mairoun Ietebera. Imwini boong aika bati ao e a tibwa bunra nanona Eria nakon Tamana are i karawa. E kakauongo raoi Iehova. Imwina, e kaungaa Eria ao e anganna ana mwakuri ae kakawaki. (1Uea 19:​1-18) A kona ni kainnanoa te tai ae maan tarira imwain ae a kona n taekina aia namakin nakoira. Ma ngkana ti taotaona nanora n aron Iehova, ane a na bon onimakinira ao n tuangira aia namakin. Ao ngkana a a tauraoi n taekin aia namakin, ti riai ni kakauongo raoi.

8. Ni kaineti ma Karikani Bwaai 16:​7-13, e kangaa Iehova ni buoka Aka?

⁸ E karaoa ae aki riai Aka are ana toro Tarai, imwin rikina bwa buun naba Aberam. Ngke e bikoukou Aka ao e a aki karinea Tarai are kanoabo. E a korakora te kangaanga aei n te aro are e a kakioakinako Aka iroun Tarai. (KBwaai 16:​4-6) Man ara taratara ae aki kororaoi, ti kona n iangoa Aka bwa te aine ae kamoamoa ao e bon riai ni kabwainrangaki. Ma e aki iangoa Aka n aron anne Iehova. E kanakoa ana anera nakon neiei. Ngke e reke neiei iroun te anera, e buokia bwa e na bita ana iango ao e kakabwaiaa. E namakinna Aka ae e tataraia Iehova ao e atai ana kangaanga ni kabane. E a kairaki iai bwa e na taekina aei: “Te Atua ngkoe ae ko nori bwaai ni kabane . . . [ae] teuare norai.”​—Wareka Karikani Bwaai 16:​7-13.

9. E aera Iehova ngke e nanoangaa Aka?

⁹ Tera ae e noria Iehova iroun Aka? E atai raoi baike a a tia n riki nakon neiei ao baike e rinanoi. (TaeRab. 15:3) Aka bon te I-Aikubita ae maeka ni bataia taian Ebera. E namakinna neiei n tabetai bwa e tinanikuaki? E roroko uringaia ana utu ma abana? Irarikina, tiaki tii ngaia buun Aberam. Iai ngkoa mwaane tabeman aika kakaonimaki ake e raka i aon temanna buuia. Ma bon tiaki anne ana moani kantaninga Iehova. (Mat. 19:​4-6) Anne bukina ae e karekea te tauaninne ao te kairiribai te aeka ni mare anne. E ataia Iehova ae e bure Aka ngkai e aki karinea Tarai. Ma e ota naba n ana namakin Aka ao baike e rinanoi, ngaia are e a nanoangaia.

10. Ti na kangaa ni kinaia raoi tarira?

¹⁰ Ti kona ni katotonga Iehova ngkana ti kataia n ota n aroaroia tarira. Kinaia raoi tarim. Maroro ma ngaiia imwain ao imwin te taromauri, tooa ma ngaiia n te mwakuri ni minita, ao ngkana e angaraoi,  kaoia bwa kam na uaia n amwarake. Ngkana ko karaoa anne, ane ko na ataia bwa te tari te aine ae aki bobo i buako e boni mamaamaa, ao te tari te mwaane ae ko iangoia bwa e kanibwaibwai e bon tituaraoi, ke te utu ae a ririmwi nakon te taromauri a boni kekeiaki i aani kaitaraakia. (Iobi 6:29) Ti bon aki riai n riki bwa “taan reberake n roko n tabeia aomata.” (1Tim. 5:13) Ma e kakawaki bwa ti na atai bwaai tabeua ibukia tarira ao baike a rinanoi, bwa ti aonga n ota riki n aroaroia.

11. E aera ngkai e kakawaki irouia unimwaane bwa a na kinaia raoi tiibu?

¹¹ A riai riki unimwaane n atai aroia taari ake a kawakinia. Iangoa ana katoto Artur ae te mataniwi n te aono. E mwananga teuaei ma te unimwaane temanna ni kawara te tari aine ae taraa ni mamaamaa ao ni kabuingoingo. E taku Artur: “Ti a ataia ae e mate buun neiei tabeua te ririki imwini mareia. N aki ongei kangaanga, ma e kaikawaiia natina aine aika uoman aika korakora n te onimaki. Ma e a aki noraaba ngkai ao e a taonaki n te rawawatannano. E ngae n anne, e teimatoa ni korakora tangiran ao onimakinan Iehova irouna. Ti a ataia ae ti kona ni karekei reireiara aika bati man ana katoto ae raoiroi te tari te aine aei.” (IBir. 2:3) E kakairi n ana katoto Iehova te mataniwi n te aono aei. E kinaia raoi Iehova ana tiibu ao e nori rawawataia. (TeOti. 3:7) Unimwaane ake a kinaia raoi tiibu, a boni kona ni buokiia riki.

12. E kangaa te tari te aine ae Yip Yee ni kakabwaiaaki ngke e a kinaa riki te tari te aine temanna?

¹² Ngkana ko a kinaa raoi tarim n te onimaki ae mamaraki nanom irouna, ko na bae n nanoangaia riki. Iangoa te katoto teuana. E taku Yip Yee ae mena i Atia: “Iai te tari te aine n au ekaretia ae rangi ni karongoa ngkana e taetae. I iangoia bwa e aki ataa te riai. Ma ngke I a toa ma ngaia n te mwakuri ni minita, I a ataia ae e buobuokiia ngkoa ana karo ni kaboonakoa te ika n te mwakete. E riai n tatakarua ni weteiia taani kabooika.” E reitia ni kangai Yip Yee: “I a ataia ae ngkana N na ota n aroaroia taari, I riai ni kinaia raoi.” E kainnanoaki te kakorakora ibukini kinaakia taari. Ma ngkana ko ongeaba n ana reirei ni kairiri te Baibara ni kamwawaa nanom, ko a katotonga iai Iehova are tangiriia “aeka n aomata nako.”​—1Tim. 2:​3, 4; 2Kor. 6:​11-13.

13. Ni kaineti ma Karikani Bwaai 19:​15, 16, tera are a karaoia anera ngke e baenikai Rota, ao bukin tera?

¹³ E aki waekoa n ongeaba Rota n ana kaetieti Iehova, n te tai teuana i nanoni maiuna. A kawara Rota anera aika uoman ao a tuangnga bwa e na kairiia ana utu ni kaotinakoia mai Totom. Bukin tera? A taku: “Ti nang kamauna te tabo aei.” (KBwaai 19:​12, 13) N te ingabong are imwina, e bon tiku naba Rota ma ana utu n aia auti. Ngaia are a a manga kauringa naba Rota anera. Ma e “baenikai.” Ti kona n iangoa Rota bwa e aki muti ao e aki ongeaba naba. Ma e aki kabwaraa nanona Iehova irouna. “Ibukina bwa e atataiaomata Iehova nakoina,” a a taui baia kaain te utu aei anera ao a kairiia ni kaotinakoia man te kaawa.​—Wareka Karikani Bwaai 19:​15, 16.

14. Tao bukin tera ngke e nanoangaaki Rota iroun Iehova?

¹⁴ E bae n iai bukina aika bati ngkai Iehova e nanoangaa Rota. Tao e tabwara Rota ni kitana mwengana bwa e maakuia aomata ake i tinanikun te kaawa. Iai riki bwaai aika karuanikai. E bae n atai Rota taekaia ueea ake uoman ake a bwaka ni mwaruarua aika kanoaia taiani korotaa n te tabo ae uakaan. (KBwaai 14:​8-12) Ngkai te buu te mwaane ao te karo Rota, tao e raraomaeakinia ana utu. Irarikin anne, e kaubwai Rota ao tao iai ana auti ae tamaroa i Totom. (KBwaai 13:​5, 6) Ni koauana, bon akea i buakoni baikanne ae e reke iai aonan Rota bwa e na aki waekoa n ongeaba iroun Iehova. Ma e ngae n anne ao Iehova e tarariaoa ana kairua Rota, ao e iangoia bwa te “aomata ae raoiroi.”​—2Bet. 2:​7, 8.

15. N oneani mwin ae ti na kabuakakaa aron te aomata, tera ae ti riai ni karaoia?

¹⁵ N oneani mwin ae ko na kabuakakaa temanna ibukin ana mwakuri, kabanea am konaa n ota n ana namakin. E kataia ni karaoa anne te tari te aine ae Veronica i Eurobe. E taku: “Iai te tari te aine ae  e a bon tataraa naba n un. E kakaokoroa ma aomata. N tabetai, I a maaku ni kataetaea. Ma I iango ni kangai, ‘Ngke arona bwa ngai ngaia, N na boni kainnanoa raoraou.’ Ngaia are I a iangoia bwa N na titirakinna bwa e uara. Ao e a taekin ana namakin nakoiu! I a ota riki ngkai n aroarona.”

16. E aera bwa ti riai n tataroa buokara bwa ti na ota n aroaroia taari?

¹⁶ Bon tii Iehova ae ataa raoi arora. (TaeRab. 15:11) Ngaia are butiia ana ibuobuoki bwa ko na nori baike e nori irouia tabemwaang, ao ko na ataa arom ni kaota nanoangaaia. E buokaki n te tataro te tari te aine ae Anzhela bwa e na kaota riki te nanoanga. Iai te tari te aine n ana ekaretia ae e kangaanga te reitaki ma ngaia. E taku Anzhela: “Ko na bae ni kai kabuakakaa te tari aei ao n aki kubaria. Ma I butiia Iehova bwa e na buokai n ota n aroaron neiei.” E kaekaaki ana tataro iroun Iehova? E reitia ni kangai: “Ti toa n te mwakuri ni minita ao imwina ti a maroro i nanon te tai ae maan. I kaota tabeakinana ni kakauongo irouna. I a tatangiria riki ngkai ao I a kani buobuokia.”

17. Tera ae ti riai ni motinnanoia bwa ti na karaoia?

¹⁷ Ko aki kona n rinorinoia bwa antai taari aika ko na nanoangaiia. A bane ni kaaitara ma kangaanga n aron Iona, Eria, Aka, ao Rota. N taai aika bati, a boni karekei oin aia kangaanga. Ni koauana, ti a tia ni bane ni karaoa anne. Ngaia are e bon riai iroun Iehova ngkai e tuangira bwa ti na kaotiota te atataiaomata i marenara. (1Bet. 3:8) Ngkana ti ongeaba iroun Iehova, ti a kakorakoraa te katiteuanaaki n ara utu ae a kakaokoro kaaina ae katobibia te aonnaba. Ngaia are ti bia motinnanoia bwa ti na kakauongo, ti na atai aroaroia tarira, ao ni kaota te nanoanga.