1. Unfa Baaa Russell ku dee mati fëën bi ta öndösuku soni, nöö faandi mbei di lö fasi u öndösuku soni dë, bi bunu?

BAAA C. T. Russell ku wantu woto sëmbë bi bigi ko makandi u de öndösuku soni a Gadu Wöutu. De bi kë si ee de bi o sa ko sabi andi di Bëibel ta taki tuutuu. De bi kë ko sabi andi di Bëibel ta taki u Jehovah Gadu, u Jesosi Keesitu, u di soni di ta pasa ku wan sëmbë te a dëdë, söseei u di lusupaima. Di fasi fa de bi ta öndösuku soni an bi taanga. Wan sëmbë bi ta hakisi wan soni, nöö de bi ta öndösuku hiniwan u dee Bëibel tëkisi di bi nama ku di soni di di sëmbë bi hakisi dë. Te de bi kaba, nöö de bi ta sikifi di soni di de feni, buta a pampia. Jehovah bi heepi dee bunuhati womi aki u de ko fusutan sömëni fanöudu lei u Bëibel. Dee lei aki dë fanöudu da u a di ten aki jeti.

2. Andi sa mbei u fusutan wan tjabukama woto a wan föutu fasi?

² Dee Bëibel Öndösukuma aki bi ko si taa dee tjabukama woto u Bëibel taanga u fusutan möön dee fanöudu lei u Bëibel. Faandi mbei de möön taanga u fusutan? Wan u dee soni, hën da te dee tjabukama woto bigi pasa, ufö i ta ko fusutan de möön bunu. Ma wan woto soni dë tu di ta mbei dee tjabukama woto möön taanga u fusutan. Hën da fuu sa fusutan wan tjabukama woto, nöö u musu lesi hii ën tuu. Ee u buta pakisei a wan kodo pisi u di tjabukama nöö, nöö u sa fusutan di tjabukama woto a wan föutu fasi. Di u toona öndösuku soni, hën u ko si taa a kan taa sö wan soni hën bi pasa, di u bi öndösuku wan u dee tjabukama woto di sikifi a di buku Joëli. Boo toona buta pakisei a di tjabukama woto dë, nöö woo si faandi mbei u musu tooka di fasi fa u bi ta fusutëën fosu.

3-4. Unfa u bi ta fusutan di tjabukama woto di sikifi a Joëli 2:7-9?

³ Lesi Joëli 2:7-9. Joëli bi taki taa wanlö gaan hia atiti bi o booko ko a Isaëli. Dee atiti aki tanda ku de agba bonu bi o dë  kuma di u wan lëun, nöö de bi o njan hii dee uwii u di köndë tuu fiaa! (Joë. 1:4, 6) Fosufosu, nöö u bi ta si kuma dee sëmbë u Jehovah di tjabukama woto aki bi ta taki. U bi ta si kuma a bi ta taki u di tapa di sëmbë an sa tapa de u de du di peleikiwooko, leti kumafa sëmbë an sa tapa gaan hia atiti. U bi ta fusutan taa di wooko di de ta du, ta bigi da dee sëmbë u di „köndë” nasö da dee sëmbë di dee hedima u keiki bi feni buta a de basu. *

⁴ Ee u lesi Joëli 2:7-9 wanwan, nöö u sa fusutan di tjabukama woto a di lö fasi dë. Ma te u lesi hii di tjabukama woto, nöö u ta ko si taa a dë fanöudu fuu tooka di fasi fa u bi ta fusutëën. Boo luku fö soni di mbei u sa taki sö.

5-6. Andi u sa hakisi useei te u lesi (a) Joëli 2:20? (b) Joëli 2:25?

⁵ Di fosu soni di mbei u musu tooka di fasi fa u bi ta fusutan di tjabukama woto u Joëli, hën da te u buta pakisei a di soni di Jehovah bi taki u dee gaan hia atiti. A bi taki taa: „Mi o puu dee sëmbë u bausë [dee atiti] a unu dë, buta go te a wan longi kamian” (Joë. 2:20). Wë ee a dë taa dee Kotoigi u Jehovah de dë kuma dee gaan hia atiti aki, u di de ta peleiki ta heepi sëmbë u de ko dë bakama u Jesosi kumafa Jesosi piki de, nöö faandi mbei Jehovah paamusi taa a o puu de buta go te a wan longi kamian? (Eze. 33:7-9; Mat. 28:19, 20) Wë u ta fusutan gbelingbelin taa na dee dinima u Jehovah, Jehovah o puu buta go a wan longi kamian, ma a musu u dë wan soni, nasö wan sëmbë di ta du hogi ku dee sëmbë fëën.

⁶ Di u tu soni di mbei u musu tooka di fasi fa u bi ta fusutan di tjabukama woto u Joëli, hën da te u luku di soni di sikifi a Joëli 2:25. Naandë Jehovah ta taki taa: „Mi bi manda te a hia atiti ko, atiti ku hanza, atiti söndö hanza, atiti di abi langahati, ku atiti di ta guli soni, u de njan dee soni fuunu. Ma nöunöu mi o toona da unu hii dee soni di de bi njan a dee jaa dee pasa.” Hoi a pakisei taa Jehovah paamusi taa a o „toona” paka u dee soni di dee atiti bi poi. Wë ee dee sëmbë u Jehovah dee ta du di peleikiwooko di tjabukama woto bi ta taki, nöö a bi o dë taa di bosikopu di de ta paaja ta poi soni. Ma di bosikopu dë ta heepi sëmbë u de feni libi, söseei u de sa bia libi (Eze. 33:8, 19). Di soni dë da wan gaan bunu soni seei!

7. Andi dee wöutu „baka di dë”, di sikifi a Joëli 2:28, 29 ta heepi u fuu fusutan?

⁷ Lesi Joëli 2:28, 29. Di u dii soni di mbei u musu tooka di fasi fa u bi ta fusutan di tjabukama woto u Joëli, hën da di fasi fa di tjabukama woto ta taki taa dee soni bi o pasa. Hoi a pakisei taa Jehovah ta taki taa: „Baka di dë mi o mbei di jeje u mi ko a hii pei sëmbë liba.” Hën da baka te dee atiti kaba du di wooko u de. Wë ee dee sëmbë dee ta paaja di Könuköndë bosikopu da dee atiti dë, nöö faandi mbei Jehovah o mbei di jeje fëën ko a de liba baka te de kaba paaja di bosikopu u de? Fuu taki ën kumafa a dë, nöö ee di jeje u Gadu an bi dë ku de, nöö nöiti de bi o sa peleiki go dou hii dee jaa dee pasa, hii fa sëmbë ta du ku de, söseei hii fa de ta tapa di wooko u de.

8. Ambë dë kuma dee atiti di Akoalimbo 9:1-11 ta taki u de? (Luku di peentje u di kafiti.)

⁸ Lesi Akoalimbo 9:1-11. Boo taki nöunöu u di u fö soni di mbei u musu tooka di fasi fa u bi ta fusutan di tjabukama woto u Joëli. Fosufosu u bi ta taki taa di booko di dee  gaan hia atiti bi o booko ko, bi nama ku di peleikiwooko di u ta du, u di wan woto tjabukama woto dë a di buku Akoalimbo di ta taki u di wan seei soni. Di tjabukama woto aki ta taki u wanlö gaan hia atiti di abi libisëmbë fesi, söseei di abi ’wan soni di ta djei goutu kaapusa’ a de hedi (Ako. 9:7). Wë atiti ta libi söwan feifi liba longi, nöö di Bëibel ta taki taa dee atiti aki ta puu hii dee feifi liba longi dë ta da sëmbë sitaafu. De ta du di soni dë ku „dee sëmbë dee an abi di maaka u Gadu a de mindifesi” (Ako. 9:4, 5). Wë a djei kuma di woto aki ta taki u dee salufuwan. De ta paaja di buka da sëmbë taa Gadu o kuutu di goonliba aki, nöö di soni dë ta toobi hii dee sëmbë dee dë ku di goonliba aki a wan së.

9. Andi ta lei taa soni tooka gaanfa a dee atiti dee Joëli bi si ku dee Johanisi ta taki soni u de?

⁹ Wë u ta si tuu taa di tjabukama woto di sikifi na Akoalimbo ku di u Joëli ta djei. Ma hii fa a dë sö, tökuseei soni dë di ta lei taa de an djei a hii soni. Buta pakisei a di soni aki: A di tjabukama woto u Joëli, dee atiti ta njan hii dee uwii tuu fiaa (Joë. 1:4, 6, 7). A di wojolimbo sunjan u Johanisi, de ta „bai [dee atiti] taa de an musu njan dee ahun u goon” (Ako. 9:4). Dee atiti di Joëli bi si bi kumutu a bausë u goonliba (Joë. 2:20). Dee atiti dee Johanisi bi si bi kumutu a wan baaku di na abi goon (Ako. 9:2, 3). De bi puu dee atiti di Joëli bi ta taki u de, manda go a wan longi kamian. De an bi puu dee atiti u di buku Akoalimbo manda  go a woto kamian, ma de bi disa de u de du di wooko u de kaba. Soni an dë di ta lei taa Jehovah an bi feni de bunu.​—Luku di pisi „ Dee tjabukama woto dee ta taki u dee atiti ta djei, ma de tooka.”

10. Konda wan woto u Bëibel di ta lei taa dee atiti di Joëli ku Johanisi bi taki soni u de, sa kë taki tookatooka soni?

¹⁰ U di soni tooka gaanfa a dee tu tjabukama woto aki, mbei u sa taki taa de an nama ku deseei. Di soni aki kë taki taa dee atiti dee Joëli ta taki u de, ku dee atiti di di buku Akoalimbo ta taki u de, na di wan u? Aai. So juu di Bëibel ta taki u di wan seei soni, hii fa dee soni dë kë taki tu tooka soni. Na Akoalimbo 5:5 de ta kai Jesosi „di Lëun fu di lö u Juda”, hii fa di Bëibel ta toona taki a 1 Petuisi 5:8, NW taa Didibi dë kuma wan „wan lëun di ta bai”. Dee fö soni dee u taki u de aki, ta heepi u fuu si taa wa bi ta fusutan di tjabukama woto u Joëli a di soifi fasi. Wë nöö andi di tjabukama woto dë sa kë taki?

11. Unfa Joëli 1:6 ku 2:1, 8, 11 ta heepi u fuu fusutan ambë da dee atiti?

¹¹ Te u öndösuku dee woto tëkisi u di tjabukama woto u Joëli, nöö u ta si taa Joëli ta taki u di go di wanlö sodati bi o go a feti (Joë. 1:6; 2:1, 8, 11). Jehovah bi taki taa a bi o tei dee „gaan hia sodati” fëën (dee sodati u Babilon) u sitaafu dee Isaëli sëmbë, u di de bi abi taanga jesi (Joë. 2:25). Di Bëibel ta kai dee sodati aki „dee sëmbë u bausë”, u di dee sëmbë u Babilon bi o kumutu a di së u bausë ko feti ku dee Isaëli sëmbë (Joë. 2:20). Di Bëibel ta tei dee sodati aki maaka ku wanlö gaan hia atiti di bi o booko ko, söseei di an bi o ta feti fanjanfanjan. Joëli bi taki taa: „De ta waka kuma wan taangama di ta waka fëën nëën pasi. . . . De ta kule go a di foto. De ta kule a di peni liba. De ta subi a dee wosu, nöö de ta pasa a dee fënsë kuma wan fufuuma” (Joë. 2:8, 9). Pakisei luku unfa a bi o dë. Sodati dë a hii kamian. Na wan kamian dë u go tjubi. Na wan sëmbë sa fusi go u dee Babilon sëmbë an feni ën kii!

12. Unfa di tjabukama woto u Joëli di ta taki u dee atiti bi pasa tuutuu?

¹² Dee sëmbë u Babilon (nasö dee Kalideja sëmbë) bi booko ko kuma atiti a di foto Jelusalen, a di jaa 607 Bifö Keesitu. Di Bëibel ta taki taa: „Di könu u dee Kalideja sëmbë ko feti ku de. Hën di könu aki tei feti ufangi, hën a bigi kii dee njönku kijoo u de . . . . An bi a’ toobi ku na wan sëmbë, aluwasi ee wan njönku kijoo, ee wan mujëë di an duumi ku womi jeti, ee wan gaan womi, nasö ee wan sëmbë di suwaki u di a bi ko gaandi kaa. Gadu buta hii soni a di könu aki maun. A tjuma di wosu u di tuutuu Gadu hën a booko di peni u Jelusalen puu. A tjuma hii dee gaan wosu dee taanga u booko ku hii dee diidii soni dee bi dë a Jelusalen. Sö wë a poi de” (2 Klon. 36:17, 19). Wan kodo soni nöö sëmbë bi sa taki, baka di dee sëmbë u Babilon booko di köndë. De bi taki taa: „A dë wan bookobooko kamian ka na wan sëmbë ku na wan mbeti ta dë. Dee Kalideja sëmbë wë tei ën.”​—Jel. 32:43.

13. Konda andi Jelemia 16:16, 18 kë taki.

¹³ Söwan 200 jaa baka di Joëli bi taki di tjabukama woto fëën, hën Jehovah bi mbei Jelemia toona taki wan woto soni u di feti aki. A bi taki taa dee sëmbë dee bi ko feti ku de, bi o waka suku dee Isaëli sëmbë dee bi ta du hogi, nöö de bi o kisi hii de tuu tja go. „Jehovah taki taa: ’Luku, mi o manda te a hia sëmbë di ta kisi fisi u de go kisi de kuma fisi. Baka di dë, mi o manda te a hia höndima u go höndi de a hii dee kuun, a hii dee piki kuun, söseei a hii dee sitonu baaku dendu. . . . Mi o . . . paka de  u hii dee hogi ku dee zöndu di de du.’” Dee Isaëli sëmbë dee an bi tjali u dee zöndu u de, an bi o sa go tjubi a na wan kamian u dee Babilon sëmbë an feni de kii.​—Jel. 16:16, 18.

14. Na un ten di soni di sikifi a Joëli 2:28, 29 bi pasa tuutuu?

¹⁴ Joëli abi wan bunu buka faa konda. Soni bi o ta göö bunu a di köndë baka (Joë. 2:23-26). Bakaten, sëmbë bi o sa ta lei soni u Jehovah baka. Jehovah bi taki taa: „Mi o mbei di jeje u mi ko a hii pei sëmbë liba, nöö dee womi mii fuunu ku dee mujëë mii fuunu o taki tjabukama woto . . . Mi o mbei di jeje u mi ko a dee womi ku dee mujëë dee ta wooko da unu kuma futuboi seei, liba tu” (Joë. 2:28, 29). Di soni aki an bi pasa kölö sö baka di dee Isaëli sëmbë kumutu a Babilon go dou a de köndë. Ma a bi pasa sömëni höndöhöndö jaa baka di dë, a di Pensiti daka u di jaa 33 Baka Keesitu. Unfa u du sabi di soni aki?

15. Andi Petuisi bi taki woto fasi, te i tei Tjabukama 2:16, 17 maaka ku Joëli 2:28, nöö andi di soni dë ta lei u?

¹⁵ Di jeje u Gadu bi mbei apösutu Petuisi taki taa di soni di sikifi a Joëli 2:28, 29, hën bi ta pasa a di Pensiti daka u di jaa 33 Baka Keesitu. A dee pisiten u nëigi juu mamate, hën di jeje u Gadu bi ko a sëmbë liba a wan foombo fasi, hën dee sëmbë dë bigi ta konda „dee foondofoondo soni u Masa Gadu” (Tjab. 2:11). Petuisi an bi kai dee seei wöutu di a bi ta taki soni u di tjabukama woto u Joëli. Andi a bi taki woto fasi? (Lesi Tjab. 2:16, 17.) An bi taki dee wöutu „baka di dë”, kumafa Joëli bi taki a di tjabukama woto fëën. Ma a bi taki taa: „A di kaba ten u goonliba.” Hën da Petuisi bi ta taki soni u di ten u dee Dju, ufö sëmbë bi ko booko Jelusalen ku di Wosu u Gadu. A di ten dë, di jeje u Gadu bi o ko a „hii pei sëmbë” liba. Di soni aki ta lei taa ufö di tjabukama  woto u Joëli pasa tuutuu, nöö wan longi pisiten bi pasa.

16. Unfa di santa jeje u Gadu bi heepi dee futuboi fëën u de du di peleikiwooko a di ten di pasa, söseei a di ten aki?

¹⁶ Sensi di Gadu mbei di jeje fëën ko a dee fesiten Keesitu sëmbë liba, hën de bigi du di peleikiwooko u te dou hii di goonliba. A di pisiten di apösutu Paulosu bi sikifi di biifi manda da dee sëmbë u Kolosën a di jaa 61 Baka Keesitu, nöö di wooko bi go a fesi sö tee taa a bi taki taa di bunu buka bi paaja „a hii goonliba” (Kol. 1:23). Di Paulosu bi taki taa di buka bi dou „a hii goonliba”, nöö a bi ta taki u dee kamian ka hën ku dee wotowan fëën bi sa dou a di ten dë. U di Jehovah ta heepi u ku di jeje fëën, mbei di peleikiwooko bi sa go dou a möön longi kamian a di ten fuu aki. A go dou a „hii pei sëmbë u goonliba”!​—Tjab. 13:47; luku di pisi ’ Mi o mbei di jeje u mi ko a de liba’.

17. Unfa u ko ta fusutan di tjabukama woto u Joëli di ta taki u dee atiti?

¹⁷ Andi tooka? Nöunöu u ko ta fusutan di tjabukama woto di sikifi a Joëli 2:7-9 möön bunu. Hën da ee fuu taki ën kumafa a dë, nöö di tjabukama woto aki an ta taki u di du di u ta du di peleikiwooko fajafaja. Ma a ta taki u di booko di dee sëmbë u Babilon bi booko ko a Jelusalen a di jaa 607 Bifö Keesitu.

18. Un soni di dee sëmbë u Jehovah ta du, an tooka?

¹⁸ Andi an tooka? Dee sëmbë u Jehovah ta paaja di bunu buka go dou a hii kamian, söseei de ta du di wooko dë a peipei fasi (Mat. 24:14). Na wan tiima sa tapa u fu wa du di peleikiwooko di Jehovah ku Jesosi da u fuu du. Boiti di dë, u di Jehovah dë ku u, mbei u ta mbei hii möiti go dou fuu ta paaja di bunu buka u di Könuköndë ka u sa paajëën dou! Ku pasensi seei u ta hoi ta wakiti Jehovah faa heepi u fuu fusutan dee tjabukama woto u Bëibel. Biga u dë seiki taa te di ten dou fuu ko fusutan hii dee soni aki, nöö a o mbei u ko „sabi hii soni kumafa a dë”!​—Joh. 16:13.