1. Ona uyono ọgo yẹ Omizu Russell ọrhẹ eri lelirie wian i kparare, mesoriẹ o mwidjẹn?

EMRẸ ẹgbukpe uzusionrin ri vrẹn ne, Omizu C. T. Russell ọrhẹ ere lelie wian ri rhiẹ ẹko imizu erọrọ re yono i Baibol na, ne koko vwoma. Aye i guọlọ rhe rhọ kpahen oborẹ i Baibol na o ghini yono kpahen Jehova, Jesu Kristi, erhirhiẹ ihworho ri hwu ne ọrhẹ otan na. Ona aye i ha ruiruo ọ lọhọre. Ohworho owu ọrhọ nọ onọ, ọsoso ẹko na ni na dabu ni ekete i Baibol ephian so ri surhobọmwu oghwẹmro ọrana. Obẹtaye, aye na ya oborẹ aye i guọlọre na rhotọre. Nyoma userhumu i Jehova, Ilele Kristi enana ni mẹrẹn irhomẹmro i Baibol buebun vwrurhe, irhomẹmro erana i ji ghanren rẹn ọwan inyenana.

2. Me yọ nọ sabu lẹrhẹ ọwan brorhiẹn rọ sọre ọke arha guọlọ vwẹruọ aruẹmẹrẹn i Baibol?

² Emọ uyono i Baibol na ni mẹrẹnvwurhe taghene ọ lọhọre aye ine vwẹruọ iyono i Baibol ezẹko, ghwẹ ọrẹ aye ine vwẹruọ aruẹmẹrẹn i Baibol na. Mesoriẹ? Fọkime, ọke aruẹmẹrẹn i Baibol e rhe te orugba ne, yanghene ọke aye i rhe rugba hin, a ki dabu vwẹruọ aye. Ọrẹn, o vwo iroro ọrọrọ. Na ki sabu vwẹruọ oborẹ aruẹmẹrẹn o mevirhọ, o fori na dabu se ọsoso aruẹmẹrẹn na vwẹre. Arha tẹnrovi oghọn owu uvuẹn aruẹmẹrẹn na ji kpariroro vrẹn ere hẹrhẹre, ana sabu vwo iroro rọ sọre. Nọ họhọre taghene ọnana oborẹ ọ phiare sekpahen aruẹmẹrẹn owu rọ ha uvuẹn ọbe i Joel. Jene yono kpahen aruẹmẹrẹn ọrana, ji yono oborẹ ọsoriẹ o fo na kwaphiẹ oborẹ e vwẹruọ ye bi rhọ.

3-4. Marhẹ ọwan a ha aruẹmẹrẹn rọ ha uvuẹn Joel 2:7-9 ruiruo lele bi?

³ Se Joel 2:7-9. Joel ọ ta kpahen ukpokpogho ebaka  ri na ghwọghọ otọre Israel. Aye i vwo ikanwun ọrhẹ ekwa ri họhọ ọrẹ okporokpo, aye ina riẹ kemru kemru aye i mẹrẹnren! (Joel 1:4, 6) Uvwre ẹgbukpe buebun ne, ọwan i vwẹruọ ye taghene aruẹmẹrẹn ọnana o sekpahen ihworho Osolobrugwẹ ri ne rhe ghwoghwo rhọ, jerẹ ebaka buebun ra na ja sabu dobọji. E vwẹruọ ye taghene owian ọnana o hobọte “otọre” na, yanghene ihworho ri ha otọre usun ilori ẹga na omamọ. *

⁴ Orhianẹ Joel 2: 7-9 ọvo yẹ ọwan i seri, ọnọ sabu họhọ taghene oborẹ e djerie na yọ gbare. Ọrẹn, arha dabu roro kpahen aruẹmẹrẹn rọ ha kpahiẹn, ono mwu ọwan ẹro taghene o vwo idjedje rọ vẹnẹren. Jene yono kpahen iroro ẹne ri soriẹ.

5-6. Onọ ọgo yọ homaphia ọke erhe se oborẹ a ya rhẹ (a) Joel 2:20? (b) Joel 2:25?

⁵ Ọrukaro, djokarhọ ive ri Jehova o veri sekpahen ukpokpogho ebaka na: “Mi ne le ọro nẹ obọrẹ o rierun na [ebaka na] nẹ uvwre are.” (Joel 2:20) Orhianẹ ebaka na yẹ Iseri Jehova ra huvwele akama i Jesu re ne ghwoghwo ji ruẹ idibo, mesoriẹ i Jehova o vive taghene ono le aye? (Ezek. 33:7-9; Matt. 28:19, 20) O fiotọre taghene o rhiẹ ihworho enẹyen yi Jehova ono le-e, ọrẹn emru yanghene ohworho rọ kparahasuẹ ihworho yi.

⁶ Iroro ọreva, ọ ha uvuẹn oborẹ a ya rhẹ Joel 2:25. Avwaye yi Jehova ọ ta: “Ni mi na kwosa harẹn are, fọkiẹ ẹgbukpe ebaka buebun, ebaka ri vwe vwo ibekpe, ebaka ra riẹ emaren omamọ, ọrhẹ ọrẹ ebaka ra ghwọghọ ekwakwa totọre e ghwọghọre, ri rhiẹ egba owọnren eduado mẹ ri mi dje riẹ uvwre are.” Djokarhọ ye taghene Jehova o vive rọ nọ “kwosa” fọkiẹ oborẹ ebaka na i ghwọghọre. Orhianẹ ighwoghwẹmro Uvie na yẹ ebaka na, ọnana no mevirhọ taghene urhomu rẹ aye e ghwoghwo ọ ha ẹkuọn rẹn ihworho. Ọrẹn, ẹmro aye e ghwoghwo o simi ihworho, ji mwu iruedandan ghwẹriẹ. (Ezek. 33:8, 19) Ọrana ghini ọkpẹ ebrurhọ rẹn aye!

7. Uvuẹn Joel 2:28, 29, me yẹ ẹmro na, “ọrana ọrhọ vrẹn ne” o mevirhọ?

⁷ Se Joel 2:28, 29. Roro kpahen iroro ọresa ye, nọyẹ oborẹ aruẹmẹrẹn na ọ homaphia lele. Wu djokarhọ ye taghene Jehova ọ tare: “Ọrana ọrhọ vrẹn ne, mi ne rhie ẹhẹn ọfuanfon mẹ ghwu” aye; nọyẹ ọke ebaka na i rha wian owian ra yẹrẹ aye hin? Orhianẹ ighwoghwẹmro Uvie na yẹ ebaka na, mesoriẹ i Jehova ọnọ yẹ aye ẹhẹn ọfuanfon ọnẹyen ọke aye i rhe ghwoghwo hin? Itiọrurhomẹmro, o vwo rhiẹ userhumu ẹhẹn ọfuanfon Osolobrugwẹ bi, manẹ idibo yi i vwa rha sabu ghwoghwo uvwre ẹgbukpe buebun udabọ ẹkparehaso ọrhẹ uvuẹn ọke ra dobọ owian aye ji-i.

8. Ayọmo yẹ ebaka re dje rhẹ Revelation 9:1-11 i mevirhọ? (Ni ifoto obaro ọbe na.)

⁸ Se Revelation 9:1-11. Vwana, jenẹ a ta kpahen iroro ọrẹ ẹne. Vẹrhẹ bi, ọwan i tare taghene ukpokpogho ebaka ri Joel ọ mẹraro kpahen o mevirhọ owian aghwoghwo ọwan, fọkime aruẹmẹrẹn rọ họhọ ọrana ọ ha uvuẹn ọbe i Revelation. Aruẹmẹrẹn ọnana o dje kpahen ebaka buebun ri vwo ughwaro ituakpọ, ọrhẹ oborẹ ‘ọ họhọ erhu orodje ra ha oro  ru’ uvuẹn urhomu aye. (Rev. 9:7) Aye i ha oja riẹ “ihworho [evwreghrẹn Osolobrugwẹ] ri vwe vwo oka Osolobrugwẹ uvuẹn aruikpẹn aye,” uvwre ibiamo isionrin ro rhiẹ ọke ebaka a tọ te. (Rev. 9:4, 5) Ọnana o dje kpahen idibo i Jehova ra djẹha. Aye e fiudugbere ghwoghwo ẹzenguon Osolobrugwẹ hasuẹ akpọ ọkon ọnana, omarana oma ọ vwọ rhọ merhen eri ha obọrẹ akpọ na-a.

9. Ovẹnẹ ego yi ha uvwre ebaka ri Joel ọ mẹrẹnren na ọrhẹ eri John o dje kpahen?

⁹ Itiọrurhomẹmro, aruẹmẹrẹn rọ ha uvuẹn Revelation ọrhẹ ọrẹ i Joel i họhọre. Ọrẹn, ovẹnẹ ọduado ọ ji havwiẹ. Roro kpahen ọnana: Uvuẹn aruẹmẹrẹn i Joel, ebaka na i ghwọghọ ewawọ na. (Joel 1:4, 6, 7) Uvuẹn emena arudo i John, a ‘ta rẹn ebaka na taghene aye i vwa ha ẹkuọn rẹn ewawọ otọrakpọ na-a.’ (Rev. 9:4) Ebaka ri Joel ọ mẹrẹnren na i nẹ obọrẹ o rierun rhe. (Joel 2:20) Eri John ọ mẹrẹnren i nẹ ukpotọ ro vwo vwoba na rhe. (Rev. 9:2, 3) E le ebaka ri Joel ọ mẹrẹnren na. Ọrẹn, e le ebaka ri ha uvuẹn ọbe i Revelation na-a, ukpomaran a nyajẹ aye vwo nẹ aye i wian owian aye hin. O vwo ekete uvuẹn i Baibol na ro djephia taghene oma ọ vwọ merhen i Jehova kpahen aye-e.—Se ekpeti na “Aruẹmẹrẹn ri Sekpahen Ebaka—Aye i Họhọre Ọrẹn Aye i Vẹnẹren.”

10. Dje udje ro nẹ i Baibol rhe ro djephia taghene ebaka ri Joel ọrhẹ John i mẹrẹnren na, ina sabu mevirhọ ekwakwa sansan.

 ¹⁰ Ovẹnẹ ọduado rọ ha uvwre aruẹmẹrẹn eva na ọ ha userhumu rẹn ọwan rhe taghene aye e surhobọmwu owuowọnwa-an. Ọwan na haye ta taghene ebaka ri Joel ọ ta kpahen i vẹnẹ ebaka ra ta kpahen uvuẹn ọbe i Revelation? Ee. Uvuẹn i Baibol na, oborẹ a ha dje emru ọnọ sabu mevirhọ emru ọrọrọ ọke arha ha ye dje emru uvuẹn erhirhiẹ ọrọrọ. Jerẹ udje, uvuẹn Revelation 5:5, e se i Jesu “okporokpo ọrẹ uvwiẹ i Judah,” ọrẹn uvuẹn 1 Peter 5:8, e dje i Dẹbolo rhiẹ “okporokpo ro kwenu.” Sekpahen iroro ẹne ra ta kpahen vrẹn ne ọrhẹ oborẹ e vwẹruọ aruẹmẹrẹn na rhọ vwana, no fori na guọlọ idjedje ọrọrọ kpahen oborẹ aruẹmẹrẹn i Joel na o mevirhọ. Ọrana ime?

11. Marhẹ i Joel 1:6 ọrhẹ 2:1, 8, 11 o ru lẹrhẹ ọwan rhe oborẹ ebaka na i mevirhọ?

¹¹ Arha dabu ni eghwẹmro erọrọ so uvuẹn aruẹmẹrẹn i Joel, ana mẹrẹnvwrurhe taghene ọ ta kpahen uvweri. (Joel 1:6; 2:1, 8, 11) Jehova ọ tare taghene ọnọ ha “egba owọnren eduado” (nọyẹ isodja i Babylon) ha oja riẹ emọ Israel ri vwa huvwele. (Joel 2:25) E se egba owọnren na “ọro nẹ obọrẹ o rierun na” rhe, fọkime itu i Babylon ina kparehaso emọ Israel nẹ obọrẹ o rierun rhe. (Joel 2:20) Egba owọnren ọrana i họhọ ebaka buebun ri vwo okugbe. Joel nọ ta kpahen aye: “[Isodja] owuowu ọ nyalele izede ọnẹyen. . . . Aye a họrhọ ruẹ amwa na, aye a zẹ oberun ugbomoghwa na. Aye e rheren ruẹ eghwa na, aye a nyoma ivakpo na ruiẹ jerẹ ihi.” (Joel 2:8, 9) Wu na sabu ha ẹhẹn roro erhirhiẹ na? Isodja i ha ekete ephian. O vwo ekete re ne tiomanu-u. Ohworho owuorowu ọ sabu zẹ nẹ odan ọlọkọ itu i Babylon na-a!

12. Marhẹ aruẹmẹrẹn i Joel kpahen ebaka na o ru te orugba?

¹² Jerẹ ebaka, itu i Babylon (yanghene, itu i Chaldea) ni kpare owọnren bru i Jerusalem uvuẹn ẹgbukpe 607 B.C.E. Baibol na nọ tare: ‘Orodje itu i Chaldea ro kpe iphuphẹn aye rhẹ odan ọlọkọ . . , o gbe arodọmẹ harẹn idama yanghene egbọtọ ri vwe ji chọghọ-ọ, tobọ te ihworho ri ho ne yanghene ere kpomẹ. Osolobrugwẹ ọ ha i kemru kemru riẹn. Nọ torhẹ oghwa Osolobrugwẹ urhomẹmro na, jeghwai ghwọghọ ugbomoghwa i Jerusalem, nọ ji torhẹ eghwa ri rierun uvuẹn amwa na, ọ ghwọghọ i kemru kemru ri ghanranren.” (2 Chron. 36:17, 19) Ọke itu i Babylon a ghwọghọ ẹkwotọre na hin, ihworho ra nyavrẹn na ta: “Otọre ofefe ro vwo vwo onyakpọ ọrhẹ aranmo, a ha riẹ rẹn itu i Chaldea ne.”—Jer. 32:43.

13. Dje oborẹ i Jeremiah 16:16, 18 o mevirhọ.

¹³ Ọke ẹgbukpe 200 a vrẹn hin nẹ ọke i Joel ọ mẹraro na, Jehova nọ ha i Jeremiah mẹraro ọrọrọ kpahen ẹkparehaso ọnana. Nọ tare taghene ana dabu guọlọ emọ Israel ri vwobọrhọ irueruo ọkon, ne ne mwu aye. “‘Mi ne dje vwe ikpirherin buebun,’ omaran i Jehova ọ tare, ‘aye ni ne mwu aye. Orho ru, mi ne dje vwe orhuẹ buebun, aye ni na bẹrẹ ibefi guọlọ aye uvuẹn ugbenu ọrhẹ ekete ri rierun ephian, ọrhẹ uvuẹn unu ri ha itita na. . . . Mi na kwosa harẹn orusọ ọrhẹ edandan aye.’” Urhie yanghene egbo eduado, i sabu sẹrorẹ emọ Israel ri vwa ghwẹriẹ nẹ abọ egba owọnren i Babylon na-a.—Jer. 16:16, 18.

14. Ọkiọgo yi Joel 2:28, 29 o te orugba?

¹⁴ Ọrẹn, Joel nọ kpare omamọ iyẹnrẹn rhe. Otọre na ọnọ rharhumu rhomu emaren. (Joel 2:23-26) Orho ru, emaren ẹhẹn buebun no no rhirhiẹ ye obaro na. Jehova nọ tare, “mi ne rhie ẹhẹn ọfuanfon mẹ ghwu aruẹ ihworho ephian, emọ ehworhare ọrhẹ emọ egbọtọ are ni na mẹraro . . . Mi na tobọ ji rhie ẹhẹn ọfuanfon mẹ ghwu evrẹn ehworhare ọrhẹ erẹ emẹse mi vwori.” (Joel 2:28, 29) Orhiẹ ogege rẹ emọ Israel a ghwẹrioma nẹ Babylon riẹ otọre aye, ye tiobọnu ẹhẹn ọfuanfon na rẹn aye-e. Ukpomaran, ọ phiare ẹgbukpe buebun ọke oru, uvuẹn ẹdẹ i Pentecost 33 C.E. Marhẹ e ru rhe?

15. Sekpahen Acts 2:16, 17, ọkpọvi ọgo kpahen Joel 2:28 yi Peter o ruru, me yẹ ọrana o mevirhọ?

¹⁵ Nyoma userhumu ẹhẹn ọfuanfon na, ọnyikọ Peter nọ ha Joel 2:28, 29 ruiruo sekpahen emru oghẹnrensan rọ phiare uvuẹn ẹdẹ i Pentecost. Emrẹ ighwọdjọ irhirin urhiọke, ne rhie ẹhẹn ọfuanfon na ghwu ihworho ro mwurun aye tẹmro “kpahen ekwakwa igbevwunu Osolobrugwẹ.” (Acts 2:11) Nyoma userhumu ẹhẹn ọfuanfon na, Peter nọ ha ẹmro ri họhọ eri ha uvuẹn aruẹmẹrẹn i Joel ruiruo. Wu djokarhọ ewene ro ruru? (Se Acts 2:16, 17.) Ukperẹ ọnọ tonrhọ rhẹ ẹmro na, “ọrana ọrhọ vrẹn ne,” Peter nọ tare: “Uvuẹn ẹdẹ ri koba na,” nọyẹ ẹdẹ ri koba uvuẹn enyerakpọ itu i Jew ọke ọrana, Osolobrugwẹ ono rhie ẹhẹn ọfuanfon na ghwu “aruẹ ihworho ephian.” Ọnana no mevirhọ taghene ọke buebun ọ nyavrẹn vwẹre bọmọke aruẹmẹrẹn i Joel o ki rugba.

16. Marhẹ ẹhẹn ọfuanfon Osolobrugwẹ o ru hobọte owian aghwoghwo na uvuẹn ọke inyikọ na, marhẹ ọ ji hobọte yi inyenana?

 ¹⁶ Ọke Osolobrugwẹ o rhie ẹhẹn ọfuanfon ọnẹyen ghwu Ilele Kristi ọke ukaro na, yẹ owian aghwoghwo na o kerabọ lele akpọ na ephian. Ọke ọnyikọ Paul ọ ya ileta vwe imizu ri ha Colossae, emrẹ ẹgbukpe 61 C.E., nọ sabu ta taghene e ghwoghwo iyẹnrẹn esiri na “lele akpọ na ephian” ne. (Col. 1:23) Uvuẹn ọke i Paul, “akpọ na ephian” o mevirhọ ekete uvuẹn akpọ na ri Paul ọrhẹ awọrọ ina sabu nya te. Inyenana, nyoma userhumu ẹhẹn ofuanfon na, owian aghwoghwo na o kerabọ lele “ekete akpọ na o keri te” ne!—Acts 13:47; se ekpeti na “ Mi ne Rhie Ẹhẹn Ọfuanfon mẹ Ghwu” Aye.

17. Marhẹ irherhe ọwan kpahen ebaka ri ha uvuẹn aruẹmẹrẹn i Joel o wene lele ne?

¹⁷ Me yo wene ne? A dabu vwẹruọ aruẹmẹrẹn rọ ha i Joel 2:7-9 ne. Ne vwẹruọ ye, eghwẹmro enana i mevirhọ oborẹ egba owọnren i Babylon ri ghwọghọ i Jerusalem uvuẹn ẹgbukpe 607 B.C.E. i ruru, ukperẹ ono rhiẹ owian aghwoghwo ra wian inyenana.

18. Me yo vwo ji wene kpahen ihworho i Jehova?

¹⁸ Me yo vwo ji wene? Ihworho i Jehova e ji ghwoghwo iyẹnrẹn esiri na lele ekete ephian, ji ha ona sansan ruiruo. (Matt. 24:14) Ẹkparehaso igọmẹti owuorowu, ọ sabu da ọwan obọ jẹ na nyalele akama re ne ghwoghwo-o. Habaye nyoma userhumu i Jehova, ọwan na sabu fiudugbere fiomarhọ owian aghwoghwo ọrẹ Uvie na vuọnvuọn maido ọke ọnana! Ana rha hẹroso i Jehova nọ ha userhumu rẹn ọwan vwẹruọ aruẹmẹrẹn i Baibol fiotọre, ji vwo imwẹro taghene ọke na orho te, ono sun ọwan “rhe ọsoso urhomẹmro na”!—John 16:13.