1. Iinzila ci ino umwina Russell na auze yaomvyanga pa kusambilila, nupya u mulandu ci uno inzila iyo yazipiile?

UKUCILA pa myaka 100 iyapita, umwina C. T. Russell na auze, na asambi yauze yakwe Baibo yatandike ukulongana pamwi. Yalondanga ukulola ndi cakuti yangasambilila vino Baibo ikasambilizya pali Yeova Leza, Yesu Klistu, vino afwe yaya alino na pa mpolelwa. Inzila ino yaomvyanga pa kusambilila yali iyangupale. Umwi uzyanga iuzyo lyene iumba ililondelezya mu malembelo aakalanda api lyasi lilyo. Lyene yalembanga vino yasambilila kuli vino yalondelezya. Yeova wazwilizye aonsi yaya ukumanya icumi cicindame icaya muli Baibo, nupya icumi kwene cico cicili cacindama na ndakai kwene.

2. I cani cingalenga tufilwe ukuvwikisya lino tukulonda ukumanya usesemo umwi muli Baibo?

² Nomba asambi ya Baibo izile iiluka ukuti icitale sana ukumanya vino usesemo wa muli Baibo ukapiliula ukuluta ukumanya icumi ca kutandikilapo ica muli Baibo. U mulandu ci uno cayela vivyo? Umulandu onga u wakuti ilingi tukamanya ningo vino usesemo ukapiliula ndi cakuti wafikiliziwa. Nomba kwaya umulandu nauze. Pakuti tumanye ningo vino usesemo ukapiliula, tulinzile ukuwelenga usesemo onsi. Ndi cakuti twika sana mano ku ciputulwa conga ica usesemo nu kusuula ivyasyala, tutanga tuvwikisye ningo usesemo uwo. Cikaloleka kwati avino cali nu ku usesemo uwalembwa umwi buku lyakwe Yoweli. Lekini tusambilile pa usesemo uu nupya nu kulola umulandu uno tulinzile ukusenukila muli vino twamanyile mpiti.

3-4. Uzye ukufika na ndakai twamanya ukuti usesemo uwaya pali Yoweli 2:7-9 ukapiliula cani?

³ Welengini Yoweli 2:7-9. Yoweli wasoowile ukuti makanta  umwingi sana wali nu kuzanza impanga ya Izlaeli. Makanta wii umwipisye uwakweti amino ni vyamvu wakwe cisama wali nu kulya ivimelwa vyonsi umu mpanga ya Izlaeli. (Yowe. 1:4, 6) Pa myaka iingi twamanyile ukuti usowelo uu walandanga pali vino antu yakwe Yeova yakatwalilila ukuomba umulimo wakusimikila, wakwe makanta, ukwaula ukuta. Twamanyile ukuti umulimo uu ukasokolola ivisambilizyo ivyaya umu mipepele ya ufi. *

⁴ Tungalola ukuti upiliulo uwo u wa cumi ndi cakuti twawelenga sile Yoweli 2:7-9. Nomba nga twelenganya sana pa usesemo onsi, tungalola ukuti tulinzile ukusenuka muli vino twamanya. Lekini tulande pa milandu 4 ino tulinzile ukucitila vivyo.

5-6. Iiuzyo ci lino tunguzya nga twawelenga (a) Yoweli 2:20? (b) Yoweli 2:25?

⁵ Ca kutandikilapo, uvwini ulayo uno Yeova walavile pa cinkunka cakwe makanta, watiile: “Ndatalusya uwa ku katutu [makanta] kuti aye ukutali namwe.” (Yowe. 2:20, NWT.) Ndi cakuti makanta akaimililako ya Nte Yakwe Yeova aakauvwila isunde lyakwe Yesu ilya kusimikila nu kupanga asambi, u mulandu ci uno Yeova angalaila ukuti alayatalusya nu kuyalenga yaye ukutali? (Ezek. 33:7-9; Mate. 28:19, 20) Fwandi cii cikulangilila sile apaswe ukuti Yeova asitalusya antu yakwe acisinka, lelo akatalusya cimwi nanti umwi aakacuzya antu yakwe.

⁶ Cakwe ciili, elenganyini pa mazwi alembwa pali Yoweli 2:25. Papa, Yeova walanda ukuti: “Nemo indamuwezezya vyonsi sile ivyononeka kuli makanta, nu ku vikwe, na kuli lulele na manzombwe. Ikwene ili mpuka ya vita vyane, ino natumile ku kwiza mupezya.” Lolini vino Yeova walaya ukuwezya vyonsi vino makanta onona. Ndi cakuti makanta akaimililako ya kasimikila ailandwe, u mulandu ci uno tungalandila ukuti ilandwe lino yakasimikila likalenga ivintu ukononeka? Nomba ilandwe lilyo likapususya nupya lingalenga umuntu umwipe ukulapila. (Ezek. 33:8, 19) Ala i cintu cisuma sana cino yangacita!

7. Pali Yoweli 2:28, 29, uzye amazwi akuti “apa cisila ca nsita imwi” yangatwazwa uli ukuvwikisya usoowelo uu?

⁷ Welengini Yoweli 2:28, 29. Cakwe citatu, cikalanda pali vino ivintu vya mu usesemo vyacitike mu kukonkana. Uzye imuvwa ukuti Yeova walanzile ukuti: “Apa cisila ca nsita imwi . . . ndapongolwela mupasi wane pa antu onsi” kuli kuti pa cisila cakuti makanta wamala kuomba umulimo uno watumwa ukuomba? Ndi cakuti makanta a kasimikila wa Wene Wakwe Leza, u mulandu ci uno Yeova angapongolwela umupasi wakwe pali aliyo pa cisila ca kumala umulimo wakwe uwa kusimikila? Icisinka i cakuti ukwaula umupasi wa muzilo wakwe Leza, yatanga yatwalilile ukusimikila pa myaka iingi ala yakuyacuzya nu kulesya umulimo wao.

8. Uzye makanta uwalondololwa pali Umbwilo 9:1-11 akaimililako ya weni? (Lolini icikope icili pa nkupo.)

⁸ Welengini Umbwilo 9:1-11. Lekini lyene tulande pa mulandu uwalenga cini. Mpiti twalandanga ukuti icinkunka cakwe makanta icalandwapo umwi buku lyakwe Yoweli cikaimililako umulimo wa kusimikila pa mulandu nu kukolana kwa usesemo uwaya umwi buku lya Umbwilo. Usesemo uu ukalanda pali makanta uwakwati vinso vya yantu nupya uwakweti vimwi “ivyalolike wa ngala zya wene zyakwe zaabu” pa mitwe. (Umbw. 9:7) Nupya  ononanga “antu [alwani yakwe Leza] yano atakweti cimanyililo cakwe Leza pa mausyu yao” pa myezi 5 ino makanta akaya nu umi. (Umbw. 9:4, 5) Mu cumi cumi ulondolozi uu ukalanda pa aomvi yakwe Yeova apakwe. Yakasimikila ilandwe lya upinguzi wa nsi ii iipe ukwaula intete, nupya cico cikalenga yonsi aakatungilila insi ii ukuvwa uyi.

9. Uupusano ci uwaya pali makanta wino Yoweli waweni na wino Yoane waweni?

⁹ Kulanda sile icisinka, paya ukukolana pa usesemo uwaya umwi buku lya Umbwilo nu waya umwi buku lyakwe Yoweli. Nomba nanti ciye vivyo, kwaya upusano umwi ucindame. Elenganyini pali vii: Makanta uwalumbulwa mu usesemo wakwe Yoweli, akaonona ivimelwa. (Yowe. 1:4, 6, 7) Makanta uwalandwa mu cilolwa cakwe Yoane, wanenyilwe ukukanaonona “cimelwa cili consi.” (Umbw. 9:4) Makanta wino Yoweli waweni wafumile ku katutu. (Yowe. 2:20) Makanta wino Yoane waweni, wafumile mu ciwina icaula impela. (Umbw. 9:2, 3) Makanta wino Yoweli waweni wazinzilwe. Makanta uwalumbulwa umwi buku lya Umbwilo wene atazinzilwe lelo wazumiliziwe ukumalila umulimo uno wapeezilwe. Muli Baibo mutaya usininkizyo uli onsi uukalangilila ukuti Yeova ataatemilwe pali vino makanta wii wacisile.—Lolini kambokosi kakuti “ Mausesemo Aakalanda Pali Makanta—Akolane Lelo Apusane.”

10. Landini pali vimwi ivyaya mu malembelo ivikulangilila ukuti makanta uwaya umu usesemo wakwe Yoweli nu waya mu usesemo wakwe Yoane angimililako ivintu ivipusane.

 ¹⁰ Upusano ucindame uwaya pa mausesemo yaa yaili ukatwazwa ukumanya ukuti mausesemo yaa yatalemana. Uzye tukulanda ukuti makanta wino Yoweli walandapo wapusana na makanta uwalembwa umwi buku lya Umbwilo? Ee. Muli Baibo cintu cimwi cingimililako ivintu viili ivipusane ndi cakuti caomviwa mu nzila izipusane. Wakwe pa Umbwilo 5:5, Yesu walumbulwa ukuti a “Cisama uwamu mutundu wakwe Yuda,” lyene pali 1 Petulo 5:8 napo Ciwa yamulondolola ukuti a “cisama wino akulunga umwi.” Pa mulandu na mauzyo akaiza pa mulandu na vino twamanya ndakai pa usesemo wakwe Yoweli vikutulanga sile ukuti tulinzile ukulondelezya ulondolozi uze. Uzye ulondolozi ci uwo kwene?

11. Uzye ilembelo lyakwe Yoweli 1:6 na 2:1, 8, 11, likutwazwa uli kumanya yano makanta akwimililako?

¹¹ Nga twawelenga ivikomo vyuze ivyaya mu usesemo wakwe Yoweli, tukamanya ukuti kasesema walandanga pa kuzanza kwa asilika. (Yowe. 1:6; 2:1, 8, 11) Yeova walanzile ukuti alaomvya “mpuka ya vita” (asilika Aina Babiloni) ukufulula Aina Izlaeli aatali ni cuvwila. (Yowe. 2:25) Asilika yaa yakaamwa ukuti “anisi aku katutu” pano yali nu kuzanza Aina Izlaeli kufuma ku katutu. (Yowe. 2:20) Asilika yaya yayakolanya kuli makanta uwaombelanga pamwi. Yoweli walanzile pali aliyo ukuti: “Cila muntu akupita mu molwela. . . . Nga yatampukila umusumba uo, iyaukwelela papela ya malinga. Alino yingila muli cila ng’anda, ala yakukwela apa mawindo wa ivi.” (Yowe. 2:8, 9) Uzye mungelenganya ukuti vii vikucitika? Konsi kuli asilika. Kusi ukwa kufisama. Kusi aliwensi angutuka ku asilika Aina Babiloni!

12. Uzye usoowelo wakwe Yoweli pali makanta wafikiliziwe uli?

¹² Wakwe makanta, Aina Babiloni yazanzile musumba wa Yelusalemu mu 607 B.C.E. Baibo ikati: “Umwene waku Babiloni . . . wiyo uwizile akomola alumendo yonsi . . . , ukwaula kusya nanti wenga, umulumendo nanti umukazyana, umukombe nanti umukoloci. Leza ayapeela yonsi kwene mu makasa yakwe. Alino aoca ni ng’anda ikulu yakwe Leza nu kuwisya ilinga lya musumba wa Yelusalemu kumwi na masano kwene nu konona ivintu vyamutengo ivyali mwenemo.” (2 Mila. 36:17, 19) Pa cisila lino Aina Babiloni yonona umusumba, antu yalandanga sile ukuti: “Ulwanga umusiikala umuntu nanti inyama, cati cisumbwa mu makasa ya ina Babiloni.”—Yele. 32:43.

13. Londololini vino Ilembelo lyakwe Yelemiya 16:16, 18 likapiliula.

¹³ Pa cisila ca myaka umupipi na 200 ukufuma pano Yoweli wasesemiile, Yeova waomvizye Yelemiya ukusoowela vyuze ivipusaneko pa kuzanza kuu. Walanzile ukuti kwali nu kuya ukulondelezya ukukalamba ukwa Ina Izlaeli acitanga ivintu iviipe nupya yali nu kuyalema. “[Yeova] walanda wati, ‘Ndatuma avuvi ya nswi nyanya, yano yalayalema wa nswi. Ndatuma na alumba avule, nga nayo yalayalunga mu myamba yonsi nu mu macele. Ndayakalipila liili apa ukakasi wao na pa uyi wao.’” Ya yemba nanti misitu, vitaali nu kupususya Aina Izlaeli atalapiile ku Ina Babiloni.—Yele. 16:16, 18.

14. Uzye usesemo uwaya pali Yoweli 2:28, 29 wafikiliziwe lilaci?

¹⁴ Lyene paa, Yoweli waleta ilandwe lisuma ilya kuweziwa. Impanga yali nu kuya ivunde  nupya. (Yowe. 2:23-26) Lyene insita imwi uku nkoleelo, yali nu kusambilila ivintu ivingi pali Leza. Yeova watiile: “Ndapongolwela mupasi wane pa antu onsi, ana inu aonsi na anaci yalasema . . . Na pa aomvi yane kwene, aonsi pali pamwi na anaci, ndapongolwela mupasi wane.” (Yowe. 2:28, 29) Ukupongololwa kuko ukwa mupasi wakwe Leza kutacitike lino sile yawezile umu mpanga yao ukufuma uku Babiloni. Lelo kwacitike lino papita insita pa Pentekositi 33 C.E. Twamanya uli vivyo?

15. Ukulingana ni lembelo lyakwe Milimo 2:16, 17, i vyani vino Petulo wasenwile mu mazwi aya pali Yoweli 2:28, nupya cico cikulanga cani?

¹⁵ Mutumwa Petulo waomvizye ilembelo lyakwe Yoweli 2:28, 29 lino walandanga pa cintu icacitike pa wanda wa Pentekositi. Lino cafisile ku ma 9 awazi, kwali icizungusyo icacitike, Leza wapongolwelile umupasi wa muzilo pa antu, nupya yayo aupokelile yatandike ukulanda pa “vintu vikulu vino Leza wacita.” (Mili. 2:11) Petulo waomvizye amazwi apusaneko lino wakopololanga usesemo wakwe Yoweli. Uzye imulola vimwi vino wasenwileko? (Welengini Milimo 2:16, 17.) Mu cifulo ca kutandika na mazwi yakuti “apa cisila ca nsita imwi,” Petulo watiile: “Umu manda yampelelekezyo,” mazwi yaa yakalozya ku manda akusyalikizya lino Yelusalemu ni ng’anda ya kupepelamo vitatala vyononwa, pa nsita kwene iya apano Leza wali nu kupongolwela umupasi “pa antu onsi.” Cii cikalanga ukuti papisile insita pakuti usesemo wakwe Yoweli ufikiliziwe.

16. Uzye umupasi wakwe Leza walenzile umulimo wa kusimikila ukuya uli mu manda ya Ina Klistu ya kutandikilako, nga ndakai walenga umulimo wa kusimikila ukuya uli?

¹⁶ Lino Leza wapongolwela umupasi wakwe pa Ina Klistu ya kutandikilapo, ali lino yatandike ukuomba umulimo wa kusimikila umu  nsi yonsi. Lino umutumwa Paulo walembanga kalata uku Ina Kolose, umu 61 C.E., walanzile ukuti umulimo wa kusimikila wasalangine icakuti wasimikilwe “ku antu yonsi pano nsi.” (Kolo. 1:23) Umulimo wa kusimikila walunduluka sana ndakai nu kusimikilwa uku “antu amu nko zyonsi” pa mulandu nu kwazwilizya kwa mupasi wa muzilo wakwe Yeova.—Mili. 13:47; lolini kambokosi kakuti ‘ Ndapongolola Umupasi Wane.’

17. Uzye vino twamanyile pa usesemo wakwe makanta uwalembwa umwi buku lyakwe Yoweli vyasenuka uli?

¹⁷ I vyani vyasenuka? Lyene twamanya ningo ningo vino usesemo uwaya pali Yoweli 2:7-9 ukapiliula. Ukwaula nu kupita umu mbali ivikomo vii visilozya ku mulimo witu uwa kusimikila, lelo vikalozya kuli vino Aina Babiloni yacisile lino yazanzile umusumba wa Yelusalemu mu 607 B.C.E.

18. I vyani vitasenuka pa antu yakwe Yeova?

¹⁸ I vyani vitasenuka? Antu yakwe Yeova yatwalilila ukusimikila ilandwe lisuma konsi ukuomvya inzila ili yonsi ino yangakwanisya ukusimikililamo. (Mate. 24:14) Kusi uteeko uli onsi ungatulesya kuomba umulimo wa kusimikila. Nupya pa mulandu wakuti Yeova akatwazwa, tukuomba sana umulimo uu kucila na vino twaombanga mpiti, tukasimikila ilandwe lisuma ilya Wene mu kusipa. Tukatwalilila ukulondela vino Yeova akututungulula muli vino mausesemo ya muli Baibo yakapiliula pano twataila ukuti lino insita ilafika alatutungulula ku “cumi cakwe” consi.—Yoa. 16:13.