1. Edhere vẹ Brọda Russell avọ egbẹnyusu riẹ a je ro wuhrẹ Ebaibol na, kọ ẹvẹ edhere nana o ro woma?

IKPE udhusoi gbọ nọ e vrẹ, Brọda C. T. Russell avọ egbẹnyusu riẹ, umutho ahwo jọ nọ a gwọlọ riẹ uzẹme nọ o rrọ Ebaibol na wọhọ ọyomariẹ, a je kuomagbe wuhrẹ Ebaibol na. A gwọlọ riẹ oware nọ Ebaibol na o gine wuhrẹ kpahe Jihova Ọghẹnẹ, Jesu Kristi, oghẹrẹ nọ ahwo nọ a whu no a rrọ, gbe ẹtanigbo na. Oghẹrẹ nọ a je ro wuhrẹ Ebaibol na o bẹ hẹ. Ohwo jọ ọ rẹ nọ onọ, kẹsena ahwo na kpobi a vẹ romatotọ kiẹ oria ikere kpobi nọ u kiekpahe ẹme na. A ve kere oware nọ a kiẹ via na fihotọ. Jihova o fiobọhọ kẹ Ileleikristi nana kiẹ iwuhrẹ uzẹme sa-sa via evaọ Ebaibol na, yọ iwuhrẹ yena e gbẹ rrọ ghaghae kẹ omai rite enẹna.

2. Eme ọ rẹ sai ru ohwo wo otoriẹ eruẹaruẹ Ebaibol thọ ẹsejọ?

² Rekọ emọ-uwuhrẹ Ebaibol nana a vuhumu uwhremu na inọ dede nọ o rẹ sae jọ lọlọhọ re ohwo o wo otoriẹ uwuhrẹ Ebaibol, o lọhọ tere he re a wo otoriẹ ogbagba orọ eruẹaruẹ Ebaibol. Fikieme? Oware jọ nọ o wha riẹ ze họ, a rẹ mai wo otoriẹ eruẹaruẹ Ebaibol evaọ okenọ i bi ro rugba hayo nọ i te rugba no. Oware ofa họ, re ma sai wo otoriẹ eruẹaruẹ gbagba, o gwọlọ nọ ma rẹ romatotọ roro kpahe oware kpobi nọ a jọ eruẹaruẹ na ta. Ma tẹ tẹrovi abọ jọ ọvo siọ abọ jọ ba, ma sai wo otoriẹ othọthọ. O wọhọ nọ ere o via kpahe eruẹaruẹ jọ nọ e rrọ obe Joẹl. Joma wariẹ rri eruẹaruẹ yena, re ma ta kpahe oware nọ o rọ gwọlọ nọ ma re nwene oghẹrẹ nọ ma wo otoriẹ eruẹaruẹ na.

3-4. Ẹvẹ ma wo otoriẹ eruẹaruẹ nọ e rrọ Joẹl 2:7-9 na anwẹdẹ?

³ Se Joẹl 2:7-9. Joẹl ọ ruẹaro nọ ebaka-ẹkpẹ e te vẹruọ ẹkwotọ Izrẹl jẹ raha iẹe muotọ. Emera ọraha nana nọ agba gbe ibiakọ rai e wọhọ erọ okpohrokpo na e te re  oware kpobi nọ a ruẹ muotọ! (Joẹl 1:4, 6) Evaọ ikpe buobu, ma roro nọ eruẹaruẹ yena i bi dhesẹ oghẹrẹ nọ idibo Jihova a be rọ ta usi uwoma na, wọhọ owa ebaka-ẹkpẹ nọ oware ovo o rẹ sae daji hi. Oghẹrẹ nọ ma wo otoriẹ riẹ vẹre họ, usi uwoma ota na o be wha ọraha hayo idudu họ “orẹwho” na, koyehọ ahwo nọ isu egagọ erue i bi su thọ. *

⁴ Ma te se eme nọ e rrọ Joẹl 2:7-9 na ọvo, ma rẹ sae ta nọ otoriẹ nọ ma wo kpahe iẹe anwẹdẹ na o rrọ gbagba. Rekọ ma te roro kpahe eme nọ e rrọ eruẹaruẹ yena kpobi, ma rẹ ruẹ nọ o gwọlọ nọ ma re nwene oghẹrẹ nọ ma wo otoriẹ eruẹaruẹ na. Joma ta kpahe eware ene nọ e lẹliẹ omai ta ere.

5-6. Onọ vẹ o rẹ ziọ omai iroro nọ ma te se (a) Joẹl 2:20? (b) Joẹl 2:25?

⁵ Orọ ọsosuọ, muẹrohọ eyaa nọ Jihova ọ ya kpahe owa ebaka-ẹkpẹ na, inọ: “Me ti le ohwo ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na [ebaka-ẹkpẹ na] thabọ no owhẹ.” (Joẹl 2:20) Otẹrọnọ ebaka-ẹkpẹ na i dikihẹ kẹ Isẹri Jihova nọ i bi ru lele ujaje Jesu inọ a ta usi uwoma na je wuhrẹ ahwo zihe ruọ ilele, kọ fikieme Jihova ọ rọ ta nọ o ti le ai vrẹ? (Izik. 33:7-9; Mat. 28:19, 20) O rrọ vevẹ nọ orọnikọ idibo riẹ Jihova o ti le vrẹ na ha, rekọ oware hayo ohwo jọ nọ o bi dhuaro kẹ idibo riẹ.

⁶ Orọ avọ ivẹ, roro kpahe ẹme nọ ọ rrọ Joẹl 2:25. Jihova ọ jọ oria nana ta nọ: “Mẹ te hwa osa eware nọ e raha ku owhai evaọ ikpe na kpobi zihe kẹ owhai, eware nọ ebaka-ẹkpẹ nọ e rẹ jọ usu ovo buobu e re, enọ ebaka-ẹkpẹ nọ i wo ibekpe he e re, enọ ebaka-ẹkpẹ nọ e rẹ re oware muotọ e re, gbe enọ ebaka-ẹkpẹ ọraha e re, ogbaẹmo ulogbo mẹ nọ me vi bru owhai ze.” Muẹrohọ nọ Jihova ọ ya eyaa nọ ọ te “hwa osa” eware kpobi nọ ebaka-ẹkpẹ na e raha. Otẹrọnọ Ileleikristi nọ e be ta usi uwoma Uvie na họ ebaka-ẹkpẹ na, kiyọ onana u dhesẹ nọ ovuẹ rai o be wha ọraha ze. Rekọ o rrọ ere he, ukpoye ovuẹ na u re siwi uzuazọ ahwo je tube ru ahwo omuomu jọ kurẹriẹ. (Izik. 33:8, 19) Onana yọ oghale ulogbo!

7. Eme ẹme nọ a fodẹ evaọ Joẹl 2:28, 29 inọ “oyena o tẹ vrẹ no” u fiobọhọ kẹ omai riẹ?

⁷ Se Joẹl 2:28, 29. Joma ta kpahe oware avọ esa, oye họ oghẹrẹ nọ a jọ eruẹaruẹ na dhesẹ eware nọ e via na unọjọ utọjọ. Muẹrohọ nọ Jihova ọ ta nọ: “Oyena o tẹ vrẹ no, me ti ku ẹzi mẹ ku oghẹrẹ uwo kpobi”; koyehọ nọ ebaka-ẹkpẹ na i te ru iruo nọ a kẹ rai gba no. Otẹrọnọ Ileleikristi nọ e be ta usi uwoma Uvie Ọghẹnẹ họ ebaka-ẹkpẹ na, fikieme o rọ rrọ nọ a re ru iruo usi uwoma ota na vrẹ no taure Jihova o te ti ku ẹzi riẹ ku ai? Uzẹme riẹ họ, ababọ obufihọ ẹzi Ọghẹnẹ nọ o wo ẹgba gaga na, idibo Ọghẹnẹ a hae sae ruabọhọ iruo usi uwoma ota na ikpe buobu vievie he ghelọ ọwọsuọ gbe awhaha egọmeti.

8. Amono ebaka-ẹkpẹ nọ a ta kpahe evaọ Eviavia 9:1-11 na i dikihẹ kẹ? (Rri uwoho nọ o rrọ uke emagazini na.)

⁸ Se Eviavia 9:1-11. Joma ta kpahe oware avọ ene. Anwẹdẹ ma jẹ hae ta nọ ọraha ebaka-ẹkpẹ nọ Joẹl ọ ta kpahe na u wobọ kugbe iruo usi uwoma ota mai na fikinọ ọkpọ eruẹaruẹ itieye e rrọ obe Eviavia. A jọ obe Eviavia ta kpahe ebaka-ẹkpẹ  nọ ovao rai o jọ wọhọ orọ ahwo-akpọ, yọ “eware nọ e wọhọ itu-uvie igoru” e rrọ uzou rai. (Evia. 9:7) Ebaka-ẹkpẹ na e lahiẹ “ahwo [koyehọ ewegrẹ Ọghẹnẹ] nọ a wo oka Ọghẹnẹ evaọ aruezo rai hi” emerae isoi, enwenọ etoke nọ abaka-ẹkpẹ ọ rẹ rria kri te. (Evia. 9:4, 5) U muẹro nọ ebaka-ẹkpẹ nana i dikihẹ kẹ idibo Jihova nọ a rọ ẹzi wholo na. A bi whowho ẹdhoguo Ọghẹnẹ kẹ uyero-akpọ omuomu nana ududu, onọ u bi ru eva dha ahwo nọ a romakẹ uyero-akpọ nana.

9. Obọdẹ ohẹriẹ vẹ o rrọ ebaka-ẹkpẹ nọ Joẹl ọ ruẹ gbe enọ Jọn ọ ta kpahe?

⁹ Uzẹme riẹ họ, eruẹaruẹ nọ e rrọ obe Eviavia na avọ enọ e rrọ obe Joẹl na i tho ohwohwo. Rekọ u wo obọdẹ idhere jọ nọ i ro wo ohẹriẹ. Joma ta kpahe ejọ rai. Evaọ eruẹaruẹ Joẹl na, ebaka-ẹkpẹ na e re ekakọ kpobi muotọ. (Joẹl 1:4, 6, 7) Rekọ, evaọ eruẹaruẹ Jọn, “a ta kẹ [ebaka-ẹkpẹ na] nọ a du raha ẹbe nọ ọ rrọ otọakpọ na” ha. (Evia. 9:4) Ebaka-ẹkpẹ nọ Joẹl ọ ruẹ na i no ẹkpẹlobọ ovatha-ọre ze. (Joẹl 2:20) Enọ Jọn ọ ruẹ i no ọgọdọ odidi ze. (Evia. 9:2, 3) A le ebaka-ẹkpẹ eruẹaruẹ Joẹl na vrẹ. Rekọ a le ebaka-ẹkpẹ obe Eviavia na vrẹ hẹ, a kẹ rai uvẹ re a ru iruo rai re. Ma jọ Ebaibol na ruẹ oware ovo nọ u dhesẹ nọ Jihova ọ dha eva kẹ ae he.​—Rri ẹkpẹti na “ Eruẹaruẹ Kpahe Ebaka-Ẹkpẹ​—I Tho Ohwohwo Rekọ I Wo Ohẹriẹ.”

10. Kẹ oriruo jọ evaọ Ebaibol na nọ u dhesẹ nọ ebaka-ẹkpẹ nọ Joẹl ọ ta kpahe na e sai wo ohẹriẹ no erọ Eviavia na.

 ¹⁰ Ohẹriẹ ulogbo nọ o rrọ eruẹaruẹ ivẹ nana u ru nọ ma rọ ruẹ nọ e be ta kpahe oware ovona vievie he. Kọ ma be ta nọ ebaka-ẹkpẹ nọ Joẹl ọ ruẹ avọ ebaka-ẹkpẹ obe Eviavia na yọ oware ovona ha? Ee. Ẹsejọ a rẹ jọ Ebaibol na rọ oware ovo jọ dhesẹ eware sa-sa. Wọhọ oriruo, a jọ obe Eviavia 5:5 se Jesu “Okpohrokpo orua Juda,” a tẹ jẹ jọ obe 1 Pita 5:8 ta nọ Ẹdhọ ọ wọhọ “okpohrokpo nọ o bi do enu.” Fiki eware ene nọ ma ta kpahe no na, o gwọlọ nọ ma rẹ wariẹ rri eruẹaruẹ Joẹl na re ma riẹ uzedhe otofa riẹ. Kọ eme o rẹ sae jọ nọ u dikihẹ kẹ?

11. Ẹvẹ Joẹl 1:6 gbe 2:1, 8, 11 i ro ru omai riẹ ahwo nọ ebaka-ẹkpẹ na i dikihẹ kẹ?

¹¹ Ma tẹ romatotọ rri eme eruẹaruẹ Joẹl na kpobi, ma rẹ ruẹ nọ ọ jẹ ta kpahe egbaẹmo nọ e te wọ ohọre ze. (Joẹl 1:6; 2:1, 8, 11) Jihova ọ ta nọ ọ te rọ “ogbaẹmo ulogbo” riẹ, (ogbaẹmo Babilọn) rọ uye kẹ ahwo Izrẹl nọ a ghẹmeeyo. (Joẹl 2:25) A se ogbaẹmo nana nọ o wọ ohọre ze na “ohwo ẹkpẹlobọ ovatha-ọre” fikinọ ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre ogbaẹmo Babilọn o te wọ ohọre no ze bru ahwo Izrẹl. (Joẹl 2:20) A rọ ogbaẹmo yena dhesẹ owa ebaka-ẹkpẹ nọ e ruẹrẹ oma họ ziezi. Joẹl ọ ta kpahe egbaẹmo na inọ: “Omomọvo rai ọ be dhẹ haro evaọ edhere riẹ. . . . A rẹ họrọ ruọ okpẹwho, a rẹ dhẹ evaọ ugbẹhẹ. A rẹ gadiẹ ruọ iwou, inwido a rẹ rọ ruọ eva wọhọ oji.” (Joẹl 2:8, 9) Dae rehọ iẹe nọ whọ be ruẹ e rai. Egbaẹmo e vọ oria kpobi. U wo oria ovo nọ ohwo ọ be sae dhẹ dhere he. Ọgbọdọ egbaẹmo Babilọn o bi kie ohwo kpobi.

12. Ẹvẹ eruẹaruẹ Joẹl kpahe ebaka-ẹkpẹ na i ro rugba?

¹² Egbaẹmo Babilọn (hayo, ahwo Kaldia) a vẹruọ Jerusalẹm wọhọ owa ebaka-ẹkpẹ evaọ ukpe 607 taure ekele oke mai na o te ti te. Ebaibol na ọ ta nọ: “Ovie ahwo Kaldia . . . , ọnọ ọ rehọ ọgbọdọ kpe izoge emezae rai [na] o wo ọdawẹ kẹ uzoge ọmọzae hayo ọmọtẹ-kọkọ họ, ọkpako hayo ọnọ oma o ga ha ha. Ọghẹnẹ ọ rehọ oware kpobi họ obọ riẹ. Ọ mahe uwou Ọghẹnẹ uzẹme na, o kporo ugbẹhẹ Jerusalẹm fihọ otọ, ọ rehọ erae mahe iwou ikpehru riẹ nọ e rẹ bẹ ẹvẹruọ, jẹ raha oware kpobi nọ u wo aghare no.” (2 Irv. 36:17, 19) Ogbaẹmo Babilọn o raha ẹkwotọ na te epanọ ahwo nọ a ruẹ e riẹ a rọ ta nọ: “Nọ otọ nọ o raha no nọ uvumọ ohwo gbe arao ọ rrọ họ, yọ a rehọ e riẹ kẹ ahwo Kaldia no.”​—Jeri. 32:43.

13. Eme họ otofa eruẹaruẹ nọ e rrọ Jerimaya 16:16, 18?

¹³ Nọ Joẹl ọ ruẹ eruẹaruẹ riẹ na no, ikpe egba ivẹ (200) e jẹ ruọ emu no, Jihova o dhesẹ eruẹaruẹ efa kẹ Jerimaya kpahe ọraha ọvona. Ọ ta nọ a te romatotọ gwọlọ ahwo Izrẹl nọ a bi ru eware imuomu, a ve ti mu ai. Eruẹaruẹ na e ta nọ: “‘Rri, mẹ be vuẹ se ikuori buobu re a nyaze,’ ere Jihova ọ ta, ‘yọ a te gwọlọ ai re a mu ai. Nọ oyena o tẹ vrẹ no, mẹ te vuẹ se izuẹ buobu re a nyaze, yọ a te gwọlọ ae ruẹ evaọ ehru ugbehru kpobi gbe ehru ukpehru kpobi, gbe evaọ eria nọ e bẹre rovie fihọ evaọ igbehru-itho na. . . . Mẹ te hwosa oruthọ rai gbe uzioraha rai kẹ ae vọvọ.’” Ahwo Izrẹl nọ a be rọwo siobọno uzioraha rai hi a te ruẹ oria dhere he, makọ evaọ ebade hayo ewhawho, nọ ahwo Babilọn a gbẹ te rọ gwọlọ ae tobọ họ.​—Jeri. 16:​16, 18.

14. Oke vẹ eruẹaruẹ nọ e rrọ Joẹl 2:28, 29 i ro rugba?

¹⁴ Joẹl ọ jọ eruẹaruẹ riẹ na whowho emamọ usi jọ, inọ ahwo a te wariẹ rria ẹkwotọ na. Otọ na o te wariẹ wo ẹvi. (Joẹl 2:23-26) Oke u ve ti te nọ a te rọ jọ ẹkwotọ na rọ ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ ahwo. Jihova ọ ta nọ: “Me ti ku ẹzi mẹ ku oghẹrẹ uwo kpobi, emezae gbe emetẹ rai e te ruẹaro . . . Yọ makọ erigbo mẹ nọ e rrọ ezae gbe erigbo mẹ nọ e rrọ eyae dede me ti ku ẹzi mẹ ku ae.” (Joẹl 2:28, 29) Orọnikọ nọ ahwo Izrẹl a nwani no igbo Babilọn te ẹkwotọ rai a ro ku ẹzi Ọghẹnẹ ku ai hi. Ukpoye, ikpe buobu e vrẹ taure onana o tẹ te via, evaọ Pẹntikọst 33 C.E. Ẹvẹ ma rọ riẹ?

15. Wọhọ epanọ o rrọ Iruẹru Ikọ 2:16, 17, ohẹriẹ vẹ o rrọ eme nọ Pita ọ rọ ta kpahe Joẹl 2:28, kọ eme onana u dhesẹ?

¹⁵ Oware igbunu jọ o via evaọ ẹdẹ Pẹntikọst na, onọ Pita ukọ na ọ rọ ẹkwoma ẹzi Ọghẹnẹ ta nọ u wobọ kugbe eruẹaruẹ nọ e rrọ Joẹl 2:28, 29. Oware wọhọ ighọjọ izii ohiohiẹ ẹdẹ yena, Ọghẹnẹ ọ rọ edhere igbunu ku ẹzi ọfuafo ku ahwo, kẹsena a tẹ jẹ ta “kpahe iruo urirẹ Ọghẹnẹ.” (Iruẹru 2:11) Okenọ Pita ukọ na ọ jẹ ta kpahe eruẹaruẹ Joẹl na, ọ rọ eme nọ e dina wo ohẹriẹ wariẹ ẹme Joẹl na. Kọ who muẹrohọ ohẹriẹ nọ o rrọ eme na? (Se Iruẹru Ikọ 2:16, 17.) Pita ọ rọ uzedhe eme Joẹl mu ẹme riẹ họ họ inọ “oyena o tẹ vrẹ no,” ukpoye ọ ta nọ: “Yọ evaọ edẹ urere na,” (koyehọ edẹ urere uyero-akpọ ahwo Ju,) Ọghẹnẹ o ti ku ẹzi riẹ ku “oghẹrẹ uwo kpobi.” Onana u dhesẹ nọ etoke jọ o vrẹ taure eruẹaruẹ Joẹl na i te ti rugba.

16. Ẹvẹ ẹzi Ọghẹnẹ o ro fiobọhọ evaọ iruo usi uwoma ota ikpe-udhusoi ọsosuọ, gbe oke mai na?

 ¹⁶ Nọ Ọghẹnẹ o ku ẹzi ọfuafo na ku idibo riẹ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ no, iruo usi uwoma ota na e tẹ jẹ nyaharo ziezi. Iruo na e nyaharo te epanọ Pọl ukọ na ọ rọ jọ ileta nọ o kere se Ileleikristi obọ Kọlọsi oware wọhọ 61 C.E. ta nọ, a ta usi uwoma na te “emama kpobi nọ e rrọ otọ odhiwu na” no. (Kọl. 1:23) Nọ Pọl ukọ na ọ fodẹ “emama kpobi,” ọ jẹ ta kpahe oria nọ Ileleikristi oke yena a rẹ sai te kpobi. Ẹzi Jihova nọ o wo ẹgba gaga na o fiobọhọ kẹ omai ta usi uwoma na kẹre vi eria nọ Pọl ọ ta kpahe na thethabọ no. Ma ta te “oka avọ oka otọakpọ na” no.​—Iruẹru 13:47; rri ẹkpẹti na, “ Me ti Ku Ẹzi Mẹ Ku Ae.”

17. Ẹvẹ ma wo otoriẹ eruẹaruẹ Joẹl nọ e ta kpahe ebaka-ẹkpẹ na enẹna?

¹⁷ Eme o nwene? Ma wo otoriẹ eruẹaruẹ nọ e rrọ Joẹl 2:7-9 na ziezi no enẹna. Orọnikọ ajọwha iruo usi uwoma ota mai eruẹaruẹ nana i kiekpahe he, ukpoye kọ ogbaẹmo Babilọn nọ o vẹruọ Jerusalẹm evaọ ukpe 607 taure ekele oke mai na o te ti te.

18. Eme o nwene he evaọ iruẹru idibo Jihova?

¹⁸ Eme o nwene he? Idibo Jihova a gbẹ be rọ ajọwha ta usi uwoma na evaọ oria kpobi, yọ idhere sa-sa a bi ro ru onana. (Mat. 24:14) Egọmeti ọvuọvo nọ ọ rẹ sae whaha omai iruo usi uwoma ota nọ a mu họ omai obọ na ọ rrọ họ. Yọ Jihova o bi fiobọhọ kẹ omai wo ajọwha vi epaọ anwẹdẹ, nọ ma be rọ ta usi uwoma Uvie na ududu! Avọ omaurokpotọ, ma fievahọ Jihova inọ o ti gbe fiobọhọ kẹ omai wo otoriẹ eruẹaruẹ Ebaibol. Ma rẹroso ẹe inọ evaọ oke nọ u fo, o ti fiobọhọ kẹ omai “wo otoriẹ uzẹme na vọvọ.”​—Jọn 16:13.