1. De obẹlẹ ne Ọtẹn Nokpia Russell kevbe etẹn ọvbehe ya gha ru ezanzan? Vbọzẹe nọ na biẹ ọmọ esi?

VBE ukpo nibun nọ gberra, Ọtẹn Nokpia C. T. Russell kevbe etẹn ọvbehe kegha si egbe koko, ne iran mieke na ru ezanzan yan Evbagbẹn Nọhuanrẹn. Iran kegha hoo ne iran rẹn ẹmwata nọ dekaẹn e Jehova, Jesu Kristi, emwi nọ sunu daa emwa ni wu nẹ kevbe izọese adẹwerriegbe ọghe Jesu. Obẹlẹ ne iran ya gha ru ezanzan na ma lọghọ gbe. Orhunmwu ọkpa gha nọ ọta, iran hia ghi koko zanzan ako evbagbẹn nọhuanrẹn hia ni dekaẹn inọta nii. Vbe iyeke ọni, iran ghi gbẹnnẹ emwi ne iran miẹn vbe ezanzan ọghe iran yotọ. E Jehova keghi ru iyobọ ne etẹn na ni mwẹ ẹkoata, ne iran ya rẹn otọ avbe imamwaemwi nibun ni rre uwu e Baibol. Te ima wa gbọyẹmwẹ ye avbe imamwaemwi na do sẹ ẹdẹnẹrẹ.

2. De emwi eso nọ gha sẹtin ya ọmwa baeku, emwi ne ẹmwẹ akhasẹ nọ rre Baibol gele demu?

² Vbọrhirhighayehẹ, etẹn nii keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, na rẹn otọ avbe ẹmwẹ akhasẹ ni rre uwu e Baibol, ẹre ọ lọghọ sẹ na rẹn otọ emwi nikẹre ne Baibol maa ima re. Vbọzẹe? Rhunmwuda, ẹmwẹ akhasẹ ni rre uwu e Baibol ghaa mwẹ amusẹ, ra vbe ọ gha mwẹ amusẹ nẹ, ẹre a na mobọ rẹn emwi nọ demu. Deba ọni, ọmwa ghaa hoo nọ rẹn emwi ne ẹmwẹ akhasẹ rhọkpa demu, ọ khẹke nọ ka mu ukpa mu uwerhẹn ghee emwi hia nọ ginna ẹmwẹ akhasẹ nii. Adeghẹ ọ na wa rhie aro tua abọ ọkpa vbe nene ẹmwẹ akhasẹ, ẹi khian sẹtin gele rẹn otọre. Ẹi khabe ne ima na ka baeku, odẹ ne ima ya rẹn otọ ẹmwẹ akhasẹ ọkpa nọ rre ebe Joẹl. Nia, gia ziro yan ẹmwẹ akhasẹ nii, kevbe evbọ ya ima rẹn wẹẹ, ọ khẹke ne ima werriegbe rhan otọre.

3-4. De vbene ima ka ya rẹn otọ ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Joẹl 2:7-9?

³ Tie Joẹl 2:7-9. Akhasẹ ighẹ Joẹl keghi tae yotọ wẹẹ, oghẹn irhiso gha mu okuo la otọ Izrẹl. Iran ghi ya akọn ọghe iran nọ mu  zẹvbe ọghe oduma deyan emwiokọ hia ni rre ẹvbo nii! (Joẹl 1:4, 6) Vbe ọwara ukpo nibun, ma keghi yayi wẹẹ, oghẹn irhiso ni mu okuo la otọ Izrẹl, mudia ye ihe eguọmwadia e Jehova ni kporhu iyẹn nọ maan, kevbe wẹẹ, vbene oghẹn irhiso ya rri emwiokọ hia ni rre otọ nii, erriọ iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghe ima ya ye emwa ni rre ugamwẹ okeke rẹn wẹẹ, uwu ebiebi ẹre iran ye. *

⁴ Adeghẹ ima na wa rhie aro tua emwi nọ rre ebe Joẹl 2:7-9, ma sẹtin gha roro ẹre wẹẹ vbene ima ya rẹn otọ ẹmwẹ akhasẹ na wa gba. Sokpan, ma gha gele mu ukpa mu uwerhẹn ghee emwi hia nọ ginna ẹmwẹ akhasẹ na, ma gha do bẹghe ẹre wẹẹ, odẹ ne ima ka ya rhan otọre ma gba, kevbe wẹẹ, ọ khẹke ne ima werriegbe rhan otọre ẹse. Gi ima ziro yan emwi enẹ nọ ya ima kha vberriọ.

5-6. De inọta nọ gha sẹtin de rre, vbe ima gha tie (a) ebe Joẹl 2:20? (b) ebe Joẹl 2:25?

⁵ Nokaro, vbe oghẹn irhiso nii ghi rri emwiokọ hia ni rre otọ nii, e Jehova keghi kha wẹẹ: “I gha khulo avbe oghẹn irhiso kua, iran ni te ke odẹ okuọ rre.” (Joẹl 2:20) Akpawẹ Avbe Osẹe Jehova ni kporhu iyẹn nọ maan ọre oghẹn irhiso na, e Jehova gha te kha wẹẹ, irẹn gha khulo iran kua ra? (Ẹzik 33:7-9; Mat 28:19, 20) Ọ dewarorua wẹẹ, emwa ọvbehe ni werriẹ aro nọ khọọ daa emwa rẹn, ẹre Jehova khian khulo kua.

⁶ Nogieva, gia ziro yan emwi nọ rre ebe Joẹl 2:25. Vbe ako nii, e Jehova keghi kha wẹẹ: “I gha rhie emwi ne uwa te mu fua dọlegbe ne uwa, vbe ẹghẹ ne avbe oghẹn irhiso, na gha rri uwa emwiokọ. Mẹ ẹre ọ gie ivbiyokuo na bu uwa gha dee.” Yẹrẹro wẹẹ, e Jehova wẹẹ emwi hia ne oghẹn irhiso na mu rhia, irẹn gha dọlegbe rhie ẹre ne iran. Akpawẹ, emwa ni kporhu iyẹn nọ maan ọre oghẹn irhiso na, ọni gha te rhiema wẹẹ te ikporhu ọghe iran mu emwi rhia. Sokpan, ẹi ye vberriọ, rhunmwuda, te ikporhu ọghe iran kie ẹkpotọ ne emwa dan ya fiwerriẹ, ne iran mieke na miẹn fan. (Ẹzik 33:8, 19) U miẹn afiangbe nọ khẹ iran deghẹ iran na fiwerriẹ!

7. De emwi ne ẹmwẹ na, nọ re “vbe okiekie” na loo ro vbe ebe Joẹl 2:28, 29 ya ima rẹn?

⁷ Tie Joẹl 2:28, 29. Nogieha, ọre emwi ne ẹmwẹ akhasẹ nii wẹẹ ọ khian sunu, vbe iyeke oghẹn irhiso nii gha mu emwi hia rhia nẹ. Yẹrẹro wẹẹ, e Jehova khare wẹẹ: “Vbe okiekie, I gha hihiẹ orhiọn mwẹ yan dọmwadẹ emwa”; ọna rhiema wẹẹ, oghẹn irhiso nii gha ghi winna iwinna iran nẹ, e Jehova ghi tue orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe yan emwa rẹn. Akpawẹ oghẹn irhiso na ọre emwa ni kporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba Osanobua, vbọ ghi zẹe ne Jehova khian na tue orhiọn nọhuanrẹn yan iran, vbe iyeke iran gha winna iwinna iran fo nẹ? Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, orhiọn nọhuanrẹn ẹre ọ zẹe ne ima na sẹtin musọe vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan, uhiẹn vbe ima ghaa werriẹ aro daa ukpokpo ra vbe arriọba gha mu awua ye iwinna ima.

8. De emwa ni re oghẹn irhiso ne ebe Arhie Maan 9:1-11 guan kaẹn? (Ghee efoto nọ rre odaro ebe na.)

⁸ Tie Arhie Maan 9:1-11. Nia, gi ima ziro yan emwi nogienẹ nọ ya ima rẹn wẹẹ, ọ khẹke ne ima werriegbe rhan otọ ẹmwẹ akhasẹ na. Vbe ẹghẹ nọ gberra, ma kegha kha wẹẹ, okuo ne oghẹn irhiso mu la otọ Izrẹl keghi mudia ye ihe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghe ima, rhunmwuda ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Arhie Maan. Ẹmwẹ akhasẹ na keghi guan kaẹn oghẹn irhiso ni mwẹ ugbaro emwa nagbọn kevbe ‘emwi nọ yevbe ẹrhu ẹde igoru’ vbe uhunmwu iran. (Arhie 9:7) Vbe ọwara uki isẹn, iran kegha ya agbọn lọghọ “emwa [eghian Osanobua] ne a ma vin ama Osanobua” ye iran uharo; odẹ uki isẹn ẹre irhiso mobọ gbe vbe agbọn. (Arhie 9:4, 5) Vbe nai na gbawawẹ, eguọmwadia e Jehova na hannọ  zẹ, ẹre ẹmwẹ akhasẹ na nọ rre ebe Arhie Maan dekaẹn. Iran keghi yae wewe, ohiẹn ne Osanobua bu gbe agbọn dan na, rhunmwuda ọni, orhiọn emwa ni ye agbọn na ike ma ghi sotọ.

9. De vbene umian oghẹn irhiso ne Joẹl miẹn ya lughaẹn ne ọghe Jọn hẹ?

⁹ Ẹmwata nọ wẹẹ, ẹmwẹ akhasẹ nọ dekaẹn oghẹn irhiso nọ rre ebe Arhie Maan kevbe ebe Joẹl gele khọ egbe. Sokpan, ẹmwẹ akhasẹ eva na wa lughaẹn ne egbe. Vbọ ya ima kha vberriọ? Oghẹn irhiso ne ebe Joẹl guan kaẹn keghi mu emwiokọ hia rhia. (Joẹl 1:4, 6, 7) Sokpan vbe umian ne ukọ e Jọn miẹn, a keghi tama oghẹn irhiso ne iran ghẹ kuan avbe emwiokọ ni rre agbọn na. (Arhie 9:4) Odẹ okuọ ẹre oghẹn irhiso ne Joẹl miẹn ke rre. (Joẹl 2:20) Sokpan uwu uvun nẹi mwẹ otọ ẹre ne Jọn miẹn ke vẹ ladian. (Arhie 9:2, 3) E Jehova ẹre ọ khulo oghẹn irhiso ne Joẹl miẹn. Sokpan e Jehova ma khulo oghẹn irhiso ne ebe Arhie Maan guan kaẹn, nọghayayerriọ, ọ keghi rhie ẹghẹ ne iran, ne iran ya winna iwinna iran fo. Ako ọkpa i rrọọ vbe Evbagbẹn Nọhuanrẹn nọ tama ima wẹẹ, oghẹn irhiso ne ebe Arhie Maan guan kaẹn i mwẹ akueyi ọghe Jehova.—Ya ghee ẹkpẹti nọ mwẹ uhunmwuta nọ khare wẹẹ, “ Ẹmwẹ Akhasẹ Eva Ni Dekaẹn Oghẹn Irhiso—Vbene Iran Ya Lughaẹn Ne Egbe Hẹ.”

10. De igiemwi nọ rre Baibol nọ ya ima rẹn wẹẹ, oghẹn irhiso ne Joẹl guan kaẹn lughaẹn ne oghẹn irhiso ne Jọn guan kaẹn?

¹⁰ Alughaẹn nọ rre ẹmwẹ akhasẹ eva na ya ima  rẹn wẹẹ, emwi ughughan ẹre iran demu. Te ima ghi ya ọna kha wẹẹ, oghẹn irhiso ne Joẹl guan kaẹn, lughaẹn ne oghẹn irhiso ne Jọn guan kaẹn ra? Ẹẹn. E Baibol sẹtin loo ẹmwẹ ọkpa vbe ihe ughughan, sokpan emwi nọ demu vbe ihe ughughan ne a na loo ẹre, ghi lughaẹn ne egbe. Vbe igiemwi, ebe Arhie Maan 5:5, keghi tie Jesu “oduma nọ ke uniẹn Juda rre,” sokpan, vbe ebe 1 Pita 5:8, a keghi gie Esu zẹvbe “oduma” nọ davan. Emwi enẹ ne ima he guan kaẹn sin ya ima rẹn wẹẹ, odẹ ne ima te ya rẹn otọ ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Joẹl ma deyọ. Nọnaghiyerriọ, de emwi ne ẹmwẹ akhasẹ na demu?

11. De vbene emwi nọ rre ebe Joẹl 1:6 kevbe 2:1, 8, 11 ya ru iyobọ ne ima ya rẹn emwi ne oghẹn irhiso na gele demu?

¹¹ Ma gha gele mu ukpa mu uwerhẹn ghee emwi hia nọ ginna ẹmwẹ akhasẹ ọghe Joẹl, ma gha bẹghe ẹre wẹẹ, okuo ne ivbiyokuo khian mu rre, ẹre ọ ghaa guan kaẹn. (Joẹl 1:6; 2:1, 8, 11) E Jehova keghi kha wẹẹ, irẹn gha loo “ivbiyokuo” ọghe irẹn (ọni ọre ivbiyokuo ọghe Babilọn) ya rri Ivbi Izrẹl oya, rhunmwuda ne iran na sọtẹ daa irẹn. (Joẹl 2:25) “Odẹ okuọ” ẹre Ivbi e Babilọn khian ke mu okuo la otọ Izrẹl. (Joẹl 2:20) E Baibol keghi ya ivbiyokuo ọghe Babilọn gie oghẹn irhiso. Vbe Joẹl ghi guan kaẹn ivbiyokuo na, ọ keghi kha wẹẹ, “iran ghi ya uhunmwu zẹ emwi na ya gbe odẹ hia gberra. . . . Iran ghi khọn ghee ore ẹvbo, iran ghi vbọ la uhunmwu ekẹn gberra, iran ghi mu avbe owa hin, iran ghi gha la ewindo, zẹvbe oyi.” (Joẹl 2:8, 9) Muẹn roro vbene ọ ghaa ye hẹ! Ivbiyokuo e Babilọn keghi gba ehe hia. Ivbi Izrẹl rhọkpa nọ sẹtin lẹẹ fe vbe obọ iran ma gha rrọọ!

12. De vbene ẹmwẹ akhasẹ ọghe Joẹl nọ dekaẹn oghẹn irhiso ya mwẹ amusẹ hẹ?

¹² Vbe ukpo 607 B.C.E., ivbiyokuo e Babilọn (ra ivbiyokuo e Chaldea) keghi mu okuo la e Jerusalẹm vbe na ghee oghẹn irhiso. E Baibol keghi kha wẹẹ: “E Nọyaẹnmwa keghi gie ọba e Babilọn nọ mu okuo gie iran. Ọba nii keghi gbele avbe igbama ni rre Juda . . . , ọ ma vbe tohan ọmwa rhọkpa, ibiẹka kevbe ni khian ọmaẹn, ikpia kevbe ikhuo, iran ne egbe rran rẹn kevbe iran ni khuọnmwi, Osanobua keghi wa filo iran hia ku ẹre obọ. Ọ keghi giẹn Ọgua Osa kevbe ẹvbo nii sẹ otọ.” (2 Krọ 36:17, 19) Vbe Ivbi e Babilọn ghi khọn ẹvbo nii mu tan nẹ, avbe ilavbodẹ kegha kha wẹẹ, ‘Te otọ na yevbe ato ne emwa nagbọn ra aranmwẹ oha i sẹtin dia, a vbe muẹn ne Ivbi e Babilọn nẹ.’—Jer 32:43.

13. Rhan otọ emwi nọ rre ebe Jerimaia 16:16, 18.

¹³ Vbe ọ ghi rre odẹ ukpo 200 ne Joẹl ta ẹmwẹ akhasẹ na, e Jehova keghi loo e Jerimaia ya ta ẹmwẹ akhasẹ ọvbehe nọ dekaẹn okuo ne Ivbi e Babilọn khian mu la otọ Izrẹl. E Jehova keghi kha wẹẹ, te ivbiyokuo e Babilọn khian gbarokotọ gualọ Ivbi Izrẹl ni mwẹ obọ vbe uyinmwẹ dan, iran ghi vbe munọ iran. Ọ na vbe kha wẹẹ, “I ra gie ne a tie avbe ọgbehẹn nibun, ne iran do munọ avbe emwa na, vbe iyeke ọni, I ghi vbe gie ne a tie avbe ohuẹ nibun, ne iran do ru ọbafi iran vbe avbe uhunmwu oke nikhua kevbe negiẹrẹ hia kevbe vbe uwu uvun okuta nikhua. . . . I gha ye iran ha osa ukhukhu eva ye orukhọ kevbe uyinmwẹ dan iran.” Ọna rhiema wẹẹ ehe rhọkpa i rrọọ ne Ivbi Izrẹl ni yin ehọ khian lẹre yi, ne obọ ivbiyokuo Babilọn ghẹ vba iran.—Jer 16:16, 18.

14. De ẹghẹ ne ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Joẹl 2:28, 29 ya mwẹ amusẹ?

¹⁴ E Joẹl khian ghi mu ẹmwẹ akhasẹ nọ dekaẹn oghẹn irhiso sẹ ufomwẹ, ọ na kha wẹẹ, otọ ọghe iran gha dọlegbe gha maan emwiokọ. (Joẹl 2:23-26) Ọ na vbe gi ima rẹn wẹẹ, ẹghẹ dee ne irẹnmwi ọghe Osanobua khian ya gba ehe hia. Vbe ẹmwẹ akhasẹ na, e Jehova keghi kha wẹẹ: “I gha hihiẹ orhiọn mwẹ yan dọmwadẹ  emwa, ivbi uwa nikpia kevbe ivbi uwa nikhuo ghi gha ta uhunmwu ne I gie. . . . Ọ gha sẹ ẹghẹ nii, I gha vbe hihiẹ orhiọn mwẹ ladian yan eguọmwadia nikpia kevbe eguọmwadia nikhuo.” (Joẹl 2:28, 29) E Jehova ma wa tue orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe yan Ivbi Izrẹl vbobọvbobọ, vbe iran ghi ke imu ladian vbe Babilọn. Nọghayayerriọ, ukpo nibun gberra nẹ, e Jehova ke ru ọna. Ẹdẹ na do Ugie Pẹntikọst vbe ukpo 33 C.E. ẹre Jehova ghi tue orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe yan emwa rẹn. De vbene ima ya rẹn hẹ?

15. De vbene ifiẹmwẹ ne Pita loo ro vbe ebe Iwinna 2:16, 17, ya lughaẹn ne ifiẹmwẹ ne Joẹl loo ro vbe ebe Joẹl 2:28? De emwi ne ọna ghi rhiema?

¹⁵ Orhiọn nọhuanrẹn keghi loo ukọ e Pita ya rhilo emwi nọ sunu vbe ẹdẹ ne a do Ugie Pẹntikọst ginna ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Joẹl 2:28, 29. Vbe ọ ghi rre odẹ ẹgogo ihinrin vbe owiẹ vbe ẹdẹrriọ, Osanobua keghi tue orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe yan emwa rẹn vbe odẹ ọghe ọyunnuan, ẹre iran na suẹn gha “ta ẹmwẹ iwinna nọkhua ne Osanobua winnaẹn.” (Iwinna 2:11) Vbe Pita ghi ya unu kaẹn ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Joẹl, ifiẹmwẹ nọ loo ro keghi lughaẹn ne ifiẹmwẹ ne Joẹl loo ro. De ifiẹmwẹ nọ fiwerriẹ? (Tie Iwinna 2:16, 17.) Ne Pita gha te ya kha wẹẹ, “vbe okiekie,” ọ na wẹẹ, “ọ gha sẹ ẹdẹ okiekie.” Ẹdẹ okiekie ne Pita ghaa guan kaẹn ọre ẹdẹ okiekie ọghe Jerusalẹm, vbọ ghi bu ẹghẹ na khian ya guọghọ e Jerusalẹm kevbe Ọgua Osa nọ rrọọ rua. Vbuwe ẹghẹ na kha na, ẹre Osanobua ya tue orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe “yan emwa hia.” Ọna rhiema wẹẹ, ọ wa rhie ẹghẹ nọ taẹn a te miẹn wẹẹ, ẹmwẹ akhasẹ ne Joẹl tae mwẹ amusẹ.

16. De vbene orhiọn nọhuanrẹn ya ru iyobọ ne Ivbiotu e Kristi ni ghaa rrọọ vbe orre nokaro, ne iran ya sẹtin musọe vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan? De vbene ọ vbe ya ru iyobọ ne ima vbe ẹdẹnẹrẹ?

¹⁶ Osanobua ghi tue orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe yan Ivbiotu e Kristi ni ghaa rrọọ vbe orre nokaro, iwinna ikporhu iyẹn nọ maan keghi kakabọ  mu otọ sayọ. Ọ mu otọ sẹrriọ wẹẹ, vbe ọ ghi rre odẹ ukpo 61 C.E., ukọ e Pọl keghi si agbada vbe unu tama etẹn ni ghaa rre Kọlose wẹẹ, a kporhu iyẹn nọ maan “ma emwa hia ni rre agbọn na nẹ.” (Kọl 1:23) Orhiọn nọhuanrẹn ọghe Jehova wa vbe ru iyobọ ne ima vbe ẹdẹnẹrẹ, ẹi khabe ne ima na sẹtin kporhu la “otagbọn hia.” Vbene ẹmwata, ẹghẹ ọghe ima na, ẹre iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ghi na da otọ sẹ!—Iwinna 13:47; ya ghee ẹkpẹti nọ mwẹ uhunmwuta nọ khare wẹẹ, “ I Gha Hihiẹ Orhiọn Mwẹ Yan Dọmwadẹ Emwa.”

17. De vbene ima ghi ya rẹn otọ ẹmwẹ akhasẹ ọghe Joẹl nọ dekaẹn oghẹn irhiso?

¹⁷ De irẹnmwi ọgbọn ne ima ghi mwẹ? Eban ẹre ima ghi gele rẹn otọ ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Joẹl 2:7-9. Vbe ẹghẹ nọ gberra, ma te yayi wẹẹ ẹmwẹ akhasẹ na dekaẹn iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghe ima. Sokpan, zẹvbe ne ima he ruẹ ọre sin, emwi ne ẹmwẹ akhasẹ na demu ọre okuo ne ivbiyokuo e Babilọn mu la e Jerusalẹm vbe ukpo 607 B.C.E.

18. De emwi nọ khẹke ne ima ye kọ ye orhiọn?

¹⁸ De emwi nọ khẹke ne ima ye kọ ye orhiọn? Vbe ehe hia vbe uhunmwu otagbọn na, te eguọmwadia e Jehova khian ye gha loo obẹlẹ ughughan ya kporhu vbe ẹkpotọ nọ rhirhi kie. (Mat 24:14) Arriọba rhọkpa i rrọọ nọ gha sẹtin mu idobo ye ima egbe, ne ima ghẹ ghi kporhu. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, e Jehova rre ima iyeke, ma i khian gi egbe wọọ ima, te ima khian ye gha ya udinmwẹ kporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba Osanobua! Ma mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha ye gha ru iyobọ ne ima, ne ima mieke na gha rẹn otọre sayọ, avbe ẹmwẹ akhasẹ ni rre uwu e Baibol. Ma rẹnrẹn wẹẹ, ọ gha sẹ ẹghẹ nọ khẹke, e Jehova gha dia ima ye “ehe ne ẹmwata ye”!—Jọn 16:13.