1. Бис Агару Бичиктиҥ судурларынаҥ нени билип алар аргалу?

КЕЛЕР ӧйдӧ Иегованыҥ албатызын не сакыйт? Бис бу сурактыҥ каруузын Агару Бичиктиҥ болужыла билип алар аргалу. Ол ӧйди бистиҥ кажыбыска ла ӧдӧргӧ келижер. Агару Бичиктиҥ бир судурында, эҥ кӱчтӱ державалардыҥ нени эдери бичилип калган. Бу судурда, Даниилдиҥ бичигиниҥ 11-чи бажалыгында, бой-бойыла тартыжып турган тӱндӱк ле тӱштӱк эки каан керегинде айдылат. Бу судурдыҥ кӧп сабазы бӱдӱп калган, оныҥ учун арткан бӧлӱги бӱдӱп калар деп алаҥзыбай јадыс.

2. Башталганы 3:15-ле, Ачылта 11:7; 12:17-ле болзо, Даниилдиҥ судурын шиҥдеп тура, нени ундыбас керек?

² Даниилдиҥ бичигиниҥ 11-чи бажалыгындагы судурды оҥдоорго, мындый шӱӱлтени ундыбас керек: бу судурда јӱк ле Кудайдыҥ албатызына салтарын јетирип турган державалар ла башкараачылар керегинде айдылат. Иегованыҥ ишчилери бӱдӱн Јердиҥ улузыныҥ тоозына кӧрӧ, сӱрекей ас албаты болордо, олорды телекейлик державалар нениҥ учун истежип јат? Нениҥ учун дезе Сатана ла оныҥ телекейиниҥ эҥ јаан амадузы — Иеговага ла Иисуска иштеп турган улусты јоголтып салары. (Башталганы 3:15 ле Ачылта 11:7; 12:17 кычырыгар.) Бого ло коштой, Даниилдиҥ судуры Агару Бичиктиҥ ӧскӧ судурларына келижип турар учурлу. Даниилдиҥ судурын Агару Бичиктиҥ ӧскӧ бичиктериле шиҥдеп кӧрбӧзӧӧс, бис оны чын оҥдоп болбозыс.

3. Бис бу јӧрмӧлдӧ лӧ келер јӧрмӧлдӧ нени шӱӱжерис?

³ Мыны ундыбай јадып, Даниил 11:25—39-ты шӱӱжип  ийектер. Бу судурдаҥ 1870 јылдаҥ ала 1991 јылга јетире тӱндӱк ле тӱштӱк каандар кемдер болгонын кӧрӱп ийерис, анайда ок бу судурдыҥ бӧлӱгин јаҥыдаҥ оҥдойтон кандый шылтактар барын билип аларыс. Келер јӧрмӧлдӧ Даниил 11:40—12:1-ди кӧрӱп, бу судурда 1990 јылдардаҥ ала Армагеддонго јетире не айдылып турганын билип аларыс. Бу јӧрмӧлдӧрди ӱренип тура, «Калганчы кӱндерде ӧштӧжип турган каандар» деген схеманы кӧрӱп туругар. Эмди, тӱндӱк ле тӱштӱк каандар кемдер болгонын канайып билип алатанын шӱӱжип ийектер.

4. Тӱндӱк ле тӱштӱк каандар кемдер болот деп билип аларга не болужат?

⁴ Озо баштап «тӱндӱк каан» ла «тӱштӱк каан» Израильдеҥ тӱндӱк ле тӱштӱк јаар јаткан јерлердиҥ каандары болгон. Нениҥ учун анайып айдарга јараар? Ангел Даниилге нени айтканын ајарып ийзеер: «Калганчы кӱндерде сениҥ албатыҥла не болорын сеге айдып берерге келдим» (Дан. 10:14). Б. э. 33 јылыныҥ Беженинчи кӱнине јетире Кудайдыҥ албатызы — Израиль болгон. Је оноҥ Иегова, ол кӱннеҥ ала Иисус Христостыҥ чындык ӱренчиктери — оныҥ албатызы болот деп, јарт кӧргӱзип берген. Айдарда, Даниилдиҥ бичигиниҥ 11-чи бажалыгында бичилген судурдыҥ кӧп сабазы Израиль албатыга эмес, је Христостыҥ ӱренчиктерине келижип јат (Ап. ижи 2:1—4; Рим. 9:6—8; Гал. 6:15, 16). Бого ло коштой башка-башка ӧйлӧрдӧ тӱндӱк ле тӱштӱк каандар болгон державалар ла башкараачылар солынып туратан. Је олордо ӱзезинде тӱҥей неме бар. Баштапкызында, бу каандар Кудайдыҥ кӧп ишчилери јадып турган ороонды башкаратан эмезе олорды истежип туратан. Экинчизинде, олор Кудайдыҥ ишчилерине јаман баштанганыла чындык Иегова Кудайды кӧрӧр кӱӱндери јок деп кӧргӱзетен. Ӱчинчизинде, бу эки каан бой-бойыла ӧштӧжип туратан.

5. Тӱндӱк ле тӱштӱк каандар II чактаҥ ала XIX чактыҥ экинчи јарымына јетире ӧйдӧ болгон бо? Јартап беригер.

⁵ Б. э. II чагында христиан јуунга, языческий ӱредӱлер јаҥдап турган ла Кудайдыҥ Сӧзиндеги чындыкты јажырып турган кӧп тӧгӱн христиандар кирген. Ол ӧйдӧҥ ала 1870 јылга јетире јерде Иегованыҥ ишчилериниҥ организациязы болбогон. Бу јылдардыҥ туркунына тӧгӱн христиандар, јалаҥдагы баргаа чылап, коркышту кӧптӧп калган. Мынаҥ улам чындык христиандарды танып ийерге коркышту кӱч болгон (Матф. 13:36—43). Мыны нениҥ учун билер керек? Нениҥ учун дезе ол ӧйдӧ, јерде, тӱндӱк ле тӱштӱк каандардыҥ истежетен Кудайдыҥ организациязы болбогон. Айдарда, бу каандар керегинде судур II чактаҥ ала XIX чактыҥ экинчи јарымына јетире болгон ӧйгӧ келишпей јат *. Је андый да болзо, XIX чактыҥ экинчи јарымында тӱндӱк ле тӱштӱк каандар телекейге ойтодоҥ кӧрӱнип келер учурлу болгон. Нениҥ учун?

6. Кудайдыҥ албатызыныҥ организациязы кандый јылдаҥ ала тӧзӧлип башталган? Јартап беригер.

⁶ 1870 јылдаҥ ала, јерде Иегованыҥ организациязы тӧзӧлип башталган. Ол јылда Чарлз Тейз Расселл ле оныла кожо Агару Бичикти шиҥдеп баштаган улус судурлалган «элчи» болуп калган. Бу «элчи» Мессиан Каандык тургузылардаҥ озо, јолды арчып салар учурлу болгон (Мал. 3:1). Бу  ӧйдӧҥ ала Кудайдыҥ албатызы кем болгоны јарт кӧрӱне берген! Ол ӧйдӧ Кудайдыҥ ишчилерин истешкен «каандар» болгон бо? Мыны билип алактар.

7. 1917 јылга јетире тӱштӱк каан кем болгон?

⁷ 1870 јылдарда Улубритания јердиҥ ӱстинде эҥ ле јаан империя болуп калган. Оныҥ черӱзи де эҥ ле кӱчтӱ болгон. Даниил бу империяны, ӱч мӱӱсти — Францияны, Испанияны ла Нидерландыны јеҥип алган јаан эмес мӱӱс деп адаган (Дан. 7:7, 8). 1917 јылга јетире шак ла Улубритания тӱштӱк каан болгон. Бу ӧйдӧ Американыҥ Бириктирилген Штаттары — экономиказы эҥ ле бийик держава болуп калган. Анайда ок олор Улубританияла кожо јуук иштеп баштаган.

8. Калганчы кӱндерде тӱштӱк каан кем болуп калган?

⁸ Баштапкы телекейлик јуу-согуштыҥ ӧйинде Улубритания ла Бириктирилген Штаттар черӱлерин бириктирип, коркышту кӱчтӱ Англо-Американский телекейлик держава тӧзӧгӧн. Даниилдиҥ судурлаганыла, бу каан «коркышту улу ла ийде-кӱчтӱ черӱ» јууп алган (Дан. 11:25). Бу ӧйдӧҥ ала Англо-Американский держава — калганчы кӱндердиҥ учына јетире туратан тӱштӱк каан болуп калат *. Је тӱндӱк каан кем болгон?

9. Тӱндӱк каан ойто катап качан кӧрӱнип келген? Даниил 11:25 канайып бӱткен?

⁹ 1870 јылда Расселле кожо тоолу улус Агару Бичикти шиҥдеп баштаганынаҥ бир јыл ӧдӧ берерде, 1871 јылда, тӱндӱк каан ойто кӧрӱнип келет. Бу јылда Отто фон Бисмарктыҥ  болужыла Германский империя тӧзӧлгӧн. Бу империяныҥ императоры Пруссияныҥ кааны Вильгельм I болгон. Ол Бисмаркты баштапкы рейхсканцлер эдип кӧстӧгӧн *. Мынайып, канча јылдардыҥ туркунына Германия Африкадагы ла Тымык теҥистеги кезик ороондорды бойына бактырып алала, колониальный держава болуп калган. Анайып ол Улубританиянаҥ кӱчтӱ болорго албаданган. (Даниил 11:25 кычырыгар *.) Германский империя коркышту кӱчтӱ черӱ ле флот тӧзӧгӧн. Бу флот јердиҥ ӱстинде экинчи јерде турган. Германия бу ончо черӱлерин Баштапкы телекейлик јуу-согушта тузаланган.

10. Даниил 11:25б, 26 канайып бӱткен?

¹⁰ Анайда ок Даниил Германский империяла не болорын ла оныҥ черӱлериле не болорын судурлаган. Судурда айдылганыла, тӱндӱк каан «чыдап болбос». Нениҥ учун? Даниил оноҥ ары мынайып јартайт: «Ого удура барарга јӧптӧжип алгылаар. Оныҥ курсагынаҥ јип тургандар оны ӧлӱмге экелер» (Дан. 11:25б, 26а). Даниилдиҥ ӧйинде «каанныҥ курсагынаҥ» јиген улус каанга иштеп турган бӱдӱмјилӱ улус болгон (Дан. 1:5). Је бу учуралда бу судур кемдерди темдектейт? Германский империяныҥ јамызы јаан чиновниктерин, ол тоодо императордыҥ генералдарын ла военный советниктерин темдектеп јат. Олор бу монархияны аҥтарып саларга болушкан *. Је бу судурда, империяныҥ јӱк ле аҥтарылары эмес, је тӱштӱк каанла јуулашканы неге экелери де айдылат. Анда тӱндӱк каан керегинде мынайып айдылат: «Оныҥ черӱзин дезе, кӧдӱрилген суу агызып апарар, анайып, кӧп улус божоор» (Дан. 11:26б). Бу сӧстӧр, Баштапкы телекейлик јуу-согушта Германияныҥ черӱзи, суула агызып апарылгандый, јоголтылып каларда ла кӧп улус божоордо бӱткен. Ол ӧйдӧ бу јуу-согуштаҥ улам, кижиликтиҥ тӱӱкизинде эҥ ле кӧп улус божогон.

11. Даниил 11:27—30а-да судурлалганыла, тӱндӱк ле тӱштӱк каандар нени эткен?

¹¹ Даниил 11:27, 28-те Баштапкы телекейлик јуу-согуштыҥ алдында не болоры бичилет: тӱндӱк ле тӱштӱк каандар «јаҥыс столго отурып, бой-бойына тӧгӱн айдар». Анайда ок тӱндӱк каан «кӧп јӧӧжӧ јууп алар» учурлу болгон. Бу судур ойто ло катап јазык јогынаҥ бӱдӱп калган. Германия ла Улубритания бой-бойыла амыр-энчӱ јадарга турганын айдышкан да болзо, је 1914 јылда башталган јуу-согуштаҥ олордыҥ бой-бойын тӧгӱндегени кӧрӱнип јат. Бого ло коштой, 1914 јылда Германия экономиказыла јердиҥ ӱстинде экинчи јерге тура берген. Оноҥ, Даниил 11:29, 30а-да судурлалганыла, Германия тӱштӱк каанга удура чыгала, кӱчин јылыйтып, оодо соктыртып салган.

12. Баштапкы телекейлик јуу-согушта тӱндӱк ле тӱштӱк каандар нени эткен?

¹² 1914 јылдаҥ ала бу эки каанныҥ бой-бойыла тартышканы ла Кудайдыҥ албатызын истешкени там ла катулана берген. Темдектезе, Баштапкы телекейлик јуу-согушта Германияныҥ да, Британияныҥ да башкараачылары, колго мылтык тутпай турган  Кудайдыҥ ишчилерин истежип баштаган. А Бириктирилген Штаттардыҥ башкарузы, јарлаар ишти башкарып турган акаларды тӱрмелеп салган. Мынайып, Ачылта 11:7—10-догы судур бӱдӱп калды.

13. 1930 јылдарда ла Экинчи телекейлик јуу-согушта тӱндӱк каан нени эткен?

¹³ 1930 јылдарда, анчада ла Экинчи телекейлик јуу-согушта тӱндӱк каан Кудайдыҥ албатызын карам јогынаҥ истежип баштаган. Германияныҥ јаҥы, нацисттердиҥ колына кире берерде, Гитлер ле оныҥ улузы Кудайдыҥ албатызыныҥ ижин токтодып салган. Мынаҥ улам Иегованыҥ јӱстер тоолу ишчилери ӧлтӱрилген, а муҥдар тоолу ишчилери — концлагерьлерге аткарылган. Бу ончо неме Даниилдиҥ судурында болгон. Тӱндӱк каан, Иегованыҥ ишчилериниҥ ижин токтодып ийгениле, агару јерди быјарсыдып, јаантайын тайылгалар экелер арганы айрып салган (Дан. 11:30б, 31а). Керек дезе Гитлер Германиядагы Кудайдыҥ албатызын јоголтып саларга сӧзин берген.

14. Экинчи телекейлик јуу-согуштыҥ кийнинеҥ кем тӱндӱк каан болуп калган? Јартап беригер.

¹⁴ Экинчи телекейлик јуу-согуштыҥ кийнинеҥ, Германияныҥ сӱрекей јаан јерлери Советский Союзтыҥ колына кире берген. СССР ла оныҥ союзниктери, чындык Кудайга орооныныҥ јаҥынаҥ артык багынып турган улусты, нацистский Германия ла чылап, истежип туратан. Анайып, бу ороондор — јаҥы тӱндӱк каан болуп калган.

15. Экинчи телекейлик јуу-согуш токтой берерде, тӱндӱк каан нени эткен?

¹⁵ Экинчи телекейлик јуу-согуш токтой берерде, јаан удабай ла, јаҥы тӱндӱк каан — СССР ла оныҥ союзниктери — Кудайдыҥ албатызын база истежип баштаган. Ачылта 12:15—17-де бичилген судурла болзо, бу каан јарлаар ишти токтодып, Иегованыҥ муҥдар тоолу ишчилерин ссылкага аткарган. Калганчы кӱндердиҥ туркунына тӱндӱк каан Кудайдыҥ албатызыныҥ ижин токтодып болбой до турган болзо, је «суудый» истежӱлер ийет *.

16. Даниил 11:37—39-та бичилген сӧстӧр Советский Союзка канайып бӱткен?

¹⁶ Даниил 11:37—39 кычырыгар *. Даниил тӱндӱк каанды «адаларыныҥ Кудайын... тообос» деп судурлаган. Бу сӧстӧр канайып бӱтти? Советский Союз кудай јаҥдарды јоголторго амадаган. Оныҥ учун улустыҥ алдынаҥ бери јаҥдап келген кудай јаҥдарын токтодорго, совет јаҥ туку 1918 јылда декрет чыгарып салган. Бу декретле болзо, школдордо атеизм ӱредилер учурлу болгон. А «шибеелердиҥ кудайын» тӱндӱк каан канайып мактаган? Советский Союз бойыныҥ ийде-кӱчин тыҥыдарга, ал-камык акча-манат чыгарган. Анайып черӱзин тыҥыткан ла муҥдар тоолу ядерный јепселдер эткен. Учы-учында тӱндӱк ле тӱштӱк каандар, Јердиҥ миллиардтар тоолу улузын јоголтып ийгедий коркышту кӧп мылтык-јепсел јууп алгандар.

17. «Јоголтыш экелетен быјар» дегени нени темдектейт?

¹⁷ Тӱндӱк ле тӱштӱк каандар кӧп јылдардыҥ туркунына да ӧштӧшкӧн болзо, тӱндӱк  каан тӱштӱк каанга Организация Объединенных Наций тӧзӧӧргӧ јӧмӧшкӧн. Мынайып, бу каандар «јоголтыш экелетен быјар тургузар» деп айдылган судур бӱдӱп калган (Дан. 11:31).

18. Организация Объединенных Наций нениҥ учун «јоголтыш экелетен быјар» деп адалат?

¹⁸ Судурда Организация Объединенных Наций нениҥ учун «быјар» деп адалат? Нениҥ учун дезе бу организация бойын бастыра јердиҥ ӱстинде амыр-энчӱ тургузар аргалу деп айдат. Је мындый арга јӱк ле Кудайдыҥ Каандыгында бар. Анайда ок бу «быјар» јоголтыш экелер дегенин канайып оҥдоор? Шак ла ООН ончо тӧгӱн кудай јаҥдарды јайрадып, јоголтор. («Калганчы кӱндерде ӧштӧжип турган каандар» деген схеманы кӧрӱгер.)

19, 20. а) Бу јӧрмӧлдӧ шӱӱшкен тӱӱкини биске нениҥ учун јакшы билер керек? б) Келер јӧрмӧлдӧ нени шӱӱжерис?

¹⁹ Биске бу тӱӱкини нениҥ учун јакшы билер керек? Нениҥ учун дезе бу тӱӱкинеҥ, 1870 јылдардаҥ ала 1990 јылдардыҥ бажына јетире, Даниилдиҥ тӱндӱк ле тӱштӱк каандар керегинде судурыныҥ бӱткенин јарт кӧрӧдис. Бу судурдыҥ кӧбизи бӱдӱп калган болордо, арткан-калганы база бӱдер деп алаҥзыбай јадыс.

²⁰ 1991 јылда Советский Союз аҥтарылып каларда, бӱгӱнги кӱнде тӱндӱк каан кем болот? Бу сурактыҥ каруузын келер јӧрмӧлдӧҥ билип аларыс.