1. Kumbi Yehova watitiwona wuli?

KUMBI mungayanja kuti ŵanthu akuyeruzgeningi mwakutole khungu linu, chisku chinu pamwenga msinkhu winu? Awa. Vakuchiska kuziŵa kuti Yehova watitiwona nge mo ŵanthu atitiwone cha. Mwakuyeruzgiyapu, Samuyeli wati wawona ŵana aku Jese, wanguwona vo Yehova wanguwona cha. Yehova wangukambiya Samuyeli kuti yumoza mwa ŵana aku Jese wazamuja fumu ya Ayisirayeli. Kweni kumbi ndiyani yo wangusankhika? Samuyeli wati wawona ŵaka Eliyabu mwana wakwamba waku Jese, wangukamba kuti, “Vawoneke limu kuti uyu wama pa masu paku Yehova, ndiyu wakusankhika waki.” Eliyabu wawonekanga nge kuti ndi fumu kali. “Kweni Yehova wangukambiya Samuyeli kuti: ‘Ungawonanga kawonekeru kaki cha pamwenga utali waki, chifukwa ini ndamukana mwenuyu.’” Kumbi tisambiranji penapa? Yehova wangulutirizga kukamba kuti: “Munthu wawona ŵaka kubwalu, kweni Yehova wawona mumtima.”—1 Samu. 16:1, 6, 7.

2. Mwakukoliyana ndi Yohane 7:24, ntchifukwa wuli tikhumbika cha kuyeruzga munthu mwakutole mo wawoneke? Konkhoskani chakuyeruzgiyapu.

² Chifukwa chakuti te ambula kufikapu, nyengu zinyaki tiyeruzga anyidu mwambula kwenere mwakutole mo awoneke. (Ŵerengani Yohane 7:24.) Kweni tiziŵa vinthu vimanavi asani tawona ŵaka mo munthu wawoneke. Mwakuyeruzgiyapu, dokotala walusu kweniso wakuziŵa ntchitu yaki, wangasachizga ŵaka nthenda yo munthu watama asani wamuwona ŵaka. Kweni kuti waziŵi vinandi, mwakuyeruzgiyapu, matenda ngo munthu yo wakutamapu ndipuso mo wavwiya, wakhumbika kuvwisiya mwakuphwere. Dokotala wangakamba kuti akamupimi kuti waziŵi nthenda yo watama. Kwambula kuchita viyo, dokotala wangapereka munkhwala uheni. Mwakuyanana ŵaka,  tingaŵaziŵa umampha cha abali ndi azichi mwakuwona ŵaka mo awoneke. Mwaviyo, tiyesesengi kuŵaziŵa umampha. Chifukwa chakuti tiziŵa cha vo ve mumtima wa munthu, tingaŵaziŵa umampha cha abali ŵidu nge mo Yehova wachitiya. Kweni tingamuyezga Yehova. Kumbi tingachita wuli?

3. Kumbi tingamuyezga wuli Yehova?

³ Kumbi Yehova wachita wuli vinthu ndi ateŵeti ŵaki? Wavwisiya asani alongoro. Waŵanaŵaniya mo vinthu viliri pa umoyu wawu kweniso chifukwa cho achitiya vinthu vinyaki. Ndipu watiŵachitiya lisungu. Tichikambiskana mo Yehova wanguchitiya venivi ndi Yona, Eliya, Hagara ndipuso Loti, wonani mo tingayezge Yehova asani tichita vinthu ndi Akhristu anyidu.

4. Ntchifukwa wuli tingaŵanaŵana kuti Yona wenga wambula kugomezgeka?

⁴ Chifukwa chakuti tiziŵa vosi cha vakukwaskana ndi Yona, tingaŵanaŵana kuti wenga wambula kugomezgeka ndipuso wambula kuvwiya. Yehova wangumukambiya kuti wakapharazgi uthenga wacheruzgu ku Nineve. Mumalu mwakuvwiya, Yona wangukwera sitima ndipu wanguluta kunyaki “kuthaŵa Yehova.” (Yona 1:1-3) Asani mwenga yimwi, kumbi mwatingi mumutumengi so Yona kuti waluti ku Nineve? Vakukayikisa. Kweni Yehova wanguwona kuti Yona wakhumbika so kumupaska mpata unyaki.—Yona 3:1, 2.

5. Kumbi lemba la Yona 2:1, 2, 9 lilongo kuti Yona wenga munthu wa mtundu wuli?

⁵ Pa nyengu yo Yona wapempheranga, wanguvumbuwa kuti ndi munthu wamtundu wuli. (Ŵerengani Yona 2:1, 2, 9.) Iyu wangupemphera maulendu nganandi kwaku Yehova. Limoza mwa mapempheru ngenanga, lititiwovya kumuziŵa umampha Yona, mumalu mwakuŵanaŵana ŵaka kuti wanguthawa uteŵeti. Vo wangukamba mu pempheru lenili, vititiwovya kuziŵa kuti wenga munthu wakujiyuyuwa, wawonganga Yehova kweniso wamuvwiyanga. Tizizwa cha kuwona kuti Yehova wanguŵika maŵanaŵanu ngaki pa vo Yona wanangisanga cha. Mumalu mwaki, wangumuka pempheru laki ndipu wangulutirizga kumugwiriskiya ntchitu nge mchimi!

6. Ntchifukwa wuli kuvwisiya mwakuphwere nkhwakukhumbika ukongwa?

⁶ Kuti tivwisiyi mwakuphwere tikhumbika kujiyuyuwa kweniso kuzikira. Kuchita viyo nkhwakukhumbika ukongwa pa vifukwa vitatu. Chakwamba, tithaŵiriyengi cha kuŵanaŵana kuti anyidu mbambula kwenere. Chachiŵi, tingaziŵa mo Mkhristu munyidu wavwiya kweniso chifukwa cho wachitiya vinthu vinyaki. Venivi vitiwovyengi kuti timuchitiyi  lisungu. Ndipu chachitatu, tingawovya Mkhristu munyidu kuti wajiziŵi umampha. Nyengu zinyaki tingaziŵa cha mo tivwiya mpaka po takambiya vo ve mumtima widu. (Nthanthi 20:5) Mura munyaki ku Asia wangukamba kuti: “Nyengu yinyaki ndingulongoro umampha cha chifukwa chakuti ndamuziŵanga umampha cha mzichi. Ndingumukambiya kuti wapereka ndemanga zamampha cha pa maunganu. Pavuli paki ndinguziŵa kuti mzichi uyu wasuzgika kuŵerenga ndipu wafwiyapu ukongwa kuti wamukepu.” Mwaviyo, mura weyosi wakhumbika kuziŵa “nkhani” yosi wechendapereki ulongozgi.—Nthanthi 18:13.

7. Kumbi tisambiranji kwaku Yehova asani tiŵanaŵaniya mo wanguchitiya vinthu ndi Eliya?

⁷ Abali ndi azichi anyaki atondeka kukamba mo avwiya chifukwa cha nkharu yawu kweniso vinthu vo vikuŵachitikiyapu pa umoyu. Kumbi tingachita wuli kuti afwatukengi kutikambiya mo avwiya? Kumbukani mo Yehova wanguchitiya ndi Eliya wati wathaŵa Yezebeli. Panguto mazuŵa nganandi kuti Eliya wakonkhoske Awisi akuchanya mo wavwiyanga. Yehova wanguvwisiya mwakuphwere. Pavuli paki, wanguchiska Eliya ndipu wangumupaska ntchitu yakuzirwa kuti wachiti. (1 Ŵakaro. 19:1-18) Nyengu zinyaki pangato nyengu kuti abali ndi azichi ŵidu afwatuki kutikambiya mo avwiya. Kweni asani atikambiya ndipu tingaziŵa nadi mo avwiya. Asani tizikira nge mo Yehova wachitiya, angafwatuka kutikambiya mo avwiya. Sonu asani anozgeka kutikambiya, tivwisiyengi mwakuphwere.

8. Mwakukoliyana ndi Chiyambo 16:7-13, kumbi Yehova wangumuwovya wuli Hagara?

⁸ Hagara muteŵeti waku Sarayi wanguchita vinthu mwambula zeru wati waja muwolu waku Abramu. Hagara wangume nthumbu ndipu wangwamba kuyuyuwa Sarayi yo wengavi mwana. Vinthu vingufika paheni ukongwa mwakuti Sarayi wangumudikisa Hagara. (Chiya. 16:4-6) Chifukwa chakuti te ambula kufikapu, tingaŵanaŵana kuti Hagara wenga wakujikuzga ndipu wakhumbikanga kulangika. Kweni Yehova wamuwonanga viyo cha Hagara. Wangumutumiya mungelu. Mungelu wati wamusaniya wangumuwovya kuti wasinthi nkharu yaki ndipu wangumutumbika. Hagara wanguziŵa kuti Yehova wamuwonanga ndipu waziŵanga vo vamuchitikiyanga. Venivi vinguchitiska Hagara kukamba kuti, “Ndimwi Chiuta yo wawona, . . . yo watindiwona.”​—Ŵerengani Chiyambo 16:7-13.

9. Ntchifukwa wuli Chiuta wanguchitiya lisungu Hagara?

⁹ Kumbi Yehova wanguwonanji mwaku Hagara? Yehova waziŵanga umampha mo Hagara wangukuliya ndipuso vo vingumuchitikiya. (Nthanthi 15:3) Hagara wenga wa ku Ijipiti ndipu wajanga ndi Abramu kweniso Sarayi wo ŵenga Aheberi. Kumbi nyengu zinyaki wajivwanga kuti ndi mulendu? Kumbi wachitanga phukwa? Iyu wenga ku nthengwa ya muta. Nyengu yinyaki, anthurumi anyaki akugomezgeka ajanga ndi muta. Kweni lenili lenga khumbu laku Yehova cha pakwamba. (Mate. 19:4-6) Vakuziziswa cha kuti mita yeniyi yachitiskanga kuti ŵanthu achitiyanengi sanji kweniso atinkhanengi. Yehova wanguziŵa kuti Hagara wangunangisa kuyuyuwa Sarayi. Kweni wanguziŵa so mo Hagara wavwiyanga ndipuso mo vinthu venge pa umoyu waki ndipu wangumuchitiya lisungu.

10. Kumbi tingaŵaziŵa wuli abali ndi azichi ŵidu?

¹⁰ Nasi tingamuyezga Yehova asani titiŵavwisa abali ndi azichi ŵidu. Muŵaziŵengi umampha abali ndi azichi ŵinu. Mulongorongi nawu maunganu ngechendayambi kweniso asani ngamala. Mulutengi nawu mu uteŵeti ndipuso muŵadaniyengi kunyumba kwinu kuti  mukaryi nawu chakurya. Asani mwachita viyo muzizwengi ndi vo musaniyengi. Mwakuyeruzgiyapu, mungasaniya kuti mzichi yo mwawonanga nge kuti watanja anyaki cha, ngwasoni. Mubali yo mwawonanga kuti watanja vinthu vakuliŵavu, ngwakupaska. Ndipu banja lo likwanja kuswera kuza ku maunganu, likunthiyapu chifukwa cha vo agomezga chinanga kuti asuskika. (Jobu 6:29) Mbuneneska kuti tikhumbika cha ‘kuseleriyapu pa nkhani zaŵeni zo zititikwaska cha.’ (1 Timo. 5:13) Kweni mbumampha kuziŵa vinthu vinyaki vakukwaskana ndi Akhristu anyidu kweniso vo vitiŵachitikiya pa umoyu. Venivi vingatiwovya kuti tiŵaziŵi umampha.

11. Ntchifukwa wuli ŵara akhumbika kuziziŵa umampha mbereri?

¹¹ Ŵara akhumbika kuziziŵa umampha mbereri. Mwakuyeruzgiyapu, ŵanaŵaniyani vo wanguchita mubali Artur yo wateŵetiyanga nge wakuwonere dera. Iyu ndi mura munyaki anguyende mzichi yo wenga wasoni. Mubali Artur wangukamba kuti: “Tinguziŵa kuti mulumu waki wangutayika pati pajumpha vyaka vimanavi kutuliya po angutoriyana. Chinanga kuti wakumana ndi masuzgu, wakusambiza uneneska ŵana ŵaki ŵaŵi anthukazi ndipu atanja ukongwa Yehova. Masu ngaki ngalereska umampha cha ndipuso wasuzgika maŵanaŵanu. Kweni watanja Yehova ndipu watimugomezga ukongwa. Mwaviyo, tinguziŵa kuti tikhumbika kusambira vinandi ku mzichi mwenuyu.” (Afi. 2:3) Wakuwonere dera mwenuyu wayezganga Yehova. Yehova waziŵa ateŵeti ŵaki akugomezgeka kweniso masuzgu ngo akumana nangu. (Chitu. 3:7) Ŵara wo aziŵa umampha mbereri zawu asuzgika cha kuziphwere.

12. Kumbi mzichi Yip Yee, wanguyanduwa wuli chifukwa chakumuziŵa umampha mzichi wa mu mpingu waki?

¹² Asani mwaŵaziŵa umampha abali ndi azichi wo muwona kuti atikuguŵiskani, mutenere kuŵachitiya lisungu. Mwakuyeruzgiyapu, Yip Yee yo waja ku Asia wangukamba kuti, “Mu mpingu widu mwenga mzichi munyaki yo wayanjanga kudaniriza asani walongoro. Ndaŵanaŵananga kuti walivi nkharu. Kweni ndati ndaluta nayu mu uteŵeti ndinguziŵa kuti wayanjanga kovya apapi ŵaki kugulisa somba pamsika. Wachigulisa somba zo, wadanirizanga kuti wakopi makasitomala.” Yip Yee wangulutirizga kukamba kuti: “Kuti ndiŵaziŵi umampha abali ndi azichi, ndikhumbika kuziŵa mo akukuliya.” Tikhumbika kufwiyapu kuti tiŵaziŵi umampha Akhristu anyidu. Asani tilondo ulongozgi wa mu Bayibolu wakuti tisanuzgengi mtima widu, tiyezgengi Yehova yo  watanja “ŵanthu amitundu yosi.”—1 Timo. 2:3, 4; 2 Akori. 6:11-13.

13. Mwakukoliyana ndi Chiyambo 19:15, 16, kumbi angelu anguchitanji ŵati awona kuti Loti wachita vidazi, ndipu ntchifukwa wuli?

¹³ Pa nyengu yakukhumbika ukongwa pa umoyu waki, Loti wanguchita vidazi kuvwiya ulongozgi waku Yehova. Angelu ŵaŵi anguza kwaku Loti ndipu angumukambiya kuti iyu ndi banja laki atuwemu mutawuni ya Sodomu. Chifukwa wuli? Yiwu angukamba kuti: “Tinangengi malu yanga.” (Chiya. 19:12, 13) Zuŵa la mawa laki, Loti ndi banja laki ŵenga ŵeche mwenimo. Mwaviyo, angelu angumutcheŵeska so Loti. Kweni “wachitanga vidazi.” Tingaŵanaŵana kuti Loti wangutoliyaku kanthu cha vo Yehova wangumukambiya kuti wachiti pamwenga kuti wenga wakuvwiya cha. Kweni Yehova wanguleka cha kumutaska. “Chifukwa cha lisungu laku Yehova,” angelu anguko pajanja Loti, muwolu waki ndi ŵana ŵaki ŵaŵi anthukazi ndi kuŵatuzgiya kubwalu.—Ŵerengani Chiyambo 19:15, 16.

14. Ntchifukwa wuli Yehova wanguchitiya lisungu Loti?

¹⁴ Pe vifukwa vinandi vo vinguchitiska Yehova kuti wamuchitiyi lisungu Loti. Panyaki Loti wagongowanga kutuwa mu Sodomu chifukwa chakopa ŵanthu wo ŵenga kubwalu kwa tawuni yo. Penga so vinthu vinyaki vo wawopanga. Loti watenere kuti waziŵanga kuti mafumu ngaŵi nganguwiya mu vimazenji va phula mudambu lapafupi ndi Sodomu. (Gen. 14:8-12) Pakuŵa mutu wa banja, Loti watenere kuti wafipiyanga mtima banja laki. Chinyaki ntchakuti Loti wenga wakukhupuka, ndipu wenga ndi nyumba yamampha ukongwa ku Sodomu. (Chiya. 13:5, 6) Kweni venivi venga vifukwa vakuvwika cha kuti waleke kuvwiya Yehova mwaliŵi. Yehova wanguŵika maŵanaŵanu ngaki pa vo Loti wangunangisa cha ndipu wamuwonanga kuti ndi “munthu murunji.”—2 Pet. 2:7, 8.

15. Mumalu mwakukayikiya Akhristu anyidu, kumbi tikhumbika kuchitanji?

¹⁵ Mumalu mwakukayikiya vo munthu wachita, tingachita umampha kuziŵa mo wavwiya. Venivi ndivu wanguchita mzichi Veronica.  Iyu wangukamba kuti: “Mzichi munyaki kanandi wayanjanga kukwiyakwiya ndipuso kujipatuwa. Nyengu zinyaki ndawopanga kuti ndilongoro nayu. Kweni ndinguŵanaŵana kuti, ‘Asani ini ndenga iyu, ndatingi ndikhumbengi munthu wakucheza nayu.’ Mwaviyo, ndingumufumba mo wavwiya. Iyu wangundikonkhoske mo wavwiya. Sonu nditimuziŵa umampha ukongwa mzichi mwenuyu.”

16. Ntchifukwa wuli tikhumbika kupemphera kwaku Yehova kuti tichitiyengi lisungu anyidu?

¹⁶ Yehova pe ndiyu watitivwisa umampha. (Nthanthi 15:11) Mwaviyo, tipemphengi Yehova kuti watiwovyi kuwona ŵanthu nge mo iyu wachitiya ndipuso kuti tiziŵi mo tingaŵachitiya lisungu. Pempheru linguwovya mzichi munyaki zina laki Anzhela kuti wachitiyengi lisungu anyaki. Mzichi munyaki mu mpingu waki watondekanga kukoliyana ndi anyaki. Anzhela wangukamba kuti: “Kwenga kwambula kusuzga kuwona kuti mzichi yo ngwamampha cha kweniso kumukhwecha.” Kweni ndingupempha Yehova kuti ndimuchitiyi lisungu mzichi mwenuyu. Kumbi Yehova wangumuka pempheru laki? Anzhela wangulutirizga kukamba kuti: “Tingulutiya limoza mu uteŵeti ndipu pavuli paki, tingukambiskana kwa maora nganandi. Ndingumuvwisiya ndipu ndingumuchitiya lisungu. Sonu nditimuyanja ukongwa ndipu ndikhumbisiska kumuwovya.”

17. Kumbi tikhumbika kusimikiza mtima kuchitanji?

¹⁷ Tikhumbika kuchitiya lisungu abali ndi azichi ŵidu wosi. Yiwu akumana ndi masuzgu nge mo ve nge ndi Yona, Eliya, Hagara ndi Loti. Nyengu zinyaki akumana ndi masuzgu chifukwa cha vo anguchita ŵija. Fundu yauneneska njakuti tosi tikukumanapu ndi masuzgu chifukwa cha vo tinguchita. Mwaviyo, mphakuvwika kuti Yehova wakhumba kuti nasi tichitiyengi lisungu anyidu. (1 Petu. 3:8) Asani tivwiya Yehova, vitovya kuti tosi tikoliyanengi pacharu chapasi. Mwaviyo, asani tichita vinthu ndi anyidu, tiŵavwisiyengi mwakuphwere, tiŵaziŵengi umampha kweniso tiŵachitiyengi lisungu.