1. Bika biinendeka Mbimbiliya hali Yehova bije bituzibisa kubwaha?

MWASA kuliziba bati nga munu amisompa mwamubi, mwafwa ya cikanda ceni, cihanga ceni nambe citalamo ceni? Mwasa kuliziba kubihya. Oloni twabwahelela kuzibuka ngwetu Yehova kesi kutusompa kwesekesa nomu mubali na kutumwena banu. Cakumwenako, Samwele kamwene bana ba Njesi ngwe mwabamwenenene Yehova. Yehova walekele Samwele ngwendi umo wa bana ba Njesi akapwa mwene wa Isalele. Samwele kazibukile ngwendi iya akapwa mwene. Co mwamwene Elyabe ntwatwa ya Njesi, wendekele ngwendi: “Mwa busunga ou ikeye yanangula Shukulu Kalunga.” Samwele wamwene ngwendi Elyabe ikeye wapandele kupwa mwene. “Oloni Shukulu Kalunga wendekele kuli Samwele ngwendi, ‘Keti ukenge ku bubwa bwendi, nambe ku kutunuka kwendi embwe. Yange njinamubyana.’” Bika bitulilongesako? Tulilongesa ngwetu, “munu akakenge cifwa ca hanja, oloni [Yehova akamono] mu mbunge.”—1 Samwe 16:1, 6, 7.

2. Mwafwa bika mukanda wa Yowano 7:24, unendeka ngwawo kutwapandele kusompa munu kwesekesa na cifwa cendi ca hanja? Endekeni cakumwenako.

² Ha kupwa banu ba kujeneka kulumbunuka, twakala na kalingo-lingo ka kusompa bakwetu kwesekesa na cifwa cabo ca hanja. (Tandeni Yowano 7:24.) Kutwasa kuzibuka munu mwamubwa nga tutala lika ha cifwa cendi ca hanja. Cakumwenako, ndotolo kasa kuzibuka byoshe byabinja mubezi nga amutala lika. Napande kumutolilila mwamubwa omwo amuleka mishongo yabinjile kunima, mwali na kulizibilamo nambe byuma bimo bije bimwesa mushongo wali na kubinja. Bisimbu bimo, ndotolo akaleke mubezi ngwendi aye ku X-ray mangana azibuke mubinafu bilyo bya mukati. Nga kalingi ngoco, co asa kumwana  bumbanda bweka. Mu ngila imolika, nga tutala lika ha cifwa ca hanja ca bandolome na bandokazi betu, co kutwasa kubazibuka mwamubwa. Ngeci, tunapande kuzibuka bifwa byabo. Oloni kutwasa kuzibuka mwamubwa bakwetu ngwe mwabazibukila Yehova, mwafwa kutwesi na nzili ya kumona bili mu bimbunge byabo. Nameme ngoco, twasa kutembwinina Yehova. Mu ngila muka?

3. Bitusimutwiya muno mu cilongesa ha banu ba mu Mbimbiliya bitukwasa bati tutembwinine Yehova?

³ Yehova akatolilila bangamba bendi mwamubwa. Azibuka byuma bibanaliwana nabyo mu buyoye na byuma bikabalingisa balinge byuma bimo, co akabazibisisa. Muno mu cilongesa, tusimutwiya hali Yehova mwakwaselelemo Yona, Elinja, Hangale na Lote. Co tunangukeni mu twasa kumutembwinina omwo tupangela hamo na bandolome na bandokazi betu.

4. Bika byasa kutulingisa twendeke ngwetu Yona kapwile wa kulongwa?

⁴ Mu kumona kwetu, twasa kwendeka ngwetu Yona kapwile wa kulongwa. Yehova walekele Yona ngwendi akambulule muzimbu wa kusompa ku Nenebai. Oloni kononokele Yehova. Walondele mu bwato na kutewela kweka, “kutunda kuli Shukulu Kalunga.” (Yona 1:1-3) Ngwe yeni mwatumine Yona, kuma ngwe mwamutumine lalo ngweni akapange cije cipangi ndi? Hamo ngwe kumwalingile ngoco. Oloni Yehova wamutumine lalo.—Yona 3:1, 2.

5. Majwi ali ku Yona 2:1, 2, 9, atulongesa bika hali Yona?

⁵ Lilombelo lya Yona lyamwesele cifwa cendi. (Tandeni Yona 2:1, 2, 9.) Yona walombelele malombelo amangi. Lilombelo lyalombelele oku ali mwimo lya isi, litukwasa tumone ngwetu wapwile munu wamubwa. Majwi endekele amwesa ngwawo wapwile wa kulikehesa, wakandelelele byamulingilile Yehova, co washakele kumwononoka. Oku kwalingisile Yehova ajeneke kwaka mbunge ku tupenga twa Yona. Co lalo kwamulingisile akumbulule lilombelo lyendi na kutwalelelaho kumupangesa ha kupwa kapolofweto kendi.

6. Bika kwapwila kwa seho kutolilila mwamubwa?

⁶ Tunapande kulikehesa na kukala na mbunge ya kubandamena asina twasa kutolilila mwamubwa bakwetu. Kulinga ngoco kwa seho mwafwa ya byuma bitatu. Ca kulibanga, kutukwasa tujeneke kumona bakwetu ngwetu banapu banu bababi. Ca mu cibali, kutukwasa tuzibuke mubalizibila bandolome betu na kuzibuka byuma binabalingisa balinge byuma bimo na kubazibisisa. Ca mu  citatu, tukwasa mukwetu amone hanapande kupangela omwo tumwana simbu ya kwendeka byuma bili ku mbunge yendi. Simbu imo, munu kasa kuzibisisa mwali na kulizibila kubanga nga endeka byuma bili ku mbunge yendi. (Visi 20:5) Mukulunu umo wa ku Asia wendekele ngwendi: “Simbu imo, njanangwile ndokazi simbu kanda njizibisise ñanda yoshe mukushula. Njamunangwile ngwange alibwahesele-bwahesele mwamubwa bikumbululo byendi. Mu kwita kwa simbu, njanangukile ngwange kazibuka kutanda mwamubwa, co kwakele na kumukaluwila kukumbulula.” Ngeci, bakulunu banapande kuzibisisa ñanda yoshe mukushula simbu kanda banangule munu.—Visi 18:13.

7. Bika bitulilongesa ku byuma byalingile Yehova kuli Elinja?

⁷ Bandolome na bandokazi bamo kubesi kuzituka kwendeka mubali na kulizibila mwafwa ya byuma bibanaliwana nabyo mu buyoye, cisemwa cabo nambe cifwa cabo. Twasa kulinga bika mangana bazituke kutuleka mubali na kulizibila? Acisinganyekeni byalingile Yehova omwo Elinja watewele Njezebele. Kwetile matangwa amangi asina Elinja azituke kuleka Ishe wa mwilu mwakele na kulizibila. Yehova wamutolililile mwamubwa. Co lalo wamushongangeyeye na kumwana cipangi ca seho. (1 Vimye 19:1-18) Kunasa kwita simbu yailaha asina bandolome na bandokazi betu bazituka kutuleka byuma bili kwisi ya bimbunge byabo. Nga batuleka, co twasa kunanguka mubali na kulizibila. Tunapande kutembwinina Yehova mu kukala na mbunge ya kubandamena, co bakwetu batukulahela. Tunapande lalo kutolilila mwamubwa omwo batuleka mubali na kulizibila.

8. Kwesekesa na mukanda wa Kushangumuka 16:7-13, Yehova wakwasele bati Hangale?

⁸ Hangale, ndungo ya Salai washangumukile kutangalala omwo wapwile munakazi wa Abilama. Mwakele na limo, washangumukile kushaula Salai uje wapwile mumba. Ngeci, Salai wamuyandesele, co Hangale watewele. (Kusha 16:4-6) Mu kumona kwetu, twasa kusinganyeka ngwetu Hangale watejele byakubile, mwafwa wapwile munakazi wamubi. Oloni Yehova kamumwene ngoco embwe. Wamutuminine kangelo. Uje kangelo mwakawanene Hangale, wamukwasele atengulule bisinganyeka byendi, co wamubezikisile. Hangale wanangukile ngwendi Yehova wakele na kumumona, co wazibukile byakele na kuliwana nabyo. Ngeci, Hangale wendekele ngwendi: “Ou napu Njambi muka-kumona.”—Tandeni Kushangumuka 16:7-13.

9. Bika byalingisile Njambi azibile ngozi Hangale?

⁹ Bika byanangukile Yehova hali Hangale? Wazibukile mwamubwa buyoye bwa Hangale bwa kunima na byuma byaliwanene nabyo. (Visi 15:3) Hangale wapwile Kaingito, oloni wakele mu senge ya Bahebelu. Hamo bisimbu bimo walizibile ngwe kapwile wa seho. Indi hamo walizibile buli mwafwa wasezele naanga yendi. Co lalo wakele mu lwale kuli Abilama. Kusañulu, banalume bamo ba kulongwa bambatele lwale. Oloni Yehova kayongwele ngoco. (Mateo 19:4-6) Ngeci, mu lwale mwakala manene lifuwa na kulizinda. Yehova wazibukile ngwendi Hangale kalingile mwamubwa kushaula Salai. Oloni wazibukile mwalizibilile Hangale na byuma byaliwanene nabyo, mukemwo wamuzibilile ngozi.

10. Twasa kuzibuka bati bandolome na bandokazi betu mwamubwa?

¹⁰ Tutembwinina Yehova omwo tuzibisisa bandolome na bandokazi betu. Tunapande kubazibuka mwamubwa. Simutwiyeni nabo simbu kanda biwano bishangumuke, nambe munima ya biwano. Pangeni nabo mu lihya, co nga citaba balanyeni mwakulye nabo byakulya. Nga mubashwena, co mubazibuka mwamubwa. Cakumwenako,  hamo ndokazi imwakele na kumona ngweni kashakele kulikwatasana na bakwabo, wakala lika na shwamwa. Indi hamo ndolome imwamwene ngweni washaka manene bufuko, kumani wapwa muka-kwana. Indi hamo naanga imo ikakotokela ku biwano simbu yoshe mwafwa bakababindika kukunguluka. (Yako 4:12) Kutwapandele “kulikobelesa mu byuma byambala.” (1 Tima 5:13) Oloni kwakubwa kuzibuka bandolome na bandokazi betu na byuma bibanaliwana nabyo mu kuyoya kwabo. Oku kutukwasa tubazibisise.

11. Bubwa muka butundamo nga bakulunu bazibuka mwamubwa bandolome na bandokazi babo?

¹¹ Bakulunu banapande kuzibuka mwamubwa bandolome na bandokazi babo. Tusimutwiyeni hali ndolome Artur uje wapwile kanyungi wa kuzenguluka. Ou ndolome na mukulunu mukwabo, baile kuli ndokazi umo uje washolokele ngwe kashakele kulikwatasana na bakwabo. Artur wendekele ngwendi: “Uje ndokazi watulekele ngwendi kutunda ha shombokelele, kwetile lika myaka yaindondo, co munalume wendi watoka. Nameme waliwanene na byeseko, oloni wakwasele bana bendi babali ba banakazi bakole ku sipilitu. Ha simbu ino, kesi na kumona bwino, co lalo wabinja mushongo wa kwombwa, oloni anga wazema manene Yehova, co lalo likulahelo lyendi licinakanyama. Twanangukile ngwetu twasa kulilongesa byuma byabingi kuli ou ndokazi.” (Fili 2:3) Ou kanyungi wa kuzenguluka watembwininine Yehova uje azibuka bangamba bendi ba kulongwa na tuyando twabo twoshe. (Kutu 3:7) Nga bakulunu bazibuka mwamubwa bandolome na bandokazi babo, co basa kubakwasa mwamubwa.

12. Bika byalilongesele ndokazi Yip Yee omwo wazibukile mwamubwa ndokazi wa mu cikungulukilo cabo?

¹² Nga muzibuka buyoye bwa kunima bwa ndolome nambe ndokazi yeni uje imukamono ngweni akamifutula ku mbunge, co mumuzibisisa. Cakumwenako, ndokazi Yip Yee wa ku Asia wendekele ngwendi: “Ndokazi umo wa mu cikungulukilo cetu kakele na kwendekela mwisi. Njamwene ngwange kakele na kasingimiko. Oloni mu njapangele nendi mu lihya, wanjilekele ngwendi wakele na kukwasa-kwasa bisemi bendi mu kulandesa bisi ku maketi. Ngeci, wakele na kutambekela mangana asane baka-kulanda. Njalilongesele ngwange njinapande kuzibuka buyoye bwa kunima bwa bandolome na bandokazi bange asina njibazibisisa.” Keti kwakwasi kuzibuka bandolome betu mwamubwa. Oloni nga tupangesa cinangulo ca mu Mbimbiliya cije citushongangeya tushokolole  bimbunge byetu, co tutembwinina Yehova uje wazema “banu boshe.”—1 Tima 2:3, 4; 2 Koli 6:11-13.

13. Kwesekesa na mukanda wa Kushangumuka 19:15, 16, bika bibalingile tungelo omwo Lote wakwata-kwatele ku masinde, co mwafwa bika?

¹³ Lote kalingile bwasi byamulekele Yehova. Tungelo babali bezile kuli Lote, co bamulekele ngwabo atunde mu nganda na naanga yendi. Mwafwa bika? Bamulekele ngwabo: ‘Tuli na kunyongesa ino nganda.’ (Kusha 19:12, 13) Lya mukwabo mutondo, Lote na naanga yendi anga bacikele muje mu nganda. Ngeci, tungelo bamulekele lalo ngwabo atunde muje mu nganda. Oloni wacikele na kutwata-kwata ku masinde. Tunasa kusinganyeka ngwetu Lote kakele mbunge ku byuma byamulekele Yehova nambe ngwetu kapwile wa kwononoka. Oloni Yehova wamuzibisisile. “Washakele kumwobola,” ngeci tungelo bamukwatele ku liboko na kumutuhwisa hanja ya nganda hamolika na naanga yendi.—Tandeni Kushangumuka 19:15, 16.

14. Bika byalingisile Yehova azibisise Lote?

¹⁴ Kuli byuma byabingi byalingisile Yehova azibisise Lote. Hamo Lote watewele banu baje bakele hanja ya nganda, mukemwo walizenga-zengele kutunda ha njubo yendi. Kwakele byuma bikwabo. Hamo Lote wazibukile bya bimyene babali baje bawililile mu biteke bya tala bije byakele mu cimbongo cije cakele muyehi na Sondoma. (Kusha 14:8-12) Ha kupwa mutwe wa naanga, hamo Lote walishoshomwenene bya naanga yendi. Co lalo hamo Lote wakele na njubo yaibwa mu Sondoma, mwafwa wafukile. (Kusha 13:5, 6) Oloni ebi kubyapandele kwonowesa Lote alinge bwasi byamulekele Yehova. Yehova Kakele mbunge ku tupenga twa Lote, oloni wamumwene ngwendi wapwile “muka-busunga.”—2 Petu 2:7, 8.

15. Bika bitunapande kulinga mangana keti tusompe bakwetu ha byuma bibanalingi?

¹⁵ Keti tusompe bakwetu ha byuma bibanalingi, oloni tuzibisiseni mubali na kulizibila. Mukemwo mwalingile ndokazi Veronica wa ku Europe. Veronica wendekele ngwendi: “Ndokazi umo wakele na kusholoka kulubala simbu yoshe.  Kashakele kulikwatasana na bakwabo. Bisimbu bimo, njakele na kutewa kusimutwiya nendi. Oloni njalihwile ngwange, ‘Ngwe yange uje ndokazi, kuma ngwe njishaka ngwange bakwetu banjiyengule ndi?’ Ngeci, njamwihwile anjileke mwakele na kulizibila. Co wanjilekele. Ngeci hano njinamuzibuka mwamubwa.”

16. Mwafwa bika tunapande kulomba Njambi atukwase kuzibisisa bakwetu?

¹⁶ Yehova atuzibisisa mwamubwa kutubakana munu woshe-woshe. (Visi 15:11) Ngeci, mulombeni amikwase kumona bakweni ngwe mwabamwena ikeye na kumikwasa mubazibuke mwamubwa na kubazibisisa. Lilombelo lyakwasele ndokazi Anzhela azibisise bakwabo. Mu cikungulukilo cabo mwakele ndokazi umo uje wapwile wamukalu kulizibasana nendi. Anzhela wendekele ngwendi: “Kwapwile kwakwasi kusompa uje ndokazi na kulikela kulikwatasana nendi. Oloni njalombele Yehova anjikwase njizibisise uje ndokazi.” Yehova wakumbulwile lilombelo lya Anzhela ndi? Anzhela wendekele lalo ngwendi: “Twapangele hamo mu lihya, co mutwalembukile, twasimutwiiye ha maola amangi. Njamutolililile mwamubwa mwakele na kwendeka. Hano njamuzema manene, co njishaka kumukwasa.”

17. Bika bitunapande kulinga omwo tupangela hamo na bakwetu?

¹⁷ Keti twangule bandolome batunapande kuzibisisa. Bandolome betu boshe bali na kulifwita na bukalu ngwe Yona, Elinja, Hangale na Lote. Kakangi, bakaliwana na bukalu bubanalikokela babenya. Oloni tubaboshe twalikokelaho laja bukalu. Ngeci, kunapande omwo Yehova natuleke ngwendi tulizeme umo na mukwabo. (1 Petu 3:8) Nga twononoka Yehova, co tulikwatasana manene na bandolome na bandokazi ba mu kaye koshe. Ngeci, omwo tupangela hamo na bakwetu, tunapande kubatolilila, kubazibuka mwamubwa na kubazibisisa.