1. Lisine muni lo chavelela leli a Bhibhiliya gi li wulako hi Jehovha?

U WA ta tsaka loku a vanhu va wo ku lamula hi kuya hi hlonge ya wena, lezvi a nghohe ya wena yi nga tshamisa zvona kutani hi kuya hi miri wa wena? Kuzvilava u wa nga ta tsaka. A zvo ku chavelela a ku tiva lezvaku Jehovha a nga hi lamuli hi kuya hi lezvi a matihlo ya vanhu ma zvi wonako! Hi cikombiso, a cikhati leci Samuweli a nga cuwuka vana va Jese, a nga zvi wonangi lezvi Jehovha a nga zvi wona. Jehovha i wa byelile Samuweli lezvaku a mun’we wa vana va Jese i wa ta maha hosi ya Izrayeli. Kanilezvi hi mani wa kona? A cikhati leci Samuweli a nga wona Eliabhe, a matewula ya Jese, i wulile lezvi: ‘Hakunene a totilweko wa Jehovha hi yaloyi a yimileko mahlweni ka yena.’ Eliyabhe i wa wonekisa ku khwatsi i hosi. ‘Kanilezvi Jehovha i te ngalo ka Samuweli: U nga cuwuki nghohe yakwe hambu ni ciyimo cakwe, hakuva mina a ndzi mu lavi.’ Hi gondza yini ka mhaka leyi? Jehovha i simamile aku: ‘A vanhu va cuwuka a nghohe, kasike Jehovha i cuwuka mbilu.’ — 1 Sam. 16:1, 6, 7.

2. Hi kuya hi Johani 7:24, hikuyini hi nga faneliko ku lamula munhu hi kuya hi nghohe? Tlhamusela hi mufananiso.

² Kota vanhu vo kala kumbhelela, a zvikhati zvo tala ha hatlisela ku lamula van’wani hi kuya hi nghohe. (Lera Johani 7:24.) Kanilezvi zvitsongwani hi zvi tivako hi munhu hi ku mu cuwuka basi. Kasi ku fananisa, hambu a dhokodhela wo tlhariha na a wu tiva khwatsi ntiro a nge tivi zvotala hi mubabyi hi ku mu cuwuka basi. Kanilezvi, i fanele ku mu ingisela khwatsi loku a lava ku tiva a mababyi lawa a tshukileko ava nawo, lezvi a ti zwisako zvona hi ciyimo cakwe, kutani lezvi a zvi zwako ka cikhati leco. Kuzvilava a dhokodhela a nga mu rumela ku aya mahiwa a raio-X kasi ku wona lezvi zvi nga lomu mirini. Loku a nga mahi lezvo, a dhokodhela a nga tshuka a mu tira hi ndlela yo kala yi nga hi yona. Hi ku fanana, a hi nge tivi zvotala hi vamakabye va hina hi ku va cuwuka  basi. Hi fanele ku zama ku zwisisa khwatsi lezvi va nga tshamisa zvona hi lisine. Kunene, a hi nge zvi koti a ku tiva lezvi zvi nga lomu timbilwini tabye, hikwalaho hi nga ta tshuka hi zvi kota a ku va zwisisa a ku fana na Jehovha. Kanilezvi hi nga maha zvontlhe hi zvi kotako kasi hi mu pimanyisa. Hi ndlela muni?

3. A matimu ya Bhibhiliya ma nga ka ndzima leyi ma ta hi vhunisa kuyini a ku pimanyisa Jehovha?

³ Jehovha i ma khomisa kuyini a malandza yakwe? Wa ma ingisela. Wa chela kota hi lezvi ma nga tshamisa zvona ni zviyimo zvabye. Niku wa ma zwela wusiwana. Laha hi bhulako hi lezvi Jehovha a nga mahisa zvona lezvo ka Jona, na Elija, na Hagari, na Loti, a hi zameni ku wona lezvi hi nga mu pimanyisisako zvona a cikhati hi tirisanako ni vamakabye va hina.

4. Hikuyini hi nga vako ni mawonela ya hava hi Jona?

⁴ Kota lezvi hi nga tiviko zvontlhe xungetano hi ciyimo ca Jona, hi nga tshuka hi alakanya ku i wa hi munhu wo kala ku tsumbeka ni wo kala ku ingisa. I wa nyikilwe a cileletelo co kongoma hi Jehovha ca kuya huwelela a mahungu ya kulamula le Ninivha. Kanilezvi wutshan’wini ga ku ingisa, Jona i no khilela a ngalava yi ngaya ka tlhelo go hambana, ‘kule ni nghohe ya Jehovha’. (Jona 1:1-3) Loku ku wa hi wena, u wa ta mu ruma kambe kasi a maha ntiro lowo? Zva kanakanisa. Hambulezvo, Jehovha i wonile zvigelo zva ku mu ruma kambe. — Jonah 3:1, 2.

5. Zvini u gondzako xungetano hi Jona ka magezu yakwe ma nga ka Jona 2:1, 2, 9?

⁵ Jona i kombile lezvi hakunene a nga tshamisile zvona ka mukhongelo wakwe. (Lera Jona 2:1, 2, 9.) Handle ko kanakana Jona i khongele ka Jehovha makhati yo tala. A wun’we wa mikhongelo leyo wu hi vhuna a ku zwisisa lezvaku Jona i wa hi munhu wa mu nene. Hambu lezvi a nga tsutsuma ciavelo, a mukhongelo wakwe wu komba lezvaku i wa ti koramisa, i wa bonga niku i wa ti yimisele a ku ingisa Jehovha. Hikwalaho a zvi hi hlamalisi lezvi Jehovha a nga kala ku veka kupima ka ciwonho ca Jona. Kanilezvi i hlamulile mukhongelo wakwe a tlhela a simama ku mu tirisa kota muphrofeti!

6. Hikuyini zvi nga zva lisima a ku va ingisela khwatsi a van’wani?

⁶ Kasi ku ingisela khwatsi van’wani, hi fanele ku ti koramisa hi tlhela hiva ni lihlazva-mbilu. Zva lisima a ku maha lezvo hi zvigelo zvinharu hi wutsongwani ga kona. Co sangula, hi nga ta tsutsumela a kuva ni mawonela ya hava hi vona. Ca wumbiri, hi nga tiva lezvi a vamakabye va hina va ti zwisako zvona niku hikuyini va mahileko zvokari, lezvi zvi to hi vhuna a kuva vo zwela wusiwana. Ca wunharu, hi nga vhuna a vamakabye  va hina lezvaku va tiva zvo kari hi vona wutsumbu. Ka zvikhati zvin’wani a hi zvi koti a ku zwisisa khwatsi lezvi hi ti zwisako zvona loku hi nga se bhulela van’wani lezvi hi zvi zwako. (Mav. 20:5) A dhota go kari le Azia gi: “Ka khati go kari ndzi no wulawula na ndzi nga sezwa zvontlhe zvi nga patseka. Ndzi no byela a makabye wokari wa cisati lezvaku i wa fanele ku chukwatisa a mihlamulo yakwe mitlhanganweni. Hi ndzhako ka cikhati, ndzi no tiva lezvaku i wa nga zvi koti khwatsi ku lera niku i wa ti karata nguvhu kasi a hlamula.” Zva lisima nguvhu a ku a madhota ma ranga hi ‘kuzwa’ na ma nga se nyika wusungukati! — Mav. 18:13.

7. U gondza yini ka ndlela leyi Jehovha a nga mu khoma hi yona Elija?

⁷ A vamakabye vokari zva va karatela a ku bhula hi lezvi va ti zwisako zvona hi kota ya lezvi zvi va humeleleko wutomini gabye kutani hi kota ya mudhawuko wabye ni matshamela yabye. Hi nga maha yini kasi zvi va olovela a ku hi tlhatlhela zvifuva? Alakanya lezvi Jehovha a nga mu khomisa zvona Elija a cikhati a nga tsutsuma Jezebheli. Zvi tekile masiku yo tala kasi Elija a byela Papayi wakwe wa le tilweni lezvi a nga ti zwisa zvona. Jehovha i no mu ingisela khwatsi; a guma a mu tiyisa a tlhela a mu nyika ntiro wa lisima. (1 Tih. 19:1-18) Ni vamakabye va hina vonawu zvi nga teka cikhati kasi va tizwa na va tlhatlhekile a ku bhula na hina. Kanilezvi ntsena loku va maha lezvo hi kona hi to zvi tiva khwatsi lezvi hakunene va ti zwisako zvona. Loku hi pimanyisa Jehovha hi kuva ni lihlazva-mbilu, a vamakabye va hina va ta tlhatlheka a ku hi byela lezvi va ti zwisako zvona. Makunu, loku va longile a ku hi tlhatlhela zvifuva, hi fanele ku va ingisela khwatsi.

8. Hi kuya hi Genesisi 16:7-13, Jehovha i mu vhunisile kuyini Hagari?

⁸ Hagari, a nandza ga cisati ga Sara, i no maha wupumbu andzhako ka loku a nyikelwe ka Abrahama a maha sati wakwe. A cikhati a nga xura nyimba i no sangula ku chepeta Sara hi lezvi a nga hi hava n’wana. A ciyimo ci no bindza nguvhu laha ka kuza Sara a mu hlongola. (Gen. 16:4-6) Kota vanhu vo kala kumbhelela, hi nga wona Hagari kota wasati wo biha ntsena, loyi a nga tshovela lezvi a nga byala. Kanilezvi Jehovha i wa wona zvo hundza lezvo. I no mu rumelela a ngilozi yakwe. A cikhati leci a ngilozi yi nga mu kuma, yi no mu vhuna ku cica mawonela yakwe yi tlhela yi mu katekisa. Hagari i no zvi tiva lezvaku Jehovha i wa mu wona niku i wa tiva zvontlhe hi ciyimo cakwe. I no khumbeka nguvhu laha ka kuza a mu byela ku u “Nungungulu loyi a wonako”. — Lera Genesisi 16:7-13.

9. Zvini lezvi Nungungulu nga chela kota hi zvona ka Hagari?

⁹ Zvini lezvi Jehovha a nga zvi wona ka Hagari? I wa tiva zvontlhe lezvi zvi nga humelele wutomini ga Hagari ni zvontlhe lezvi a nga zvi timisela. (Mav. 15:3) Phela Hagari i wa hi muGibhite a nga hanya ngangweni wa maHebheru. Kuzvilava i wa tshuka a tizwa na a nga randziwi, hambu ku tshuka a xuva maxaka yakwe ni tiko gakwe. A cin’wani kambe, i wa nga hi yena yece sati wa Abrahama. Lisine ku ka nguva yo kari a vavanuna vo kari vo tsumbeka va wa teka vasati vo tala. Kanilezvi, lezvo a hi zvona a nga zvi lava Nungungulu kusanguleni. (Mat. 19:4-6) Hikwalaho a zvi hlamalisi lezvi a ciyimo leco ci nga kari ci vanga ciluse ni livengo lomu mingangweni. Hambu lezvi Jehovha a nga zvi tiva ku zvi wa nga hi zvi nene a ku Hagari a nga kombisi cichavo ka Sara, i chelile kota hi lezvi zvi nga mu humelele wutomini gakwe ni zvontlhe lezvi a nga zvi timisela.

10. Hi nga va tivisa kuyini khwatsi a vamakabye va hina?

¹⁰ Hi nga pimanyisa Jehovha hi ku zama a kuzwisisa vamakabye va hina. Va tive khwatsi vamakabye va wena. Bhula navo mahlweni ni ndzhako ka mitlhangano, tira navo kuchumayeleni  niku loku zvi koteka va rambe lezvaku u taga navo zvakuga. Loku u maha lezvo, kuzvilava u nga pola lezvaku a makabye wa cisati loyi a wonekisako ku khwatsi a nga na cinghana ova ni tingana, a makabye wa cinuna loyi u alakanyako lezvaku i randza titshomba i randza ku amukela vapfhumba, kutani ku a mupswali loyi contlhe cikhati a celwako mitlhanganweni ni vana vakwe va yimisana ni kuvhukelwa le kaya. (Joba 6:29) Lisine ku a hi faneli ku “nghenela zva vambe”. (1 Tim. 5:13) Hambulezvo, zvi nene a ku tiva zvokari hi vamakabye va hina ni lezvi va kumanako nazvo wutomini.

11. Hikuyini zvi nga zva lisima a ku madhota ma va tiva khwatsi a vamakabye?

¹¹ A madhota hi wona nguvhunguvhu ma faneleko ku tiva vamakabye. Wona a cikombiso ca makabye Artur a tirileko kota muwoneleli wa cipandze. Yena ni dhota gin’wani va no ya vhuxela a makabye a nga wonekisa ku khwatsi i na ni tingana. Artur i: “Hi no tiva lezvaku a nuna wakwe i nofa na va ha hi ku chadha. Hambu lezvi a wutomi gi nga mu bindzela, i wundlile vanhanyana vambiri lava va nga mu randza nguvhu Jehovha va tlhela va mu tirela. Kanilezvi, zvezvi a nga ha woni khwatsi niku wa karateka hi kota ya gome. Hambulezvo, a lirandzo lakwe hi Jehovha ni kukholwa kakwe zva ha tiyile. Hi no pola lezvaku ku wa hi ni zvotala zva ku zvi gondza ka cikombiso cakwe ca ci nene.” (Filp. 2:3) A muwoneleli loyi wa cipandze i wo pimanyisa a cikombiso ca Jehovha. Jehovha wa ti tiva a tiyivhu takwe ni zvikarato lezvi ti kumanako nazvo. (Ekso. 3:7) Loku a madhota ma ti tiva khwatsi a tiyivhu ma ta zvi kota khwatsi a ku ti vhuna.

12. Makabye Yip Yee i vhunekisile kuyini hi ku mu tiva khwatsi a makabye wo kari wa bandla gakwe?

¹² Loku u ti karatela a ku tiva makabye a nga ni matshamela ma ku swirako, kuzvilava u ta mu zwela nguvhu wusiwana. Wona cikombiso co kari. Makabye Yip Yee, a tshamako le Azia, i wula lezvi: “A makabye wo kari bandleni ga mina i wa wulawulela hehla nguvhu. Ndzi wa alakanya lezvaku ti no suka. Kanilezvi a cikhati ndzi nga tira naye kuchumayeleni ndzi tivile lezvaku i wa tolovela ku vhuna vapswali vakwe a ku xavisa tinjhanjhi merkadho. Hikwalaho zvi wa lava ku a wulawula nguvhu kasi a koka makiliyenti.” Yip Yee i engeta aku: “Ndzi no pola lezvaku kasi ndzi zwisisa a vamakabye va mina zvi lava ku ndzi tiva va khwatsi.” Zvi lava kutikarata ka hombe kasi u tiva khwatsi a vamakabye va wena. Hikwalaho, loku u ingisa wusungukati ga Bhibhiliya ga vhulula a mbilu ya wena yontlhe, u pimanyisa Jehovha loyi a randzako a “vanhu va tixaka tontlhe”. — 1 Tim. 2:3, 4; 2 Kor. 6:11-13.

13. Hi kuya hi lezvi zvi tsalilweko ka Genesisi 19:15, 16, zvini lezvi a tingilozi ti nga maha a cikhati leci Loti a nga maha mihoni niku hikuyini?

¹³ Ka cikhati co nonoha nguvhu wutomini gakwe, Loti i no nonoka ku ingisa a zvileletelo zva Nungungulu. A tingilozi timbiri ti noya ka Loti ti ya mu byela ku a humesa a ngango wakwe tikweni ga Sodhoma. Hikuyini? Ti te: “Hi ta lovisa legi wutshamu.” (Gen. 19:12, 13) Ka mixo ya siku gi nga landzela, Loti ni ngango wakwe va wa ha hi kona laha kaya kabye. Hikwalaho a tingilozi ti no tlhela ti mu tlharihisa kambe. Kanilezvi i no “rivateka” kutani ku maha mihoni. Hi nga ha tshuka hi alakanya ku Loti i wo zviba hi makatla lezvi Jehovha a nga mu byela, kutani ku i wa nga ingisi. Hambulezvo, Jehovha a nga mu chokolangi. Hi kota ya lezvi ‘Jehovha a nga hi ni tipswalo hi yena’, a tingilozi ti no mu khoma hi woko yena ni ngango wakwe ti va humesa lomu dhoropeni. — Lera Genesisi 19:15, 16.

14. Hikuyini kuzvilava Jehovha a nga mu zwela wusiwana Loti?

¹⁴ Jehovha kuzvilava i wa hi ni zvigelo zvo tala zva ku mu zwela wusiwana Loti. Zva koteka ku Loti a mahile mihoni ya ku suka hi ku chava a vanhu lava va nga hi lomu dhoropeni. Ku wa hi ni cin’wani kambe ci nga hi mhango. Ku wa hi ni makhele yo tala ya marope kutani bhitumi lomu nkoveni wa kusuhani ni Sodhoma niku kuzvilava Loti i wa zvi tiva lezvaku ka cikhati co kari ku wa wele a tihosi timbiri lomo. (Gen. 14:8-12) Kota lezvi a nga hi nuna tlhelo papayi, Loti i wa karateka hi ngango wakwe. Tlhatakumbiri, Loti i wa ganyile, hikwalaho kuzvilava i wa hi ni muti wo chandza le Sodhoma. (Gen. 13:5, 6) Hambulezvo, ka zvigelo zvi wulilweko laha a ci kona co zwala caku hi cona ci nga mu maha a nga tekeli ku ingisa Jehovha. Kanilezvi, Jehovha a nga vekangi kupima ka zvihoxo zvakwe; i mu wonile kota “wanuna loyi wo lulama”. — 2 Ped. 2:7, 8.

15. Wutshan’wini ga ku tsutsumela ku lamula a zvimaho zva van’wani, zvini hi faneleko ku maha?

¹⁵ Wutshan’wini ga ku tsutsumela ku lamula a zvimaho zva van’wani, ti karatele ku tiva lezvi va ti zwisako zvona. Verónica, a makabye a tshamako Europa, i no zama ku maha lezvo. I ngalo: “Ku wa hi ni makabye wo kari wa cisati wa ku contlhe cikhati i wa wonekisa ku khwatsi  a nga tsakangi. I wa randza ku ti tshamelana yece. Ka zvikhati zvin’wani ndzi wa chava ni ku mu tshinelela. Kanilezvi ndzi no ehleketa lezvi: ‘Loku ku wa hi mina ndzi nga ka ciyimo cakwe, ndzi wa ta lava kuva ni munghana.’ Hikwalaho, ndzi no maha ciboho ca ku mu wutisa ku i ti zwisisa kuyini. A sangula ku ti phofula lezvi a nga ti zwisa zvona! Zvezvi ndzi tiva zvotala nguvhu hi yena.”

16. Hikuyini hi faneleko ku kombela Jehovha kasi a hi vhuna ku kombisa zwela wusiwana?

¹⁶ Jehovha hi yena yece a hi zwisisako khwatsi. (1 Joh. 3:20) Hikwalaho mu kombele lezvaku a ku vhuna a ku wona van’wani hi ndlela leyi yena a va wonako hi yona kasi u tiva lezvi u nga va kombisisako zvona a zwela wusiwana van’wani. A mukhongelo wu vhunile a makabye wo kari wa ku hi Anzhela lezvaku ava munhu wo zwela wusiwana. Ku wa hi ni makabye lomu bandleni gakwe zvi nga mu karatela a ku zwanana naye. Anzhela i wula lezvi: “Zvi wa olova nguvhu a ku sangula a ku mu solasola ndzi tlhela ndzi ‘hlamba mandla’ ndzi huma kakwe. Kanilezvi, ndzi no kombela Jehovha lezvaku a ndzi vhuna a ku mu zwisisa.” Xana Jehovha i hlamulile a mukhongelo wa Anzhela? Anzhela i tlhamusela lezvi: “Ndzi no famba naye ntirweni wa kuchumayela hi gumesa hi mbheta a tihora to tala na hi bhula. Ndzi mu ingisele khwatsi ni ku mu kombisa zwela wusiwana. Zvezvi ndza mu randza nguvhu niku ndzi ti yimisele ku mu vhuna.”

17. Zvini hi faneleko ku ti yimisela ku maha?

¹⁷ Zvi nga taku halahala hi tiva a vamakabye lava va lavako ku zweliwa wusiwana. Vontlhe va lwisana ni zvikarato zvo fana ni lezvi zva Jona, na Elija, na Hagari, na Loti. Ka zvikhati zvo tala, va ti vangela a zvikarato ha voce. Hi lisine, hontlheni ha ti vangela a zvikarato ha hoce hi ndlela yo kari. Makunu zva zwisiseka lezvi Jehovha a hi kombelako lezvaku hi kombisana a zwelana wusiwana. (1 Ped. 3:8) Loku hi ingisa Jehovha, hi tiyisa a wumun’we ga hina go hlamalisa ga ngango wa misava yontlhe. Hikwalaho, a cikhati hi tirisanako ni van’wani ngha hi ti yimisela a ku va ingisela, hi va tiva, hi tlhela hi va kombisa zwela wusiwana.