1. Uyota rọ kẹ ohwo omavwerhovwẹn vọ yen Baibol na vwọphia kpahen Jihova?

OMA cha vwerhen owẹ siẹrẹ ihwo de gun we ẹdjọ fikirẹ ohọroma yẹrẹ ekroma wẹn? O muẹro nẹ oma cha vwerhen owẹ-ẹ. Oma vwerhen avwanre ra vwọ riẹn nẹ ọ dia oborẹ ẹro mrẹ yen Jihova nẹ vwo gun avwanre ẹdjọ-ọ! Kerẹ udje, ọke rẹ Samuẹl vwọ mrẹ emọ ri Jesse, ọ mrẹ obo ri Jihova mrẹre-e. Jihova vuẹ Samuẹl jovwo nẹ ọvo vwẹ usun rẹ emọ ri Jesse cha dia ovie rẹ Izrẹl. Ọvọ vwẹ usun rayen? Samuẹl vwọ mrẹ ọmọkpako ri Jesse re se Eliab, ọ da ta: “Uyota ohwo rẹ Ọrovwohwo vwẹ evwri ghworo na ọye hẹ obaro rọye na.” Eliab ghene họhọ ohwo rọ sa dia ovie. “Ẹkẹvuọvo Ọrovwohwo da ta kẹ Samuẹl, wo nẹ ekroma rọye-e eyẹ obo rọ rhuoma te eyẹ ugrogro-o, fikiridie me senrọ nure.” Die yen ọyena yono avwanre? Jihova da je ta: “Ohwo rẹ akpọ nẹ ekroma, ẹkẹvuọvo Ọrovwohwo nẹ evun rẹ udu.”—1 Sam. 16:1, 6, 7.

2. Vwo nene obo rehẹ Jọn 7:24, diesorọ avwanre vwo jẹ ihwo efa evwo guẹdjọ fikirẹ obo ra mrẹ ayen phiyọ? Djudje rọyen.

² Avwanre eje vwo uruemu ra vwọ reyọ ihwo efa vwo guẹdjọ fikirẹ obo ra mrẹ ayen phiyọ kidie nẹ avwanre gbare-e. (Se Jọn 7:24.) Ẹkẹvuọvo, a cha sa riẹn emu eje kpahen ohwo womarẹ oborẹ ẹro mrẹre ọvo-o. Kerẹ udje, o vwo asan rẹ idọktọ rọ nabọ tẹn ona sa riẹn ba, ọ da dianẹ ẹro ọvo yen o vwo ni ohwo rẹ oma rọyen ganre-e. Idọktọ na da guọnọ riẹn kpahen ọga rẹ ohwo na mworo jovwore, iroro ohwo na kpahen ọga rọ hovwan enẹna, yẹrẹ oborẹ oma na ruo wan, ofori ọ vwọ nabọ kerhọ kẹ ohwo na. Idọktọ na sa tobọ tanẹ e ru X-ray rere ọ sa vwọ riẹn obo re phia vwẹ oma rẹ ohwo na. Ọ rha dia ọtiọye-en, idọktọ na sa vwẹ ihuvwun ri fori-i vwọ kẹ. Eriyin ọ je hepha, avwanre cha sa nabọ riẹn iniọvo avwanre fiotọ-ọ, ọ da dianẹ  ekroma rayen ọvo yen avwanre niri. Ofori nẹ a davwẹngba vwọ riẹn oka rẹ ohwo rẹ ayen ghene hepha. Vwọrẹ uyota, a cha sa riẹn obo rehẹ udu rẹ ihwo efa-a, ọtiọyena e che se vwo ẹruọ rayen kirobo ri Jihova vwo ẹruọ raye-en. Jẹ, a sa davwẹngba vwọ vwẹrokere Jihova. Vwẹ idjerhe vọ?

3. Mavọ yen ikuegbe ri Baibol rehẹ uyono nana sa vwọ cha avwanre uko vwọ vwẹrokere Jihova?

³ Mavọ yen Jihova nene ihwo re ga yerẹn wan? Ọ kerhọ rẹ ayen. O roro kpahen ẹdia rayen vẹ obo ri mu ayen vwo ru erọnvwọn. O mi dje erorokẹ vwọ kẹ ayen. E che vwo yono kpahen oborẹ Jihova ru ọtiọyen kẹ Jona, Ilaija, Hagar, kugbe Lọt na, e jẹ a mrẹ obo ra sa vwọ vwẹrokere Jihova ọke re de nene iniọvo avwanre yerẹn.

4. Die yen sa nẹrhẹ e vwo iroro rọ chọre kpahen Jona?

⁴ Kidie nẹ a riẹn emu eje kpahen ẹdia ri Jona-a, e se vwo guẹdjọ nẹ ọyen ohwo ra cha sa vwẹroso-o, a sa tobọ tanẹ ọ fuevu-un. Jihova vuẹrẹ nẹ o re ghwoghwo ovuẹ rẹ ẹdjọeguo kẹ Ninive. Jẹ, ukperẹ Jona vwo ru obo ra vuẹrẹ, ọ da ro okọ ro kpo ẹbẹre ọfa “rere ọ vwọ djẹ nẹ obaro rẹ Ọrovwohwo.” (Jona 1:1-3) Ọ da dia owẹ, wọ cha vwẹ uphẹn ọfa vwọ kẹ Jona? Ọkiọvo wo che ru ọtiọye-en. Dedena, Jihova vwẹ uphẹn ọfa vwọ kẹ.—Jona 3:1, 2.

5. Die yen ẹrhovwo ri Jona nẹre vwẹ Jona 2:1, 2, 9 yono uwe kpahọn?

⁵ Jona ghini dje oka rẹ ohwo rọ hepha vwẹ ẹrhovwo rọ nẹre. (Se Jona 2:1, 2, 9.) Imuẹro herọ nẹ Jona nẹrhovwo rhe Jihova abọ buebun. Ọ rọ nẹre ọke rọ vwọ hẹ evunrẹ erin na cha avwanre uko vwọ mrẹvughe nẹ ọ ghwa dia ohwo rọ djẹ kẹ iruo ra vwọ kẹ-ẹ. Eta rọyen djerephia nẹ ọyen ohwo rọ vwomakpotọ, ro vwo ẹwẹn rẹ akpẹvwẹ, ro ji brorhiẹn rọ vwọ kerhọ ri Jihova. Ọnana yen sorọ Jihova rha tẹnrovi oruchọ ri Jona-a, ukperẹ ọtiọyen, ọ kerhọ rẹ ẹrhovwo rọyen, je reyọ vwo ruiruo kerẹ ọmraro!

6. Diesorọ o vwo fo nẹ a nabọ kerhọ?

⁶ A sa vwọ nabọ kerhọ kẹ ihwo efa, ofori nẹ a vwomakpotọ ji vwo edirin. Ọ da havwen, o vwo iroro erha re sorọ e vwo ru ọtiọyen. Ọrẹsosuọ, avwanre rha cha fobọ vwo ẹwẹn ri mi rorori kpahen ihwo-o. Ọrivẹ, avwanre se vwo ẹruọ rẹ iniọvo avwanre vẹ obo ri mu ayen vwo ruemu, ọyena cha nẹrhẹ a nabọ dje erorokẹ vwọ kẹ ayen. Ọrerha, avwanre sa chọn ohwo  na uko vwọ riẹn emu ọvo kpahen oma rọyen. Ọkievo, avwanre sa tobọ djisẹ rẹ obo ri ruẹ avwanre-e, bẹsiẹ ra vwọ ta phia kẹ ihwo. (Isẹ 20:5) Ọkpako ọvo vwẹ Asia da ta: “Me karophiyọ ọke ọvo me vwọ kpahen ota tavwen mi ki nyo. Me vuẹ ọniọvo aye ọvo nẹ ofori nẹ o ru yovwinphiyọ vwẹ enọ ẹkpahọnphiyọ rọyen vwẹ uyono. Ukuko na, me da rhe riẹn nẹ isese bẹn oniọvo na, nẹ ọ davwẹngba mamọ tavwen ọ ke sa kpahanphiyọ enọ.” Ọyen obo re ghanre mamọ rẹ ọkpako ọvuọvo vwo “nyo” tavwen ọ ke vwẹ uchebro phia!—Isẹ 18:13.

7. Die yen wo yono vwo nẹ oborẹ Jihova nene Ilaija yerin wan?

⁷ Iniọvo avwanre evo mrẹ bẹnbẹn rẹ ayen vwọ ta ota kpahen obo ri ruẹ ayen fikirẹ obo re phia kẹ ayen jovwore, ẹkuruemu rẹ asan rẹ ayen nurhe, yẹrẹ oka rẹ ohwo rẹ ayen hepha. Mavọ yen e se vwo ruo lọhọ kẹ ayen rere ayen sa vwọ ta obo rehẹ ẹwẹn rayen? Karophiyọ oborẹ Jihova nene Ilaija yerin wan ọke rọ vwọ djẹ kẹ Jẹzibẹl. Ọ reyọ ẹdẹ buebun tavwen Ilaija ke ta ẹwẹn rọyen kẹ Ọsẹ rọyen rọhẹ odjuvwu. Jihova nabọ kerhọ kẹ. Ọ vwọ kerhọ kẹ nu, o de phiuduphiyọ awọ, je vwẹ owian ọghanghanre ọvo kẹ nẹ o ru. (1 Ivie 19:1-18) Ọ sa reyọ ọke tavwen iniọvo avwanre ke vwẹroso avwanre te ẹdia rẹ ayen de rhievun kẹ avwanre, jẹ, ayen rha ta obo rehẹ ẹwẹn rayen phia-a, e che se vwo ẹruọ raye-en. Ẹkẹvuọvo, e de vwo erhiorin kerẹ Jihova, ayen cha vwẹroso avwanre te ẹdia rẹ ayen de rhievun kẹ avwanre. Ayen da choma rẹ ayen vwọ vuẹ avwanre re, e gbe jẹ a nabọ kerhọ.

8. Vwo nene Jẹnẹsis 16:7-13, mavọ yen Jihova vwọ vwẹ ukẹcha kẹ Hagar?

⁸ Hagar, rọ dia odibo ri Sarai dje orharhe uruemu phia ọke rẹ Sarai vwọ reyọ kẹ Ebram rọvwọn nu. Hagar rhe vwọ mrevun re, ko ni Sarai ro vwo ọmọ rẹ obo rọye-en saka. Sarai da vwẹ oja riọ te ẹdia rọ da djẹ nẹ uwevwin. (Jẹn. 16:4-6) Kidie nẹ avwanre ihwo ri jẹgba, avwanre se roro nẹ Hagar ohwo rọ kparoma, ọtiọyena, oja ra vwọ riọ na fo kẹ. Ẹkẹvuọvo, ẹro rẹ Jihova vwo ni Hagar fẹnẹre. O ji amakashe rọyen bro ra. Amakashe na vwọ mrẹ, ọ da vwẹ ukẹcha kẹ vwo wene iroro rọyen, ji bruba kẹ. Hagar da rhe mrẹvughe nẹ Jihova mrẹ obo re phia eje, nẹ ọ je nabọ riẹn ẹdia rọyen na fiotọ. Ọmrẹvughe nana da nẹrhẹ Hagar se Jihova “Ọghẹnẹ rọ mrorẹ.”—Se Jẹnẹsis 16:7-13.

9. Diesorọ Jihova vwo dje erorokẹ phia kẹ Hagar?

⁹ Die yen Jihova niso vwẹ oma ri Hagar? Ọ riẹn obo re phia kẹ Hagar jovwore kugbe emu eje ro chirakon rọyen wanre. (Isẹ 15:3) Hagar ohwo rẹ Ijipt rọ dia uwevwin rẹ ohwo ri Hibru. O vwo ọke evo ro vwo ni oma rọyen kerẹ ọrhorha? Urhuru rẹ obuwevwin kugbe orua rọyen siro? Ọ dia ọyen ọvo yen aye rẹ Ebram vwori-i. Vwẹ uvwre ọke evo, eshare re fuevun rọvwọn eya re vrẹ ọvo. Ẹkẹvuọvo, ọyena dia ọhọre ri Jihova vwẹ ẹsosuọ-ọ. (Mat. 19:4-6) O rhe gbe ohwo unu siẹrẹ a da mrẹ ẹghwọ vẹ omaẹriọ vwẹ oka rẹ orọnvwe tiọyena-a. Dede nẹ Jihova rhọnvwephiyọ uruemu rẹ jẹ ọghọemuo ri Hagar na-a, jẹ o muẹro nẹ o vwo ẹruọ rẹ obo re phia kẹ Hagar jovwore, ọtiọyena, o de dje erorokẹ phia kẹ.

10. Mavọ avwanre sa vwọ nabọ riẹn iniọvo avwanre?

¹⁰ Avwanre sa vwẹrokere Jihova womarẹ a vwọ davwẹngba vwo vwo ẹruọ rẹ iniọvo avwanre. Nabọ davwẹngba vwọ riẹn iniọvo wẹn. Wẹ vẹ ayen ta ota kugbe tavwen uyono ke tonphiyọ vẹ ọke rẹ uyono de kuphiyọ nu, wẹ vẹ ayen wiankugbe  vwẹ iruo aghwoghwo na, ọ da dia obo wo se ru, durhie ayen vwọ kẹ ọrekugbe. Wo de ru ọtiọyen, wọ sa rhe mrẹvughe nẹ oma yen vo oniọvo aye wo rorori nẹ ọ guọnọ dia ugbeyan rẹ ihwo efa-a na, oniọvo ọshare wo rorori nẹ ọ vwọ tua efe na vwo ẹwẹn ẹse eruo, yẹrẹ orua ọvo ro kruko cha uyono ọke buebun na chirakon rẹ omukpahen. (Jems 4:12) E jẹ a vwẹ fikirẹ ọyena vwọ dia ihwo “re kare unu phihọ” eta rẹ ihwo efa-a. (1 Tim. 5:13) Ẹkẹvuọvo, ofori avwanre vwọ riẹn iniọvo avwanre vẹ obo re phia kẹ ayen wanre, ọnana cha cha avwanre uko vwọ nabọ vwo ẹruọ rayen.

11. Diesorọ o vwo fo nẹ ekpako nabọ riẹn iniọvo na?

¹¹ Ofori ekpako vwọ nabọ riẹn iniọvo rẹ ayen vwẹrote vẹ obo re phia kẹ ayen wanre. Roro kpahen udje rẹ oniọvo ọvo re se Artur rọ gare kerẹ oniruo okinriariẹ. Ọyen vẹ ọkpako ọfa kọn bru oniọvo aye ọvo ra, kidie ọhọhọre nẹ oma vo oniọvo aye na. Artur da ta: “Avwanre da rhe riẹn nẹ ọshare rọyen ghwuru ikpe evo rẹ ayen vwọ rọvwọn nu. Dede nẹ akpeyeren ghwa lọhọ kẹ-ẹ, o ji yono emetẹ rọyen ivẹ vwo vwo ẹguọnọ ri Jihova. Enẹna, oniọvo na rha mrorẹ te-e, ọ je muọga rẹ omaemuophiyọ rẹ ọkieje. Dede nẹ o hirharoku ebẹnbẹn nana eje, esegbuyota vẹ ẹguọnọ ro vwo kpahen Jihova je nabọ gan. Avwanre da rhe mrẹvughe nẹ o vwo erọnvwọn buebun re se yono vwo nẹ udje rẹ oniọvo na.” (Fil. 2:3) Oniruo okinriariẹ nana vwẹrokere udje ri Jihova. Jihova riẹn igodẹ rọyen vẹ oma ẹlaghọ rayen. (Eyan. 3:7) Ekpako re nabọ riẹn igodẹ na yen sa vwẹ ukẹcha ro fori vwọ kẹ ayen.

12. Die yen oniọvo aye re se Yip Yee mrẹvughe ọke rọ vwọ davwẹngba vwọ riẹn oniọvo aye ọvo vwevunrẹ ukoko rọyen?

¹² Wọ da davwẹngba vwọ riẹn oniọvo rẹ uruemu rọyen ghwe je we te-e, ọkiọvo wo che vwo owenvwe wo vwo dje erorokẹ phia kẹ. Roro kpahen udje ọvo. Yip Yee rọhẹ Asia da ta: “Oniọvo aye ọvo vwẹ ukoko mẹ van ta ota. Ki mi no nẹ ọ riẹn obo re muomaphiyọ ọghọ-ọ. Jẹ, me vẹ ọyen vwọ wiankugbe vwẹ iruo aghwoghwo na, me da rhe riẹn nẹ o ke nene oni rọyen ghoro erin vwẹ eki jovwo. Ọtiọyena kọ ta ota gan rere ineki sa vwọ riẹn obo ro ghoro.” Yip Yee da vwọba: “Me da rhe mrẹvughe nẹ, mi se vwo vwo ẹruọ rẹ iniọvo mẹ, ofori nẹ me riẹn obo re phia kẹ ayen wanre.” Ọ guọnọ ẹgbaẹdavwọn a ke sa nabọ riẹn iniọvo avwanre. Jẹ, wo de nene uchebro ri Baibol na rọ tare nẹ wo  rhie udu wẹn phiyọ, kọyen wọ vwẹrokere Jihova ro vwo ẹguọnọ rẹ “ihwo . . . ejobi.”—1 Tim. 2:3,4; 2 Kọr. 6:11-13.

13. Kirobo re si phiyọ Jẹnẹsis 19:15, 16, die yen emekashe na ruru ọke rẹ Lọt vwo gbe eghẹrẹ, diesorọ?

¹³ Vwẹ ọke ro me vwo fo nẹ Lọt nene odjekẹ ri Jihova vwẹ akpeyeren rọyen, o de gbe eghẹrẹ. Emekashe ivẹ bruro rhe, ayen da vuẹ nẹ ọ reyọ orua rọyen nẹ orere ri Sodọm. Diesorọ? Emekashe na da: “Avwanre cha ghwọrọ etinẹ na.” (Jẹn. 19:12, 13) Vwẹ urhiọke rẹ ẹdẹ rivẹ, Lọt vẹ orua rọyen jehẹ evunrẹ uwevwin. Emekashe na da rhoma vwẹ orhọ-esio kẹ. Ẹkẹvuọvo, “ko gbe eghẹrẹ.” Avwanre se roro nẹ Lọt davwerhọ rẹ obo ri Jihova vuẹ rẹ-ẹ yẹrẹ o nyẹme-e. Ẹkẹvuọvo, Jihova je davwẹngba ro vwo sivwon. Kidie nẹ Jihova “nẹ aruẹdọ rọye,” emekashe na da yọnrọn obọ rọyen vẹ obọ rẹ ihwo rẹ orua rọyen, ji kpono ayen nẹ evunrẹ orere na.—Se Jẹnẹsis 19:15, 16.

14. Iroro vọ yen sa suọ rẹ Jihova vwo dje erorokẹ phia kẹ Lọt?

¹⁴ Ọ sa dianẹ Jihova dje erorokẹ phia kẹ Lọt fikirẹ iroro evo. Ọkiọvo, oshọ rẹ ihwo re dia otafe rẹ orere na yen nẹrhẹ Lọt gbe eghẹrẹ. Imuoshọ efa je herọ. Ọhọhọre nẹ Lọt riẹn kpahen ivie ivẹ ri shephiyọ egọdọ ri mu avwrogbo vwẹ iyara rọ kẹrẹ ayen. (Jẹn. 14:8-12) Kerẹ ọgbuyovwin rẹ orua, o muẹro nẹ Lọt roro kpahen orua rọyen. Vwọba, Lọt ọdafe, kọyen ọ sa dianẹ o vwo omamọ rẹ uwevwin vwẹ orere ri Sodọm. (Jẹn. 13:5, 6) Vwọrẹ uyota, o vwo ọvuọvo usun rẹ iroro nana rọ cha nẹrhẹ e bru kẹ Lọt nẹ obo ro ruru na shephiyọ-ọ. Ẹkẹvuọvo, Jihova tẹnrovi oborẹ Lọt ruru-u, ukperẹ ọtiọyen, o niro kerẹ “ọvwata.”—2 Pita 2:7, 8.

15. Ukperẹ a vwọ vwẹ ohwo vwo guẹdjọ fikirẹ uruemu rọyen, die yen fori nẹ e ru?

¹⁵ Ukperẹ avwanre vwo gun ohwo ọfa ẹdjọ fikirẹ uruemu rọyen, e jẹ a davwẹngba vwo vwo ẹruọ rẹ ohwo na. Oniọvo aye ọvo re se Veronica vwẹ Europe davwẹngba ro vwo ru ọtiọyen. Ọ tare  nẹ, “Ọkieje yen ọ vwọ họhọ nẹ oniọvo aye ọvo muomaphiyọ, ko siomanẹ ihwo. Ọkiọvo, oshọ mu vwe me vwọ ta ota kẹ. Ẹkẹvuọvo, mi de roro, ‘ọ da dianẹ omẹvwẹ yehẹ ẹdia rọyen na, me cha guọnọ nẹ ohwo dia ugbeyan mẹ.’ Mi de brorhiẹn me vwọ nọ obo ri ruo. O de rhievun kẹ vwẹ! Enẹna, me rhe riẹn emu buebun kpahọn re.”

16. Diesorọ a vwọ nẹrhovwo nẹ Ọghẹnẹ kẹ ohwo uruemu rẹ erorokẹ?

¹⁶ Jihova ọvo yen ohwo ro vwo ẹruọ avwanre gbagba. (Isẹ 15:11) Ọtiọyena, nẹrhovwo rhe nẹ ọ cha wẹ uko vwo ni ihwo efa kirobo ro ni ayen, je riẹn obo wo se vwo dje erorokẹ phia kẹ ayen. Ẹrhovwo cha oniọvo aye re se Anzhela uko vwọ nabọ dje erorokẹ phia. Ọ pha bẹnbẹn re vwo nene oniọvo aye ọvo vwẹ ukoko rọyen yerinkugbe. Anzhela da ta: “Ọ lọhọre me vwọ reyọ oniọvo aye na vwo guẹdjọ, je kẹnoma kẹ. Ẹkẹvuọvo me da nẹrhovwo rhe Jihova nẹ ọ cha vwẹ uko vwo vwo ẹruọ rẹ oniọvo na.” Jihova kpahenphiyọ ẹrhovwo rẹ Anzhela na? Ọ da ta kpobarophiyọ: “Avwanre de kpo aghwoghwo, je ghwọrọ inọke buebun vwọ ta ota kugbe ọke rẹ avwanre vwo kuphiyọ nu. Me da nabọ kerhọ kẹ ọke rọ vwọ ta ota. Enẹna, ẹguọnọ mi vwo kpahọn rhe ganphiyọ, mi ji brorhiẹn me vwọ vwẹ ukẹcha kẹ.”

17. Die yen ofori nẹ e brorhiẹn re vwo ru?

¹⁷ Wo che se dje erorokẹ phia kẹ iniọvo evo yanjẹ efa vwo-o. Ayen eje hirharokuẹ ebẹnbẹn kerẹ Jona, Ilaija, Hagar, kugbe Lọt. Vwẹ ẹdia evo, ayen ọvo yen so ebẹnbẹn rẹ ayen nene muabọ na. Jẹ a vwọ ta uyota, o ji vwo ọkievo rẹ avwanre ọvo je vwọ so ebẹnbẹn kẹ oma rẹ avwanre re. Kọyen ọyena emu aghwanre rẹ Jihova vwọ vuẹ avwanre nẹ a re ehrọre yẹrẹ dje erorokẹ phia kẹ ohwohwo. (1 Pita 3:8) Avwanre da kerhọ ri Jihova, jẹ e toroba oyerinkugbe rẹ orua roghẹresan rẹ akpọeje na. Ọtiọyena, avwanre de nene ohwohwo yerẹn, e jẹ e brorhiẹn ra vwọ kerhọ, vwo ẹruọ, ji dje erorokẹ phia.