1. Yika uprofeto wa mu Mbimbiliya unatukwase kunyingika?

YIKA muyikalingiwa kuli atu ja Yehova kulutwe lia matangwa? Tunanyingika kanawa yize muyikalingiwa kulutwe lia matangwa, mumu tuli ni uprofeto wa mu Mbimbiliya. Uprofeto wacho, wakutukwasa kunyingika yuma yize muyikalingiwa kulutwe lia matangwa ni chize yinatale hali yetu. Uprofeto umwe unatukwase kunyingika yize manguvulu a ndundo a hashi makalinga. Uprofeto wacho, uli ha mukanda wa Daniele kapitulu 11. Unasolola mianangana aali waze analitachika: mwanangana wa ku norte ni wa ku sule. Chihanda chinene cha uprofeto uno hichamanunuka. Kashika, tuli ni shindakenyo ngwetu, chihanda chize chasalako, necho muchimanunuka.

2. Kulita ni Uputukilo 3:15 ni Usolwelo 11:7, ni 12:17, yikuma yika yaali twatamba kunyingika mba tuwane ulumbunwiso wa uprofeto wa Daniele?

² Twatamba kunyingika yikuma yaali, mba tuwane ulumbunwiso wa uprofeto uli ha mukanda wa Daniele kapitulu 11. Chitangu: uprofeto uno, unahanjika wika hali mianangana ni manguvulu waze alimikine ni atu ja Zambi. Kwamba umwenemwene, atu ja Zambi kali akehe chinji nyi twatesa ni atu a hashi heswe. Chipwe chocho, manguvulu kakuzanga chinji kulimika no. Mumu liaka? Mumu Satana ni atu jenyi kanazange kunongesa wika atu waze akulingila Yehova ni Yesu. (Tanga Uputukilo 3:15 ni Usolwelo 11:7; 12:17.) Chamuchiali: uprofeto wa Daniele, watamba kulita ni uprofeto ukwo uli mu Mbimbiliya. Kashika, mutuhasa kunyingika kanawa ulumbunwiso  wa uprofeto wa Daniele, nyi twautesa ni Yisoneko yikwo ya mu Mbimbiliya.

3. Yika mutumona ha mutwe uno ni ha mutwe uze muuhataho?

³ Kulita ni yikuma yino yaali, haliapwila mutulilongesa sango jili ha mukanda wa Daniele 11:25-39. Mutumona yoze wapwile mwanangana wa ku norte ni mwanangana wa ku sule ha mwaka 1870 ni ha mwaka 1991, mutumona nawa mumu liaka chili chipema kwalumuna ulumbunwiso wetu ha chihanda cha uprofeto uno. Ha mutwe muuhataho, mutukashimutwina mukanda wa Daniele 11:40–12:1. Mutumona nawa chize uprofeto uno unatale ha mwaka 1991, ni ha jita ya Armagedone ni yize twatamba kwalumuna ha ulumbunwiso wetu. Muze mulilongesa mitwe yino yaali, tala mushete unambe ngwo, “Mianangana Aali Waze Akulivwila Kole ha Mashimbu Akusula.” Alioze, chitangu tunyingikenu mianangana wano aali a ha uprofeto uno.

4. Yikuma yika yitatu yize yatukwasa kunyingika mwanangana wa ku norte ni wa ku sule?

⁴ Ku mashimbu akunyima, mianangana waze te akuyula ku norte ya ku Izalele, kapwile ni kwavuluka ngwo, mwanangana wa ku norte. Alioze, waze te akuyula ku sule ya Izalele kapwile ni kwavuluka ngwo, mwanangana wa ku sule. Kuchi tunachinyingika? Mungelo yoze walwezele Daniele sango jino kambile ngwenyi: “Hineza ngukulumbunwine yize muyikawana atu je [atu ja Zambi] ha matangwa a kusula.” (Danie. 10:14) Aya waze apwile atu ja Zambi? A-Izalele e apwile atu ja Zambi ndo ha Pentekoste ya mwaka 33 M.J. Hanyima ya pentekoste, Yehova yasolola pundu ngwenyi, tumbaji ashishika a Yesu, hapwa atu jenyi. Kashika, chihanda chinene cha uprofeto wa Daniele, kuchatalile hali A-Izalele, alioze, chinatale hali tumbaji twa Kristu. (Yili. 2:1-4; Roma 9:6-8; Ngala. 6:15, 16) Ha kupalika cha mashimbu, mianangana anji yaputuka kusalakana mu chihela cha mwanangana wa ku norte ni wa ku sule. Chipwe chocho, mutuhasa kwanyingika ha mukunda wa yuma yitatu yize alingile. Chitangu: kalimikine ni atu ja Zambi. Chamuchiali: kasolwele kole yize te akwivwila Yehova, Zambi wamwenemwene ha kuhungumiona atu jenyi. Chamuchitatu: kapwile ni kulitacheka ha mukunda wa wata.

5. Shina chapwile chashi kunyingika mwanangana wa ku norte ni wa ku sule ha sekulu yamuchiali ni ha mwaka 1870? Lumbununa.

⁵ Ku sekulu yamuchiali, chikungulwila cha akwa-Kristu yichizala ni akwa-Kristu amahuza waze te akusweka malongeso amwenemwene a mu Liji lia Zambi ni kulongesa yuma ya mahuza. Kuputuka haze ndo ha mwaka 1870, atu ja Zambi yapwa akehe. Ngwe chize mwambu wakulitanda mu munda, akwa-Kristu a mahuza yoka chinji, yichipwa chikalu kunyingika akwa-Kristu amwenemwene. (Mateu 13:36-43) Mumu liaka chili chilemu kunyingika sango jino? Mumu sango jino jinasolola ngwo, mianangana waze ayulile ha mwaka 100 ni ha mwaka 1870, te kechi kuhasa kupwa mwanangana wa ku norte hanji wa ku sule. Mumu ha mashimbu jacho, hashi kuhakapwile chizavu cha tuvumbi twa Zambi chize te mahungumiona kuli mianangana jacho. * Alioze, ha kupalika cha mwaka 1870, yichipwa chashi kunyingika nawa mwanangana wa ku norte ni wa ku sule. Mumu liaka?

6. Ha mashimbu aka atu ja Zambi asolokele cheka? Lumbununa.

 ⁶ Chize ha mwaka 1870, atu ja Zambi yaputuka kukunguluka mu yizavu. Kukatuka ha mwaka wacho, Charles Taze Russell ni mandumbu akwo yaputuka kulilongesa Mbimbiliya. Hachino, ayo yapwa ngwe kanganda yoze anatongola mu Mbimbiliya, yoze waluliekele jila hanga Wanangana wa Mesaya uputuke kuyula. (Mala. 3:1) Atu ja Zambi te maanyingika nawa! Shina ha mashimbu jacho, potência yimwe hanji manguvulu a hashi heswe kahungumionene atu ja Zambi? Tutalenu yikuma yimwe.

7. Iya wapwile mwanangana wa ku sule ha mashimbu a jita yitangu ya hashi heswe?

⁷ Ha mwaka 1870, wanangana wa Grã-Bretanha yiupwa ni ndundo jinji hashi heswe, ni maswalale anji a lundunjila. Profeta Daniele kahanjikile hakutwala ku wata wacho ngwenyi, mbinga yikepe yize muyikumba mbinga jikwo jitatu, França, Espanha ni Holanda. (Danie. 7:7, 8) Hachino, Grã-Bretanha yiyipwa mwanangana wa ku sule ha mashimbu a jita yitangu ya hashi heswe! Ha mashimbu aze ene, Estados Unidos ya América, yiyipwa ni upite unji kuhiana yifuchi ya hashi heswe, nawa yiyiputuka kulinga usendo ni Grã-Bretanha.

8. Chize ha jita yitangu ya hashi heswe, mwanangana wa ku sule iya?

⁸ Ha jita yitangu ya hashi heswe, Estados Unidos ya América ni Grã-Bretanha yalikwasa, hachino, yapwa ni ndundo jinji. Ha mashimbu jacho, usendo wa yifuchi yino yaali, yauvuluka ngwo, Potência Mundial Anglo-Americana. Uprofeto wa Daniele unahanjika hakutwala ku Potência yino ngwo, mwanangana yoze unakunga “mbunga yinene yahiana  ya tujita a ndundo.” (Danie. 11:25) Ha matangwa wano a kusula, Potência Mundial Anglo-Americana ye yili ha chihela cha mwanangana wa ku sule. * Mba mwanangana wa ku norte iya?

9. Ha mwaka uka mwanangana wa ku norte asolokele nawa cheka, nawa kuchi mukanda wa Daniele 11:25, wamanunukine?

⁹ Ngwe chize twamona, ndumbu Russell ni mandumbu akwo, kaputukile kuhengwola malongeso a mu Mbimbiliya ha mwaka 1870. Ha mwaka 1871, mwanangana wa ku norte yasoloka nawa cheka. Ha mwaka wacho, mianangana anji a mu Europa yalichinga hanga apwe Império Alemão. * Ha kupalika cha mashimbu, chifuchi cha Alemanha yichipwa ni ndundo jinji. Ha chino, yichiputuka kutumina yifuchi yinji ya mu África ni ya ku oceano Pacífico, nawa yiyiputuka kulimika ni Grã-Bretanha. (Tanga Daniele 11:25.) Ha mashimbu jacho, chifuchi cha Alemanha yichipwa ni maswalale anji a ndundo. Muze jita yitangu ya hashi heswe yaputukile, chifuchi cha Alemanha yichizachisa maswalale jenyi eswe hanga alimike ni akwa-kole jenyi.

10. Kuchi mukanda wa Daniele 11:25b, 26 wamanunukine?

¹⁰ Daniele yasolola yize te muyilingiwa ni wanangana wa mu Alemanha ni maswalale jenyi a ndundo. Uprofeto unambe ngwo: “Hindu kechi kahasa kujikiza.” Mumu liaka? “Mumu mamutakila yuma ya kulimika nenyi. Chipwe waze akulia kulia chenyi chipema makamwonona.” (Danie. 11:25b, 26a) Ha mashimbu ja Daniele, atu waze apwile ni kulia kulia ‘chipema cha mwanangana,’ kapwile yilolo waze te ‘akumana kumeso’ ja mwanangana. (Danie. 1:5) Uprofeto uno unahanjika hali iya? Unahanjika hali yilolo a mu wanangana wa mu Alemanha, ngwe tupitau, akwa-kuhana yiyulo ni maswalale akwo waze te akusongwela kuli mwanangana. Yilolo jacho, e akwashile kukokolola ndundo ja wata wa mu Alemanha. * Uprofeto wa Daniele, kuwakahanjikile wika hakutwala ku unongeso wa wata wa mu Alemanha, alioze wahanjikile nawa ha chize te maukumba kuli mwanangana wa ku sule. Uprofeto wacho unambe hali mwanangana wa ku norte ngwo: “Ni tujita twenyi makahungumuka, ni anji makaashiha.” (Danie. 11:26b) Yenayo yalingiwile ha mashimbu a jita yitangu ya hashi heswe. Maswalale a mu Alemanha ‘yaahungumuna,’ nawa anji a kuli ayo ‘yaashiha.’ Ha jita yacho, hafwile atu anji kuhiana jita jize jakulingiwa musono.

11. Yika mwanangana wa ku norte ni wa ku sule alingile?

¹¹ Uprofeto wambile nawa ha yuma yize te muyilingiwa shimbu jita yinene ya hashi heswe kanda yichiputuka. Mukanda wa Daniele 11:27, 28 unambe ngwo, mwanangana wa ku norte ni wa ku sule makatwama ku mesa yimuwika ni kuhanjika mahuza umwe ni mukwo. Uprofeto wambile nawa ngwo, mwanangana wa ku norte makakunga “yikumba yinji.” Uprofeto uno, wamanunukine nawa. Alemanha ni Grã-Bretanha kapwile ni kulitesa ngwo, kanafupu sambukila, alioze, muze jita yitangu ya hashi heswe yaputukile ha 1914, yasolola pundu ngwo, yuma yeswe apwile ni kulitesa, yamahuza. Ha miaka yinji kunyima, shimbu jita yitangu ya hashi heswe kanda yichiputuka, chifuchi cha Alemanha chapwile ni upite  unji kuhiana yifuchi yikwo ya hano hashi. Ngwe chize uprofeto wa Daniele 11:29, 30 wambile, Alemanha yalitachika ni mwanangana wa ku sule, alioze Alemanha yayikumba.

12. Yika mwanangana wa ku norte ni wa ku sule alingile ha mashimbu a jita yitangu ya hashi heswe?

¹² Chize ha mwaka 1914, mianangana wano aali yaputuka kulitachika umwe ni mukwo ni kuhungumiona atu ja Zambi. Chakutalilaho, ha mashimbu a jita yitangu ya hashi heswe, Alemanha ni Grã-Bretanha kahungumionene atu ja Zambi mumu lia kulituna kuya mu jita. Nguvulu wa mu Estados Unidos neye yakwata mandumbu waze apwile ni kusongwela mulimo wa kwambujola ni kwasa mu zuwo lia ususu. Yihungumiona yino, yamanunwine uprofeto uli ha Usolwelo 11:7-10.

13. Yika mwanangana wa ku norte alingile ha mwaka 1930 ni ha mashimbu a jita yamuchiali ya hashi heswe?

¹³ Ha mwaka 1930, chipichipi ha jita yamuchiali ya hashi heswe, mwanangana wa ku norte yahungumiona chinji atu ja Zambi. Ha mashimbu jacho, chiyulo cha Nazista yichiputuka kutumina chifuchi cheswe cha Alemanha, Hitler ni yilolo jenyi waze te akumukwasa, yakanjisa mulimo wa atu ja Zambi. Kashihile Yela ja Yehova anji kuhiana 1.500, eka yaatuma mu undungo hanga alinge milimo yikalu. Yuma yeswe ai te hanayambe kulu kuli profeta Daniele. Uprofeto wa Daniele wambile ngwo, mwanangana wa ku norte “makajilula zuwo lisandu” ni kukanjisa atu kulambula “mulambu wa kulumba wa matangwa eswe.” Yino yalingiwile muze Alemanha akanjishile mulimo wetu wa kwambujola. (Danie. 11:30b, 31a) Hitler, yoze wapwile nguvulu mu Alemanha ha mashimbu jacho, yalishinga kunongesa Yela ja Yehova eswe mu Alemanha.

14. Iya wapwile mu chihela cha mwanangana wa ku norte ha mashimbu a jita yamuchiali ya hashi heswe? Lumbununa.

¹⁴ Muze jita yamuchiali ya hashi heswe yahwile, yikusoloka mwanangana mwaha wa ku norte, yifuchi yize apwile ni kuyula kuli Alemanha, yiyipwa ya União Soviética. Kuyula cha União Soviética, te chalifwa ni cha Alemanha. Ayo kapwile ni kushinjila atu hanga ononokene wika nguvulu. Kashika, waze apwile ni kwononokena Zambi te akwahungumiona kuli nguvulu.

15. Yika mwanangana wa ku norte alingile muze jita yamuchiali ya hashi heswe yahwile?

¹⁵ Muze jita yamuchiali ya hashi heswe yahwile, mwanangana mwaha wa ku norte, yaputuka kuhungumiona atu ja Zambi. União Soviética ni atu waze te akumukwasa, yakanjisa mulimo wetu wa kwambujola ni kutuma tuvumbi twa Yehova anji mu undungo. Yino yamanunwine uprofeto uli ha Usolwelo 12:15-17. Kwamba pundu, ha mashimbu wano akusula, Satana kakuzachisa mwanangana wa ku norte hanga apukumune “lwiji” wa yihungumiona kuli atu ja Zambi. Alioze, kukushi chuma nichimwe chize muchikwika atu ja Yehova kulinga mulimo wo wa kwambujola. *

16. Kuchi União Soviética yamanunwine uprofeto uli ha Daniele 11:37-39?

¹⁶ Tanga Daniele 11:37-39. Uprofeto unambe ngwo, mwanangana wa ku norte ‘kechi kalemesa [Zambi] ya tulamba twenyi.’ Kuchi uprofeto uno wamanunukine? União Soviética yapwile ni nyonga lia kunongesa ma yingeleja eswe, kashika, yeseka kukanjisa ululikiso wa ma yingeleja. Mba alinge chino, ha mwaka  1918 nguvulu wa mu Soviético yahana shimbi hanga alongese ku mashikola ngwo, Zambi katwamineko. Uprofeto wa Daniele wambile nawa ngwo, mwanangana wa ku norte “makalemesa zambi ya tachi ja jita.” Kuchi yino yalingiwile? União Soviética yafuchile mbongo jinji hanga alulieke maswalale ni kulinga mbomba nuclear hanga awezele ndundo jenyi. Mwanangana wa ku norte ni wa ku sule kapwile ni mata anji akushiha no atu anji.

17. “Chizelwokeso cha kwenyeka” yika?

¹⁷ Mwanangana wa ku norte ni mwanangana wa ku sule, kakalakalile chimuwika hanga alinge umwe mulimo ulemu chinji. Ayo, yatomba “chizelwokeso cha kwenyeka.” (Danie. 11:31) Chizelwokeso chacho, che akuvuluka musono ngwo, Kulinunga cha Mavungu (Nações Unidas).

18. Mumu liaka Nações Unidas akwavuluka ngwo “chizelwokeso”?

¹⁸ Nações Unidas kakuyivuluka ngwo, chizelwokeso, mumu yakwamba ngwo, muyineha sambukila hano hashi, alioze Wanangana wa Zambi, we wika muuhasa kuneha sambukila hano hashi. Uprofeto wambile nawa hakutwala kuli Nações Unidas ngwo, chizelwokeso “cha kwenyeka,” mumu ayo e makanongesa uwayilo weswe wa mahuza hano hashi.—Tala mushete unambe ngwo, “Mianangana Aali Waze Akulivwila Kole ha Mashimbu Akusula.”

19-20. (a) Mumu liaka twatamba kunyingika sango jino? (b) Chihula chika mutukumbulula ha mutwe uze muuhatako?

¹⁹ Twatamba kunyingika sango jino, mumu chize ha mwaka 1870 ndo ku uputukilo wa mwaka 1991, uprofeto wa Daniele hakutwala kuli mwanangana wa ku norte ni wa ku sule, hiunamanunuka. Yino yeswe yinatwehe shindakenyo ngwetu, uprofeto weswe uze wasalako newo muumanunuka.

²⁰ Ha mwaka 1991, União Soviética yiyikuwa. Mba mwanangana wa ku norte musono iya? Mutwe muuhatako, muukumbulula chihula chino.