Skip to content

Skip to table of contents

DILONGI 16

Yuwa, Zaba Buboti, ayi Monisa Kiadi kuidi Zikhomba

Yuwa, Zaba Buboti, ayi Monisa Kiadi kuidi Zikhomba

Bikanu fundisa batu mu bizizi biawu, vayi lufundisa mu lufundusu lusonga.’YOANE 7:24.

NKUNGA 101 Tusala mu Kithuadi na Zikhomba

MAMBU TUANLONGUKA *

1. Kiedika mbi Kibibila kitulonga mu matedi Yave?

NGIE wulenda kuangalala ba kukuzengila nkanu mu kibila ki nkanda nyitu’aku, kizizi kiaku, ntel’aku voti tsi wubutukila? Bukiedika ti ndamba. Vayi mayangi beni kuzaba ti Yave kavanganga ko mawu! Nandi kasi ko buka befu batu tumfundisanga mutu mu kutadila kizizi, vayi nandi wuntadilanga madi mu ntima. Mawu mamonika mu thangu Yave kakamba Samueli kasola wumueka mu bana ba Isai muingi kaba ntinu. Bo Samueli katala bana ba Isai, nandi kasa batadila ko mu phila Yave kaba kuba tadilanga. Dedi mu thangu kamona Eliabi, muana wutheti wu Isai, Samueli wuyindula: ‘Bukiedika, awuwu nandi Yave kabe sola.’ Ḿba nandi katubila mawu, kibila Eliabi wuba zinyitu buka ntinu. “Vayi Yave wukamba Samueli: ‘Bika kutala kizizi ayi ntel’andi, bila minu yisansola ko.’” Mbi mawu matulonga? Tulenda longuka dilongi mu mambu Yave kabue kamba Samueli ti: “Mutu wuntalanga kizizi, vayi Yave wuntalanga madi mu ntima.”—1 Samueli 16:1, 6, 7.

2. Dedi bo tube muena mu Yoane 7:24, kibila mbi tulendi fundisila ko mutu mu kutadila to kizizi? Vana kifuani.

2 Bo tuidi batu ba masumu, buawu tuididi kifu ki kufundisa bankaka mu kizizi. (Tanga Yoane 7:24.) Vayi tuisi ko bu kuzabila buboti mutu mu kutala to bo kadidi va mbata. Tulenda fuanikisa mawu buka mfelimi. Kheti nandi wulonguka beni ayi weka mimvu miwombo mu kisalu kiandi, kalendi bakula ko kimbevu kidi mu mutu mu kuntala to va mbata. Vayi nandi kafueti kuwa buboti mbevu, kumvana biuvu muingi kasudikisa buidi kammuena ayi boti kuba, nandi kalenda dinda muingi bambotula chapa voti foto yimmonisa buididi binama mu khati nyitu. Ayi mfelimi na manga kuvanga mawu, phasi muingi kabakula kimbevu ayi kalenda sonikina mutu bilongo bikhambu fuana. Bobuawu mvandi, befu manga kuzaba bumboti zikhomba zitu, tulenda kuba fundisa mu phila yimbi. Bukiedika ti befu tulendi nunga ko kubakula madi mu mintima miawu buka Yave, vayi befu kuvanga mangolo mu kulandakana kifuani ki Yave, tulenda nunga. Buidi tulenda vangila mawu?

3. Buidi Yave kankiebilanga bisadi biandi, ayi buidi dilongi adidi dinkuiza tusadisila?

3 Buidi Yave kankiebilanga bisadi biandi? Nandi wuba kuwanga. Mvandi wuntadilanga mambu bamviokila ayi wuba monanga kiadi. Mu dilongi adidi tuemmona buidi Yave kavangila ayi kamonisina mawu kuidi bisadi biandi Yona, Elia, Angali ayi Loti. Ayi binongu beni, binkuiza tumonisa ziphila mbi tulenda landikinina kifuani ki Yave mu kithuadi kitu na zikhomba.

YUWA BUBOTI

4. Kibila mbi tulenda fundisila Yona mu phila yimbi?

4 Mu phil’itu yi kumuena, tulenda tuba ti Yona kasa ba ko mutu wu lufiatu voti wukhambu ba wukuikama. Kibila nandi wutambula kiyeku kuidi naveka Yave muingi kenda kasamuna tsangu yi lufundusu ku divula di Ninive. Vayi nandi kasa tumukina ko Yave ayi wumaka mu dikumbi diba kuenda khonzo yinkaka muingi ‘kutina Yave.’ (Yona 1:1-3) Boti ngiewu, khanu wubue vana luaku lunkaka kuidi Yona? Ḿba ndamba. Vayi mawu Yave kavanga.—Yona 3:1, 2.

5. Mbi matangu madi mu Yona 2:1, 2, 9 matulonga mu matedi mbikudi Yona?

5 Mu nsambu nandi kavanga, nandi wumonisa kimutu kiandi kikiedika. (Tanga Yona 2:1, 2, 9.) Nsambu awowo, widi wumueka mu minsambu miwombo nandi kavanga kuidi Yave. Wawu wummonisa ti nandi kasa ba ko to mutu wutina kiyeku. Bikuma katuba mu nsambu beni, bimmonisa ti nandi wuba kukikululanga, mutu wuba vutulanga matondo ayi wuba wukubama mu kutumukina Nzambi. Diawu Yave kakhambu tsikikila mayindu mu nzimbala kavanga. Vayi nandi wutambudila minsambu miandi ayi wumbika katatamana kuba mbikudi!

Befu kutomba theti kuzaba mambu zikhomba zitu bamviokila, buna tunkuiza nunga kubavisa. (Tala lutangu 6) *

6. Kibila mbi didi diambu dinkinza kuvanga mangolo muingi kukuwa buboti?

6 Tufueti kukikulula ayi kuba mvibudulu muingi kukuwa buboti bankaka. Tuidi bibila bitatu tufueti vangila mangolo mu mawu. Kitheti, kukuwa buboti kuala tusadisa tubika fika yindudila mutu wunkaka mu phila yikhambu fuana. Kimuadi, kukuwa buboti kulenda kutu sadisa kuvisa buboti mabanza ayi makani ma mutu wunkaka. Ayi kintatu, befu kukuwa buboti tulenda sadisa mutu beni kabuela kukizaba naveka. Kibila zikhumbu zinkaka bo tunzabikisa mabanza mitu kuidi bankaka, buawu tunnunginanga kuvisa kimutu kitu kikiedika. (Zingana 20:5) Nkulutu wumueka wu kimvuka ku Asia wutuba: “Minu yimana vanga nzimbala yi kukoluka ava kukuwa. Kilumbu kinkaka minu yikamba khomba mueka wunkieto ti, nandi kafueti vananga mimvutu mimboti mu zikhutukunu. Bo buviokila thangu, yibakula ti nandi kasa zaba ko kutanga buboti, ayi vaba tombuluanga nandi kuvanga mangolo mawombo muingi kavana mvutu mu lukutukunu.” Diawu nkinza beni bakulutu ba kimvuka kubanga kifu ki kukuwa buboti ava kuvana dilongi kuidi khomba!—Zingana 18:13.

7. Mbi wulenda longuka mu phila Yave kasadisila Elia?

7 Zikhomba zinkaka mu kibila ki kikhulu kiawu voti ndionzukulu’awu, bammonanga phasi kuzabikisa mabanza mawu kuidi bankaka. Vayi mbi tulenda vanga muingi bawu ba tuzibudila mintima miawu? Ngie wuntebuka moyo phila Yave kasadisila Elia mu thangu kaba tina Isabeli nkieto wu ntinu? Vavioka bilumbu biwombo muingi nandi kanunga kukamba mabanza mandi kuidi Tat’andi yi diyilu. Yave wuyuwa buboti mabanza mandi. Bosi nandi wunkindisa ayi wumvana kiyeku kinkinza muingi kavanga. (1 Mintinu 19:1-18) Bobuawu mvandi, valenda tombulu thangu muingi khomba kanunga kutu kamba mabanza mandi ma tsi ntima. Ayi na kutu zabikisa mabanza mandi, buawu tulenda zabila phila kadi mu kumuena. Befu kuba mvibudulu buka Yave, zikhomba bala luta kutu fiatila. Ayi mu thangu bawu ba tuzabikisa mabanza mawu, tufueti kuvuena sui muingi kuba kuwa buboti.

ZABA BUBOTI ZIKHOMBA

8. Dedi bo tuma muena mu Ngenesi 16:7-13, buidi Yave kasadisila Angali?

8 Angali wuba kisadi ki Salai, vayi kuntuala nandi wuyiza ba nkazi wu Abalami. Bo nandi kaba buemba, nandi wutona kudienga Salai kibila kasa ba ko muana. Bawu baba sombulanga thangu zioso diawu Salai kakukila Angali kenda kuandi ayi muan’andi. (Ngenesi 16:4-6) Mu phil’itu yi kumuena, tulenda tuba ti bufueni mu mambu kaba viokila mu kibila ki mavanga mandi mambi. Vayi Yave wuntadila mu phila yinkaka. Diawu nandi kafidila mbasi muingi kasadisa Angali ayi kansakumuna. Angali wumona phila yimboti Yave kaba kunkiebila diawu nandi kantedila, ‘Nzambi wummonanga’ voti ‘wunani wukumbonanga.’—Tanga Ngenesi 16:7-13.

9. Kibila mbi Yave kakiebila buboti Angali?

9 Kibila mbi Yave kaba tadilanga Angali mu phila ayoyi? Kibila Yave wuzaba mambu kaviokila mu luzingu. (Zingana 15:3) Angali wuba muisi Ngipiti wuba kalanga na dikanda di basi Ebeleo. Diawu zikhumbu ziwombo ḿba nandi waba banga mu kiunda mu kuzingila kinanu ki dikanda ayi tsi kabutukila. Diambu dinkaka diba kuntulanga kiunda, ḿba mu kukuela dibakala wuba nkazi wunkaka. Kibila mu thangu yikhulu, bisadi biwombo bikuikama bi Yave baba bakazi bawombo, vayi mawu masa ba ko makani ma Yave tona vana thononu. (Matai 19:4-6) Diawu zikhumbu ziwombo mambu ma kiphala, kiunda ayi kimbeni maba monikinanga beni. Bukiedika ti Yave kasa kuangalala ko mu mambu Angali kaba vangilanga Salai. Vayi kheti buawu, Yave wunkieba buboti kibila wuzaba mambu kaba viokila ayi mabanza mandi.

Tomba kuzaba buboti zikhomba ziaku (Tala lutangu 10-12) *

10. Buidi tulenda zabila buboti zikhomba zitu?

10 Buidi tulenda landikinina kifuani ki Yave? Mu kuvanga mangolo muingi kuzaba buboti zikhomba zitu. Phila tulenda vangila mawu yidi mu kusolula yawu va thononu ayi kutsuka lukutukunu, mu kusala yawu mu kisalu ki kusamuna, ayi boti kuba, kuba tumisa muingi kudia yawu va kimueka. Bo wumvanga mawu, ḿba wulenda kuituka mu kuzaba ti khomba yinkieto ngie wunyindulanga ti kakipanga ko batu, nandi zitsonyi kammonanga bo kadi va khatitsika batu; khomba wunani ngie wumbazilanga ti nzodi zimbongo, vayi nandi wuntianga kuyamba ayi kusadisa bankaka; voti dikanda dikhambu tukanga mu thangu yifuana mu zikhutukunu, badi mu kuba tula nkaku muingi babika kusadila Yave. (Yobi 6:29) Bukiedika ti tulendi ‘kota ko mu mambu mangana.’ (1 Timoteo 5:13) Vayi, buboti kuzaba mua nkadu matedi luzingu lu zikhomba zitu ayi mambu bamviokila.

11. Kibila mbi bakulutu ba kimvuka bafueti zabila buboti zikhomba?

11 Bakulutu ba kimvuka, bawu bafueti luta zaba buboti zikhomba bawu bankieba mu kimvuka. Tala kifuani ki khomba Artur, wuba nkengididi wu bimvuka. Nandi ayi nkulutu wunkaka wu kimvuka mu thangu bayenda kue tala khomba mueka yinkieto wukhambu kolukanga beni, nandi wutuba. “Befu tubakula ti nandi kasa zinga ko bilumbu biwombo na nnuni’andi bo bakuela, mvandi kasiala bue mona ko buboti ayi wumana bela kimbevo ki kubanga kiunda kingolo. Vayi kheti mu mambu amomo, nandi wununga kukonzula naveka bana buadi ba bakieto ayi bawu badi mu kusadila Yave mu kifuza”. Khomb’itu Artur wubue tuba: “Befu tubakula ti mawombo tufueti longuka mu kifuani ki khomba beni yinkieto, kibila kheti mu mambu moso amomo maphasi; luzolo ayi kiminu kiandi mu Yave kidi kikinda.” (Filipi 2:3) Bukiedika, nkengididi awowo wu bimvuka wulandakana buboti kifuani ki Yave mu kuzaba buboti mameme mandi ayi mambu maphasi bamviokila. (Esodu 3:7) Bakulutu ba kimvuka ba kuzaba buboti zikhomba, balenda baka mvandi luaku lu kuba sadisa mu phila yifueni.

12. Mambu mbi khomba Yip Yee kaba monanga fiti, ayi mbi binsadisa kubalula phila kaba yindudilanga?

12 Zikhumbu zinkaka, ḿba vadi khomba mu kimvuka wuku tulanga beni zifiti. Vayi ngie kuvanga mangolo muingi kunzaba, ngie wulenda visa buboti mbi bi kumvanganga kuvanga mawu. Mona kifuani ki yaya Yip Yee, wukala ku Ásia. Nandi wutuba: “Khomba mueka yinkieto mu kimvuka, widi kifu ki kutenduka bo kankoluka. Minu yaba yindulanga ti nandi kasi ko lukinzu. Vayi kilumbu kimueka yisala yandi mu kisalu ki kusamuna, nandi wukhamba ti waba sadisanga matata mandi kupayisa zifu. Vaba tombuluanga nandi kutenduka muingi batu bayuwa. Minu yilonguka ti, muingi yivisa zikhomba ziama, yifueti kuba zaba buboti. “ Bukiedika ti vantombuluanga mangolo muingi kuvanga mawu. Vayi befu kulandakana dilongi didi mu Kibibila ditedi ‘kuzibula mintima mitu’, befu tunkuiza landakana kifuani ki Yave, wunzolanga “batu boso.”—1 Timoteo 2:3, 4; 2 Kolinto 6:11-13.

MONISA KIADI KUIDI ZIKHOMBA MU KUBA SADISA

13. Dedi bummonisina Ngenesi 19:15, 16, mbi zimbasi bavanga bo bamona ti Loti ayi dikanda diandi baba kadila ngolo kisina?

13 Vaba thangu mu luzingu lu Loti nandi kakhambu fika tumukina zithuadusulu Yave kamvana. Zimbasi wadi bayenda kuetala dikanda diandi ayi bankamba kabotuka mu thinu ku divula di Sodoma. Kibila mbi bankambila mawu? Zimbasi beni bankamba: ‘Tunkuiza bunga divula adidi.’ (Ngenesi 19:12, 13) Mu kilumbu kilanda va meni, zimbasi babue lubula Loti ayi dikanda diandi muingi babotuka va kibuangu beni. Vayi bawu basa fika vanga ko mawu. Mu mbuen’itu tulenda fundisa Loti buka mutu widi ntu ngolo. Vayi Yave kasa kuntadila mu phila ayoyi, Nandi wummonisa kiadi, diawu zimbasi nandi kafila batitikila Loti ayi dikanda diandi mu koko ayi baba nata ku nganda divula beni.—Tanga Ngenesi 19:15, 16.

14. Kibila mbi Yave kamonisina Loti kiadi?

14 Bakana ko mu phamba Yave kamonisina Loti kiadi. Loti, ḿba boma kaba mona kubasika ku nganda na dikanda diandi mu kibila ki bankua mambi. Loti mvandi ḿba wuba boma kudoduka mu mabulu maba mafikama baba sikilanga tuphandu. Ayi nandi wuyuwa ti mintinu miodi badoduka ayi bafuila muawu. (Ngenesi 14:8-12) Mu kuba nnuni ayi tata, ḿba Loti waba kuazuka beni muingi kukieba dikanda diandi. Nandi mvandi wuba busina ayi wuba nzo yimboti ku divula di Sodoma. (Ngenesi 13:5, 6) Tuzebi ti biabioso abiobio bisa ba ko bibila bimboti muingi kabika tumukina Yave mu thinu. Ayi Yave kasa tsikika ko thalu mu nzimbala ayoyi Loti kavanga vayi nandi wuntadila banga ‘mutu wusonga.’—2 Petelo 2:7, 8.

Befu kukuwa mu mvibudulu, tulenda bakula ziphila zi kusadisila zikhomba zitu. (Tala lutangu 15-16) *

15. Mbi tufueti vanga theti ava kufundisa mambu mutu wunkaka kamvanga?

15 Tufueti tombanga theti kuvisa mabanza ma mutu ava kumfundisa mu mambu kamvanga. Mawu khomba mueka bantedilanga Verónica, wukala ku Europa kavanga. Nandi wutuba: “Khomba mueka yinkieto waba monikinanga banga ti kasi ko mayanga ayi waba tatukanga bankaka. Khumbu zinkaka yaba monanga boma kumvana mbote. Vayi minu yiyindula: ‘Boti minu yidi mu kuviokila mu mambu kamviokila, khanu yidi mu kutomba lusalusu lu bakundi.’ Bo yibaka makani ma kumvana mbote ayi kutomba kuzaba boti nandi wuba wukinda, nandi wuzibula ntim’andi ayi wukhamba mambu kaba viokila! Diawu bubu, yimana kuntadila mu phila yifuana.”

16. Mbi tufueti vanga muingi tutadila bankaka mu phila yifuana? Vana kifuani.

16 Yave nandi to mutu wutu zebi buboti. (Zingana 15:11) Diawu dinda lusadusu luandi muingi ka kusadisa wutadila bankaka mu phila nandi kaba tadilanga. Ayi dinda muingi ka kusadisa wuzaba kumonisa kiadi kuidi bankaka. Nsambu wusadisa yaya Angela kutadila bankaka mu phila yimboti. Mu kimvuka kiawu, vaba khomba yimueka yinkieto wukhambu ba beni yandi kithuadi. Yaya Angela wutuba: “Zikhumbu zinkaka yaba yindulanga kutubila khomba beni bubi muingi kabika bue yolukanga yama. Vayi minu yisambila kuidi Yave ayi yidinda katsadisa muingi yitadila khomb’ami mu phila yimboti.” Bukiedika ti Yave wutambudila nsambu’andi? Ngete, kibila naveka wutuba: “Befu tubasika mu kisalu ki kusamuna, bosi tuyoluka bilokula biwombo. Minu yivuena sui muingi kukuwa mabanza mandi, ayi bubu minu yinluta kunzolanga ayi yidi makani ma kubuela kunsadisa.”

17. Makani mbi fueti ba tona bubu nate kuntuala?

17 Bika kusobulanga zikhomba fueni monisa kiadi ayi bo bakhambu fuana. Kheti khomba beni naveka betuadisa mambu ma kumvanga kutatumuka—dedi bo tube muena mu kifuani ki Yona, Elia, Angali ayi Loti, buboti beni kunsadisa. Kibila ngie mvaku wumana viokila mambu ma phasi voti kuntuala wulenda viokila mu mambu mala kuvanga wutomba lusalusu lu bankaka. Diawu Yave katu kambila befu mvitu tumonisa kiadi mu kusadisa bankaka, mu kuyindula buka ti befu tuidi mu kuviokila mu mawu. (1 Petelo 3:8) Befu kutumukina Yave, tuidi mu kusadisa kubuela kithuadi ki kikhomba mu nza yimvimba kheti mu kuba luviakunu mu mambu mankaka. Diawu, boti khomba mu kimvuka wukhambulu yaku kithuadi kimboti, bika fika kunsekila buezi, vayi tomba theti kunkuwa, kunzaba buboti ayi monisa kiadi mu kunsadisa.

NKUNGA 87 Zikhutukunu zi Tukindisanga

^ Lut. 5 Bo tuidi batu ba masumu, tufika fundisanga batu mu kutadila kizizi ayi mambu bamvanga. Vayi, Yave “wuntalanga madi mu ntima.” (1 Samueli 16:7) Dilongi adidi dinkuiza monisa buidi Yave kamonisina luzolo mu phila kasadisila Yona, Elia, Angali, ayi Loti. Mvandi tunkuiza mona buidi tulenda landikinina kifuani ki Yave mu phila tunkiebilanga zikhomba zitu.

^ Lut. 52 MAMBU MADI MU ZIFIKULA: Khomba mueka wummona fiti mu kibila ki khomba wukhambu vitila mu thangu lukutukunu luntoninanga. Vayi wuyiza bakula ti mutu wubundizi mu dikalu di khomba beni, diawu kakhambu vitila mu thangu yifuana.

^ Lut. 54 MAMBU MADI MU ZIFIKULA: Nkulutu wu kimvuka wuyindula ti khomba mueka yinkieto banga ti kasi ko mayangi. Kuntuala nandi wubakula ti khomba beni zitsonyi kammonanga bo kadi va khati batu kakhambu zaba buboti.

^ Lut. 56 MAMBU MADI MU ZIFIKULA: Khomba yimueka yinkieto wuntomba kuvanga kikundi na khomba yinkaka mu kimvuka. Va thonono, nandi wuyindula ti khomba beni kasi ko wuyangalala ayi kavuanga ko bankaka nkinza. Vayi nandi wubalula mayindu mandi bo kantumisa ku nzo’andi muingi kaviokisa yandi thangu.