Nkhani Yakupfunza 18
Thamangani Mpaka Kuphampha
‘Ndamaliza mapici yakuthamanga.’—2 TIMOTIO 4:7.
NYIMBO 129 Ifepano Tin’dzapitiriza Kupirira
BZOMWE TIN’PFUNZA *
1. Kodi n’ciyani comwe tentsenefe tin’funika kucita?
KODI mungafune kuthamanga pa mapici yomwe mukuwona kuti njakunesa, maka-maka penu mukuduwala ayai mudaneta? Bzikuwoneka kuti mungacite lini. Koma mpostolo Paulo adalewa kuti Akristau wentse wacadidi ali pa mapici yakuthamanga. (Wahebereu 12:1) Ndipo tentsenefe, maswaka ayai acikulire, wamphanvu ayai wakuneta, tin’funika kupirira mpaka kuphampha kuti tikatambire mabaibai yomwe Yahova akufuna kutipasa.—Mateu 24:13.
2. Mwakubverana na 2 Timotio 4:7, 8, thangwe ranyi Paulo adakwanisa kupereka malango yakulewa bza kuthamanga mwakupirira?
2 Paulo adakwanisa kupereka malango yakulewa bza kuthamanga mwakupirira thangwe iye ‘[akhadamaliza] mapici yakuthamanga.’ (Werengani 2 Timotio 4:7, 8. *) Kodi ni mapici yaponi yakuthamanga yomwe Paulo adalewa?
KODI MAPICI YAKUTHAMANGA N’CIYANI?
3. Kodi ni mapici yaponi yakuthamanga yomwe Paulo adalewa?
3 Nthawe zinango, Paulo adanemba bzinthu bzinango bzomwe bzikhacitika pa masenzeka ya ku Geresiya wakale kuti apfunzise nkhani zakufunika. (1 Wakolinto 9:25-27; 2 Timotio 2:5) Nthawe zizinji, iye akhandendemezera moyo wa Cikristau na mapici yakuthamanga. (1 Wakolinto 9:24; Wagalata 2:2; Wafiripo 2:16) Munthu ambayamba ‘kuthamanga [mapiciya]’ akabzipereka kwa Yahova acibatizidwa. (1 Pedru 3:21) Ndipo iye an’dzamaliza mapiciyo Yahova akadzamupasa mabaibai yakukhala na moyo wakusaya kumala.—Mateu 25:31-34, 46; 2 Timotio 4:8.
4. Kodi mu nkhani ino tin’pfunza bziponi?
4 Kodi pana kubverana kuponi pakati pa kuthamanga mapici ya ntantho utali na moyo wa Cikristau? Pana bzinthu bzizinji bzakundendemerana, koma mu nkhani ino tin’pfunza bzitatu. Cakuyamba, tin’funika kuteweza njira yakuthemera, caciwiri, kunyang’anisa komwe tikuyenda, ndipo cacitatu, kupirira mabvuto yomwe tinigumana nayo pomwe tikuthamanga.
KUTEWEZA NJIRA YAKUTHEMERA
Tentsenefe tin’funika kuteweza njira yomwe ikuyendesa ku moyo (Onani ndime 5-7) *
5. Kodi ni njira iponi yomwe tin’funika kuiteweza, ndipo thangwe ranyi?
5 Omwe ambacita mapici yakuthamanga, ambafunika kuteweza njira yomwe yalinganizidwa. Iwo akasaya kuiteweza, angaluze ndipo angapasidwe lini mabaibai yawo. Mpsibodzi-bodzimbo na ifepano, kuti tidzatambire moyo wakusaya kumala, tin’funika kuteweza njira yakuthemera ayai kuteweza bzomwe Akristau an’funika kucita. (Mabasa 20:24; 1 Pedru 2:21) Koma Sathani pabodzi na wanthu wace ambafuna lini kuti ifepano ticite bzimwebzo. M’mbuto mwace, iwo ambatipumpsa kuti ‘[tithamange] nawo pabodzi.’ (1 Pedru 4:4) Iwo ambatiseka thangwe ra kuteweza bzomwe timbapfunza m’Bibliya, ndipo ambalewa kuti bzomwe iwo ambateweza mpsabwino kwene-kwene ndipo bzimbawapasa ufulu bwakucita bzomwe akufuna. Tsono bzomwe iwo ambalewa ni gunkha lakuti bwerani mudzawone.—2 Pedru 2:19.
6. Kodi mwapfunza ciyani na ciratizo ca Brian?
6 Ule omwe ambacita bzinthu ninga momwe wanthu wa m’dziko la Sathaniri ambacitira, mwakusaya kucedwa ambazindikira kuti bzomwe asankhula kucita bzikumupasa lini ufulu, koma bzikumucitisa kukhala kapolo wa Sathani. (Waroma 6:16) Onani ciratizo ca Brian. Abereki wace adamulimbikisa kuti akhale na makhalidwe ya Cikristau. Tsono pomwe iye akhakula adayamba kupenukira kuti bzomwe abereki wacewo akhamuuza bzingadamucitisa kukhala wakukondwa. Tenepo Brian adayamba kumbacita bzinthu bzomwe wanthu wa m’dziko la Sathani ambacita. Iye adalewa kuti: “Ndikhadziwa lini kuti ufulu bomwe bumbalewedwa m’dzikoli, bomwe ndikhabufuna kwene-kwene bungadandicitisa kukhala kapolo wa bzikhumbo bzakuipa. . . . Ndipo ndidayamba kuphatisa basa mankhwala yakudzungulumwisa, kumwa mpaka kuledzera na kucita bzinthu bzinango bzapezi-pezi. Pang’ono na pang’ono ndidayamba kuphatisa basa mankhwala yakudzungulumwisa yakusiyana-siyana ndipo ndidakhala kapolo wa bzinthu bzizinji bzakuipa. . . . Kuti ndikwanise kubzisamalira ndidayamba kugulisa mankhwala yakudzungulumwisayo.” Na kupita kwa nthawe, Brian adawona kuti bzikhali bwino kuteweza mitemo ya Yahova. Iye adacinja moyo wace ndipo mu 2001 adabatizidwa. Ndipo tsapano iye ngwakukondwa kwene-kwene thangwe akucita bzinthu mwakubverana na makhalidwe ya Cikristau. *
7. Fotokozani njira ziwiri zomwe zikufotokozedwa pa Mateu 7:13, 14.
7 Bzimwebzi bzikulatiza kuti mpsakufunika kumbateweza njira yakuthemera. Sathani akufuna kuti tentsenefe tileke kuthamanga mu njira yakupanikiza yomwe ‘[ikuyendesa wanthu] ku moyo,’ koma iye akufuna kuti tipite mu njira ikulu yakupfaladza yomwe wanthu azinji wa m’dzikoli akupita. Njirayo njakusaya kunesa kuipita ndipo wanthu akufamba mwakusaya kupsindizana. Koma napo bziri tenepo, njira imweyi ‘[ikuyendesa wanthu] ku infa.’ (Werengani Mateu 7:13, 14. *) Kuti tireke kusoceresedwa pa njira yakuyendesa ku moyo, tin’funika kuthemba Yahova na kubvera bzomwe ambatiuza.
PITIRIZANI KUNYANG’ANISA KOMWE MUKUYENDA NDIPO LEKANI KUKHUKHUMUDWA
Tentsenefe tin’funika kunyang’anisa kutsogolo na kutcenkha kukhukhumudwisa winango (See paragraphs 8-12) *
8. Kodi n’ciyani comwe nyakucita mapici yakuthamanga ambacita akagwa?
8 Omwe ambacita mapici yakuthamanga ya ntantho utali, kuti aleke kukhukhumudwa pomwe akuthamanga ambafunika kunyang’anisa komwe akuyenda. Napo bziri tenepo, iye angacite ngozi akagwinyidwa na mwanzace mwakusaya kufuna pomwe akuthamanga, ayai akaponda m’kacidindi. Koma akagwa, iye ambalamuka mwakamfulumize aciyamba pomwe kuthamanga. Thangwe ranyi iye ambacita tenepoyo? Iye ambayang’anisa komwe akuyenda na mabaibai yomwe anitambira, sikuti cinthu comwe camukhukhumudwisaco.
9. Kodi n’ciyani comwe tin’funika kucita tikagwa?
9 Pa mapici yathu yakuthamanga kuti tikatambire moyo, nthawe zizinji tingakhukhumudwe thangwe ra kulewalewa ayai tikacita cinthu cakuphonyeka. Ayai mwanzathu omwe tikuthamanga naye pabodzi angaticitire cinthu comwe cingatikalipise. Bzimwebzi bzikacitika tin’funika lini kudabwa. Thangwe tentsenefe ndife wakuperewera ndipo tikuthamanga mu njira ibodzi yakupanikiza yakuyenda ku moyo. Tenepo, mpsakubveka kuti nthawe zinango tingalewe ayai tingacite bzinthu bzomwe bzingakalipise winango. Paulo adazindikira kuti nthawe zinango, ifepano tingacite bzinthu bzomwe bzingacitise winango kukhala na ‘mathangwe yakudandaulira.’ (Wakoloso 3:13) Tenepo, tikakhukhumudwa tin’funika lini kunyang’anisa comwe catikhukhumudwisaco, koma tinyang’anise mabaibai yomwe tin’dzatambira kutsogolo. Ndipo tikagwa tin’funika kulamuka ticipiriza kuthamanga. Tsono tikabvuma kuti ukali butitazise kulamuka ticipiriza kuthamanga, tin’dzakwanisa lini kufika kuphampha ndipo tin’dzatambira lini mabaibai. Kuthimizira bzimwebzi, tingakhale ninga cakukhukhumudwisa kuna omwe akuyezera kuthamanga mu njira yakupanikiza kuti akatambire moyo.
10. Kodi tingacite tani kuti tileke kukhukhumudwisa winango?
10 Pana njira inango yomwe ingatithandize kuleka kukhukhumudwisa anzathu omwe tikuthamanga nawo pabodzi. Mwa ciratizo, tin’funika lini kumbadikhira kuti abale na mpfumakazi zathu ambacite bzinthu ndendende ninga momwe ifepano timbacitira. (Waroma 14:13, 19-21; 1 Wakolinto 8:9, 13) Bzimwebzi bzikulatiza kuti pana kusiyana kukulu pakati pa ifepano na omwe ambacita mapici yakuthamanga. Ali-wentse ambacita nyongo yakukhala patsogolo kuti akatambire yekha mabaibai. Ndipo ali-wentse wa iwo ambandokumbukira bza iye yekha basi, ayai ambakhala alibe basa na anzace. Mpaka winango ambagwinya anzawo kuti apite ndiwo patsogolo. Tsono ifepano timbacita lini bzimwebzi. (Wagalata 5:26; 6:4) Cakulinga cathu n’cakuti wanthu azinji adzapite m’dziko lipsa acidzakhala na moyo wakusaya kumala. Ndipopa timbacita nyongo yakuphatisa basa malango ya mpostolo Paulo yakuti: ‘Lekani kumbandokumbukira bzakufuna bzanu bzokha, koma mumbakumbukirembo bzakufuna bza wanthu winango.’—Wafiripo 2:4.
11. Kodi anyakuthamanga mapici ambakumbukira ciyani, ndipo thangwe ranyi?
11 Anyakuthamanga mapici ambandonyang’anisa lini kutsogolo komwe akuyenda, koma ambakumbukirambo mzere wakumalizira omwe umbaikhidwa. Napo iwo akuwona lini mzereyo, koma ambabziwona ninga kuti akuumoga ndipo akutambira mabaibai. Kukhala na makumbukidwe yamweya, kumbawathandiza kuti athamange na mphanvu acikatambira mabaibai yawoyo.
12. Kodi Yahova watsimikiza ciyani?
12 Mwa kudeka mtima, Yahova watsimikiza kuti mtumiki wace ali-wentse omwe an’thamanga mpaka kuphampha, an’dzamupasa mabaibai ya moyo wakusaya kumala, bziribe basa penu an’dzakhala kudzulu ayai pano pa dziko la pantsi. Bibliya limbafotokoza bza moyo wakusaya kumalayo, ndipo bzimwebzi bzimbatithandiza kukumbukira momwe moyo wathu un’dzakhalira wakudekeza. Ndipo tikapitiriza kukumbukira bzinthu bzomwe Yahova an’dzaticitira kutsogolo, bzin’dzatithandiza kuleka kubvuma kuti cinthu ciri-centse citikhukhumudwise na kutitazisa kulamuka kuti tipitirize kuthamanga.
PITIRIZANI KUTHAMANGA NAPO MUKUGUMANA NA MABVUTO
Tin’funika kupitiriza kuthamanga pa mapici kuti tikatambire moyo, napo tigumane na mabvuto (Onani ndime 13-20) *
13. Kodi n’kusiyana kuponi komwe kulipo pakati pa Akristaufe na omwe akhacita masenzeka yakuthamanga ku Geresiya wakale?
13 Anyakucita masenzeka yakuthamanga ku Geresiya wakale, akhafunika kupirira mabvuto yanango ninga kuneta na kubva kuwawa m’thupi. Tsono kuti iwo akwanise kupirira, akhafunika kuthemba mapfunziso yomwe akhatambira na mpfunzisi wawo na mphanvu zomwe akhanazo. Ninga anyakucita masenzekawo, ifepano timbatambirambo mapfunziso na Yahova kuti tikwanise kuthamanga mapici yomwe tikucita ninga Akristau. Koma ifepano tidasiyana na iwo. Thangwe ranyi? Thangwe ndakuti Yahova ambatipasa mphanvu zakusaya malire kuti tikwanise kupitiriza kuthamanga. Tenepo, tikapitiriza kuthemba Yahova, iye an’dzatipfunzisa lini kokha, koma an’dzatithandizambo kukhala wamphanvu!—1 Pedru 5:10.
14. Kodi mafala ya pa 2 Wakolinto 12:9, 10 yangatithandize tani kulimbana na mabvuto?
14 Paulo adapirira mabvuto mazinji. Kuthimizira pa kutukwaniwa na kuzunzidwa, iye nthawe zinango akhabzibva kukhala wakuneta. Ndipo akhalimbanambo na mabvuto yomwe iye akhayalewa kuti yakhali ninga ‘munga m’thupi.’ (2 Wakolinto 12:7) Paulo akhawona lini mabvutoyo ninga mathangwe yomwe yangadamutazisa kutumikira Yahova. Koma akhayawona ninga mpata wakuti athembe Yahova. (Werengani 2 Wakolinto 12:9, 10. *) Thangwe ra kukhala na makumbukidwe yamweya, Paulo adathandizidwa na Yahova kupirira mayezo yentse yomwe akhagumana nayo.
15. Kodi n’ciyani comwe cin’dzacitika tikatewezera Paulo?
15 Nthawe zinango ifepano tingatukwaniwe ayai kuzunzidwa. Pinango tingaduwale ayai tingabzibve kukhala wakusaya mphanvu. Koma tikatewezera Paulo, mabvutoya yan’dzatithandiza kuwona kuti Yahova ambatifuna ndipo ambatithandiza.
16. Kodi mungacite ciyani napo mukakhala na bvuto la thanzi?
16 Kodi imwepo mudapunduka? Kodi minyendo yanu mumbaibva kukhala yakusaya mphanvu ayai mumbawona mwakubonerera? Penu bziri tenepo, kodi mungakwanise kuthamanga na omwe ana thanzi labwino? Inde mungakwanise! Acikulire azinji pabodzi na atenda akuthamanga mu njira yomwe ikuwatsogolera ku moyo. Iwo ambadziwa kuti akuthamanga lini na mphanvu zawo zokha, koma akuthemba mphanvu zomwe Yahova ambawapasa. Napo abalewo akugumana na mabvuto yakusiyana-siyana pa moyo wawo, koma iwo ambacita ciri-centse kuti afike pa mitsonkhano. Ndipo akakhala ali ku nyumba ya ulapi, iwo ambapalizira adotolo, alapi na abale wawo omwe ambabwera kudzawawona.
17. Kodi Yahova ambawawona tani wale omwe ana bvuto la thanzi?
17 Lekani kubvuma kuti msunamo ayai bvuto la thanzi lanu bzikucitiseni kuwona kuti mun’kwanisa lini kuthamanga mu njira yomwe ikukutsogolerani ku moyo. Yahova ambakufunani thangwe ambawona cikhulupiro comwe munaco mwa iye, na kupirira komwe mukucita pa mabvuto yomwe mukugumana nayo. Imwepo mun’funikira thandizo lace kuposa kale-kale, ndipo iye an’dzakusiyani lini. (Psalymo 9:10) M’mbuto mwace, iye an’dzakufendererani. Onani bzomwe mpfumakazi inango yomwe imbakhala iciduwala-duwala idalewa. Iyo idati: “Inepano nimbakwanisa lini kupalizira kawiri-kawiri thangwe nimbaduwala-duwala. Koma nimbadziwa kuti bzing’ono-ng’ono bzomwe nimbacita, Yahova ambakomedwa nabzo ndipo ine nimbakomedwambo.” Tenepo, mukasunama dziwani kuti muli lini mwekha. Kumbukirani ciratizo cabwino ca Paulo pabodzi na mafala yace yakulimbisa yakuti: ‘Nimbakomedwa na kutepa, . . . pakuti ndikatepa, ni pomwe nimbakhala wamphanvu.’—2 Wakolinto 12:10.
18. Kodi ni mabvuto yaponi yomwe winango omwe akuthamanga mu njira yomwe ikuwatsogolera ku moyo akugumana nayo?
18 Winango omwe akuthamanga mu njira yomwe ikuwatsogolera ku moyo, akugumana na mabvuto yakusiyana na yomwe yafotokozedwaya. Iwo akugumana na mabvuto yomwe winango angakwanise lini kuyawona ndipo angayabvesese lini. Mwa ciratizo, iwo angakhale na bzakukumbuka bzizinji ayai na thupo lakunyanyirira. Thangwe ranyi mabvuto ya abalewa yangakhale yakunesa kuti tiwathandize? Thangwe ndakuti munthu akatcoka boko ayai akafamba na kanjinga ka wanthu wakupunduka, munthu ali-wentse ambakwanisa kuwona bvuto lace ndipo ambamuthandiza. Tsono munthu omwe akubonera na makumbukidwe yace, bzingakhale bzakunesa kuti tiwone kubonera kwaceko. Kuwawidwa kwa munthuyo kungandendemerane na kuwawidwa kwa munthu omwe watcoka boko, koma pinango wanthu angalatize lini lufoyi na thandizo lomwe akufunikira thangwe akuwona lini kubonera kwace.
19. Kodi tikupfunza ciyani na ciratizo ca Mefibozeti?
19 Penu imwepo mumbatazira kucita bzinthu bzinango thangwe ra kupunduka, ciratizo ca Mefibozeti cingakuthandizeni kukhala wamphanvu. (2 Samuweri 4:4) Iye akhali wakupunduka, ndipo adayeruzidwa mwakusaya cirungamo na Mambo Davide. Mefibozeti akhalibe kuphonya cinthu ciri-centse kuti athemere kuyeruzidwa. Napo bzikhali tenepo, iye alibe kubvuma kuti makumbukidwe yakuphonyeka yamubwerere mu mtima mwace, koma akhandokumbukira bzinthu bzabwino bzomwe bzikhacitika pa moyo wace. Ndipo akhatenda kudeka mtima komwe Davide akhamulatiza nthawe za m’mbuyo. (2 Samuweri 9:6-10) Ndipopa pomwe Davide adamuyeruza mwakusaya cirungamo, Mefibozeti adayezera kukumbukira bzinthu bzentse bzabwino bzomwe Davideyo akhamucitira. Iye alibe kubvuma kuti kuphonya kwa Davide kumucitise kukhala munthu waukali. Ndipo alibe kupasa mulandu Yahova thangwe ra kuphonya kwa Davide. Koma adacita ciri-centse kuti athandizire mambo wakusankhulidwa na Yahova. (2 Samuweri 16:1-4; 19:24-30) Yahova adawona kuti ciratizo cabwino ca Mefibozeti cinembedwe m’Bibliya, kuti citithandize ntsiku zino.—Waroma 15:4.
20. Kodi abale na mpfumakazi omwe akulimbana na thupo lakunyanyirira ambabzibva tani, ndipo an’funika kudziwa ciyani?
20 Abale na mpfumakazi winango omwe akulimbana na thupo lakunyanyirira ambabzibva lini bwino akakhala pafupi na winango. Kwa iwo bzimbakhala bzakunesa kukhala pa mthithi wa wanthu. Koma iwo ambagumanika pa mitsonkhano ya gwere, ya dera na ya cigawo. Bzimbakhalambo bzakunesa kwa iwo kuceza na wanthu wacirendo, koma napo bziri tenepo, iwo ambalewalewa na wanthu akakhala akupalizira. Penu bzimwebzi bzimbakucitikiranimbo, dziwani kuti muli lini mwekha. Wanthu azinji akulimbana na mabvuto ninga yamweya. Kumbukirani kuti Yahova akukomedwa kwene-kwene na nyongo yomwe mukucita. Ndipo kupirira kwanu kukulatiza kuti Yahova akukusimbani, ndipo akukupasani mphanvu zomwe mukufunikira. * (Wafiripo 4:6, 7; 1 Pedru 5:7) Tenepo, penu mukupitiriza kutumikira Yahova napo mukuduwala ayai mukulimbana na bvuto la m’makumbukidwe, dziwani kuti Yahova akukomedwa namwe kwene-kwene.
21. Kodi tentsenefe tin’kwanisa kucita ciyani na thandizo la Yahova?
21 Mpsakudekeza kwene-kwene kudziwa kuti pana kusiyana pakati pa anyakucita masenzeka yakuthamanga na kuthamanga komwe Paulo adakufotokoza. Omwe akhacita masenzeka yakuthamanga mu nthawe zakale, ni m’bodzi yekha omwe akhatambira mabaibai. Koma mwakusiyana na iwo, kuthamanga komwe Akristau akucita, wentse omwe an’pirira mpaka kuphampha an’dzatambira mabaibai ya moyo wakusaya kumala. (Juwau 3:16) Wentse omwe ambacita masenzeka yakuthamanga ambafunika kukhala na thanzi labwino, tsono akakhala alibe thanziro angaluze. Koma kuthamanga komwe Akristaufe tikucita, ni tentse lini omwe tina thanzi labwino, napo bziri tenepo, tikupirira basi. (2 Wakolinto 4:16) Tenepo, na thandizo la Yahova, tentsenefe tin’thamanga mpaka kufika kuphampha!
NYIMBO 144 Pitirizani Kudikhirira Mabaibai!
^ ndi. 5 Ntsiku zino atumiki azinji wa Yahova akubonera thangwe ra kukalamba, ndipo winango akuduwala kwa nthawe itali. Ndipo nthawe zinango tentsenefe timbabzibva kukhala wakuneta. Ndipopa tikabva bza nkhani ya mapici yakuthamanga tingawone ninga kuti tingakwanise lini. Nkhani ino intithandiza kuwona momwe tingathamangire mpaka kukatambira moyo omwe mpostolo Paulo adaufotokoza.
^ ndi. 2 2 Timotio 4:7 Ndamenya nkhondo yabwino, ndamaliza mapici yakuthamanga ndipo ndakhala na moyo mwa kubverana na cikhulupiro cangu. 8 Kuyambira tsapano kuyenda kutsogolo, andikoyera ntsinga-msolo yacirungamo, yomwe Mbuya, muyeruzi wakulungama, an’dzandipasa ninga mabaibai ntsiku imweyo, sikuti kwa ine ndekha, koma an’dzapasambo wentse omwe adafuna kuwonekera kwace.
^ ndi. 6 Onani nkhani yakuti “Baibulo Limasintha Anthu” mu Nsanja ya Olonda ya 1 Janeiro, 2013.
^ ndi. 7 Mateu 7:13 Pitani na pa msuwo wakupanikiza. Pakuti msuwo ukulu na wakuthamuka ni njira yakuyendesa ku infa, ndipo mbazinji omwe akupita m’mwemo. 14 Tsono msuwo wakupanikizayo, ni njira yakupapatiza ndipo imbayendesa ku moyo, ndipo mbang’ono-ng’ono omwe akuigumana.
^ ndi. 14 2 Wakolinto 12:9 Koma iye adandiuza kuti: “Kudeka mtima kwangu n’kwakukwanira kwa iwepo, pakuti mphamvu yangu imbakhala yakukwana ukakhala wakutepa.” Na kukondwa kukulu, ndidapemba bza kutepa kwangu, kuti mphamvu ya Kristu ipitirize kukhala mwa ine ninga tendi. 10 Tenepo, nimbakomedwa na kutepa, na kutukwaniwa, na nthawe zakusaya, na mayezo na mabvuto, thangwe ra Kristu. Pakuti ndikatepa, ni pomwe nimbakhala wamphanvu.
^ ndi. 20 Kuti mudziwe bzizinji bza momwe mungalimbanire na thupo lakunyanyirira, na bziratizo bza wanthu omwe akulimbana na bvuto limweri, onani programa ya Maio 2019 ya jw.org®. ndipo pitani pa LIBRARY > JW BROADCASTING®. ya Maio 2019.
^ ndi. 66 BZOMWE BZINKUCITIKA PA CITHUNZI-THUNZI: Kukhala wakutanganidwa na basa lakupalizira, kukuthandiza m’bale wacikulireyu kupitiriza kuthamanga pa mapici ya kukatambira moyo.
^ ndi. 68 BZOMWE BZINKUCITIKA PA CITHUNZI-THUNZI: Tingakhukhumudwise winango tikambawangingimiza kuti amwe kwene-kwene ayai tikambamwa mwakupitirira malire.
^ ndi. 70 BZOMWE BZINKUCITIKA PA CITHUNZI-THUNZI: M’bale akupitiriza kuthamanga pa mapici ya kukatambira moyo mwa kupalizira dotolo wace napo ali pa kama m’nyumba ya ulapi.
