Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUŊGƐI PƐƐKƐI 19

Wana Wa ‘Masa Bɛndoo Baluaŋndo’ o Palɛi Mɛɛlɛi Hei Niŋndo

Wana Wa ‘Masa Bɛndoo Baluaŋndo’ o Palɛi Mɛɛlɛi Hei Niŋndo

‘Te boondii kpeekpei Mɛlɛka kɛɛsiaa ve i fuuluu pɛ, masa bɛndoo baluaŋndo cho hunɔɔ masa bɛndoo batouwo delɔɔ choo a sɔŋgɔɔ o lɛŋnde ndɔleŋ niŋ.’​—DAAN. 11:​40.

CHONDII 150 Nuuviaa Mɛlɛka le Pioŋɔɔ Sɔlaa

SƆƆŊ KULLOŊ O BUŊGƐI HEI NIŊ *

1. Yɛɛ huuluŋ Baabuiyoŋ mala yɛ naa le sinaa?

YƐƐ cho yɛ wanaa Chɛhowaa yɔŋnɔŋ o chilaŋ niŋ? Ŋ nɔ miŋ nyɛɛsuu lebol le nyunaa hoo mulioo le. Kanifuule, huuluŋ Baabuiyoŋ chɔm naa sɔɔŋ bɛnduŋ nɔ le hunɔɔ yɔŋnɔŋndo woŋ. Nduyɛ sɔɔŋ muŋ cho naa kpou piiliaŋ. Huuloŋ muŋ ipilɛ mala naa le sinaa nyɛ masaa nɔ kpaaya chieeŋndo hoo o ba wa cho tosa o chilaŋ niŋndo. Huuluei hei cho o yau Daaniɛɛ wo niŋ bolle 11. I soo a masaa ŋiɔɔŋaa cho sɔŋgɔɔ kani masindɛ wa okɔɔ. Nda cho ni, masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo. * Sɔɔŋ dimiŋ o huuluei hei niŋndoŋ ŋ bɔɔbɔɔ peeluŋ niŋ. Hei ke naa tiindaŋndo kɛsɛ maa ŋ lo woŋ bɛɛ cho siou peelɔŋ.

2. A mɛɛ Chɛnɛsee 3:​15 a Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 11:​7; 12:​17 dimi yɛ, yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ kɛsiŋ o kɔl te ŋ wa pɛ huului Daaniɛɛ ve yaasiaa?

2 Le miŋ bii huului cho o Daaniɛɛ bolle 11 niŋnde bila, ŋ nɔ miŋ kɛsiŋ o kɔl maa o cho a masaa bɛnduaa okɔɔ kpou le i cho suɛi le. Kɛ a masaa bɛnduaa tusi wanaa Mɛlɛkaa nyɛpalaa choo wa okɔɔ. Mi che bɛɛ wanaa cho Chɛhowa piɛiyo wa cho a bɔɔ o chieeŋndo choo le, kɛ nda kpeekpei masaa chieeŋnda kɛsi hɔlteŋ choo ni. Le yɛɛ? Kanifuule, kpeleŋ pilɔɔ kpe Setana a wanaa cho ndu kɔɔli wa nɔ ni. Ndu cho ni, a yeema ma tɛɛmbuu wanaa cho Chɛhowa nda Chiisu diikɔŋndo wa. (Nuawɔ Chɛnɛsee 3:​15 a Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 11:​7; 12:​17.) Le handɔɔ lechoo, huului cho o yau Daaniɛɛ wo niŋnde nɔ mii chɛlaŋ a huuluŋ cho o Baabuiyo niŋndoŋ. Nduyɛ pɛŋ, le miŋ bii huului Daaniɛɛ ve bila, mɛɛ miŋ yaasiaa bolii Baabui cheleŋ.

3. Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi hei niŋ a i cho lachi ve?

3 Mɛɛ naŋ bii niŋ hei bila yɛ, ŋ yaasiaŋndɔ niko Daaniɛɛ 11:​25-39. Ŋ cho sina wana wa masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo chɔŋ a wɔsi 1870 haaa wɔsi 1991. Ŋ cho vɛlɛ sina sabu naŋ tosa siŋgaŋ pɔmbɔ o tɛɛsiaa paandoo niŋ a huuluei hei okɔɔ wo. O buŋgɛi cho lachi ve niŋ, ŋ cho yaasiaa Daaniɛɛ 11:​40–12:​1. Mi huuluei hei chɔm sɔɔŋ nɔ le yɔŋnɔŋndo chɔŋ a wɔsi 1991 haaa a teleŋ chɔu Amakɛdɔŋndo wo. Ŋ cho chɔɔlu sinapɛŋgoo sɔla a sɔɔŋ muŋ okɔɔ. Te a wa pɛ buŋgaŋ muuŋ ndoŋ muŋ pɛɛkoo, o wa bɔɔ suɛi kɛndɛ le ma tofa kɔfoo hoo, “Masaa Ŋiɔɔŋaa Cho Sɔŋgɔɔ o Palɛi Mɛɛlɛi Niŋ Nda.” Kɛ ŋ yaasiaŋndɔ fɛŋ miŋ sina masaa ŋiɔɔŋaa huuluei hei cho suɛi okɔɔ wa.

VƐƐ NAŊ LOOKU YƐ SINA MASA BƐNDOO BALUAŊNDO A MASA BƐNDOO BATOUWO?

4. Sɔɔŋ yaa kuɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tofa te ŋ wa pɛ kindiŋndo le sinaa wana sim le masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo wo?

4 O sindɔɔ niŋ, masa ndoo salu pɛŋgulaŋ a lɛŋnde Isɔluɛileŋ kpeŋgii baluaŋndo wo ndaa veelu ni aa ‘masa bɛndoo baluaŋndo.’ Nduyɛ o ndoo salu pɛŋgulaŋ kpeŋgii batouwo ve ndaa veelu ni aa ‘masa bɛndoo batouwo.’ Le yɛɛ naŋ dimi yɛ lende? Tofawɔ nyɛ maalikɛinɔ ndoo chuu Daaniɛɛ yooŋgoo wo dimi wo: “I hiŋ le mi huŋ chɔm num nyɛ cho hunɔɔ yɔŋnɔŋ a wanaa numnda o siɔdii lachioo niŋ ndo.” (Daan. 10:​14) Wanaa wa sindɛ o lɛŋnde Isɔluɛileŋ niŋ nda wa wanaa Mɛlɛkaa ni. Kɛ chɔŋ niŋ a paale Pɛŋtikɔɔsileŋ wɔsi 33 o faŋaŋ Chiisu wo kɔɔli, mi Chɛhowa chɔm kpendekele maa buɛiyaa Chiisu wa cho niŋ wanaa nduaa ni. Lelaŋ, sɔɔŋ dimiŋ o huului cho o Daaniɛɛ bolle 11 niŋndoŋ, a buɛiyaa Chiisu wa okɔɔ ŋ bɔɔbɔɔ cho ni. O cho lɛ a wanaa wa o lɛŋnde Isɔluɛileŋ niŋ nda okɔɔ le. (Walta. 2:​1-4; Luomaŋ. 9:​6-8; Kalee. 6:​15, 16) Nduyɛ mi che bɛɛ masaa bɔɔbɔɔ sim niŋ le masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo, kɛ sɔɔŋ pum siŋgaŋ ndɔ a masaa haa okɔɔ le. I tasei, ndaa nɔ wanaa Mɛlɛkaa kpaayaa choo. I diiŋ nduɛi, mɛɛ nda wa wanaa Mɛlɛkaa biyɔɔ yɛ chɔm kpendekele maa a tul Mɛlɛka tonyaa Chɛhowa leyɛ. I yaa nduɛi, masaa bɛnduaa ŋiɔɔŋnda haa wa lɔɔlɔɔ sɔŋgɔɔ le wana cho chaaŋndɔ masaleŋ puu o ba wo.

5. Tɛɛsiaawɔ te masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo wa chɔŋ a wɔsiŋ kɛmɛ lediiŋ ndoŋ mbo kɔ bii a wɔsi 1870.

5 O faŋaŋ Chiisu wo kɔɔli, mi Kilisiɔŋaa lachoowaa pia cha o kunda leKilisiɔŋndo niŋ. Ma kandu waŋnda choolaŋ pɛɛkoo a Mɛlɛka okɔɔ nduyɛ ma viaŋ tonya cho o Baabuiyo niŋ ndo. Chɔŋ niŋ a teleŋ koŋ mbo kɔ bii a wɔsi 1870 mɛɛlulaŋ, wanaa wa Mɛlɛka piɛiyo o tonyaa choo wa ve lɛ a kɔɔnaa le. Mi bil wɔɔŋ sim le Kilisiɔŋaa lachoowa wo hialu yɛyii kɛndɛi. Nduyɛ, yɛiye hei cho Kilisiɔŋaa tonyaa ni. (Maa. 13:​36-43) Le yɛɛ naŋ soo yɛ a hei okɔɔ? Le chɔmndo maa chɔŋ a wɔsiŋ kɛmɛ lediiŋ ndoŋ mbo kɔ bii a wɔsi 1870, masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo ve le. Masaa wa o teleŋ koŋ niŋ nda o kɛ kɛ ndoo sim le masaa haa le. Kanifuule, wanaa Mɛlɛkaa ve wɔ a kɔɔnaa le ma tusi nda nyɛpalaa choo le. * Kɛ dimioo naa wɔsi 1870 hiou, miŋ sina vɛlɛ wana sim le masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo wo. Vɛɛ naŋ looku yɛ hei sina?

6. Tɛɛsiaawɔ le sinaa teleŋ Mɛlɛka kandu vɛlɛ wanaa nduaa kɔɔnaa wo.

6 Chɔŋ niŋ a wɔsi 1870 mbo kua kɛ, mi Mɛlɛka kandu vɛlɛ wanaa nduaa kɔɔnaa. O wɔsi koŋ niŋ Chaas T. Lɔɔsɛl nda chaaŋaa nduaa kandu Baabuiyo pɛɛkoo ni. Mi Baabuiyo dimi maa Mɛlɛka cho buɛi ndɔɔ viomɔɔ mbo “bɛɛndiaa nɛiyo” tuupa mi Masale Chiisuleŋ le kanduŋ. Ŋgɔɔ Lɔɔsɛl a chaaŋaa nduaa wa buɛiyo hoo ni. (Mal. 3:​1) Mi Mɛlɛka miŋgi vɛlɛ wanaa wa ndu piɛiyo o tonyaa choo wa kɔɔna! Baa masaa ndaa nɔ kpaayaa wanaa Mɛlɛkaa choo wa wa pa a teleŋ koŋ? Ŋ yaasiaŋndɔ miŋ che.

NƐƐ CHO YƐ MASA BƐNDOO BATOUWO?

7. Tuupa mi chɔu chieeŋ tasoo kanduŋ, lɛŋnde kuɛɛ wa yɛ masa bɛndoo batouwo?

7 A wɔsi 1870, Bilitiŋ ndoo nɔ kpaayaa lɛŋii bɔɔbɔɔ choo mbo hiau lelɛŋ o lelɛŋ. Nduyɛ puaa chɔuwaa kpaayaa pila Bilitiŋ ndoo nɔ ni. O yilaŋnde hei niŋ, mi Daaniɛɛ cha mi lee pɔmbɔɔ suŋgu leela cheleŋndaŋ la yaa. Bilitiŋ sim le lee pɔmbɔɔ hoo ni nduyɛ, leela yaala o suŋgu laŋ la sim le Filaŋs, Speŋ a Nɛdalaŋ ni. (Daan. 7:​7, 8) Mɛɛ chɔŋ a teleŋ koŋ mbo kɔ bii a chɔu chieeŋ tasoo, Bilitiŋ wa masa bɛndoo batouwo ni. O teleŋ koŋ niŋ, Amɛlika ndoo sul mbo hiau lelɛŋ o lelɛŋ. Nduyɛ, mi chaŋyɛi kpɛɛluŋnde kandu lɛŋndeŋ ndeŋ luɛiyɔɔ tɛɛŋ a Bilitiŋ.

8. Chɔŋ a teleŋ palɛi mɛɛlɛi kanduŋndo mbo huŋ bii a hau, nɛɛ cho yɛ masa bɛndoo batouwo?

8 A teleŋ chɔu chieeŋ tasoo wa wo chaŋyɛi wa Bilitiŋ tɛɛŋ a Amɛlika ve kendu ni. Mi lɛŋii ŋiiŋ nde hei mɔɔsaŋ le yaamɔɔwaa ndaa chɔulabaa. Chaŋyɛi luɛi lɛŋnde hei tɛɛŋ a teleŋ koŋ nde tosa ni ma nɔ hau kpaayaa mbo hiau lelɛŋ o lelɛŋ. A mɛɛ Daaniɛɛ ndoo dimi yɛ, masa bɛndoo batouwo chuuŋgiaa niŋ “puaa . . . chɔuwaa kpaaya bɛnduaa.” (Daan. 11:​25) Chɔŋ niŋ a teleŋ palɛi mɛɛlɛi kanduŋndo mbo huŋ bii a hau, Bilitiŋ a Amɛlika cho masa bɛndoo batouwo * ni. Kɛ nɛɛ wa yɛ masa bɛndoo baluaŋndo?

 

MASA BƐNDOO BALUAŊNDO BƐƐ SƆLAŊ

9. Wɔsi kuɛɛ masa bɛndoo baluaŋndo sɔlaŋ yɛ nduyɛ, vɛɛ Daaniɛɛ 11:​25 peeluŋ yɛ?

9 A wɔsi 1871 masa bɛndoo baluaŋndo sɔlaŋ ni. Hei yɔŋnuŋ mɛɛ wɔsioo hiou opilɛ chɔŋ a teleŋ Ŋgɔɔ Lɔɔsɛl waa kandu Baabuiyo pɛɛkoo wo. O wɔsi koŋ niŋ Otto vɔn Bismak kandu chiee chiee wo ni le mi Chamani simnuŋ lɛŋnde kpaaya bɛndu. Mbo chuuŋgiaa lɛŋii bɔɔbɔɔ le mii wa Chamani o ba bɛŋgu. Pulusiaa wa lɛŋndeŋ lepilɛ o lɛŋnde hei tɛɛŋ. Le hei, mi masa wa Pulusiaa wo Wilihɛm simnuŋ masa tasoo le Chamani nduyɛ, Bismak wa ndu ikɛi ni. * O wɔsila laŋ niŋ, mi Chamani bɛɛ sɔla kpaayaa lɛŋii bɔɔbɔɔ choo o Afilika niŋ a lɛŋii puuluaa ipum. Okoŋ, mi Chamani kandu chiee chiee wo le Bilitiŋ kpaayaa puu wo o ba. (Nuawɔ Daaniɛɛ 11:​25.) Mi Chamani chuuŋgiaa puaa chɔuwa a nyɛm chɔuwoŋ ŋ hɔbɛi. Nduyɛ o faŋaŋ o Bilitiŋ kɔɔli, Chamani ndoo hiou niŋ nɔ sovɛiyaa chɔulaba o mɛŋndaŋ choo wa. Mɛɛ chɔu chieeŋ tasoo del, a puaa chɔuwa haa Chamani chɔulaba yaamɔɔwaa nduaa ni.

10. Vɛɛ Daaniɛɛ 11:​25b, 26 ndoo peeluŋ yɛ?

10 Mi Daaniɛɛ chɔm vɛlɛ nyɛ ndoo nɔ le yɔŋnɔŋndo lɛŋnde Chamanileŋ a puaa ndaa chɔuwa wo. Mi huului nduɛi chɔm maa a nɔ le masa bɛndoo baluaŋndo ‘yomɔɔ’ o chɔuwo. Le yɛɛ? Mii dimi maa a cho ‘tosal masa bɛndoo [baluaŋndo] kaŋgalaa ma yem ndu. Nduyɛ, wanaa nda dia nyɛ diaa o tibii pilɔɔ choo wa, nda kɛsɛ kɛsɛ pisi ndu niŋ ni.’ (Daan. 11:​25b, 26a, NWT) O teleŋ Daaniɛɛ wo niŋ, wanaa ndaa tosa wallo o chiɛi lemasaa niŋ nda ndaa dia “nyɛ diaa lemasaa” ni. (Daan. 1:​5) Mɛɛ a nɛɛ yaa okɔɔ huuluei hei cho yɛ suɛi? A wanaa wa o masaleŋ choo Chamani wa okɔɔ i cho suɛi ni. Nda wa yɛ sovɛiyaa ndaa manda masaa wa a sovɛiyaa ndaa yɔŋgu nɛi chɔmaa le chɔuwo wa ni. Waŋnda haa pisi masaa ni mi masaleŋ ndeŋ le piɔl. * Mi huuluei hei chɔm vɛlɛ mɛɛ chɔu ndoo nɔ le delɔɔ masa bɛndoo baluaŋndo nda masa bɛndoo batouwo tɛɛŋndo wa mɛɛlu yɛ. Mii dimi a masa bɛndoo baluaŋndo okɔɔ aa: “Yaamɔɔwa cho sovɛiyaa nduaa yomɔɔ, nduyɛ ma diu a ka ka o chɔuwo niŋ.” (Daan. 11:​26b) Hei ndii yɔŋnuŋ Chamani o chɔu chieeŋ tasoo niŋ ni. Ma ‘yam’ sovɛiyaa ndaa nduyɛ “ma diu a ka ka.” Chɔŋ o sindɔɔ niŋ mbo huŋ bii a teleŋ koŋ, wanaa nda dii o chɔu koŋ niŋ nda hiou a chɔu kɛ kɛ.

11. Yɛɛ masa bɛndoo baluaŋndo nda masa bɛndoo batouwo ndaa tosa yɛ?

11 Mi Daaniɛɛ 11:​27, 28 dimi maa masa bɛndoo baluaŋndo nda masa bɛndoo batouwo “cho ichali o tibii pilɔɔ choo ma . . . wa choolaŋ dimulaŋndo.” A nyɛ ndoo nɔ le yɔŋnɔŋndo tuupa mi chɔu chieeŋ tasoo kanduŋndo okɔɔ huuluei hei wa suɛi ni. Mii dimi vɛlɛ maa masa bɛndoo baluaŋndo cho ‘sulta bɛndulaŋ kuendi.’ Hei bɛɛ mii peeluŋ. Mi masa wa Chamani wo a hoo Bilitiŋ dimi maa a yeema mi kɔl nyuloo wa nda tɛɛŋ. Kɛ chɔu kiolu nda tɛɛŋ a wɔsi 1914 chɔm kpendekele maa choolaŋ ko nda wa dimulaŋndo ni. Nduyɛ tuupa mi wɔsioo hoo fuuluu, mi Chamani simnuŋ lɛŋnde sulaa bɛndu. O chieeŋndo choo kpou, Amɛlika koni ndoo hiou niŋ nda sullo nɔ ni. Mi Chamani del masa bɛndoo batouwo choo a sɔŋgɔɔ kɛ o sɔla batiuwaa le. Mɛɛ naa nyɛ dimiŋ o Daaniɛɛ 11:​29, 30 niŋndo peeluŋ ni.

MASAA ŊIƆƆŊNDA HAA CHIŊALAŊ WANAA MƐLƐKAA

12. A teleŋ chɔu chieeŋ tasoo wa wo, yɛɛ masa bɛndoo baluaŋndo nda masa bɛndoo batouwo ndaa tosa yɛ?

12 Chɔŋ niŋ a wɔsi 1914 mbo kua kɛ, mi masaa ŋiɔɔŋnda haa simulaŋ niko kpeekpei le sɔŋgɔɔ. Nduyɛ, ma chiŋalaŋ vɛlɛ wanaa Mɛlɛkaa. Le taamaseliiyo, a teleŋ chɔu chieeŋ tasoo wa wo, mi Chamani a Bilitiŋ tusi wanaa Mɛlɛkaa nyɛpalaa choo le mɛɛ nda kɛɛ le kɔlaŋ o chɔuwo yɛ. Mi Amɛlika bɛɛ duau wanaa wa chilaŋ chuaa o kɔɔnaa Chɛhowaa niŋ nda o chiɛi manyumndo niŋ. Mɛɛ naa huului cho o Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 11:​7-10 looku peelɔŋ ni.

13. Yɛɛ masa bɛndoo baluaŋndo ndoo tosa yɛ o wɔsiŋ 1930 woŋ niŋ? Nduyɛ, yɛɛ o tosa yɛ vɛlɛ a teleŋ chɔu chieeŋ diiŋ ndɔɔ wa wo?

13 O wɔsiŋ 1930 woŋ niŋ, mi masa bɛndoo baluaŋndo hiau lachi a wanaa Mɛlɛkaa nyɛpalaa tusioo choo. Mɛɛ chɔu chieeŋ diiŋ ndɔɔ del, mbo tisa nda niko choo kpeekpei. A teleŋ koŋ, kunda lemasa ndaa veelu a Naasi wo wa o masaleŋ choo Chamani ni nduyɛ, Hitila wa nda bolleŋ ni. Mi Hitila a wanaa wa ndu kɔɔli wa kɛɛlu wali Seiyaa Chɛhowaa. Ma diu nda o kɛmɛlaŋ niŋ nduyɛ ma kua a nda o waalaŋ niŋ o dɔɔŋgɔ ndaa tusi waŋnda nyɛpalaa choo wo. Mi Daaniɛɛ suaa a sɔɔŋ muŋ kpou okɔɔ. Mbo dimi maa masa bɛndoo baluaŋndo cho “tosa sɔɔŋ nɔɔlɛiyoŋ o chiɛi Mɛlɛkaa niŋ” nduyɛ mbo ‘kuuna salala waŋnda soli leniŋ ndaŋ.’ Nyɛ dimiŋ hoo wo peeluŋ mɛɛ o kɛɛlu wanaa Chɛhowaa yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. (Daan. 11:​30b, 31a) Mi wana wa nda bolleŋ ndo Hitila menaŋ po maa mɛɛ mbo diu Seiyaa Chɛhowaa kpou Chamani.

Ŋ SƆLA VƐLƐ MASA BƐNDOO BALUAŊNDO

14. Mɛɛ chɔu chieeŋ diiŋ ndɔɔ chuu, nɛɛ ndoo simnuŋ yɛ masa bɛndoo baluaŋndo?

14 Mɛɛ chɔu chieeŋ diiŋ ndɔɔ chuu, mi Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve puu Chamani kpaayaa o ba. Ma poondiaa Chamani lɛŋii nduɛi o ba o chɔu koŋ niŋ nduyɛ, ma simnuŋ masa bɛndoo baluaŋndo. Mɛɛ kunda lemasa wa Chamani ma veelu ndu aa Naasi wo tosa a wanaa Mɛlɛkaa yɛ, lende koni Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve tosa ni. Ma tusi wanaa kɛsi hɛnaŋ Mɛlɛkaa nyɛ tase o yoomu ndaa niŋ nda nyɛpalaa choo tau.

15. Mɛɛ chɔu chieeŋ diiŋ ndɔɔ chuu, yɛɛ masa bɛndoo baluaŋndo ndoo tosa yɛ?

15 Mɛɛ chɔu chieeŋ diiŋ ndɔɔ chuu, Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve wa niŋ masa bɛndoo baluaŋndo ni. Mi masa sɛnɛiyo hoo bɛɛ tisa wanaa Mɛlɛkaa choo kpeekpei. Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 12:​15-17 tuu pɛŋ nyɛpalaa nda tusi wanaa Mɛlɛkaa choo wo a ‘mɛŋma hunaŋ.’ A mɛɛ bolle Baabuileŋ ndeŋ le dimi yɛ, mi masa bɛndoo baluaŋndo kɛɛlu wali naa dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ. Nduyɛ, mbo kua a wanaa Chɛhowaa o waalaŋ niŋ o biyɔɔ niŋ Saibiiliaa. Masa bɛndoo baluaŋndo tusi niŋ wanaa Mɛlɛkaa nyɛpalaa choo tau o palɛi mɛɛlɛi hei niŋ. Kɛ pesiŋ bɛɛ o sɔla wɔ batiuwaa le wali ndaa kindaa le. *

16. Vɛɛ Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve peelu yɛ nyɛ dimiŋ o Daaniɛɛ 11:​37-39 niŋndo?

16 Nuawɔ Daaniɛɛ 11:​37-39. Huuluei hei dimi maa masa bɛndoo baluaŋndo chue niŋ ‘nyɛm finyaa nduaa mamaa ndaa sooluu woŋ nyɛ o nyɛ le.’ O nɛi kuɛɛ choo? Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve ndaa yeema mi wana o wana ndoo piɛi Mɛlɛka le. Le hei, siooŋii waŋnda ndaa nɔ paandu le naamula ndalaŋ a Mɛlɛka ve, ma kindiŋ le nda ndi solioo. Le batiuwaa hoo sɔlaa, mi Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve duau sawalaŋ lapum o wɔsi 1918 niŋ. Sawalaŋ ndaŋ la tosa ni ma kandu chuaambuaa pɛɛkoo o sukuulaŋ niŋ maa Mɛlɛka cho le. Kɛ vɛɛ masa bɛndoo hoo baluaŋndo ‘muliŋ yɛ mɛlɛka manda chieeŋ bɛnduŋ cho ŋ balaa a kpakila kala kalalaŋ ndo sooluuwo’? Mi Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve pisi nyɛsɔlaa tau le nyɛm chɔuwoŋ piondɔɔ le puaa ndaa chɔuwa. Nduyɛ, ma toosiaa vɛlɛ nyɛm chɔu wɔɔŋ wɔɔŋndoŋ ŋ hɔbɛi le lɛŋii ndɛi mandaa. Mi masa bɛndoo hoo baluaŋndo nda masa bɛndoo batouwo chuuŋgiaa yekpaŋnda bɛndaŋ tau le waŋnda diyɔɔ o biiliɔŋndaŋ niŋ.

YAAMƆƆWA CHƐLAŊ LE ISƆƆ TOSA

17. Yɛɛ cho yɛ ‘nyɛ wɔɔŋ wɔɔŋ tɛɛmbuu chiɛi Mɛlɛkaa mbo soli ndu o baa niŋndo’?

17 Masa bɛndoo baluaŋndo toolu niŋ masa bɛndoo batouwo le suɛi pum tosaa. Ma handu ‘nyɛ wɔɔŋ wɔɔŋ tɛɛmbuu chiɛi Mɛlɛkaa mbo soli ndu o baa niŋndo.’ (Daan. 11:​31) ‘Nyɛ wɔɔŋ wɔɔŋndo’ hoo cho kɔɔna nda veelu aa UN ndo ni.

18. Le yɛɛ naŋ dimi yɛ maa ‘nyɛ wɔɔŋ wɔɔŋndo’ kɔɔna nda veelu aa UN ndo cho ni?

18 Le yɛɛ naŋ dimi yɛ maa ‘nyɛ wɔɔŋ wɔɔŋndo’ kɔɔna nda veelu aa UN ndo cho ni? Kanifuule, kɔɔnaa hoo dimi maa o nɔla mbo hiŋ a kɔl nyuloo o chieeŋndo choo. Kɛ o kpeekpei niŋ, Masale Mɛlɛkaleŋ kinɛi le tiuba ni le hei tosaa. Huuluei hei dimi vɛlɛ maa mi nyɛ wɔɔŋ wɔɔŋndo hoo ‘tɛɛmbuu chiɛi Mɛlɛkaa mbo soli ndu o baa niŋ.’ O nɛi kuɛɛ choo? UN cho hunɔɔ piɛiyii lachoowɛi chiŋalaŋ nduyɛ mbo tɛɛmbuu ndi kpou. Tofa kɔfoo hoo “Masaa Ŋiɔɔŋaa Cho Sɔŋgɔɔ o Palɛi Mɛɛlɛi Niŋ Nda.”

LE YƐƐ NAŊ NƆ YƐ MIŊ SINA A SƆƆŊ MUŊ OKƆƆ?

19-20. (a) Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ sina a sɔɔŋ naŋ yaasiaa muŋ ndoŋ okɔɔ? (b) Nyuna kuɛɛ naŋ cho yɛ muli o buŋgɛi cho lachi ve niŋ?

19 Ŋ nɔ miŋ kindiŋ le sinaa sɔɔŋ naŋ yaasiaa muŋ ndoŋ nyɛkɛndɛi. Kanifuule, ŋ mala naa le chɔɔ maa chɔŋ a wɔsi 1870 mbo kɔ bii a wɔsi 1991, mi huului Daaniɛɛ dimi a masa bɛndoo baluaŋndo nda masa bɛndoo batouwo okɔɔ ve peeluŋ. Hei ke naa tiindaŋndo maa huuluei hei cho siou peelɔŋ.

20 Mi Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve piɔl o wɔsi 1991 niŋ. Mɛɛ nɛɛ cho yɛ niŋ hau masa bɛndoo baluaŋndo? Buŋgɛi cho lachi ve cho naa nyunaa hoo mulul.

CHONDII 128 Biuwɔŋndo tei o Mɛɛlulaŋ

^ pɛl. 5 Mi Daaniɛɛ dimi huuluei a ‘masa bɛndoo baluaŋndo’ nda ‘masa bɛndoo batouwo’ okɔɔ. Nyɛ cho hau yɔŋnɔŋndo o chieeŋndo niŋndo chɔm kpendekele maa huuluei hei cho kɔlaŋ a peelɔŋndo. Le yɛɛ naŋ dimi yɛ lende? Nduyɛ, le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ kindiŋ le huuluei hei biyɔɔ bila?

^ pɛl. 1 Suɛi maŋgalɛi nda poonyiaa sindɛ Daaniɛɛ bolle 11 leniŋnde veelu masaa haa aa masa bɛndoo baluaŋndo a masa bɛndoo batouwo. Lelaŋ, o buŋgɛi hei niŋ a i cho lachi ve, “masa bɛndoo Siiliaa” cho ‘masa bɛndoo baluaŋndo’ ni nduyɛ “masa bɛndoo Ichipi” cho ‘masa bɛndoo batouwo’ ni.

^ pɛl. 5 Aluliaŋ wa masaa o lɛŋnde Luomaŋndeŋ niŋ chɔŋ a wɔsi 270-275 o faŋaŋ Chiisu wo kɔɔli ni. Nduyɛ Zenobia wa masa laandoo ni chɔŋ a wɔsi 267-272. Miŋ dimi paandu o yauwo hoo niŋ Pay Attention to Daniel’s Prophecy! buŋgɛi 13 a 14 maa Aluliaŋ wa ‘masa bɛndoo baluaŋndo’ ni mi Zenobia wa ‘masa bɛndoo batouwo.’ Kɛ nyɛ naŋ yaasiaa o buŋgɛi hei niŋndo mala naa le sinaa maa a sim le masaa haa le.

^ pɛl. 9 Mɛɛ Wilihɛm pɔmbɔ simnuŋ masaa a wɔsi 1890, mbo faŋa Bismak o masaleŋ choo.

^ pɛl. 10 Sɔɔŋ nda tosa mi masaleŋ ndeŋ le piɔllo ŋpum cho muŋ ni. Ma faŋaŋ masaa kɔɔli, ma dimul wanaa cheleŋ a sɔɔŋ ndaŋ chɔuwoŋ okɔɔ, nduyɛ o mɛɛlulaŋ, ma faŋa masaa o masaleŋ choo a ka ka.

^ pɛl. 15 Daaniɛɛ 11:​34 dimi maa wanaa Mɛlɛkaa cho sɔla mala pɔmbɔ. Mi hei yɔŋnuŋ mɛɛ masa bɛndoo baluaŋndo pɛŋgi Kilisiɔŋaa wa o lɛŋnde ndɔleŋ niŋ nda nyɛpalaa tusioo choo le teleŋ biŋgi. Le taamaseliiyo, hei yɔŋnuŋ mɛɛ Lɔɔsiaa a lɛŋii balu ndu ve piɔl o wɔsi 1991 niŋ.