1. Emhin nela Baibo ji mhan lẹn rẹji Jehova nọn zẹle nin mhan da ghọnghọn?

Ọ DẸ be ha ti uwẹ bhọ sade ebi uwẹ kpọnọ sẹ yẹ, la ebi uwẹ dia yẹ bhi ẹlo, ọle ẹbho ghe rẹ ne uwẹ lu emhin? Eye, ọ ida ha ti uwẹ bhọ. Ọnan zẹle nin mhan da ghọnghọn ghe, ọ iyi ebi ẹlo sabọ daghe ọkpa Jehova ghe rẹ bhohiẹn nọnsẹmhan. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin Samuel rẹ daghe imọn nesi Jesse, ọ iyi ebi Jehova daghe ọle daghe. Jehova taman iSamuel ghe ọkpa bhi imọn nesi Jesse dẹ kiẹn ojie ọsi Izrẹl. Ọkpakinọn, ọnela bhi ẹwẹ ele Osẹnobulua zẹ? Ẹghe nin Samuel rẹ daghe Eliab in ọmọn ọdiọn nọnsi Jesse, ọle yọle, “Ọne iJehova zẹle mundia . . . riọ.” Ranmhude Eliab wo tan, Samuel da ha riale ghe ọle Jehova zẹ nọn ha yi ojie. “Ọkpakinọn, Jehova da taman iSamuel yọle: ‘Hẹi ghe ebi ọle dia yẹ bhi egbe, bi ebi ọle tan sẹ yẹ, ranmhude mẹn he ọle. Ọ iyi uwedẹ nin okpea rẹ ghe emhin Osẹnobulua rẹ ghe emhin, ranmhude, emhin nin ẹlo daghe, ọle okpea ọkhọnkhan ghe. Okpakinọn, ẹkẹ ọkhọle iJehova ghe.’”—1 Sam. 16:1, 6, 7.

2. Beji John 7:24 rẹman, bezẹle nọn bha da khẹke nin mhan ha re ebi ẹlo mhan daghe ọkpa rẹ ne ọria lu emhin? Re ijiẹmhin man.

² Ranmhude ọ bha gba nin mhan fo, mhan rebhe mhọn ọne ọkhọle nan rẹ ha ne ọria lu emhin ranmhude ebi mhan gheghe daghe bhi egbe ọle. (Tie John 7:24.) Ọkpakinọn, mhan ida sabọ re ebi ẹlo nọnsẹmhan daghe ọkpa rẹ lẹn ọria nọnsẹn. Bhi ọsi ijiẹmhin, aharẹmiẹn dọkitọ manman guẹ emhin, ọle ida sabọ wo ghe ọria nọn khọnmhọn wo lẹn emhin rebhe rẹji ọne ọria. Ọkhẹke nin ọle ka ọne ọria ehọ nọnsẹn nin ọle da lẹn emianmhẹn nin ọne ọria ka khọnmhọn ẹghe nọn gbera, ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe, bi eje ba ọle. Ọne dọkitọ bhọ sabọ re noo ikọmputa rẹ fẹ ọle ẹkẹ egbe ghe. Ahamiẹn ọne idọkitọ bha lu inian, ọle sabọ rẹ re ikhunmhun nọn bha rẹtẹ emianmhẹn nin  ọne ọria khọnmhọn nanlẹn. Iriọ yẹ nọn rẹji mhan. Mhan ida sabọ re ebi ẹlo mhan daghe ọkpa rẹ manman lẹn ibhio mhan. Ọkhẹke nin mhan dọnmhegbe lẹn ele gbera ebi ẹlo nọnsẹmhan daghe. Ọkhẹke nin mhan lẹn ọria nin ele gene khin bhi ọkhọle. Ọkpakinọn, ranmhude mhan isabọ daghe ọkhọle nọnsi ọria, mhan ida sabọ lẹn ọria sẹ bii ebi Jehova lẹn ọlẹn sẹ. Ọrẹyiriọ, mhan dẹ dọnmhegbe ha re egbe khọkhọ iJehova beji mhan ha sabọ re egbe khọkhọ ọle sẹ. Be imhan ha rẹ sabọ lu iriọ yẹ?

3. Be ijiẹmhin ne ribhi Baibo nin mhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan ha rẹ rẹkpa mhan rẹ ha re egbe khọkhọ iJehova yẹ?

³ Be iJehova rẹ ne ene ga ọle lu emhin yẹ? Ọle ka ele ehọ. Ọle ghe idia nin ele ye, bi emhin rebhe nọn sẹ sunu ji ele bhi iẹnlẹn. Ọnan zẹle nin ọle da mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ele. Bha ji mhan zilo nyan ebi Jehova rẹ re inian ne iJonah, Elijah, Hagar, bi Lot lu emhin yẹ. Beji mhan ha rẹ ha zilo nyan ọlẹn, gbẹlokotọ nọnsẹn nin uwẹ da sabọ daghe ebi uwẹ ha rẹ re egbe khọkhọ iJehova yẹ bhi uwedẹ nin uwẹ rẹ ne ibhio mhan lu emhin.

4. Bezẹle nin mhan ha da sabọ ha re ẹlo nọn imhẹn rẹ ghe iJonah?

⁴ Ranmhude mhan bha lẹn otọ idia ọsi Jonah fo, mhan sabọ rẹ ha ghe ọle bii ọria nan ida sabọ mun udu tẹ, la ọria nọn imhọn asun-rẹkhan. Arẹmiẹn Jehova tobọle je ọle nin ọle dọ tẹmhọn ọlẹn man ibhokhan iNineveh, ọle da nabhi okọ nọn khian ije ebhebhe nọn bha sikẹ eji Jehova je ọle ha khian. (Jonah 1:1-3) Sade uwẹ hi Jehova nọn, uwẹ dẹ be re isẹhoa ọbhebhe nanlẹn rẹ dọ miẹn ọne ẹsọn nin uwẹ mun nanlẹn? Asabọmiẹn uwẹ ida ka re isẹhọa ọbhebhe nanlẹn. Sokpan, Jehova kie re isẹhoa nanlẹn rẹ dọ lu ebi ọle taman ọlẹn.—Jonah 3:1, 2.

5. Be erọnmhọn ọsi Jonah nan gbẹn ọbhi Jonah 2:1, 2, 9 rẹkpa mhan lẹn rẹji Jonah?

⁵ Erọnmhọn nin Jonah nan rẹman unan ọria nin ọle gene khin. (Tie Jonah 2:1, 2, 9.) Bhi ọsi ẹmhọanta, Jonah wo nan erọnmhọn igba ne bunbun. Ọne ọle nan ẹghe nin ọle rẹ ha ribhi ẹkẹ ọsi ehẹn nọn so ọle lọlọ, rẹkpa mhan nin mhan hẹi wo gheghe ha ghe ọle bii ọria nọn nẹgbe zẹ ẹsọn nan mun nanlẹn obọ. Ọne erọnmhọn rẹman ghe ọria nọn mhọn idegbere, unun ekhuẹnmhẹn, nọn yẹ muegbe rẹ hẹnmhọn nin Jehova ọle khin. Ọnan zẹle ọ iyi ifiobọdọn nọnsọle ọkpa Jehova ha ghe. Ọle da yẹ wanniẹn erọnmhọn nọnsọle yẹ ji ọle da sẹyẹ ha yi akhasẹ nọnsọle.

6. Bezẹle nọn da yi emhin kpataki nin mhan rẹ ha ka ẹbho ehọ nọnsẹn?

⁶ Ahamiẹn mhan guanọ nin mhan sabọ ha ka ẹbho ehọ nọnsẹn, ọkhẹke nin mhan ha mhọn  idegbere bi iziẹngbe. Bha ji mhan tẹmhọn emhin ea ne zẹle nọn da khẹke nin mhan ha ka ẹbho ehọ nọnsẹn. Ọhẹnhẹn, mhan ida wo ha re ẹjẹje bhohiẹn gbe ọria. Ọzeva, mhan ki sabọ ha lẹn ebi emhin dia ibhio mhan yẹ bhi egbe bi ebezẹle nin ele da lu emhin bhi uwedẹ nin ele rẹ lu emhin. Bhiriọ, mhan ki sabọ ha re ẹkẹ ẹjẹjẹ rẹ ne ele lu emhin. Ọzea, asabọmiẹn mhan ki sabọ rẹkpa ọne ọria lẹn egbe ọle gbera beji ọle ka lẹn egbe ọle sẹ. Bezẹlẹ nin mhan da ta iriọ? Ranmhude, ẹgheso, ọria ida sabọ gene lẹn ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe sade ọle bha ne ọria ọbhebhe zilo ọle. (Prov. 20:5) Ọwanlẹn bhi agbotu ọkpa bhi otọ Asia da yọle: “Ẹghe ọkpa, mẹn da talọ ọbhi ẹmhọn, arẹmiẹn mẹn bha lẹn otọ ọne ẹmhọn rebhe fo. Mẹn da taman obhio mhan nin okhuo ọkpa ghe, ewanniẹn nin ọle re ọbhi inọnta bha gba nọnsẹn. Ọkpakinọn, akizẹbue, mẹn da dọ lẹn ghe ọ nọghọ ọne obhio mhan rẹ tie ebe, bhiriọ, nan rẹ wanniẹn inọnta iyi emhin nọn lẹkhẹ nanlẹn.” Emhin kpataki nọn nin ewanlẹn bhi agbotu rẹ ha lẹn otọ ẹmhọn fo ọkuẹsẹ ele do re adia nin ọria.—Prov. 18:13.

7. Be uwẹ miẹn luẹ bhi uwedẹ nin Jehova rẹ ne Elijah lu emhin?

⁷ Ranmhude emhin ne sẹ sunu ji ibhio mhan eso bhi iẹnlẹn, la ranmhude eji ele da wanre, ọ bha wo lẹkhẹ nin ele rẹ ha taman ọria ebi emhin dia ele yẹ bhi egbe. Be imhan ha rẹ rẹkpa ibhio mhan ne sẹ iriọ yẹ nin ele da sabọ ha tan ọkhọle a man mhan? Uwedẹ nin Jehova rẹ ne Elijah lu emhin ẹghe nin ọle rẹ ha nẹ ranmhude iJezebel dẹ sabọ rẹkpa mhan. Ikpẹdẹ ne bunbun gbera ọkuẹsẹ ọle sabọ tan ọkhọle a man Aba ọle nọn ribhi okhun. Jehova da wo ka ọle ehọ nọnsẹn. Ọle da re izebhudu nanlẹn yẹ mun iwẹnna kpataki nanlẹn. (1 Ki. 19:1-18) Asabọmiẹn ẹghe eso dẹ gbera ọkuẹsẹ ibhio mhan sabọ ha tan ọkhọle a man mhan. Bhiriọ, ọkhẹke nin mhan re iziẹngbe rẹ ne ele lu emhin beji Jehova lu. Mhan ha lu iriọ, mhan ki sabọ lẹn ebi emhin gene dia ele yẹ bhi egbe sade ele ki gba ẹkẹ mhan sẹbhọ rẹ ha tan ọkhọle a man mhan. Ọkhẹke nin mhan ha gbehọkotọ nọnsẹn ka ele ehọ sade ele ne mhan talọ.

8. Beji Genesis 16:7-13 rẹman, be iJehova rẹ rẹkpa iHagar yẹ?

⁸ Ọguọmhandia nọnsi Sarai natiọle Hagar ki kiẹn okhuo Abram fo, ọle da lu emhin nọn bha gba. Ọle ki ha haman, ọle da ha re ẹlo gbe iSarai a ranmhude Sarai bha sẹ miẹn ọmọn biẹ. Ọne ẹmhọn nan da khọ sẹbhọ ghe, Sarai da khu ọle sibhi uwa re. (Gen. 16:4-6) Mhan sabọ rẹ ha ghe iHagar bii ọria ọbe nọn miẹn ebi ọle guanọ. Ọkpakinọn, ọ iyi inian Jehova rẹ ha ghe ọle. Ọle da je ẹhi nọnsọle bu ọle. Ọne ẹhi da rẹkpa ọle fidenọ yẹ nan erọnmhọn nanlẹn. Hagar da dọ lẹn sẹbhọ ghe Jehova daghe idia nin ọle ye. Ọle da tie iJehova Osẹnobulua nọn manman daghe, nọn daghe ọle bhi idia nin ọle ye.—Tie Genesis 16:7-13.

9. Be iJehova daghe ẹghe nin ọle rẹ ha ne iHagar lu emhin?

⁹ Be iJehova daghe bhi egbe nọnsi Hagar? Jehova lẹn emhin rebhe ne ki sẹ sunu ji ọle bhi iẹnlẹn bi ebe emhin dia ọle yẹ bhi egbe. (Prov. 15:3) Obhokhan Egypt nọn ha ne ibhokhan iHebrew nyẹnlẹn ọle khin. Bhiriọ, asabọmiẹn ẹgheso, ọle ki ha ghe egbe ọle bii ọriọbhe. Ẹlo azagba-uwa nọnsọle bi agbaẹbhọ nọnsọle sabọ rẹ ha nyan ọlẹn. Sẹyẹ, okhuo ọzeva ọle khin rẹji Abram. Ẹghe ẹdẹlẹ, Osẹnobulua re otọ nin ene ga ọle rẹ ha ne ikhuo ne bun gbera ukpọkpa. Sokpan, ọnan bha ha yi emhanmhan nọnsi Jehova. (Matt. 19:4-6) Ọnan da wo ha si ozughu bi ikhu re bhi ẹkẹ azagba-uwa. Arẹmiẹn Jehova lẹnmhin ghe uwedẹ nin Hagar rẹ ne iSarai lu emhin bha gba, ọle da sẹyẹ re ifuẹkẹ nanlẹn lu emhin ranmhude ọle daghe idia nin ọle ye, bi ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe.

10. Be imhan ha rẹ lẹn ebi emhin dia ibhio mhan yẹ bhi egbe?

 ¹⁰ Mhan dẹ sabọ re egbe khọkhọ iJehova sade mhan dọnmhegbe rẹ lẹn ebi emhin dia ibhio mhan yẹ bhi egbe. Ha ne ele zilo ọkuẹsẹ a mun ikolo hẹn bi sade a zobọ bhi ikolo. Ha deba ele yo itẹmhọn Osẹnobulua yẹ tie ele nin bha ko le ebale. Uwẹ ha lu iriọ, uwẹ ki kere ghe, ẹkhọle nọn lu obhio mhan ọkpa, ọle zẹle nin ọle ida kẹ talọ. La uwẹ ki dọ kere ghe, obhio mhan nin uwẹ rẹ ha riale ghe, ẹfe ọle re iẹnlẹn nọnsọle khu, manman zẹ emhin bhi obọ rẹ rẹkpa ọria. Uwẹ sabọ yẹ kere ghe, azagba-uwa ne ikẹ vae bhi ikolo oga, wo mhọn ekpokpo nọn kaka nin ele ne dan bhi uwa. (Job 6:29) Ọkpakinọn, ọkhẹke nin mhan mhọn ẹwanlẹn, nin mhan hẹi ha guanọ otọ emhin ne bha rẹtẹ mhan. (1 Tim. 5:13) Ọrẹyiriọ, bha ji mhan dọnmhegbe lẹn emhin eso rẹji ibhio mhan, bi idia nin ele ye nọn zẹle nin ele da lu emhin bhi uwedẹ nin ele rẹ lu emhin.

11. Bezẹle nọn da yi emhin kpataki nin ewanlẹn bhi agbotu rẹ lẹn ibhio ele nin ele ko ga nọnsẹn?

¹¹ Ọ manman khẹke nin ewanlẹn bhi agbotu lẹn idia ọsi ibhio mhan nin ele ko ribhi agbotu. Bha ji mhan zilo nyan ijiẹmhin ọsi obhio mhan nin Artur nọn ha ga bhi ihe ọsi ọfẹotughe. Ọle bi ọwanlẹn ọbhebhe da rẹnẹ ji obhio mhan nin okhuo ọkpa nin ẹkhọle manman lo. Artur da yọle: “Mhan da dọ lẹn sẹbhọ ghe, ọ bha sẹ bue nin ọle bọ ọdọ, ọne ọdọ ọle da yu. Arẹmiẹn ọle ribhi ọne ọnọghọ nan, ọle da sabọ bẹẹ imọn ikhuo eva nesọle wanre bhi oga. Ejayenan nian, ọle imanman daghe nọnsẹn, ọle yẹ ha ria eria ne gbe ahu. Ọrẹyiriọ, oyẹẹ bi urẹọbhọ nin ọle mhọn da iJehova sẹyẹ wo ziẹn. Emhin esili ne bunbun wo ribhọ nin mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ijiẹmhin nọnsọle.” (Phil. 2:3) Ọne ọfẹotughe nan wo re egbe khọkhọ iJehova. Jehova lẹn ene ga ọle bi oya nọn lo ele. (Ex. 3:7) Ewanlẹn bhi agbotu ne lẹn ene ele ko ga nọnsẹn ki sabọ ha rẹkpa ele.

12. Elele nela Yip Yee miẹn ranmhude ọle dọnmhegbe nin ọle lẹn obhio mhan ọkpa?

¹² Ahamiẹn uwẹ dọnmhegbe nin uwẹ lẹn idia ọsi obhio mhan nin uwẹ imanman mhẹn ẹlo ọle, ọ ki lẹkhẹ nin uwẹ rẹ ha re ẹkẹ ẹjẹjẹ rẹ nanlẹn lu emhin. Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ghe. Obhio mhan natiọle Yip Yee nọn nyẹnlẹn bhi Asia da yọle: “Obhio mhan ọkpa nin okhuo bhi agbotu nọnsẹmhan a ha talọ, ọle ki wo ha tuẹn urulu okhun. Mẹn da ha ghe ọle bii ọria nọn bha guẹ emhin. Ẹghe nin mẹn ki rẹ deba ọle wẹnna bhi itẹmhọn Osẹnobulua, mẹn da dọ lẹn sẹbhọ ghe, ọle ka ha rẹkpa ene biẹ ọle khiẹn ehẹn bhi ẹki. Bhi enin, ọ wo khẹke nin ọle ha so tie ẹbho nin ele dọ dẹ ehẹn. Ọnan da wo dọ rẹkpa mẹn lẹn ghe, ọkhẹke nin mẹn lẹn otọ emhin ne ki sẹ sunu ji ibhio mhan bhi iẹnlẹn, nin mẹn da sabọ lẹn ele nọnsẹn.” Gene gene, uwẹ dẹ wẹnna kaka ọkuẹsẹ  uwẹ sabọ lẹn ibhio uwẹ nọnsẹn. Uwẹ ha re obọ rẹkhan adia nọn ribhi Baibo ghe, nin mhan ha ne eria rebhe muobọ, uwẹ ki ha re egbe khọkhọ iJehova nọn hoẹmhọn “unan ẹbho rebhe.”—1 Tim. 2:3, 4; 2 Cor. 6:11-13.

13. Beji Genesis 19:15, 16 tale, be ene ẹhi rẹ rẹkpa iLot yẹ ẹghe nin ọle rẹ ha rọẹghẹ? Bezẹle nin ele da lu iriọ?

¹³ Ẹghe ọkpa bhi iẹnlẹn ọsi Lot, ọ da ha nọghọ ọle rẹ lu ebi Jehova taman ọlẹn nin ọle lu. Ọne ẹghe nan, ẹhi eva da rẹnẹ bu ọle yẹ taman ọlẹn yọle nin ọle ne azagba-uwa nọnsọle sibhi otọ iSodom re, ranmhude, ele guanọ nin ele fuẹn ọne agbaẹbho a. (Gen. 19:12, 13) Ẹdẹ ki we, Lot bi azagba-uwa nọnsọle da sẹyẹ ha ribhi uwa. Ene ẹhi da kie sekha nin Lot nin ele kpanọ. Ọrẹyiriọ, ọle da sẹyẹ ha rọeghẹ. Ọria dẹ sabọ yọle ghe Lot bha mun ọkhọle ọbhi ebi Jehova taman ọlẹn. Ọrẹyiriọ, Jehova bha zobọ bhọ rẹ rẹkpa ọle. Ranmhude ẹkẹ ẹjẹjẹ nin Jehova mhọn da ọle, ene ẹhi da ne ele obọ mhọn sibhi ọne otọ re.—Tie Genesis 19:15, 16.

14. Bezẹle nin Jehova da mhọn ẹkẹ-ẹjẹjẹ da iLot?

¹⁴ Emhin eso ribhọ nọn zẹle nin Jehova da ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da iLot. Asabọmiẹn ghe, ofẹn nọn ha mun iLot ranmhude ẹbho ne imhẹn ne ribhi otọ ne nẹga ọne agbaẹbho, ọle zẹle nin ọle da ha si egbe re ikeke. A sabọ yẹ miẹn ofẹn da ha mun iLot ghe, ele dẹ de ọbhi omin nin koaltar vuọnlẹn bhi iyala nọn sikẹ agbaẹbho nin ele ye, beji ijie eva ka rẹ defiọbhọ ẹghe nin ele rẹ ha nẹ. (Gen. 14:8-12) Ranmhude ọdafẹn-uwa ọle khin, Lot da ha kpokpo egbe ba emhin ne ha sabọ sunu ji azagba-uwa nọnsọle sade ele kpanọ. Yẹ deba ọnin, asabọmiẹn Lot ha mhọn uwa nọn mhọn-ose bhi Sodom ranmhude ọle wo manman fe. (Gen. 13:5, 6) Arẹmiẹn enan soso bha sẹ emhin ne ha zẹ Lot bha re ẹjẹje lu ebi Osẹnobulua taman ọlẹn nin ọle lu, Jehova bha ha ghe iLot bhi eji ọle da fiobọdọn. Jehova bhọ da tie iLot okpea “nọn khiale.”—2 Pet. 2:7, 8.

15. Nin mhan rẹ wo ha bhohiẹn gbe ọria ranmhude ebi ọle lu, be ọ khẹke nin mhan lu?

¹⁵ Ọ bha khẹke nin mhan wo ha bhohiẹn gbe ọria ranmhude ebi ọle lu. Sokpan, ọkhẹke nin mhan ka lẹn otọ ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe. Iriọ obhio mhan natiọle iVeronica nọn ribhi Europe dọnmhegbe lu. Ọle da yọle: “Obhio mhan nin okhuo ọkpa ribhọ nan ikẹ miẹn eghọnghọn  bhi ẹlo nọnsọle. Ọle ki wo ha si egbe kie bhi eji ẹbho ye. Ẹgheso, ofẹn ki ha mun mẹn rẹ nanlẹn talọ. Ẹdẹ ọkpa, mẹn da taman egbe mẹn yọle. ‘Sade mẹn hi ọne obhio mhan nan, ọ ha rẹ yẹẹ mẹn nin ọria zẹ mẹn bhi ọmọẹ.’ Bhiriọ mẹn da bu ọle nọọn ọlẹn ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe. Ọle da wo tan ọkhọle a man mẹn! Iriọ mẹn ki rẹ dọ manman lẹn idia nin ọle ye.”

16. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha bhii Jehova nin ọle rẹkpa mhan rẹ ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ibhio mhan?

¹⁶ Jehova ọkpa hi ọnọn manman lẹn otọ ebi emhin dia mhan yẹ bhi egbe. (Prov. 15:11) Bhiriọ, bhii ọle nin ọle rẹkpa uwẹ rẹ ha ghe ẹbho bhi uwedẹ nin ọle rẹ ghe ẹbho, nin uwẹ da sabọ lẹn ebi uwẹ ha rẹ ha re ẹkẹ ẹjẹjẹ man ele yẹ. Erọnmhọn rẹkpa obhio mhan nin Anzhela rẹ ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ gbera ọnikhẹ. Obhio mhan ọkpa ribhi agbotu nin ọle ye nọn nọghọ nan rẹ ne lu ọmọẹ. Anzhela da yọle: “Ọ ha rẹ wo lẹkhẹ nin mẹn rẹ ha ghe ọle bii ọria ebe yẹ ha nẹ nanlẹn. Ọkpakinọn, mẹn da bhii Jehova nin ọle rẹkpa mẹn rẹ manman lẹn ọne obhio mhan nan nọnsẹn.” Jehova be họn erọnmhọn nin Anzhela nanlẹn? Ọle da yọle: “Mhan da ko dọ tẹmhọn Osẹnobulua. Mhan ki zobọ, mhan da gbe ẹghe nọn bunbun rẹ ko zilo. Mẹn da gene wo re ẹkẹ ẹjẹjẹ ka ọle ehọ. Bhi ejayenan nian, mẹn ki wo manman hoẹmhọn ọlẹn. Mẹn sẹyẹ wo muegbe rẹ rẹkpa ọle.”

17. Be ọkhẹke nin mhan dọnmhegbe ha lu?

¹⁷ Ọ bha khẹke nin mhan ha hanọn ẹbho nin mhan ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da. Bọsi Jonah, Elijah, Hagar, bi Lot, asabọmiẹn ibhio mhan eso tobele si oya nọn lo ele. Bhi ọsi ẹmhọanta, mhan rebhe sẹ tobọmhan si oya ji egbe mhan khẹ. Bhiriọ, emhin ẹwanlẹn nọn nin Jehova rẹ taman mhan ghe, nin mhan ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ọrebhe. (1 Pet. 3:8) Ahamiẹn mhan lu rẹkhan ebi Jehova taman mhan, mhan ki sabọ ha tuẹn okugbe nọn ribhi ẹwẹ mhan okhun. Ahamiẹn mhan ne ibhio mhan lu emhin, bha ji mhan dọnmhegbe ha ka ele ehọ nọnsẹn, bha ji mhan dọnmhegbe lẹn ebi emhin dia ele yẹ bhi egbe, yẹ ha re ẹkẹ ẹjẹjẹ ne ele lu emhin.