1. Uwedẹ nela obhio mhan nin Russell bi usun ẹbho eso rẹ ha guanọ otọ ẹmhọanta ne ribhi Baibo? Bezẹle nin ọnan da yi uwedẹ nọn mhẹn?

BHI ebe gbera ikpe 100 nian, obhio mhan nin C. T. Russell bi usun ẹbho eso da munhẹn ha luẹ Ọta nọnsi Osẹnobulua kugbe. Ele da ha guanọ ẹmhọanta rẹji ebi Baibo tale rẹji Osẹnobulua nin Jehova, Jesu Kristi, ebe sunu ji ẹbho ne yu, bi izọese nọnsi Jesu. Be hi uwedẹ nin ele rẹ ha lu ọle? Ọria bhi ẹwẹ ele ha nọọn ọta, ele ki guanọ ije kẹkẹ bhi Baibo ne re ewanniẹn ọbhi ọne inọnta. Ele ha ki miẹn ọne ewanniẹn, ele ki gbẹn ọlẹn ọbhi otọ. Iriọ Jehova rẹ rẹkpa ene ẹbho nan rẹ miẹn ẹmhọanta ne bunbun nin mhan rẹọ ẹlẹnan.

2. Bezẹle nọn da nọghọ ẹgheso nan rẹ lẹn otọ ọta akhasẹ ne ribhi Baibo?

² Ọkpakinọn, ene ẹbho nan da dọ luẹ kere ghe, nan rẹ lẹn otọ akhasẹ ne ribhi Baibo, ọle nọghọ nẹ nan rẹ lẹn iman-emhin nekẹle ne ribhi Baibo. Bezẹle nọn da dia iriọ? Ranmhude, ọ lẹkhẹ nan rẹ lẹn otọ akhasẹ ne ribhi Baibo sade ọne ọta akhasẹ munsẹ fo, la sade ọ munhẹn ha munsẹ. Emhin ọbhebhe hi, nin mhan rẹ lẹn otọ akhasẹ nọnsẹn, ọkhẹke nin mhan lẹn emhin rebhe nan gbẹn rẹkhan ọne ọta akhasẹ. Ahamiẹn ghe ulọnlẹn eso bhi ọne ọta akhasẹ ọkpa mhan wo guanọ otọ ọle fẹghe, ghe mhan bha fẹ ulọnlẹn nekẹle nan gbẹn rẹkhan ọlẹn ghe, asabọmiẹn mhan ida sabọ lẹn otọ ọle nọnsẹn. Ọ diabe ghe, ọne uwedẹ nọn bha gba nan, ọle mhan rẹ ka guanọ otọ ọta akhasẹ ọkpa nọn ribhi ebe nọnsi Joel. Bha ji mhan kie fẹ ọne ọta akhasẹ ghe, yẹ zilo nyan ebezẹle nọn da khẹke nin mhan fi uwedẹ nin mhan rẹ ka lẹn otọ ọle denọ.

3-4. Bhi ikpe ne bunbun ne gbera nian, be imhan rẹ rẹọ rẹji ọta akhasẹ nọn ribhi Joel 2:7-9?

³ Tie Joel 2:7-9. Joel da kha akhasẹ ghe usun iriso dẹ dọ ria emhin a bhi otọ Izrẹl. Ene iriso dẹ ha mhọn akọn bi agban bọsi oduman. Ele dẹ le ebi a kọle rebhe nin ele kere bhi otọ Izrẹl! (Joel 1:4, 6) Bhi ikpe ne bunbun ne gbera nian, mhan da  rẹọbhọ ghe, ọne ọta akhasẹ nan mundia nin uwedẹ nin Esali Jehova rẹ tẹmhọn Osẹnobulua man ẹbho, aharẹmiẹn a mun idobolo ọbhi iwẹnna oga nọnsele, beji iriso rẹ ria otọ a aharẹmiẹn a de ele idobolo. Mhan da yẹ rẹọbhọ ghe, iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin mhan lu kpokpo ẹbho ne ribhi oga ohoghe. *

⁴ Ahamiẹn ghe ọta akhasẹ nọn ribhi Joel 2:7-9 ọkpa mhan tiele, ghe mhan bha tie ọta akhasẹ nan gbẹn rẹkhan ọlẹn, mhan dẹ sabọ yọle ghe ebi mhan rẹọ rẹji ọne ọta akhasẹ wo gba. Ọkpakinọn, mhan ki fẹ ọta akhasẹ nekẹle nan gbẹn rẹkhan ọlẹn fẹghe, mhan da dọ kere ghe, ọkhẹke nin mhan fi ebi mhan rẹ rẹọ rẹji ọne ọta akhasẹ egbe denọ. Bha ji mhan zilo nyan emhin enẹn ne zẹle nin mhan ha da fi ọle egbe denọ.

5-6. Inọnta nela zegbere ranmhude ebi mhan luẹ kere bhi (a) Joel 2:20? (b) Joel 2:25?

⁵ Ọhẹnhẹn, ghe ebi Jehova ta yẹ rẹji ọne usun iriso: “Mẹn dẹ manman khu ọnọn na bhi obọ ọsi north vae [ene iriso] sibhi eji uwẹ ye re.” (Joel 2:20) Ahamiẹn ghe Esali Jehova ne lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin Jesu mun nin ele enan tẹmhọn ọlẹn, bezẹle nin Jehova ha da yọle ghe, ọle dẹ khu ele fia? (Ezek. 33:7-9; Matt. 28:19, 20) Ọ wo khia bhi ẹlo a ghe, eghian ẹbho nesọle, ọle iJehova yọle ọle dẹ khu fia.

⁶ Ọzeva, bhi Joel 2:25 Jehova da yọle: “Imẹn dẹ re ihaosa nin bha bhi ene ikpe rebhe nin ene iriso ne vẹ khian, nin ene iriso ne imhọn igẹn, nin ene iriso ne manman le ebale, bi nin ene iriso ne le okpe ebale rẹ le bha ebale. Ele hi usun eyokhọn ne khua nesẹmhẹn nin mẹn je bu bha.” Bhi ọne ulọnlẹn nan, Jehova da yọle ghe ọle dẹ haosa emhin nin ene iriso ria a. Ahamiẹn ene tẹmhọn Agbejele ene iriso nan mundia nan, ọ ida be rẹman ghe ẹmhọn Osẹnobulua nin ele taman ẹbho si ikuan-egbe ji ene ẹbho? Ọkpakinọn, mhan lẹnmhin ghe, ẹmhọn Agbejele nọnsi Jehova dẹ sabọ re ẹbho ne imhẹn fidenọ. (Ezek. 33:8, 19) Emhin esili ẹmhọn Osẹnobulua sire!

7. Be imhan ha sabọ miẹn luẹ bhi Joel 2:28, 29 bhi eji ọ da yọle “ọnin ha ki gbera”?

⁷ Tie Joel 2:28, 29. Ọzea, uwedẹ nin a rẹ gbẹn ene ọta akhasẹ ọsegbe-ọsegbe. Gbẹlokotọ bhi ebi Jehova ta yẹ bhi ọne ulọnlẹn nin. Ọle da yọle: “Ọnin ha ki gbera, mẹn dẹ biri ẹlinmhin nọnsẹmhẹn ọbhi egbe ẹbho rebhe.” Ẹghela Jehova ha rẹ lu ọnan? Ẹghe nin ene iriso ha rẹ lu iwẹnna nan mun nin ele fo. Ahamiẹn ghe ene tẹmhọn Agbejele nọnsi Osẹnobulua ene iriso mundia nan, bezẹle nan da miẹn ghe, ẹghe nin ele ha rẹ lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua fo, ọle iJehova ha rẹ re ẹlinmhin nọn khiale nọnsọle nin ele? Bhi ọsi ẹmhọanta, sade Esali Jehova imhọn ẹlinmhin nọn khiale nọn, ele irẹ sabọ ha tẹmhọn Osẹnobulua man ẹbho bhi ikpe ne bunbun arẹmiẹn ẹbho kpokpo ele yẹ de idobolo ọbhi iwẹnna oga nin ele lu.

8. He bhọ ene iriso nin Revelation 9:1-11 tẹmhọnlẹn mundia nan? (Fẹ adudu nọn ribhi odalo ọne ebe nan ghe.)

⁸ Tie Revelation 9:1-11. Ọzenẹn, ọta akhasẹ nọn ribhi ebe nọnsi Revelation nọn yẹ tẹmhọn iriso, ọle zẹle nin mhan da ka rẹọbhọ ghe iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin mhan lu, ọle iJoel ha tẹmhọnlẹn. Ọne ọta akhasẹ nọn ribhi ebe ọsi Revelation tẹmhọn usun iriso ne mhọn ẹlo nọn diabe ọsi ọria, ne yẹ mun ebe diabe ukpẹru nan re igolu lu ọbhi uhọnmhọn. (Rev. 9:7) Ele da ha re oya nin  eghian nesi Osẹnobulua rẹ nabhi uki isẹn. Uki isẹn, ọle iriso sabọ tọ sẹ. (Rev. 9:4, 5) Bhi ọsi ẹmhọanta, ọ diabe enanzẹle ọne akhasẹ bhi Revelation wo ha tẹmhọnlẹn. Enanzẹle wo re izebhudu sekha nin ẹbho ghe, Osẹnobulua dẹ kẹ fuẹn ọne agbọn nan an. Ọne uhọnmhunje nan wo ba ene iga iJehova bhi egbe.

9. Ikikẹ nela ribhi ẹwẹ iriso nin ebe nọnsi Joel tẹmhọnlẹn bi ene iRevelation tẹmhọnlẹn?

⁹ Bhi ọsi ẹmhọanta, ọta akhasẹ nọn ribhi ebe nọnsi Revelation bi ọnọn ribhi ebe nọnsi Joel mhọn eji ele da khọ egbe. Ọrẹyiriọ, ele wo manman dikẹ. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọta akhasẹ nọn ribhi ebe nọnsi Joel yọle ghe, ene iriso wo le ebi a kọle rebhe nin ele kere. (Joel 1:4, 6, 7) Ọkpakinọn, bhi imianlo nin John daghe nan gbẹn ọbhi ebe nọnsi Revelation, a da taman ene iriso ghe, nin ele hẹi re obọ so ebi a kọle ne ribhi otọ. (Rev. 9:4) Obọ ọsi nọrth, ọle iriso nin Joel daghe na vae. (Joel 2:20) Abyss, ọle iriso nin John daghe na dagbare. (Rev. 9:2, 3) A da khu iriso nin Joel miẹn fia. A bha khu ene iJohn miẹn fia, sokpan a da re ẹghe nin ele rẹ lu iwẹnna nọnsele sotọ. Ije soso iribhi Baibo nọn rẹman ghe emhin ne ele lu khọ iJehova bhi ẹkẹ.—Fẹ ọne ẹkpẹti ghe nọn yọle, “ Ọta Akhasẹ Nan Tale Rẹji Iriso—Ele Dikẹ Arẹmiẹn Ele Khọ Egbe.”

10. Re ijiẹmhin man bhi Baibo nọn rẹman ghe iriso nin ebe nọnsi Joel tẹmhọnlẹn bi ọne iRevelation tẹmhọnlẹn bha mundia nin emhin ọkpa.

¹⁰ Ikikẹ bhi ẹwẹ ọta akhasẹ nin mhan  miẹn tie bhi ebe nọnsi Joel bi Revelation rẹ mhan lẹn ghe ele iyi ọkpa. Ọnan rẹman ghe, ọ iyi emhin ọkpa iriso nin ebe nọnsi Joel tẹmhọnlẹn bi ọne ebe nọnsi Revelation tẹmhọnlẹn mundia nan. Ẹgheso, Baibo dẹ sabọ re emhin ọkpa rẹ khọkhọ emhin bhi ijeso, sokpan, ọ ki yẹ noo ọle rẹ khọkhọ emhin ikẹ bhi ije ebhebhe. Bhi ọsi ijiẹmhin, bhi Revelation 5:5, a da tie iJesu “ọne Oduma nọn na bhi ulin uwa ọsi Judah vae.” Ọkpakinọn bhi ebe nọnsi 1 Peter 5:8, a da tie Esu oduma nọn re so. Ranmhude ene emhin enẹn nan nin mhan zilo nyan, ọ wo khia bhi ẹlo a ghe, ọkhẹke nin mhan fi ebi mhan rẹ rẹọ rẹji ọta akhasẹ nọn ribhi ebe nọnsi Joel nọn tẹmhọn iriso denọ. Be bhọ ọne ọta akhasẹ nan ki mundia nan?

11. Be Joel 1:6 bi 2:1, 8, 11 rẹ rẹkpa mhan lẹn otọ ebi ene iriso mundia nan?

¹¹ Mhan ha fẹ ulọnlẹn nekẹle nan gbẹn rẹkhan ọne ọta akhasẹ ọsi Joel nan ghe, mhan ki dọ kere ghe okhọnlẹn nan mun vade, ọle ọne akhasẹ tẹmhọnlẹn. (Joel 1:6; 2:1, 8, 11) Jehova yọle ghe ọle dẹ noo eyokhọnlẹn nesọle (Eyokhọnlẹn nesi Babylon) rẹ re oya nin ibhokhan Izrẹl ne bha hẹnmhọn nanlẹn. (Joel 2:25) Ranmhude obọ ọsi north ọle ene eyokhọnlẹn ọsi Babylon ha da mun okhọnlẹn bu ibhokhan Izrẹl, ọle zẹle nan da tie ele ibhokhan inorth. (Joel 2:20) A da re ọne usun eyokhọnlẹn khọkhọ iriso ne khian bhi usun. Ẹghe nin Joel rẹ ha tẹmhọn ene iriso nan, ọle da yọle: “Ọdeọde [bhi ene eyokhọn] wo khian re odalo bhi uwedẹ nọnsọle. . . . Ele da vẹ na bhi ọne agbaẹbho. Ele da wo ha runẹ bhi uki ọne ogbe. Ele da ha hẹn ene uwa. Ele da ha rẹkhan ene windo nabhọ bọsi oyi.” (Joel 2:8, 9) Re ọkhọle ria ebi ọ gene dia yẹ. Eyokhọnlẹn vuọn ije rebhe. Ije soso iribhọ nin ọria ha da sabọ nẹhe. Ọria soso iribhọ nọn ha sabọ nẹgbe bhi obọ ene eyokhọnlẹn nesi Babylọn!

12. Be ọta akhasẹ nọnsi Joel nọn tẹmhọn iriso rẹ munsẹ yẹ?

¹² Bọsi ene iriso, eyokhọnlẹn nesi Babylon (la Chaldea) da mun okhọn vae bhi Jerusalem bhi ukpe 607 B.C.E. Baibo taman mhan yọle: “Ojie ọsi ene iChaldean . . . da re agbada rẹ gbono ene usẹn ibhokhan a. . . . Ọle bha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da usẹn obhokhan la ọmanmhẹn, ene dọmanlẹn la ene khọnmhọn. Osẹnobulua da ne emhin rebhe ọbhi obọ nọnsọle. Ọle da tuẹ uwa ọsi Osẹnobulua ọsi ẹmhọanta a. Ọle da siẹn ogbe ọsi Jerusalem an yẹ re eranlẹn rẹ tuẹ ikazi ne ribhọ a. Ọle da fuẹn emhin ne ghanlẹn rebhe ne ribhọ a.” (2 Chron. 36:17, 19) Ẹghe nin eyokhọnlẹn nesi Babylon ki rẹ fuẹn ọne otọ bi ẹbho ne ribhọ a fo, ẹbho ne daghe ọle da ha yọle: “Otọ nan dunmhun an, nin ọria la elanmhẹn soso iye nọn. Sẹyẹ, a mun ọlẹn nin ene iChaldeans.”—Jer. 32:43.

13. Be ọta akhasẹ nọn ribhi Jeremiah 16:16, 18 mundia nan?

¹³ Ikpe 200 ki gbera nin Joel rẹ kha ọne ọta akhasẹ, Jehova da noo iJeremiah rẹ tẹmhọn emhin ọbhebhe rẹji ọne okhọn nan. Ọle da yọle ghe, ene eyokhọnlẹn dẹ guanọ ibhokhan Izrẹl ne lu emhin ebe nabhi ije rebhe yẹ muno ele kpanọ. Jeremiah da gbẹn yọle: “‘Inian Jehova tale: ‘Ejayenan nian, mẹn dẹ datie ẹbho ne bunbun ne gbe ehẹn. Ele ki guanọ ele. Ọnin ha ki gbera, mẹn ki datie ohuẹ ne bunbun. Ene ohuẹ ki guanọ ele na bhi uki oke rebhe bi bhi ẹkẹ ihio ne ribhi oke ye muno ele. . . . mẹn ki re ihaosa nin ele bhi olukhọ bi emhin ọbe nọnsele.’” Ọnan rẹman ghe, okpẹdẹ la ẹgbo ida sabọ gugu ibhokhan Izrẹl ne bha fidenọ bhi obọ eyokhọnlẹn nesi Babylon.—Jer. 16:16, 18.

14. Ẹghela ọta akhasẹ nọn ribhi Joel 2:28, 29 rẹ munsẹ?

¹⁴ Joel yẹ ta ọta esili nọn ha sunu. Ọle da yọle ghe ọne otọ dẹ kie biẹ ebale. (Joel 2:23-26) Ọ ida bue gbe nin ibhokhan Izrẹl, ebale oriọn ki kpọfiara a nin ele. Jehova da taman iJoel nin ọle gbẹn yọle: “Mẹn dẹ biri ẹlinmhin nọnsẹmhẹn ọbhi egbe ẹbho rebhe, imọn ikpea bi imọn ikhuo nesẹ dẹ kha akhasẹ . . . Resẹbhi egbe eguọmhandia nin ikpea bi eguọmhandia nin ikhuo nesẹmhẹn, mẹn dẹ biri ẹlinmhin nọnsẹmhẹn nyan ele.” (Joel 2:28, 29) Ọne ọta akhasẹ nan bha wo munsẹ ẹghe nan rẹ fan ibhokhan Izrẹl fia bhi otọ iBabylon. Sokpan, ikpe ne bunbun gbera fo ọkuẹsẹ ọ munsẹ bhi ẹghe iluemhin ọsi Pentecost bhi ukpe 33 C.E. Be imhan rẹ lẹn yẹ?

15. Be ikpọta nin Peter noolo bhi ebe nọnsi Acts 2:16, 17 rẹ dikẹ bhi ene iJoel noolo bhi Joel 2:28 yẹ? Be ọnan rẹman?

¹⁵ Jehova da taman iPeter nin odibo nin ọle rẹman ghe, ọta akhasẹ nọn ribhi Joel 2:28, 29, ọle ha munsẹ ẹghe nin emhin kpataki rẹ sunu bhi ukpẹdẹ iPentecost. Egbẹghe agogo isilin ọsewewiẹ bhi ọne ukpẹdẹ nin, Jehova da re uwedẹ ọhan-ilo rẹ re ẹlinmhin nọn khiale nin ẹbho ne sikoko. Ọne ẹlinmhin nọn khiale da re ahu nin ele rẹ ha “tẹmhọn emhin ọhan-ilo nin Osẹnobulua lu.” (Acts 2:11) Ẹghe nin Peter rẹ ha tẹmhọn ebi emhin nọn sunu ẹdẹnin rẹ diẹn mun ọta akhasẹ nọnsi Joel yẹ, ọle da noo ikpọta ne fẹkẹ dikẹ bhi ọta nin Joel noolo. Uwẹ be gbẹlokotọ nun uwẹ daghe ene ọta ne dikẹ? (Tie Acts 2:16, 17.) Ọta nin Joel rẹ mun ọta akhasẹ nọnsọle hẹn hi: “Ọnin ha ki gbera.” Sokpan, inian Peter rẹ munhẹn: “Bhi ikpẹdẹ ọkike.” Ebi ọle re ọnan ta hi, bhi ikpẹdẹ ọkike ọsi ene ibhokhan iJew, Osẹnobulua dẹ biri ẹlinmhin nọnsọle “ọbhi egbe ẹbho rebhe.” Ọnan rẹman ghe, ẹghe nọn  tanlẹn gbera fo ọkuẹsẹ ọta akhasẹ nin Joel tale munsẹ.

16. Be ẹlinmhin nọn khiale rẹ rẹkpa iKristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua yẹ? Be ọle yẹ rẹ rẹkpa ẹbho nesi Jehova ẹlẹnan yẹ?

¹⁶ Rẹ na bhi ọne ẹghe iPentecost nin ha vade, ọle iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin mhan lu ẹlẹnan rẹ wo munhẹn ha tuẹn okhun. Ranmhude ọnan, ẹghe nin Paul nin odibo rẹ ha gbẹn ilẹta ji agbotu nọn ribhi Colossae bhi egbẹghe 61 C.E., ọle da sabọ yọle ghe a tẹmhọn Osẹnobulua man ọrebhe ne ribhi ọne otọ agbọn nan. (Col. 1:23) Otọ agbọn nin Paul ha mhọn bhi ọkhọle hi, ije kẹkẹ nin ẹbho sabọ khian sẹ ẹghenin. Ranmhude urẹkpa ọsi ẹlinmhin nọn khiale, ẹbho nesi Osẹnobulua wo sabọ tẹmhọn nọnsọle man ẹbho ne bunbun rẹ sẹbhi eje manman ree bhi ọne otọ nan.—Acts 13:47; fẹ ẹkpẹti ghe nọn yọle: “ Mẹn Dẹ Biri Ẹlinmhin Nọnsẹmhẹn Ọbhi Egbe Ẹbho Rebhe.”

17. Be hi uwedẹ nọn gbale nin mhan ki rẹ dọ lẹn ọta akhasẹ nọn ribhi Joel 2:7-9 nian?

¹⁷ Be fidenọ? Uwedẹ nọn gbale mhan ki rẹ dọ lẹn ọta akhasẹ nọn ribhi Joel 2:7-9 nian. Ọ wo khia bhi ẹlo ghe ebi ene ulọnlẹn nin tẹmhọnlẹn hi, ebi eyokhọnlẹn nesi Babylon rẹ mun okhun bu iJerusalem yẹ bhi 607 B.C.E., ọ iyi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin Esali Jehova re ọyaya lu ọ tẹmhọnlẹn.

18. Be bha fidenọ bhi egbe Esali Jehova?

¹⁸ Be bha fidenọ? Esali Jehova ida zobọ bhọ rẹ ha noo isẹhoa rebhe nin ele mhọn rẹ tẹmhọn Osẹnobulua man ẹbho bhi ije rebhe. (Matt. 24:14) Idobolo soso iribhọ nin ugbẹloghe ha mun ọbhi iwẹnna oga nọnsẹmhan nọn ha rẹ mhan zobọ bhọ rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua. Ranmhude erọnmhọn nin Jehova nan nin mhan, mhan kie wo lu re alo yẹ re izebhudu tẹmhọn Agbejele! Ranmhude iJehova mhan mun udu nyan nin ọle rẹkpa mhan lẹn otọ ọta akhasẹ ne ribhi Baibo, mhan rẹọbhọ ghe ọle dẹ wo ha rẹkpa mhan lẹn otọ ẹmhọanta ne ribhi Baibo bhi ẹghe nọn khẹke!—John 16:13.