1. Mehˇ nmˇ Laˇseuˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ deuˬ, Jaˇliꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ poˆ tseˇ˗euˬ nga? Poˆ tseˇ jeˬ teu aˬ jeˬ miˇ neh muiˬ˗eu nga?

 Dzeuˇ laꞈ˗euˬ 100 kʼoꞈ dzehˬ ni˗ahˇ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ aˇ muˇ muˇ zaˬ tiˬ muˇ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Laˇseuˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ deuˬ, tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ ja sawˇ dahˬ beh laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, ka kʼoꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, maˇ diˇ naˇ aˬ joˆ˗ehˇ ehˇ taˬ˗euˬ nga lehˇ siˬ nya mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ poˆ tseˇ jeˬ poˆ tseˇ kawˆ naˇ teu naˆ naˆ˗ehˇ shaˬ˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ gʼaˬ naˇ bi naˇ haˬ˗awˇ, yawˬ gʼaˬ na luꞈ gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu Jaˇliꞈ aˇ deuˆ yawˬ deuˆ na luꞈ˗ahˇ poˆ˗awˇ, dawˬ kʼoꞈ za ngeh aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ boꞈ taˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ caw ba˗eu miˇ neh, nui ma dawˇ coe ni gʼeh˗eu Ka li zaˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ heu deuˬ, nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ poeˬ baw dui dui˗eu ya dzaw dahˬ beh˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ deuˬ˗ahˇ poˆ mawˇ˗euˬ meh.

2. Aˬ dui˗ahˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh gʼoˆ shaw bahˬ laˇ nya˗eu nga?

² Teu gaˇ neh tiˬ kʼehˬ naˇ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ heu muˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw˗eu heu naˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dzaw dahˬ ya beh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ gʼoˆ shaw˗eu nehˬ˗ehˇ maˬ duˇ leˇ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh toˆ˗ehˇ pyeuꞈ nga? Tiˬ jeˬ naˇ, aˬ dui Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw˗eu gʼaˇ duˬ, maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ teu nymˬ˗mˇ ya pyeuꞈ laˇ luꞈ˗eu maˬ ngeuˇ naˇ, ya bi pyeuꞈ laˇ dzeuˇ˗eu miˇ neh meh. Dzaˇ˗i tiˬ jeˬ naˇ, maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw tsaˬ˗eu gʼaˇ duˬ, ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ teu aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ keuˆ mawꞈ nga lehˇ, gaˇ kawˆ kawˆ lah ni˗ahˇ ya haw˗eu meh. Aˬ dui tiˬ tsahˇ na tehꞈ˗ehˇ haw˗awˇ yawˬ tsahˇ yawˬ˗ahˇ maˬ haw naˇ, Yawˇlaˆ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw bahˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, gʼoˆ shaw bahˬ laˇ nya˗eu meh. Nymˬ˗mˇ aˬ dui maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh ya gʼoˆ shaw paˇ nga lehˇ haw ma.

3-4. Aˬ dui Yawˇlaˆ 2:7-9 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼoˆ shaw haw˗euˬ nga?

³ Yawˇlaˆ 2:7-9-ahˇ gui. Yawˇlaˆ Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ laˆ cawˆ˗eu, nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ˗ahˇ neh pyeuꞈ laˇ˗eu shaˬ zahˬ guˆ gaˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ jeˬ hu paw neh ehˇ hu taˬ˗euˬ meh. Nyehˇ bahˇ teu deuˬ˗euˬ  seuˬ aˇ laˬ jaˬ shiˇ˗euˬ juiˇ loꞈ˗ehˇ taˆ dui dui˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ mehˬ shi kʼaˇ jaˆ tsoeˬ˗eu jeˬ˗ahˇ dzaˬ jiˇ˗eu meh. (Yawˇlaˆ 1:4, 6) Aˬ dui maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu naˇ, nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ loꞈ˗ehˇ aˬ jeˬ laˆ tsoeˬ laˇ kʼawꞈ, tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ nga lehˇ gʼawˬ mya kʼoꞈ gʼoˆ shaw laꞈ˗euˬ ma. Aˬ dui heu loꞈ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ˗eu heu naˇ “miˇ kʼahˬ” maˬ ngeuˇ naˇ, zahˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ laˆ cawˆ˗eu meh lehˇ gʼoˆ shaw˗euˬ ma. b

⁴ Aˬ dui Yawˇlaˆ 2:7-9-ahˇ tehꞈ˗ehˇ gui naˇ, toꞈ˗ehˇ gʼoˆ shaw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu˗euˬ gaˇ kawˆ kawˆ lah ni˗ahˇ haw ngeh, aˬ dui heu kawˆ˗ahˇ ya gʼoˆ shaw paˇ nga lehˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh ya gʼoˆ shaw paˇ˗eu gaˇ kawˆ oeˬ kawˆ˗ahˇ haw ma.

5-6. (a) Aˬ dui Yawˇlaˆ 2:20-ahˇ gui ngeh, aˬ jeˬ naˇ haˬ paˬ˗ehˇ tsaˬ laˇ˗eu nga? (b) Aˬ dui Yawˇlaˆ 2:25-ahˇ gui ngeh, aˬ jeˬ naˇ haˬ paˬ˗ehˇ tsaˬ laˇ˗eu nga?

⁵ Dahˬ beh˗eu kawˆ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ˗ahˇ neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ shaˬ zahˬ guˆ gaˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ haw ma. Aˬ yawꞈ “Kʼoeˇ taˆ paw neh zaꞈ ka le˗euˬ, nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ ngaˇ teh byoˆ” ma lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Yawˇlaˆ 2:20) Nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ heu deuˬ, Yeˬsuˇ neh tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗awˇ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗iˇ lehˇ ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ pyeuꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh paˇ teh byoˆ˗eu? (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 33:7-9; Maꞈtehˬ 28:19, 20) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ muiˇ˗eu tiˬ jeˬ paˬ, maˬ ngeuˇ naˇ tiˬ gʼaˬ paˬ˗ahˇ teh byoˆ˗eu lehˇ maˬ ngeuˇ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ maˬ teh byoˆ˗eu yaw duˬ baw meh.

⁶ Nyiˬ kawˆ aˬ yawꞈ kawˆ naˇ, Yawˇlaˆ 2:25-ahˇ haw ma. Teu gaˇ Yeˬhawˇbaˬ “Nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ doˆ le ngeh kʼoꞈ, kʼaˇ dzaˬ cawˆ˗euˬ jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ, naw maꞈ˗ahˇ ngaˇ tsoeˬ kʼoꞈ nehˬ ma. Nyehˇ bahˇ guiˇ maꞈ naw maꞈ jawˇ gaˇ pyehˬ leꞈ˗euˬ yaw sahˇ gʼaˬ ngaˇ ma” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ neh laˆ cawˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ “tsoeˬ kʼoꞈ nehˬ ma” lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ gaˇ haw sheˇ. Nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu dawˬ teu aˬ cawˬ˗ahˇ laˆ cawˆ gaˇ duˇ˗eu maˬ ngeuˇ nga loˇ? Maˇ diˇ naˇ guiˬ lahˬ dawˬ teu naˇ, tsawˇ haˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ caw ba˗awˇ, yaw haiˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 33:8, 19) Teu miˇ neh heu naˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ muiˬ˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ nga loˇ!

7. Yawˇlaˆ 2:28, 29-ahˇ “aˬ kaˇ keuˆ laˇ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ” lehˇ ehˇ˗eu teu, aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ bi siˬ laꞈ˗eu nga?

⁷ Yawˇlaˆ 2:28, 29-ahˇ gui. Smˬ kawˆ aˬ yawꞈ kawˆ naˇ, maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu˗euˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ aˇ yamˬ aˇ law nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ ‘Aˬ kaˇ keuˆ laˇ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ, ngaˬ˗euˬ yaw sahˇ shehˆ daˆ nehˬ’ ma lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ gaˇ haw sheˇ. Heu gaˇ haw ngeh, nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ gaˇ mˇ gʼaˬ˗euˬ kʼoeˇ sawˇ miˇ tsa hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ yaw sahˇ biꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ pyeuꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh tsaꞈ gaˬ gʼaˬ˗euˬ kʼoeˇ sawˇ miˇ tsa hawˇ˗eu muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ biꞈ˗eu? Maˇ diˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ maˬ caw ba law nmˇ˗aˬ, laˆ tsoeˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu laˆ naˬ˗eu jeˬ teu naˆ naˆ˗ehˇ jaˆ gaˇ teu myaˆ kʼoꞈ teu myaˆ kʼoꞈ˗ehˇ maˬ tsaꞈ gaˬ nya˗a.

8. Pah mehˬ˗eu 9:1-11-ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ heu naˇ, aˬ geu deuˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? (Sahˬ boꞈ baˆ kʼoˆ˗euˬ aˇ baˇ˗ahˇ haw.)

⁸ Pah mehˬ˗eu 9:1-11-ahˇ gui. Nymˬ˗mˇ aˬ dui gaˇ kawˆ oeˬ kawˆ aˬ yawꞈ kawˆ˗ahˇ haw ma. Gaˇ hu aˬ dui Yawˇlaˆ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ baˬ da neh keuˆ le˗eu shaˬ zahˬ guˆ gaˆ heu naˇ, aˬ dui˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ ehˇ mawꞈ nga lehˇ teu jeˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw˗euˬ teu naˇ, Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ˗ahˇ jiˇ teu gaˇ duˇ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ ahˇ˗eu miˇ neh meh. Ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ teu laꞈ kʼoeˇ nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ teu deuˬ, tsawˇ haˬ˗euˬ myaˆ pyawˬ˗ahˇ duˇ˗awˇ, “aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ uˬ duˬ˗aˬ, shuiˇ  neh jahˇ taˬ˗euˬ uˬ kʼoˆ kʼoˆ luꞈ gaˇ duˇ”˗eu meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Pah mehˬ˗eu 9:7) Aˬ yawꞈ maꞈ “naˇ kʼawˇ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ jmˬ maˬ diˬ taˬ˗euˬ tsawˇ haˬ [Miˬyehˇ˗ahˇ muiˇ˗eu] deuˬ˗ahˇ” ba la ngaˬ siˬ kʼehˬ˗eu meh. Nyehˇ bahˇ kʼawꞈ ba la ngaˬ siˬ ehˇ gʼaˬ ni dehꞈ nya˗eu tehꞈ meh. (Pah mehˬ˗eu 9:4, 5) Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu hmˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ gaˇ duˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ haiˬ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu gaˇ kawˆ kʼaˬ duˬ ni tsaꞈ gaˬ˗eu meh. Teu naˇ Miˬyehˇ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ kʼehˬ gaˇ duˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

9. Yawˇlaˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ neh mawˇ˗euˬ nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ aˬ joˆ˗ehˇ beu gaˇ˗eu nga?

⁹ Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ hawˇ˗eu Yawˇlaˆ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ duˇ leˇ˗eu jeˬ jaˆ kʼawꞈ, tiˬ jeˬ na beu gaˇ dui dui˗eu meh. Shaˇ noeˬ haw sheˇ. Yawˇlaˆ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ heu naˇ, sahˬ lahˬ aˇ bawˇ deuˬ˗ahˇ laˆ cawˆ˗eu meh. (Yawˇlaˆ 1:4, 6, 7) Ehˇ kʼawꞈ Yoˇhaˬ neh yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ nyehˇ bahˇ deuˬ naˇ, “sahˬ lahˬ aˇ bawˇ deuˬ˗ahˇ maˬ laˆ cawˆ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ehˇ nehˬ taˬ˗euˬ meh.” (Pah mehˬ˗eu 9:4) Yawˇlaˆ neh mawˇ˗euˬ nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ naˇ kʼoeˇ taˆ paw neh oe˗eu meh. (Yawˇlaˆ 2:20) Ehˇ kʼawꞈ, Yoˇhaˬ neh mawˇ˗euˬ nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ naˇ, maˬ li˗iˇ nya˗eu duˬ kʼahˬ˗ahˇ neh doˆ laˇ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 9:2, 3) Yawˇlaˆ naˇ nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ bi teh byoˆ meh lehˇ ehˇ taˬ˗awˇ, Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ˗ahˇ naˇ nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ maˬ bi teh byoˆ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya mˇ luiˆ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ jiˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui kʼahˇ maˬ shiˇ˗a lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ maˬ ya mawˇ˗a.—“ Duˇ leˇ gaˇ neh beu gaˇ˗eu—Nyehˇ bahˇ  baˬ maꞈ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ” lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ haw.

10. Yawˇlaˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ neh mawˇ˗euˬ nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ heu naˇ, dawˬ tsuiꞈ maˬ duˇ leˇ˗eu lehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw.

¹⁰ Aˬ dui maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu nyiˬ dawˬ beu gaˇ dui dui gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Teu miˇ neh, heu nyiˬ dawˬ naˇ maˬ taꞈ nga lehˇ ehˇ nya˗eu meh. Toˆ˗ehˇ naˇ, Yawˇlaˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ neh mawˇ˗euˬ nyehˇ bahˇ heu, maˬ duˇ leˇ˗eu lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga laˬ? Ngeuˇ meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ tiˬ jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ zmˬ˗awˇ yaw myaˬ poˆ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ kʼawꞈ, dawˬ tsuiꞈ maˬ duˇ leˇ˗a. Yaw jeˬ ma jeˬ, Pah mehˬ˗eu 5:5 laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ “Yuˇdaˆ tsawˇ jeuˬ˗euˬ Aˇ laˬ jaˬ shiˇ” lehˇ kuˇ taˬ˗euˬ kʼawꞈ, 1 Beˬtuˆluˆ 5:8-ahˇ Saˬdaˬ˗ahˇ jiˇ, “joeˬ joeˬ˗ehˇ cah˗eu aˇ laˬ jaˬ shiˇ” lehˇ paˇ kuˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui neh ja sawˇ laꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ oeˬ kawˆ hawˇ˗eu gaˇ kawˆ nui deuˬ˗ahˇ haw ngeh, aˬ dui Yawˇlaˆ sahˬ boꞈ˗ahˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ ya gʼoˆ shaw paˇ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ naˇ, maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga?

11. Aˬ dui Yawˇlaˆ 1:6 hawˇ˗eu 2:1, 8, 11-ahˇ haw ngeh, nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

¹¹ Aˬ dui Yawˇlaˆ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗euˬ gaˇ kawˆ kawˆ lah ni˗ahˇ haw ngeh, ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu naˇ yehˇ guiˇ maꞈ deuˬ deuˆ le gaˇ ehˇ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. (Yawˇlaˆ 1:6; 2:1, 8, 11) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ yehˇ “guiˇ maꞈ” (Baˬbuˇloˬ guiˇ maꞈ)˗ahˇ zmˬ˗awˇ ehˇ dawˬ maˬ naˇ haˬ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ ya kʼaˬ daˇ ma lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yawˇlaˆ 2:25) Deuˆ le˗eu guiˇ maꞈ teu˗ahˇ ‘kʼoeˇ taˆ paw neh zaꞈ ka le˗euˬ guiˇ maꞈ’ lehˇ kuˇ˗euˬ teu naˇ tsaˬ leˇ dui dui˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Baˬbuˇloˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ laꞈ taˆ paw neh deuˆ le˗eu miˇ neh meh. (Yawˇlaˆ 2:20) Guiˇ maꞈ teu naˇ, yaw di di˗ehˇ cah˗eu nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ loꞈ˗ehˇ duˇ˗eu meh. Yawˇlaˆ, yehˇ deuˬ “tiˬ mawˇ tiˇ mawˇ maˬ tahˬ tuˆ ni . . . meuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ yoeˇ tehˬ˗awˇ, meuˬ lahˇ kʼoeˇ taˆ cehˆ tsehˆ gʼeh˗awˇ, nymˇ kʼaˇ jaˆ gaˇ daˆ keuˆ leˇ˗awˇ, smˇ kʼoeˬ tahˇ joe oe˗eu loꞈ˗ehˇ, laˇ gʼoˆ zaˬ˗ahˇ uˇ˗iˇ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yawˇlaˆ 2:8, 9) Nawˬ˗ahˇ yehˇ jawˇ byah jiˇ taˬ˗awˇ cehˆ zaꞈ duˬ jiˇ maˬ jaˆ˗eu uˬ taꞈ, Baˬbuˇloˬ guiˇ maꞈ˗euˬ laꞈ˗ahˇ neh dzeuˇ˗iˇ nya˗eu gʼaˬ jiˇ maˬ jawˇ˗eu aˇ baˇ mawˇ laˇ miˇ˗a loˇ?

12. Nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗eu, Yawˇlaˆ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ nga?

¹² Baˬbuˇloˬ tsawˇ haˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ loꞈ˗ehˇ B.C. 607-ahˇ deuˆ le˗euˬ meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ “Baˬbuˇloˬ sahˬ paˬ˗ahˇ pyehˬ gʼeh leꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ guiˇ bi deuˆ le˗euˬ meh. Sahˬ paˬ kʼoeˇ gʼaˬ . . . tsawˇ mawˬ zaˬ guˬ maˬ ehˇ, kʼaˬ dzeˇ zaˬ hawˇ˗eu zaˬ miˬ zaˬ maˬ ehˇ, naˇ˗eu deuˬ hawˇ˗eu jawˇ saˇ doˆ˗eu deuˬ maˬ ehˇ, maˬ tseˇ paˆ ni, tiˬ gʼaˬ˗ahˇ˗iˬ gʼawˬ shaˬ maˬ gaˬ nehˬ ni sehꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ Neˬbuˬkaˬneˬzaˬ˗euˬ aˬ laꞈ laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ neh a nehˬ˗euˬ meh. Uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma hawˇ˗eu meuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ, sahˬ paˬ˗euˬ hawˇ nymˇ deuˬ hawˇ˗eu kʼaˇ muiˬ kʼaˇ jaˬ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ miˬ dzaˬ keuˬ dzeh jiˇ˗awˇ, meuˬ meuˬ lahˇ laˆ byaˆ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (2 Laˬsaˬbaˬ 36:17, 19) Baˬbuˇloˬ guiˇ maꞈ miˇ kʼahˬ teu˗ahˇ laˆ cawˆ gʼaˬ ngeh, tsawˇ haˬ deuˬ ‘Miˇ kʼahˬ heu kʼahˬ˗aˬ, tsawˇ haˬ zaˬ hawˇ˗eu jeˬ zaˬ deuˬ maˬ jawˇ nya˗eu kʼaˇ shuiꞈ deh yaˇ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ˗iˇ˗awˇ, Baˬbuˇloˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ laꞈ˗ahˇ ahˇ leˇ mehˬ’ lehˇ ehˇ˗eu meh.—Yeˬlaˬmiˇ 32:43.

13. Yeˬlaˬmiˇ 16:16, 18-euˬ dawˬ tsuiꞈ dzawˇ haw?

¹³ Yawˇlaˆ neh ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ 200 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni byah laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ Yeˬlaˬmiˇ neh gaˇ kawˆ teu˗ahˇ paˇ bi boꞈ duꞈ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ deuˆ laˇ˗eu deuˬ, yaw haiˬ jeˬ mˇ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ poˆ˗awˇ nyehꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ ehˇ˗eu, ‘Ngaˬ shaˬ nyehꞈ˗eu tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni ngaˇ pyehˬ gʼeh leꞈ˗awˇ, tsawˇ haˬ heu deuˬ˗ahˇ ngaˇ bi nyehꞈ ma. Kʼoeˇ naˇ, shaˬ teh teh˗eu tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni paˇ pyehˬ gʼeh leꞈ˗awˇ, gawˬ jawˬ gawˬ duˇ lo kʼahˬ lo guˇ doe ni aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ngaˇ bi teh ma. . . . Aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ˗euˬ iˬ baˇ aˇ poeˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ngaˇ nyiˬ bymˇ paˇ kʼehˬ poˆ nehˬ ma.’” Maˬ noeˬ poˆ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ iˬ ma laˆ shaˆ hawˇ˗eu bawˇ tsahˬ bawˇ dahˇ˗ahˇ cehˆ˗iˇ kʼawꞈ,  Baˬbuˇloˬ˗euˬ guiˇ maꞈ˗euˬ laꞈ˗ahˇ neh maˬ dzeuˇ˗iˇ nya˗a.—Yeˬlaˬmiˇ 16:16, 18.

14. Yawˇlaˆ 2:28, 29 aˬ geu ngeh maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga?

¹⁴ Yawˇlaˆ miˇ tsaˬ muiˬ kʼoꞈ laˇ meh lehˇ paˇ ehˇ˗eu meh. (Yawˇlaˆ 2:23-26) Kʼoeˇ naˇ mehˬ hu paw tiˬ yamˬ˗ahˇ nui jah paw˗euˬ dzaˇ jaˆ gahˬ laˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ ‘Yawˬ gʼaˬ yawˬ na luꞈ˗euˬ kʼoeˇ taˆ, ngaˬ˗euˬ yaw sahˇ shehˆ daˆ nehˬ˗awˇ, naw maꞈ˗euˬ aˬ buˇ aˬ li deuˬ, ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ ngehˬ dah tehꞈ˗a Aˇ yamˬ kʼoeˇ yamˬ keuˆ laˇ ngeh jawˇ, kʼaˬ dzeˇ zaˬ zaˬ kʼaˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, zaˬ miˬ zaˬ zaˬ kʼaˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, ngaˬ˗euˬ yaw sahˇ shehˆ daˆ nehˬ ma’ lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yawˇlaˆ 2:28, 29) Yaw sahˇ shehˆ daˆ˗eu heu, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ neh yawˬ ha˗euˬ jawˇ duˬ˗ahˇ gʼoꞈ keuˆ laˇ˗eu nehˬ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ laˇ˗aˬ. Teu gaˇ neh gʼawˬ mya yaˇ kʼoꞈ gʼeh˗awˇ, A.D. 33 Beˬdeˬgoˇdeˬ aˇ nah˗ahˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga?

15. Gʼaˬkʼehˇ 2:16, 17-ahˇ haw ngeh, Beˬtuˆluˆ Yawˇlaˆ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ aˬ geu dawˬ˗ahˇ beˬ paˇ˗euˬ nga? Teu naˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ bi siˬ laꞈ˗eu nga?

¹⁵ Beˬdeˬgoˇdeˬ aˇ nah˗ahˇ Beˬtuˆluˆ Miˬyehˇ sheuˬ gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ, teu ngeh nah˗ahˇ pyeuꞈ laˇ˗eu gaˇ kawˆ teu naˇ, Yawˇlaˆ 2:28, 29-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ˗eu meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Uˬ shawˬ naˬ liˬ 9 laꞈ heu kaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ shehˆ daˆ nehˬ˗awˇ, yaw sahˇ teu za˗euˬ deuˬ jiˇ “Miˬyehˇ neh mˇ˗euˬ huiˬ˗eu gaˇ deuˬ gaˇ kawˆ ngehˬ˗eu” meh. (Gʼaˬkʼehˇ 2:11) Beˬtuˆluˆ Yawˇlaˆ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ ngeh, Miˬyehˇ sheuˬ gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ Yawˇlaˆ˗euˬ dawˬ loꞈ˗ehˇ maˬ duˇ leˇ˗eu tiˬ dawˬ na˗ahˇ zmˬ˗euˬ meh. Aˬ geu dawˬ nga? (Gʼaˬkʼehˇ 2:16, 17-ahˇ gui.) Beˬtuˆluˆ “aˬ kaˇ keuˆ laˇ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ” lehˇ ehˇ˗awˇ dahˬ beh jeˬ “aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah keuˆ ngeh” lehˇ zmˬ taˬ˗euˬ meh. Teu kawˆ˗euˬ kawˆ lah ni˗ahˇ haw ngeh, Yuˇdaˆ˗euˬ saˇ ka aˇ saˬ saˬ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Teu ngeh Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ yaw sahˇ “tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ kʼoeˇ taˆ” shehˆ daˆ nehˬ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu˗ahˇ haw ngeh, Yawˇlaˆ 2:28, 29-ahˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu naˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ yawˬ ha˗euˬ jawˇ  duˬ˗ahˇ gʼoꞈ keuˆ laˇ˗euˬ gʼawˬ myahˇ ni byah laˇ˗euˬ gaˇ hawˇ˗eu byah laˇ˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

16. Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ caw ba˗eu baˬ da neh dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ saˇ ka˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗euˬ nga? Nymˬ˗mˇ aˬ dui˗euˬ saˇ ka˗ahˇ tawˇ neh, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹⁶ Miˬyehˇ dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ yaw sahˇ biꞈ gʼaˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ tsaꞈ gaˬ dahˬ beh laˇ˗awˇ aˇ nah naˇ miˇ tsaˬ tahˬ kawˇ doe ni iˇ doe gʼeh˗euˬ meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ A.D. 61-ahˇ Gawˇlawˇsehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ sahˬ boꞈ boꞈ gʼeh ngeh, aˬ yawꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ “miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ kʼaˇ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ mehˬ nehˬ˗euˬ” meh lehˇ ehˇ nya˗eu meh. (Gawˇlawˇsehˇ 1:23) Pawˇluˆ “miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ kʼaˇ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ” lehˇ ehˇ ngeh, aˬ yawꞈ teu ngeh saˇ ka˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ siˬ nya˗eu miˇ tsaˬ tahˬ kʼawˇ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ caw ba˗eu laꞈ kʼoeˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ “mˬ dzeˇ miˇ dzeˇ tuˆ gaˇ keuˆ ni” maˇ diˇ iˇ keuˆ taˬ˗euˬ meh.—Gʼaˬkʼehˇ 13:47; ‘ Ngaˬ˗euˬ yaw sahˇ shehˆ daˆ nehˬ ma’ lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ haw.

17. Yawˇlaˆ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ nyehˇ bahˇ baˬ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼoˆ shaw paˇ˗euˬ nga?

¹⁷ Aˬ jeˬ nga laˆ paˇ˗euˬ? Nymˬ˗mˇ aˬ dui Yawˇlaˆ 2:7-9 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw tsaˬ dzehˬ laˇ˗euˬ meh. Aˬ dui maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu naˇ, aˬ dui leh jeh˗awˇ neh tsaꞈ gaˬ luꞈ˗eu gaˇ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ nga, B.C. 607-ahˇ Baˬbuˇloˬ guiˇ maꞈ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ deuˆ le gaˇ ehˇ mawꞈ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma.

18. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˬ jeˬ nga maˬ paˇ iˇ˗euˬ?

¹⁸ Aˬ jeˬ nga maˬ laˆ paˇ˗euˬ? Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ, aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ neh kʼawꞈ yawˬ gaˇ na luꞈ guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 24:14) Aˬ dui˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ laˆ tsoeˬ laˇ nya˗eu sahˬ paˬ sahˬ ma maˬ jawˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu miˇ neh aˬ dui dzeuˇ laꞈ ngeh naˆ maˬ tseˇ kʼaˬ duˬ ni leh jeh˗awˇ tsaꞈ gaˬ nya˗eu ma. Aˬ dui Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, taˬ aw˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ neh bi sheuˬ gʼeh luꞈ˗uˇ. Aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ ‘yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni’ caw ba nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh.—Yoˇhaˬ 16:13.