Keimon lidoun ariñahani

Keimon lidoun tila

ARÜTÍKULU LÁNINA ATURIAHANI 19

Lurúeite nórute lidan lagumuhóun dan le

Lurúeite nórute lidan lagumuhóun dan le

“Danme lachülürün leben dan, lageindaguba lurúeite [suru] luma lurúeite [nórute]” (DAN. 11:40).

UREMU sjj 150 Áluaha huméi Bungiu lun hesefurúniwa!

LE LUNBEI WATURIAHANI *

1. Ida liña líderaguniwa profesía le tídanbei Bíbülia?

KABA asusereda ámuñegü houn lumutuniña Bungiu? Gayaraati wasubudiruni óunabagülei. Íderagua lumutiwa profesía le tídanbei Bíbülia lun wasubudiruni kaba burí lan sügǘ súdiniti asusereda woun ámuñegü. Anihein aban lídangiñe profesía le afuranguagüdübalin woun kaba burí lan katei hadüga fiu urúeigu hátima gabafubaña ubouagu. Dariwati lidan Danieli kapítulu 11 le ñein lubéi layanuha luagu gáganiguaü le hádanbei bián urúeigu: lurúeite nórute luma lurúeite suru. * Saragu fánreinti lídangiñe profesía le gúnfulihali, ligía gayara lubéi wachoururuni lagunfuliruba lan giñe fánreinti le anihaguagilibei lun lagunfulirun.

2. Según larufuduni Agumesehani 3:15 luma Arufudúni 11:7 luma 12:17, ka lunbei gabaroun wamani dan le waturiahani profesía le tídanbei liliburun Danieli?

2 Lun gunfuranda wamani profesía le lídanbei kapítulu 11 tidan liliburun Danieli, mosu wasubudiruni layanuhaña lan hawagu urúeigu ha éibaahabaliña lubúeingu Bungiu. Lau sun fiúrügüñanu lan lubúeingu Bungiu hawéi lílana Ubóu le, ka uagu hawagu lubéi híchigei gumadimatiña harihin ani éibaaha hamaña? Ladüga létima labusenrunbei Satanási hama sun lánigu lun hagumuchun hau ha eseriwidubaña lun Heowá luma lun Hesusu (aliiha huméi Agumesehani 3:15 luma Arufudúni 11:7; 12:17). Ligaburi lafuranguagüdüniwa profesía le tídanbei liliburun Danieli lunti úaragua lan luma amu burí profesía le tídanbei Lererun Bungiu. Le linarün katei, mégeiwati lun laturiahóuniwa amu burí fánreinti tídangiñeti Bíbülia lun buídutima lan gunfurandawa lan profesía le tídanbei liliburun Danieli.

3. Kaba wakutiha lidan arütíkulu le luma lidan leweñegua?

3 Lau saminaü le, wakutihabei le lariñagubei Danieli 11:25-39. Wakutiha yaabei kátaña lan lurúeite nórute luma lurúeite suru lidan burí irumu 1870 luma 1991, ani warihubei giñe ka lan uagu buidu lubéi lun wasansiruni ligaburi gunfuranda wamani fánreinti lídangiñe profesía le. Lidan leweñegua arütíkulu waturiahabei Danieli 11:40-12:1 ani wafuranguagüdübei ka lan lariñagubei fánreinti lánina profesía le woun luagu dan le agumeserubei lúmagiñe burí irumu 1990 ani le lunbei lagumuchun lidan Arümahedón. Danme wakutihani bián arütíkulu le, buídubei lun warihini dibuhu lauti abürüdǘni le gíribei “Urúeigu gáganiguatiña lidan lagumuhóun dan”. Furumiñe, mosu wasubudiruniña biángubei urúeigu ha lídanbaña profesía le.

IDA LUBA WASUBUDIRUNI KÁTAÑA LAN LURÚEITE NÓRUTE LUMA LURÚEITE SURU

4. Ka ǘrüwa katei íderagubaliwa asubudirei kátaña lan lurúeite nórute luma lurúeite suru?

4 Lidan lagumeseha, yúsuati títulu “lurúeite nórute” luma “lurúeite suru” lun layanuhóun hawagu urúeigu gabafutiña ha agumadihabaña luagun nórute luma suru libiti ageiraü Ísüraeli. Ida liña wasubudiruni? Ladüga ariñagati ánheli le íchugubalin uganu lun Danieli: “Niábiña lubeiti ariñagei le lunbei lasuseredun houn bumutuniña bun, líteme” (Dan. 10:14). Sigitiña lílana néchani Ísüraeli kei lumutuniña Bungiu darí Pentekosutesi irumu 33. Lúmagiñe irumu ligía lun lubaruaguóun, arufuda lumuti Heowá furangu lánigu lan Hesusu disipulugu ha úaraguabaña lumutuniñabaña. Ligíati, lueirin-agei lagunfulirun profesía le lídanbei kapítulu 11 tidan liliburun Danieli mama luáguti ageiraü Ísüraeli lagunfulira, lubaragiñe lira, gúnfuliti hawagu ha afalarubalin Hesusu (Adü. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16). Lanwoun lira, lau lásügürün dan ámuñegueinarügütiña lurúeite nórute luma lurúeite suru. Lau sun lira, anihein ǘrüwa katei le hadügübei sun hagía. Furumiñe, éibaaha hamutiña lumutuniña Heowá. Libiaman, lau ligaburi hóuseruniña lumutuniña Heowá, arufuda hamaali iyereegu lan Bungiu inarüniti houn. Ani lǘrüwan, biángubei urúeigu ha ageindaguatiña hámagua luagu ubafu.

5. Anihein meha san aban lurúeite nórute luma lurúeite suru lidan libiaman sígulu darí lagumuchagüle sígulu diisi-nefu? Afuranguagüda huméi.

5 Lidan somu dan lidan libiaman sígulu lidan wadaani, aban lábürühan damuriguaü kristiánu inarüniti háhaburugun kristiánugu mama inarünitiña, ha arufudahabaña iyeeni ani aramuda hamuti inarüni le tídanbei Lererun Bungiu. Lúmagiñe dan ligía, darí lagumuchun sígulu diisi-nefu, úati meha aban sétanu ubouagu le asubudirúabei kei lumutuniña Bungiu. Aba haganwoundun kristiánugu mama inarünitiña kei híduru wuribati ani aba hénrenguhaali lan hasubudiruniwa kátaña lan kristiánugubaña ha inarünitiña (Mat. 13:36-43). Ka uagu súdini lubéi lun waritaguni katei le? Ladüga arufuda lumuti marúeihan hamá lurúeite nórute luma lurúeite suru labadinagua sígulu 2 lárigiñe lidaani Kristu chülǘ lumoun sígulu 19. Lidan dan ligía, úati meha aban sétanu hani lumutuniña Bungiu ha lúnbaña héibaahaniña. * Gama lumoun, lunti buga lagurabahóun láfuachayaba lan lurúeite nórute luma lurúeite suru lidan lagumuchagüle sígulu diisi-nefu. Ida liña wasubudiruni?

6. Ida bugaya hagumesera lumutuniña Bungiu óundaragua kei aban sétanu?

6 Gumesetiña lumutuniña Bungiu óudaragua kei sétanu lidan irumu 1870 lun lubaruaguóun. Lidan irumu ligía, dandu Charles Russell hama lupanaagu aba hagumeserun aban sétanu lun haturiahanun Bíbülia. Kei le aubei lariñawagúa lidan profesía, sétanu meha le, ligía óunagülebei lun laransehani üma lubaragiñe lagumeserun Mesíasi Arúeiha (Mal. 3:1). Chülüdüga buga dan lun lasubudiruniwa kátaña lan lumutuniñabaña Bungiu. Anihein meha san somu arúeihani gabafuti ubouagu lidan dan ligía le éibaahabaliña lumutuniña Heowá? Ariha waméi.

KA SAN LURÚEITEBEI SURU?

7. Ka lurúeitebei suru darí Furumiñeti Wuribu Wéiriti?

7 Kéiburi lidan irumu 1870, Gürán Büretáña meha háubaña saragu súdaragu gabafutiña ani ligía meha gabafubei hawagu saragu néchanigu ubouagu. Ariha lumuti Danieli arúeihani gabafuti le kei aban ganchu nǘraüti le áhulubei ǘrüwa ganchu, lidan amu dimurei, Faransu, Esüpáña luma Ageiraü burí ǘnabuti (Dan. 7:7, 8). Gürán Büretáña meha lurúeitebei suru darí Furumiñeti Wuribu Wéiriti. Lidoun dan ligía, ábanhali meha ageiraü gabafuti lidan luáguti bísinisi Meriga ani aba lagumeserun nadagimein úara luma Gürán Büretáña.

8. Ka lurúeitebei suru lidan lagumuhóun dan le?

8 Dan le anihán lan Furumiñeti Wuribu Wéiriti, aba lóundaragun Meriga luma Gürán Büretáña hau burí saragu súdaragu lun hageindagun úara. Ítara liñati lagumeserun Gürán Büretáña luma Meriga lun ábanbei lan arúeihani gabafuti ubouagu. Kei lariñaguni Danieli lidan profesía, óundaraguati urúei le “hau [saragu] lisudaranigu ha gabafubaña” (Dan. 11:25). Lidan lagumuhóun dan le, subudiwati Gürán Büretáña luma Meriga kei lurúeite suru. * Káteiti lurúeitebei nórute?

LACHÜLAAGUN LURÚEITE NÓRUTE

9. Ka dan lachülaaguaya lurúeite nórute? b) Ida liña lagunfulirun dimurei le lídanbei Danieli 11:25?

9 Chülüguayati lurúeite nórute lidan irumu 1871, aban irumu lárigiñe lagumeserun Russell hama lupaanágu adamuridagua kei sétanu lun haturiahanu Bíbülia. Lidan irumu ligía lídeha Otto von Bismarck lun gabafubei lan ageiraü Yámani luagu saragu néchani. Iridúati urúei Guillermo I de Prusia kei urúei ani írida lumuti Bismarck kei aban ábuti lidan lagumadihan. * Luagu fiu dan chülüti ageiraü Yámani lun ábanbei lan arúeihani gabafuti le árügüdübei lídangiñe ageiraü le lani Áfürika luma Barana Pasifiku ani aban lagumeserun awügürihoua lun lueirin lubafu Gürán Büretáña (aliiha huméi Danieli 11:25). Óundaragua lumutiña arúeihani gabafuti Yámani saragu lisudaranigu ha héretiña tau burí waporu lánina wuribu ani aban hagía lan habiaman ha gabafutimabaña ubouagu. Yusu lumuti sun ubafu ligía lun lageindagun hama láganiñu lidan Furumiñeti Wuribu Wéiriti.

10. Ida liña lagunfulirun Danieli 11:25b, 26?

10 Ñéingiñe, aban lariñagun Danieli kaba burí lan asusereda lun arúeihani Yámani luma houn saragu lisudaranigu. Arufudati meredebei lan lurúeite nórute rara. Ka uagu? Ariñagati profesía: “Hagarabaaguba lánigu luagun [...]. Háñaha lamisurahabaña eiga luagu lidabulan guánarügü, hagíaba aranseha günringuaü lubá” (Dan. 11:25b, 26a). Lidan lidaani Danieli, añahein meha úfisigu ha eseriwidubaña lun urúei hadan gürigia ha lagunbirahabaña urúei “eiga luagu lidabulan” (Dan. 1:5). Ka uagu layanuha profesía le? Layanuhaña hawagu úfisigu ha íñubei habara lidan arúeihani Yámani —kéiburi úfisigu hama hábutigu súdaragu ha nadagimeinbaña úara luma urúei— lau lásügürün dan, adügatiña lun lábürühan lubafu lurúeite Yámani. * Mámarügüñein luagu lábürühan arúeihani Yámani layanuha profesía, afuranguagüda lumuti giñe ida luba lan lidin lun lidan lawuribuhan luma lurúeite suru. Ariñagati profesía luagu lurúeite nórute: “Heferidirubei lánigu wuribu, ani hóunweguba saragu hádangiñe lisudaranigu” (Dan. 11:26b). Ítara kei lariñawagún lidan profesía, buídawatiña lisudaranigu Yámani lidan Furumiñeti Wuribu Wéiriti ani hilaguatiña saragu. Lídantima wuribu ligía hóunwegua saragu gürigia.

11. Lidan burí irumu le lubaragiñebei Furumiñeti Wuribu Wéiriti, ka hadügübei lurúeite nórute luma lurúeite suru?

11 Lun larufuduni kaba burí lan katei ladüga lurúeite nórute luma lurúeite suru lubaragiñe Furumiñeti Wuribu Wéiriti, ariñagati Danieli 11:27, 28: “Hañuuruba eiga luagu ábanmeme dábula, hadimurehame iyeeni hámagua aban lun le aban”. Ariñagati giñe lóundaraguba lan lurúeite nórute saragu “irisini”. Anihán le asuseredubei ábaya wéiyaasu. Adimurehatiña meha Yámani luma Gürán Büretáña hámagua busén hamá lun ñein lan darangilaü, gama lumoun iyeeni meha sun lira, lugundun aba hagumeserun awuribuha hámagua lidan irumu 1914. Lubaragiñe burí irumu ligía, óundaraguaali meha Yámani saragu irisini ani aban ligíaali lan libiaman ageiraü le lauti saragu bísinisi ubouagu. Ligíati, kei lariñawagúniwa lidan profesía lidan Danieli 11:29 luma lidan lagumeseha furumiñeti fánreinti le lídanbei bérusu 30, aba lageindagun Yámani luma lurúeite suru, ani aban leferidiruni Yámani wuribu.

HÉIBAAHANIÑA URÚEIGU LUMUTUNIÑA BUNGIU

12. Ka ladügübei lurúeite nórute luma lurúeite suru lidan lageindawaguña lan Furumiñeti Wuribu Wéiriti?

12 Lúmagiñe irumu 1914 ábatima gabügürügua lan hageindagun bián urúeigu ha hámagua luma héibaahaniña lumutuniña Bungiu. Kei hénpulu, lidan Furumiñeti Wuribu Wéiriti, dandu lurúeite Yámani kei lurúeite Gürán Büretáña éibaaha hamutiña urúeigu ha lumutuniña Bungiu ha máhabaña houdin awuribuha. Ani aban ládaruniña lurúeite Meriga íbirigu ha arihibaña lau apurichihani furisunrugun. Gúnfuliti profesía le lídanbei Arufudúni 11:7-10 lidan héibaahoun lumutuniña Bungiu.

13. Ka ladügübei lurúeite nórute luma lurúeite suru lidan burí irumu 1930 luma lidan lageindawaguña lan Libiaman Wuribu Wéiriti?

13 Lárigiñe, lidan burí irumu 1930 luma lidan lageindawaguña lan Libiaman Wuribu Wéiriti, ábürühati lurúeite nórute hawagun lumutuniña Bungiu lau magudemehabuni. Dan le hárügüdünbalin nasi ubafu, aba lamahadun Hitler hama lánigu lun hawadigimari lumutuniña Bungiu. Áfaratiña áganiñu ha saragu san lubúeingu Heowá ani óunaha hagía saragu milu lidoun fulasu le ñein lubéi hafosurúa gürigia lun hawadigimaridun. Afuranguagüda laali meha lani Danieli profesía katei le. Ariñagati ladügüba lan lurúeite nórute “katei le moun lumuti ladügǘn ténpulurugu” ani lararamubei lan “adagaragüdüni gudawarügüti le ságüti weyu”, mini lan le, lamahaduba lan lun apurichihani (Dan. 11:30b, 31a). Ani aba láfiñurun Hitler, le hábuti, lagumuchuba lan hau lumutuniña Bungiu ha Yámanibaña.

LACHÜLAAGUN ABAN ISERI LURÚEITE NÓRUTE

14. Ka meha lurúeitebei nórute lárigiñe Libiaman Wuribu Wéiriti ani ida liña wasubudiruni?

14 Lárigiñebei Libiaman Wuribu Wéiriti, aba lárügüdüni Unión Soviética saragu fulasu le lábugiñebei meha lubafu Yámani ani aba ligíaali lan lurúeite nórute. Ítara kei arúeihani Nasi le asufuriragüdübaliña gürigia, aba lebedaagun Unión Sowiétika lau anarimeni lun furumiñeguarügü le íchugubalin áhuduraguni lun Bungiu le inarüniti lidan furumiñeti lúgaaru.

15. Ka ladügübei lurúeite nórute lárigiñebei lagumuchun Libiaman Wuribu Wéiriti?

15 Murusun dan lárigiñe lagumuchun Libiaman Wuribu Wéiriti, aba Uniónhali lan Sowiétika lurúeite nórute hama ha lúmagiñebaña; éibaaha hamutiña lumutuniña Bungiu. Góubaguagüda lumuti Arufudúni 12:15-17 éibaahouni le luma “saragu duna”. Kei lariñaguni profesía le, aba lamahadun lurúeite nórute lun lapurichihóun ani adügati lun habugún lubúeingu Bungiu lun siwerióun. Le linarün katei, lidan burí lagumuhóun dan le, anihagua lurúeite nórute éibaahaña lumutuniña Bungiu, lau sun lira, siñaguati lungua lun lararamuni hawadigimari. *

16. Ida liña lagunfulirun dimurei le lídanbei Danieli 11:37-39 luagu Unión Sowiétika?

16 (Aliiha huméi Danieli 11:37, * 38, 39). Kei lariñaguni profesía le marufudunbei lurúeite nórute “inebesei luagu Habungiute hagüchagu”. Ka ida igaburi? Áfaaguati Unión Sowiétika lagumuchun lau sun binadu óundaruni le tánina relihión. Ligíati, lidan irumu 1918, ruti lurúeite Unión Sowiétika lúrudu lun larufudahóuniwa leskuelarugu ua lan Bungiu. Ida líñati líchugun uéiriguni lun “bungiu le óunigirubalin uburugu derebuguti”? Fáyeiti saragu seinsu lúntima hagibedagun lisudaranigu ani adügati saragu áruma hanarime buritu lun wuribu lun gabafutima lan. Lau lásügürün dan, óundaraguati lurúeite nórute luma lurúeite suru saragu áruma lun hamuga háfaragun saragu milu míñunu gürigia.

BIÁN ÁGANIÑU NADAGIMEIN ÚARA

17. Katei san “katei háhünewati ani le gagünrinchaguagüdadibei”?

17 Dandu lurúeite nórute kei lurúeite suru nadagimeinhaña úara lun hadügün aban wadagimanu súdiniti: Lun híchuguni “katei háhünenati ani le gagünrinchaguagüdadibei” (Dan. 11:31TNM). Mini lan katei “háhünenati” le, Óundaruni hani Néchani.

18. Ka uagu lariñawagúa luagu Óundaruni lan hani Néchani “katei háhünewati ani le gagünrinchaguagüdadibei”?

18 Ariñagati profesía luagu Óundaruni lan hani Néchani “katei háhünewati” ladüga füramasetiña hadügün aban katei le Larúeihanrügübei Bungiu gayara ladügüni: hadügün lun ñein lan darangilaü lidan sun ubóu. Ani ariñagati profesía le “gagünrinchaguagüdadibei” lan ladüga lábürühaba lan tuagu sun relihión mama inarünitu lun lagumuchun tau (ariha huméi dibuhu lauti abürüdǘni “Urúeigu gáganiguatiña lidan lagumuhóun dan”).

KA UAGU BUIDU LUBÉI LUN WASUBUDIRUNI SUN ARIÑAHANI LE?

19, 20. a) Ka uagu buidu lubéi lun wasubudiruni sun ariñahani le? b) Kaba álügüdahani wóunaba lidan leweñegua arütíkulu?

19 Buiti lun wakutihani sun burí sügǘ lánina binadu dan le ladüga arufuda lumuti gúnfuli hali lan fánreinti luáguti lani Danieli profesía luagu lurúeite nórute luma lurúeite suru lidan burí irumu 1870 darí 1991. Ligíati gayara lubéi wafiñerun luagu lagunfuliruba lan le líbiri fánreinti lánina profesía le.

20 Gama lumoun féridi lumuti Unión Sowiétika lubafu lidan irumu 1991. Ligíati, káteiti lurúeitebei nórute uguñe weyu? Lóunabuba álügüdahani le lidan leweñegua arütíkulu.

UREMU sjj 128 Awandabá darí lagumuhóun

^ par. 5 Ariha wamuti furangu anihagua lan profesía le tídanbei liliburun Danieli luáguti “lurúeite nórute” luma “lurúeite suru” agunfulira. Ka uagu chouru wabalin? Ani ka uagu mégeiwa lubéi lun gunfuranda wamani ka lan uagu layanuha profesía le?

^ par. 1 Lidan arütíkulu le luma le leweñegua wayusurubei dimurei “lurúeite nórute” lidan lubara “lurúeite Siria” luma “lurúeite suru” lidan lubara “lurúeite Ehiptu”, danme wadimurehan luagu bérusu lídangiñe kapítulu 11 tidan liliburun Danieli lun úaraguatima lan luma burí furumiñeti abürüdǘni lidan burí iñeñein le ídanbei tabürüdǘwa Bíbülia.

^ par. 5 Ligíati, mabuidunhali lun lariñawagún “lurúeite nórute” lun gumadimati rómana le gíribei Aureliano (270-275 I.l.K.) ani urúei Senobia (267-272 l.l.K.) “lurúeite suru”. Anihán aban iseri ligaburi gunfurandawa lan le meha afuranguagüdüwabei lidan kapítulu 13 luma 14 tidan líburu Prestemos atención a las profecías de Daniel.

^ par. 9 Lidan irumu 1890, fosu lumuti urúei Guillermo II, Bismarck lun lígiruni lubara keisi ábuti.

^ par. 10 Óufudaha hamuti úfisigu lábürühan arúeihani Yámani lidan saragu igaburi. Kei hénpulu, aba míderagun hamaali lan urúei, aba híchugun ariñahani luáguti wuribu le moun lumuti lasubudiruniwa houn amu ani fosu hamuti urúei lun lígiruni larúeihan.

^ par. 15 Ítara kei larufuduni Danieli 11:34, lararamubei lan meha lurúeite nórute léibaahaniña kristiánugu luagu murusun dan. Kei hénpulu, susereti katei le, dan le leferidirunbalin Unión Sowiétika lubafu lidan irumu 1991.

^ par. 16 Danieli 11:37 (TNM): “Marufudunbei inebesei luagu Habungiute hagüchagu, marufudun ligíame inebesei luagu hayumahan würiña, ni luagu amu bungiu, ladüga laritaguba luagu wéirigu lan hawéi súngubei”.