Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

XNAQʼTZBʼIL 14

Jun qʼoj tzajni jawni

Jun qʼoj tzajni jawni

«Txqan soldad at nim kyipun [...] ma che ok tzoqpaj tiʼj ntanmiye» (JOEL 1:6).

BʼITZ 95 Mas qʼanchaʼl spikʼun junjun qʼij

AJU KʼELEL QNIKʼ TIʼJ *

1. a) ¿Alkye tten xnaqʼtzan ermano Russell tiʼj Tyol Dios kyukʼil junjuntl tukʼil? b) Tej kyxnaqʼtzan ik tzeʼn jlu, ¿tiʼ el kynikʼ tiʼj?

MA TZIKʼ mas te jun syent abʼqʼi, kubʼ t-ximen ermano Russell junx kyukʼil junjuntl xnaqʼtzal tiʼj Tyol Dios tuʼn tok kychmon kyibʼ tuʼntzun tel kynikʼ tiʼjju in tzaj tqʼamaʼn Xjan Uʼj tiʼj Jehová, tiʼj Jesús, tiʼj kamik ex tiʼj chojbʼil. Nyaxix kwest alkye tten e xnaqʼtzan tiʼj Tyol Dios. Jun kye in xitoq tqanin jun xjel, yajxitl kykyaqilx in kubʼtoq kyxnaqʼtzaʼn qe texto at kyoklen tukʼil jun xnaqʼtzbʼil. Yajxitl, in kubʼtoq kytzʼibʼin aju in neltoq kynikʼ tiʼj. Noq tuʼn tonbʼil Jehová, el kynikʼ okslal lu kyiʼj junjun xnaqʼtzbʼil nim kyoklen toj Tyol Dios ex kukx in nok qqʼoʼn kyoklen toj ambʼil jaʼlo.

2. ¿Tiquʼn at maj junxitl xnaqʼtzbʼil jaku tzʼok toj qwiʼ aj qxnaqʼtzan tiʼj jun profecía?

2 Pero jun rat el kynikʼ okslal lu tiʼj qa junxitl aju tuʼn tel qnikʼ tiʼj jun xnaqʼtzbʼil toj Tyol Dios tukʼilju tuʼn telxix qnikʼ tiʼj jun profecía. ¿Tiquʼn mas kwest tuʼn tel qnikʼ tiʼj jun profecía? At kabʼe tiquʼn. Tnejel, mas nya kwest tuʼn tel qnikʼ tiʼj jun profecía kyaj qʼamaʼn toj Tyol Dios qa ya in japun twiʼ moqa ya o bʼaj. Tkabʼin, tuʼn telxix qnikʼ tiʼj jun profecía, il tiʼj tuʼn qxnaqʼtzan kyiʼj junjuntl texto tok tiʼj. ¿Tiquʼn? Tuʼnju qa oʼkx ma tzʼok qqʼoʼn qwiʼ tiʼj jun texto ex mintiʼ ma che jaw quʼjin junjuntl, junxitl xnaqʼtzbʼil jaku tzʼok toj qwiʼ tuʼn. Ex atzun jlu o bʼaj tiʼj jun profecía toj uʼj te Joel. Qo xnaqʼtzan tiʼj juntl maj ex qqʼonk qwiʼ tiʼj tiquʼn il tiʼj tuʼn tkubʼ qchʼexpuʼn aju nimen quʼn tiʼj.

3, 4. ¿Alkye tten in xitoq qchikʼbʼaʼn profecía kyaj qʼamaʼn toj Joel 2:7 a 9?

3 (Kjawil uʼjit Joel 2:7-9). Kyaj qʼamaʼn toj uʼj te Joel qa kbʼajel kywaʼn ẍplon moqa langosta kytxʼotxʼ aj Israel. Ax ikx, at nim tipumal kytzi tal txkup lu ex ik keʼyin twitz kyeʼ ik tzeʼn twitz teʼ jun león, ex in bʼaj kywaʼn tkyaqilju at toj kybʼe (Joel 1:4, 6). Kyoj nim abʼqʼi o kubʼ qximen qa atztoq in yolin kʼloj ẍplon kyiʼj tmajen Jehová kukx in che pakbʼan. Ex tej tqʼama Joel qa tuʼn tbʼaj kywaʼn ẍplon kytxʼotxʼ aj Israel, kubʼ qximen qa atztoq in yolin jlu tiʼj chʼixpubʼil in bʼant kyuʼn xjal ateʼ tjaqʼ tkawbʼil nintz tnam Babilonia tuʼn tonbʼil pakbʼabʼil. *

4 Qa oʼkx ma jaw quʼjin Joel 2:7-9, toj tumel jaku tzʼel xnaqʼtzbʼil lu toj qwitz. Pero qa ma jaw quʼjin junjuntl versículo toj capítulo lu, in nel qnikʼ tiʼj qa il tiʼj tuʼn tkubʼ qchʼexpuʼn alkye tten in xi qchikʼbʼaʼn profecía lu. ¿Tiquʼn? Qo xnaqʼtzan tiʼj kyaje tiquʼn.

QE KYAJE TIQUʼN MA BʼAJ QCHʼIXPUʼN AJU NIMEN QUʼN

5, 6. a) ¿Tiʼ xjel in nul toj qwiʼ aj qxnaqʼtzan tiʼjju in tzaj tqʼamaʼn Joel 2:20? b) ¿Tiʼ xjel in nul toj qwiʼ aj qxnaqʼtzaʼn tiʼjju in tzaj tqʼamaʼn Joel 2:25?

5 Tnejel, qqʼonk qwiʼ tiʼjju in tzaj ttziyen Jehová toj Joel 2:20: «Che elel wiʼne qe ẍplon kyxole, aqeju ma che tzaj tuj tbʼanqʼabʼ qʼij». Noqwit atz in yolin jlu kyiʼj tmajen Jehová, aqeju in che pakbʼan ex in che ok xjal te t-xnaqʼtzbʼen Jesús kyuʼn, ¿tiquʼntzun tqʼama Jehová qa che elel tlaqʼbʼaʼn kyiʼj xjal? (Ezeq. 33:7-9; Mat. 28:19, 20). Qʼuqli qkʼuʼj tiʼj qa mintiʼ in chex tiʼn Jehová tmajen toj juntl lugar, oʼkx jaku che el tlaqʼbʼaʼn qe aj qʼoj kyiʼj.

6 Tkabʼin, qo ximen tiʼjju tqʼama Jehová toj Joel 2:25, chi: «Nim kxel nqʼoʼne kyeye te t-xel ju twitz kyawale o naj kyuʼn junjun ẍplon kyuj qe abʼqʼi o che ex, ik kyten qe jlu ik tzaʼn txqan soldad nim kyajlal tej kytzaj nsamaʼne kyiʼje». In tzaj tqʼamaʼn texto lu qa ktzajel tqʼoʼn Jehová t-xel qe tiʼchaq otoq che naj kyuʼn ẍplon. Noqwit atz in yolin jlu kyiʼj testigos de Jehová, ¿tiquʼntzun tzaj tqʼamaʼn Jehová qa che najel junjun tiʼchaq tuʼn pakbʼabʼil? Ojtzqiʼn quʼn qa in nonin pakbʼabʼil kyiʼj xjal tuʼn kyklet ex tuʼn tajtz tiʼj kyanmi (Ezeq. 33:8, 19). Jaku txi qqʼamaʼn qa in tzaj tiʼn pakbʼabʼil tbʼanel kye xjal.

7. ¿Tiʼ in nel qnikʼ tiʼj aj in tzaj tqʼamaʼn Joel 2:28 ex 29 «te tibʼajxi»?

7 (Kjawil uʼjit Joel 2:28, 29). Toxin, qo xnaqʼtzan tiʼj tzeʼn in che bʼaj qe tiʼchaq toj profecía kyaj qʼamaʼn. Tqʼama Jehová jlu: «Te tibʼajxi tkyaqil jlu ktzajel nqʼoʼne Nxewe tuj kyanmi kykyaqil xjal». In nel qnikʼ tiʼj qa kbʼajeltoq jlu ajxi tbʼant kyaqʼun ẍplon. Noqwit e ok qʼoʼn ẍplon te kyechel qeju in che pakbʼan tiʼj Tkawbʼil Dios, ¿tiquʼntzun tzul tqʼoʼn Jehová xewbʼaj xjan kyibʼaj tzmaxi aj tkubʼaj kyaqʼun? Toj ambʼil jaʼlo, o tzʼok qqʼoʼn qwitz tiʼj qa noq tuʼn tonbʼil xewbʼaj xjan kukx in qo pakbʼan kyoj nim abʼqʼi, axpe ikx kyoj ambʼil kwest moqa aj tel kyiʼn aj kawbʼil ambʼil qe.

Ten tipumal ermano Joseph Rutherford ex junjuntl tmajen Jehová skʼoʼn maj tuʼn t-xi kyqʼamaʼn alkyeqe nya bʼaʼn tzul tiʼn Dios kyibʼaj xjal nya bʼaʼn. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 8).

8. ¿Tiʼ in kubʼ kyechlaʼn ẍplon in yolin Apocalipsis 9:1 a 11 tiʼj? (Qʼonka twitza tiʼj tilbʼilal tok tiʼj t-xkʼomil).

8 (Kjawil uʼjit Apocalipsis 9:1-11). Qo xnaqʼtzan tiʼjju tkyajin tiquʼn. Ojtxe, qqʼama qa aj ttzaj tqʼamaʼn uʼj te Joel qa in bʼaj kywaʼn ẍplon qe awal, atz in yolin jlu tiʼj qpakbʼabʼil. Qqʼama jlu tuʼnju at juntl yol chʼixmi ik tzeʼn jlu in yolin Apocalipsis tiʼj. Tzalu in yolin tiʼj nim kyajlal ẍplon ex ik keʼyin kywitz ik tzeʼn qe xjal ex tjax jun tiʼ toj kywiʼ «ik tzaʼn coron qʼan pwaq ttxʼotxʼil» (Apoc. 9:7). In nok kykʼixbʼisaʼn ẍplon lu qe xjal «mintiʼ t-sey Dios tok tibʼaj kywitz», toj juntl yol, aqeju aj qʼoj tiʼj Jehová, ex bʼaj kykʼixbʼisaʼn toj jweʼ xjaw, aju ambʼil in nanqʼin jun ẍplon (Apoc. 9:4, 5). Jaku txi qqʼamaʼn qa atz in yolin jlu kyiʼj okslal skʼoʼn maj, tuʼnju in ten kyipumal tuʼn t-xi kyqʼamaʼn qa kbʼel tqʼoʼn Dios kykastiw xjal mintiʼ in che nimen te ex nya bʼaʼn in nela tqanil lu toj kywitz.

9. ¿Tiquʼn junxitl qe ẍplon in tzaj qʼamaʼn toj uʼj te Joel kyukʼil qeju in che tzaj qʼamaʼn toj uʼj te Apocalipsis?

9 Ax tok, chʼixmi aʼyex tiʼchaq in tzaj qʼamaʼn toj uʼj te Apocalipsis ik tzeʼn in tzaj qʼamaʼn toj uʼj te Joel. Pero in chʼexpaj junjun tiʼchaq. Jun techel, toj uʼj te Joel in tzaj tqʼamaʼn qa bʼaj kywaʼn ẍplon tkyaqil kʼul, atzun qeju ok tkeʼyin apóstol Juan, xi qʼamaʼn kye «tuʼn miʼn kykʼixbʼisan tiʼj chaʼx kʼul» (Joel 1:4, 6, 7; Apoc. 9:4). Ax ikx, in tzaj tqʼamaʼn uʼj te Joel qa atz e tzaj ẍplon jawni, atzun qeju in yolin Apocalipsis tiʼj, atz in che jatz toj jun jul (Joel 2:20; Apoc. 9:2, 3). Ex tqʼama Jehová toj uʼj te Joel qa oktoq che xel tiʼn qe ẍplon najchaq, atzun qeju ok tkeʼyin apóstol Juan, xi qʼoʼn ambʼil kye tuʼn tkubʼaj kyaqʼun. Mintiʼ in tzaj tqʼamaʼn Xjan Uʼj qa mintiʼ in tzalaj Jehová kyiʼj qe ẍplon in tzaj qʼamaʼn toj uʼj te Apocalipsis. (Qʼonka twitza tiʼj recuadro, « Qe profecía kyiʼj ẍplon: chʼixme ax che keʼyin, pero junxitl kyxilen»).

10. Qʼamantza jun techel tiʼj qa at maj in najbʼen ax techel tuʼn Tyol Dios aj tyolin kyiʼj junxichaq tiʼchaq.

10 Kyuʼn tqanil lu, in nel qnikʼ tiʼj qa junxitl qe ẍplon in yolin uʼj te Joel tiʼj kyukʼil qeju in yolin uʼj te Apocalipsis tiʼj. Mintiʼ in qo jaw labʼin tiʼj jlu tuʼnju at maj ax techel in najbʼen tuʼn Tyol Dios aj tyolin kyiʼj junxichaq tiʼchaq. Jun techel, in tzaj tqʼamaʼn Apocalipsis 5:5 qa in nok Jesús te «Bʼalun aju tzaj tiʼj tiyjil Judá», atzun toj 1 Pedro 5:8 in nok qʼoʼn Tajaw il «ik tzaʼn jun bʼalun». Tuʼntzunju, aj kyul junjun xjel toj qwiʼ aj qxnaqʼtzan tiʼj profecía kyaj qʼamaʼn toj uʼj te Joel, in nel qnikʼ tiʼj qa junxitl t-xilen. Qo xnaqʼtzan tiʼj tiʼ t-xilen.

AJU KYXILEN YOL TKUʼX TOJ UʼJ TE JOEL

11. ¿Alkye tten in nonin Joel 1:6 ex 2:1, 8 ex 11 qiʼj tuʼn tel qnikʼ tiʼj alkyeqe in che ok te ẍplon?

11 Aj qxnaqʼtzan kyiʼj junjuntl versículo kyiʼj yol e kyaj qʼamaʼn toj uʼj te Joel, in nel qnikʼ tiʼj qa atz yolin profeta tiʼj jun qʼoj tuʼn tok tuʼn jun kʼloj soldad (Joel 1:6; 2:1, 8, 11). Tqʼama Jehová qa tuʼn kyajbʼen «txqan soldad» te Babilonia tuʼn tuʼntzun tkubʼ tqʼoʼn kykastiw qe aj Israel mintiʼ e nimen te (Joel 2:25). In tzaj qʼamaʼn qa atztoq jawni tuʼn kytzaj soldad, tuʼnju atz jawni e tzaj qe soldad te Babilonia tuʼn kyok tzoqpaj kyiʼj aj Israel (Joel 2:20). E ok qʼoʼn qe soldad lu ik tzeʼn jun kʼloj ẍplon ex nukʼun kyten. Tqʼama Joel jlu kyiʼj: «Teyle junjun qʼiʼnx tbʼe [...]. In che ok tzoqpaj tiʼj tnam, in che okx ojqelan twi muro toksaʼn tiʼj tnam, in che jax tuʼn kyokx kyuj kyja xjal, ex mer ik tzaʼn eleqʼ qe in che okx ttzi ventan» (Joel 2:8, 9). Noqpe qo ximen tiʼj, ateʼtoq soldad noq jaxku tumel ex mlaytoq bʼant tuʼn t-xi kyewin kyibʼ xjal. Ni jun jakutoq klet tiʼj kyqʼoj soldad te Babilonia.

12. ¿Alkye tten japun twi profecía kyaj qʼamaʼn toj uʼj te Joel kyiʼj ẍplon?

12 Tej tkubʼ kyxiten soldad te Babilonia tnam Jerusalén toj abʼqʼi 607 tjaqʼxi ambʼil qʼiʼn quʼn jaʼlo, e ok ik tzeʼn qe ẍplon. Aj qyolin tiʼjju bʼant tuʼn aj kawil te Babilonia, in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios jlu tiʼj: «Kykyaqil qe kuʼxun e kubʼ tbʼyoʼn tuʼn spad [...]; mintiʼ tzaj tzʼeʼy tkʼuʼj kyiʼj kuʼxun mi kyiʼj qʼapoj, mi kyiʼj tij xjal ex mi kyiʼj qeju otoq che tijin wen. Kykyaqil qe jlu e jeʼx tqʼoʼn Qman tuj tqʼabʼ». Ex tqʼamaʼntl jlu: «Kubʼ kypatun tja Dios, kubʼ kyxitun muro tok tiʼj tnam Jerusalén, ok kyqʼoʼn kyqʼaqʼal qe tbʼanil tja rey ex bʼaj kyxitun tkyaqil tiʼxti wiʼyilxix» (2 Crón. 36:17, 19). Tej tkubʼ kybʼyoʼn aj Babilonia qe xjal ex tej tkubʼ kyxiten tnam, oʼkx jakutoq kyqʼama junjuntl xjal jlu: «[Ik ma kyaj] ik tzaʼn jun tzqij txʼotxʼ mintiʼ xjal tuj, mi alumaj» (Jer. 32:43).

13. ¿Tiʼ kyxilen qe yol e kyaj qʼamaʼn toj Jeremías 16:16 ex 18?

13 Tej otoq tzikʼ junlo kabʼe syent abʼqʼi tkyajlen tqʼamaʼn Joel qe yol lu, onin Jehová tiʼj profeta Jeremías tuʼn ttzaj tqʼamaʼn junjun tqanil tiʼj qʼoj. Tqʼama qa che tzyeteltoq kykyaqil aj Israel nya bʼaʼn kyuʼn soldad te Babilonia. In tzaj tqʼamaʼn Jeremías 16:16 ex 18 jlu: «Che xel nsamaʼne nim xjal tuʼntzun kytzyet aj Israel kyuʼn ik tzaʼn in che tzyet kyiẍ. [...] Ik tzaʼn in che tzyet jil kyuʼn kambʼal, ex che tzyetel kyuʼn kywiʼ kykyaqil nmaq witz ex kywiʼ kykyaqil tal witz, ax ikxpe tuj tpaxil pik jatum kyewan kyibʼ». Ex tqʼamatl jlu: «Kbʼel nqʼoʼne kykastiw ik tzaʼnx kybʼinchbʼen mya bʼaʼn ex ik tzaʼnx kyil». Mlayxtoq bʼant tuʼn t-xi kyewin kyibʼ aj Israel toj mar nix kyjaqʼ tzeʼ. Oktoq che kanetel kyuʼn soldad te Babilonia.

KTEL JUNTL MAJ TWITZ AWAL

14. ¿Toj alkye ambʼil japun kywi yol tkuʼx toj Joel 2:28 ex 29?

14 Yajxitl, tqʼama Joel tbʼanel tqanil. Tqʼama qa kʼokel juntl maj twitz awal (Joel 2:23-26). Aj tikʼ mas ambʼil, tzultoq qʼoʼn nim xnaqʼtzbʼil kye xjal. Tzaj ttziyen Jehová jlu: «Ktzajel nqʼoʼne Nxewe tuj kyanmi kykyaqil xjal: Qe kykyʼajale ex qe kymeʼjele che okel te nsanjele tuʼn t-xi kypakbʼaʼn nyole kye xjal [...]. Ax ikx ktzajel nqʼoʼne Nxewe tuj kyanmi qe majen xinaq ex qe majen xuʼj tuj tqʼijlalil tzul» (Joel 2:28, 29). ¿Toj alkye ambʼil japun kywi yol lu? Mintiʼ japun kywi tej kymeltzʼaj aj Israel toj kytxʼotxʼ, sino japun kywiʼ tej otoqxi tzikʼ nim syent abʼqʼi. Japun kywi yol lu toj abʼqʼi 33 te Pentecostés. ¿Tzeʼn in nel qnikʼ tiʼj qa ax tok jlu?

15. Ik tzeʼn in jaw quʼjin toj Hechos 2:16 ex 17, ¿alkye chʼixpubʼil tqʼama apóstol Pedro kyiʼj yol e kyaj qʼamaʼn toj Joel 2:28, ex tiʼ in tzaj tyekʼin jlu?

15 Tuʼn tonbʼil Jehová, ok tmojbʼaʼn apóstol Pedro qe yol tkuʼx toj Joel 2:28 ex 29 tukʼil jun tiʼ nim toklen bʼaj toj abʼqʼi 33 te Pentecostés. Bʼalo te las 9 te prim, tzaj tqʼoʼn Jehová xewbʼaj xjan kyibʼaj okslal ex e ok ten yolil kyiʼj «tbʼinchbʼen Dios» toj junxichaq yol (Hech. 2:11). Pero ¿in nokpe qqʼoʼn qwitz tiʼj qa junxitl chʼin qe yol e ajbʼen tuʼn apóstol Pedro tej tyolin kyiʼj yol e kyaj qʼamaʼn toj uʼj te Joel? (Kjawil uʼjit Hechos 2:16, 17). Tuʼn tonbʼil Jehová, mintiʼ e ajbʼen yol «te tibʼajxi» tuʼn apóstol, sino tqʼama qa «tuj mankbʼil qʼij» tzul tqʼoʼn Jehová xewbʼaj xjan kyibʼaj «kykyaqil xjal». Aju mankbʼil qʼij, atz in yolin tiʼj ambʼil tej chʼixtoq tkubʼ xiten Jerusalén ex tja Dios. A jlu in tzaj tyekʼin qa ikʼ nim ambʼil tej tjapun kywi yol e kyaj qʼamaʼn toj uʼj te Joel.

16. a) Tej ttzaj tqʼoʼn Jehová xewbʼaj xjan kyibʼaj okslal toj tnejel syent abʼqʼi, ¿alkye tten onin jlu tiʼj pakbʼabʼil? b) ¿Alkye tten in nonin xewbʼaj xjan toj ambʼil jaʼlo?

16 Tej otoqxi tzaj tqʼoʼn Jehová xewbʼaj xjan kyibʼaj okslal toj tnejel syent abʼqʼi, mas el toj qʼanchaʼl qa in chʼiy aqʼuntl tiʼj pakbʼabʼil. Tej t-xi ttzʼibʼin apóstol Pablo tcarta kye okslal te Colosas nqayin tiʼj abʼqʼi 61, tqʼama qa otoq pon tbʼanel tqanil «kye kykyaqil xjal tuj tkyaqil twitz txʼotxʼ» (Col. 1:23). Tej tqʼama Pablo «kye kykyaqil xjal», atztoq in yolin kyiʼj lugar ojtzqiʼntoq kyuʼn xjal toj ambʼil aju. Atzun toj ambʼil jaʼlo, noq tuʼn tonbʼil xewbʼaj xjan o pon tbʼanel tqanil kyoj mas lugar ex ya o tzʼok bʼiʼn «tuj tkyaqil twitz txʼotxʼ» (Hech. 13:47; qʼonka twitza tiʼj recuadro « Ktzajel nqʼoʼne Nxewe tuj kyanmi kykyaqil xjal»).

¿TIʼ MA CHʼEXPAJ?

17. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil ma chʼexpaj tiʼjju ojtzqintoq quʼn tiʼj profecía kyaj qʼamaʼn toj uʼj te Joel kyiʼj ẍplon?

17 ¿Tiʼtzun ma chʼexpaj? Ma chʼexpaj qojtzqibʼil attoq tiʼj profecía kyaj qʼamaʼn toj Joel 2:7 a 9. Jaʼlo, mas klarxix taʼ. Toj nya nim yol, mintiʼ in che yolin versículo lu tiʼj qpakbʼabʼil, sino atz in yolin tiʼj ambʼil tej kyok tzoqpaj soldad te Babilonia tiʼj tnam Jerusalén toj abʼqʼi 607 tjaqʼxi ambʼil qʼiʼn quʼn jaʼlo.

18. ¿Mape chʼexpaj kyximbʼetz tmajen Jehová tiʼj pakbʼabʼil?

18 ¿Tiʼtzun mintiʼ ma chʼexpaj? Mintiʼ ma chʼexpaj qpakbʼabʼil. Tuʼntzunju, kukx kʼokel tilil quʼn tuʼn tpon tbʼanel tqanil kyoj mas lugar ex in che ajbʼen nim onbʼil quʼn tuʼntzun tok kybʼiʼn xjal (Mat. 24:14). Mlay tzʼel kyiʼn aj kawil ambʼil qe tuʼn qpakbʼan. Ex noq tuʼn tonbʼil Jehová, mas in nok tilil quʼn ex in ten qipumal tuʼn qyolin tiʼj tbʼanel tqanil tiʼj Tkawbʼil. Kukx kʼokel tilil quʼn tuʼn tkubʼ qin qibʼ tuʼntzun qjyon onbʼil tukʼil Jehová, iktzun tten kʼelel qnikʼ kyiʼj yol e kyaj qʼamaʼn toj Tyol. Ex qʼuqli qkʼuʼj tiʼj qa kpol ambʼil tuʼn tok qojtzqiʼn tkyaqilju «axix tok» (Juan 16:13).

BʼITZ 97 Atz tok qchwinqlal tiʼj Tyol Dios

^ taqik' 5 Kyoj nim abʼqʼi o che ikʼ, kubʼ qximen qa at kyoklen yol e kyaj qʼamaʼn toj capítulo 1 ex 2 toj uʼj te Joel tukʼil qpakbʼabʼil toj ambʼil jaʼlo. Pero kbʼel qchʼixpuʼn qximbʼetz tiʼj jlu ex at kyaje tiquʼn tuʼn tbʼant quʼn. Qo xnaqʼtzan tiʼj alkyeqe.

^ taqik' 3 Jun techel, jaku tzʼok tkeʼyina xnaqʼtzbʼil «La creación revela la sabiduría de Jehová» toj uʼj La Atalaya te 15 te abril te 2009, taqikʼ 14 a 16.