1. Unsay gipadayag kanato sa tagna sa Bibliya?

UNSAY hapit nang mahitabo sa katawhan ni Jehova? Puwede natong mahibaloan ang tubag. Ang tagna sa Bibliya nagpadayag kanato kon unsang importanteng mga butang ang hapit nang mahitabo nga makaapektar natong tanan. Dunay tagna nga makatabang nato sa pagsabot kon unsay buhaton sa pipila sa labing gamhanang mga gobyerno sa yuta. Ang maong asoy nga narekord sa Daniel kapitulo 11 naghisgot bahin sa duha ka hari nga magkontrahay, ang hari sa amihanan ug ang hari sa habagatan. Ang dakong bahin sa maong tagna natuman na, busa makasalig ta nga ang nahibiling bahin niana matuman usab.

2. Sumala sa Genesis 3:15 ug Pinadayag 11:7 ug 12:17, unsay angay natong hinumdoman dihang magtuon ta sa tagna ni Daniel?

² Aron masabtan ang tagna sa Daniel kapitulo 11, angay natong hinumdoman nga kini nagtumong lang sa mga magmamando o gobyerno nga may direktang pakiglabot sa katawhan sa Diyos. Ug bisag ang mga alagad sa Diyos maoy gamay lang nga bahin sa populasyon sa kalibotan, sagad sila ang sentro sa dagkong panghitabo sa kalibotan. Ngano? Tungod kay si Satanas ug ang iyang entirong sistema may usa ka pangunang tumong​—ang paglaglag niadtong nag-alagad kang Jehova ug Jesus. (Basaha ang Genesis 3:15 ug Pinadayag 11:7; 12:17.) Dugang pa, ang tagna sa Daniel kinahanglang mahiuyon sa ubang tagna sa Pulong sa Diyos. Ang tinuod, masabtan lang nato sa hustong paagi ang tagna ni Daniel kon  itandi nato kini sa ubang bahin sa Kasulatan.

3. Unsay atong hisgotan niining artikuloha ug sa sunod nga artikulo?

³ Base sa maong mga punto, atong hisgotan ang Daniel 11:25-39. Atong masayran kon kinsa ang hari sa amihanan ug hari sa habagatan sukad sa 1870 ngadto sa 1991, ug atong masabtan kon nganong makataronganon nga klarohon nato ang atong pagsabot sa usa ka bahin niini nga tagna. Sa sunod nga artikulo, atong hisgotan ang Daniel 11:40–12:1, ug klarohon nato ang atong pagsabot kon unsay gipadayag nianang bahina sa tagna bahin sa yugto gikan sa 1991 hangtod sa gubat sa Armagedon. Samtang tun-an nimo kining duha ka artikulo, makatabang kon susihon nimo ang tsart nga “Magkaribal nga mga Hari sa Panahon sa Kataposan.” Pero, angay una natong mahibaloan kon kinsa ang duha ka hari niini nga tagna.

4. Unsang tulo ka butang ang makatabang nato sa pag-ila kon kinsa ang hari sa amihanan ug hari sa habagatan?

⁴ Sa sinugdan, ang mga titulong “hari sa amihanan” ug “hari sa habagatan” gihatag ngadto sa mga magmamando nga nahimutang sa amihanan ug habagatan sa nasod sa Israel. Nganong makaingon ta niana? Matikdi kon unsay giingon sa anghel nga nagdala sa mensahe ngadto kang Daniel: “Mianhi ko aron ipasabot kanimo kon unsay mahitabo sa imong katawhan sa kaulahiang bahin sa mga adlaw.” (Dan. 10:14) Hangtod sa Pentekostes 33 C.E., ang nasod sa Israel mao ang katawhan sa Diyos. Pero sukad niadto, giklaro ni Jehova nga giisip niya ang matinumanong mga tinun-an ni Jesus ingong iyang katawhan. Busa, ang dakong bahin sa tagna diha sa Daniel kapitulo 11 naghisgot dili bahin sa nasod sa Israel kondili sa mga sumusunod sa Kristo. (Buh. 2:1-4; Roma 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Ug lainlaing magmamando o gobyerno ang nahimong hari sa amihanan ug hari sa habagatan sa lainlaing panahon. Bisan pa niana, managsama sila sa pipila ka butang. Una, ang mga hari nakiglabot sa katawhan sa Diyos sa importanteng paagi. Ikaduha, gipakita nila sa ilang pagtratar sa katawhan sa Diyos nga ilang gidumtan ang matuod nga Diyos, si Jehova. Ug ikatulo, ang duha ka hari nag-ilogay sa gahom.

5. Duna bay hari sa amihanan ug hari sa habagatan sukad sa 100 C.E. hangtod sa 1870? Ipatin-aw.

⁵ Human sa 100 C.E., nagkadaghan ang bakak nga mga Kristohanon nga misulod sa Kristohanong kongregasyon. Sila nagtudlo ug bakak nga relihiyosong mga ideya ug nagtago sa kamatuoran sa Pulong sa Diyos. Sukad nianang panahona hangtod sa 1870, walay organisadong grupo sa mga alagad sa Diyos dinhi sa yuta. Ang bakak nga mga Kristohanon midaghan samag mga bunglayon diha sa uma. Tungod niana, lisod nang mailhan kon kinsa ang tinuod nga mga Kristohanon. (Mat. 13:36-43) Nganong importanteng mahibaloan nato kini? Kini nagpakita nga ang atong nabasa bahin sa hari sa amihanan ug sa hari sa habagatan dili puwedeng magtumong sa mga magmamando o gingharian nga naghupot ug gahom human sa tuig 100 ngadto sa 1870. Walay organisadong grupo sa katawhan sa Diyos nga puwede nilang atakehon. * Pero posible nga  duna nay hari sa amihanan ug hari sa habagatan human sa 1870. Nganong nahibalo ta niana?

6. Kanus-a nailhan pag-usab ang katawhan sa Diyos? Ipatin-aw.

⁶ Sugod sa 1870, ang katawhan sa Diyos naorganisar na sab ingong grupo. Nianang tuiga, gisugdan ni Charles T. Russell ug sa iyang mga kauban ang pagtuon sa Bibliya ingong grupo. Si Brader Russell ug ang iyang mga higala mao ang gitagna nga mensahero nga ‘naghawan ug dalan’ una matukod ang Mesiyanikong Gingharian. (Mal. 3:1) Ang katawhan sa Diyos nailhan pag-usab! Diha bay mga gobyerno nianang panahona nga dakog epekto sa mga alagad sa Diyos? Konsideraha ang mosunod.

7. Kinsa ang hari sa habagatan hangtod sa Gubat sa Kalibotan I?

⁷ Pagka-1870, ang Britain nahimong kinadak-ang imperyo sa yuta, ug nabatonan niini ang labing puwersadong kasundalohan. Ang maong imperyo gihulagway ingong gamay nga sungay nga nagpildi sa tulo pa ka sungay​—ang France, Spain, ug Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Ug kini nahimong hari sa habagatan hangtod sa Gubat sa Kalibotan I. Niini pong panahona, ang United States of America nahimong kinadatoan nga nasod sa kalibotan ug nagsugod sa pagpakigkooperar sa Britain.

8. Kinsa ang hari sa habagatan sa tibuok yugto sa kataposang mga adlaw?

⁸ Panahon sa Gubat sa Kalibotan I, ang United States ug Britain naghiusa sa pagpakig-away ug nahimong puwersado kaayo. Nianang panahona, ang Britain ug ang kanhing kolonya niini nahimong Anglo-Amerikanong  Gahom sa Kalibotan. Sumala sa gitagna ni Daniel, kini nga hari may “dako kaayong panon sa gamhanang kasundalohan.” (Dan. 11:25) Sa tibuok yugto sa kataposang mga adlaw, ang Anglo-Amerikanong alyansa mao ang hari sa habagatan. * Pero kinsa ang nahimong hari sa amihanan?

9. Kanus-a mitungha pag-usab ang hari sa amihanan, ug sa unsang paagi natuman ang Daniel 11:25?

⁹ Pagka-1871, ang tuig human si Russell ug ang iyang mga kauban nagsugod pagtuon sa Bibliya ingong grupo, ang hari sa amihanan mitungha pag-usab. Nianang tuiga, si Otto von Bismarck may importanteng papel sa pagkatukod sa German Empire. Si Haring Wilhelm I sa Prussia nahimong unang emperador niini, ug iyang gitudlo si Bismarck ingong unang chancellor. * Sa misunod nga mga dekada, ang Germany nagkontrolar sa mga nasod sa Africa ug Pacific Ocean ug nakig-ilogay ug gahom sa Britain. (Basaha ang Daniel 11:25.) Ang German Empire nagtigom ug puwersadong kasundalohan, nga may ikaduhang kinadak-an nga navy sa kalibotan. Gigamit kini sa Germany batok sa iyang mga kaaway panahon sa unang gubat sa kalibotan.

10. Sa unsang paagi natuman ang Daniel 11:25b ug 26?

¹⁰ Si Daniel nagtagna usab kon unsay mahitabo sa German Empire ug sa puwersa militar niini. Ang tagna nag-ingon nga ang hari sa amihanan “dili makabarog.” Ngano? “Tungod kay sila magplanog daotan batok kaniya. Ug kadtong nangaon sa lami niyang mga pagkaon maoy mopukan niya.” (Dan. 11:25b, 26a) Sa adlaw ni Daniel, kadtong nangaon sa “laming mga pagkaon sa hari” nag-apil sa mga opisyales sa palasyo nga ‘nag-alagad sa hari.’ (Dan. 1:5) Kang kinsa nagtumong ang tagna? Nagtumong kini sa tag-as ug ranggong opisyales sa German Empire, apil ang mga heneral ug militaryong magtatambag sa hari, kinsa sa ngadtongadto maoy nakaingon nga nawad-an ug gahom ang hari ug natukod ang bag-ong klase sa gobyerno sa Germany. * Ang tagna wala lang maghisgot bahin sa pagkapukan sa imperyo kondili naghisgot usab sa resulta sa pagpakiggubat niini sa hari sa habagatan. Bahin sa hari sa amihanan, ang tagna nag-ingon: “Kon bahin sa iyang kasundalohan, kini ibanlas, ug daghan ang mamatay.” (Dan. 11:26b) Sa unang gubat sa kalibotan, sumala sa gitagna, ang kasundalohan sa Germany ‘gibanlas’ ug daghan ang ‘nangamatay.’ Mas daghang tawo ang namatay niana nga gubat kay sa bisan unsang gubat una niana.

11. Unsay gibuhat sa hari sa amihanan ug sa hari sa habagatan?

¹¹ Ang Daniel 11:27, 28 naghisgot sa mga hitabo una ang Gubat sa Kalibotan I. Kini nag-ingon nga ang hari sa amihanan ug hari sa habagatan ‘mag-uban sa usa ka lamesa nga magsultig bakak sa usag usa.’ Nag-ingon sab ni nga ang hari sa amihanan makabaton ug “daghan kaayong butang.” Mao gyod nay nahitabo. Ang Germany ug Britain misulti sa usag usa nga gusto nilag kalinaw, pero napamatud-an kanang bakak dihang miulbo  ang gubat niadtong 1914. Ug sa mga dekada una ang 1914, ang Germany nadato, nga nahimong ikaduhang kinadatoang nasod sa kalibotan. Dayon, ingong katumanan sa Daniel 11:29 ug sa unang bahin sa bersikulo 30, ang Germany nakiggubat sa hari sa habagatan pero napildi.

12. Sa unang gubat sa kalibotan, unsay gibuhat sa hari sa amihanan ug sa hari sa habagatan?

¹² Sukad sa 1914, misamot ang paggubatay sa duha ka hari ug ang ilang pag-atake sa katawhan sa Diyos. Pananglitan, sa unang gubat sa kalibotan, ang gobyerno sa Germany ug ang gobyerno sa Britain naglutos sa mga alagad sa Diyos, kinsa midumili sa pagpakiggubat. Ug ang gobyerno sa U.S. nagbilanggo niadtong nanguna sa buluhatong pagsangyaw. Kini nga paglutos nagtuman sa tagna sa Pinadayag 11:7-10.

13. Sa katuigan sa 1930 ug panahon sa ikaduhang gubat sa kalibotan, unsay gibuhat sa hari sa amihanan?

¹³ Dayon, sa katuigan sa 1930 ug ilabina panahon sa ikaduhang gubat sa kalibotan, way kaluoy nga giatake sa hari sa amihanan ang katawhan sa Diyos. Dihang gikontrolar na sa mga Nazi ang Germany, gidili ni Hitler ug sa iyang mga sumusunod ang buluhaton sa katawhan sa Diyos. Ilang gipatay ang gatosan ka alagad ni Jehova ug gibilanggo ang linibo pa diha sa mga kampo konsentrasyon. Ang maong mga panghitabo gitagna ni Daniel. Ang hari sa amihanan milampos sa ‘pagpasipala sa sangtuwaryo’ ug sa ‘pagkuha sa inadlaw nga halad’ pinaagi sa pagdili sa buluhatong pagsangyaw. (Dan. 11:30b, 31a) Ang lider niini, si Hitler, nanumpa pa gani nga iyang puohon ang katawhan sa Diyos sa Germany.

14. Human sa ikaduhang gubat sa kalibotan, kinsa ang nahimong hari sa amihanan? Ipatin-aw.

¹⁴ Human sa ikaduhang gubat sa kalibotan, gikontrolar sa Soviet Union ang daghang teritoryo nga nailog niini sa Germany, ug kini nahimong hari sa amihanan. Sama sa bangis nga pagmando sa Nazi, gilutos sa Soviet Union ang tanan nga nag-una sa pagsimba sa matuod nga Diyos.

15. Unsay gibuhat sa hari sa amihanan human matapos ang Gubat sa Kalibotan II?

¹⁵ Wala madugay human matapos ang Gubat sa Kalibotan II, ang bag-ong hari sa amihanan, nga mao ang Soviet Union ug mga kaalyado niini, miatake sa katawhan sa Diyos. Ang Pinadayag 12:15-17 nagtandi sa paglutos sa katawhan sa Diyos ngadto sa usa ka “suba.” Nahiuyon niini nga tagna, ang hari sa amihanan nagdili sa atong buluhatong pagsangyaw ug nagpugos sa linibo ka alagad ni Jehova sa pagbalhin sa Siberia. Busa, sukad nagsugod ang kataposang mga adlaw, misamot ang paglutos sa hari sa amihanan sa katawhan sa Diyos, pero wala gyod niya mapahunong ang buluhaton. *

16. Sa unsang paagi gituman sa Soviet Union ang tagna sa Daniel 11:37-39?

¹⁶ Basaha ang Daniel 11:37-39. Ingong katumanan sa tagna, ang hari sa amihanan wala “magtagad sa Diyos sa iyang mga amahan.” Sa unsang paagi? Gusto sa Soviet Union nga wagtangon ang mga relihiyon, busa gisulayan niini pagkuha ang ilang gahom. Aron mahimo kana, dihay gipagawas nga mando ang Soviet Union niadtong 1918 nga nahimong  basehanan nga itudlo diha sa mga eskuwelahan nga walay diyos. Sa unsang paagi ang hari sa amihanan ‘naghimaya sa diyos sa mga kuta’? Ang Soviet Union migasto ug dako kaayong kantidad sa pagtigom ug kasundalohan ug sa paghimog libolibo ka nukleyar nga mga armas aron molig-on ang iyang pagmando. Sa ngadtongadto ang hari sa amihanan ug hari sa habagatan nakatigom ug igong armas nga makapatayg bilyonbilyon!

17. Unsa ang “dulumtanang butang nga magpahinabog kalaglagan”?

¹⁷ Ang hari sa amihanan ug hari sa habagatan nagtinabangay sa paghimo sa usa ka importanteng butang​—ang ‘pagpahimutang sa dulumtanang butang nga magpahinabog kalaglagan.’ (Dan. 11:31) Kanang “dulumtanang butang” mao ang United Nations.

18. Nganong ang United Nations gitawag ug “dulumtanang butang”?

¹⁸ Ang United Nations gitawag ug “dulumtanang butang” kay nangangkon kini nga makapatunghag kalinaw sa kalibotan, butang nga Gingharian sa Diyos ray makahimo. Ug ang tagna nag-ingon nga ang dulumtanang butang “magpahinabog kalaglagan” kay ang United Nations may importanteng papel sa paglaglag sa tanang bakak nga relihiyon.​—Tan-awa ang tsart nga “Magkaribal nga mga Hari sa Panahon sa Kataposan.”

19-20. (a) Nganong angay natong mahibaloan ang maong impormasyon? (b) Unsang pangutana ang tubagon sa sunod nga artikulo?

¹⁹ Angay natong mahibaloan ang maong impormasyon kay nagpamatuod ni nga sukad sa 1870 hangtod sa 1991, natuman ang tagna ni Daniel bahin sa hari sa amihanan ug hari sa habagatan. Busa, makasalig ta nga ang nahibiling bahin sa maong tagna matuman usab.

²⁰ Pagka-1991, ang Soviet Union nahugno. Busa, kinsa ang hari sa amihanan karon? Tubagon kana sa sunod nga artikulo.