Amuye ku shebo

Amuye pa mitwi iliimo

MUTWI WAKWIIYA 19

Ino “Mwaami Wakumatwa” Munshiku Shamamanino Ngani?

Ino “Mwaami Wakumatwa” Munshiku Shamamanino Ngani?

“Munshiku shakumamanino mwaami wakumalenge alaakushindikana anguwe [mwaami wakumatwa].”​DANYE. 11:40, NWT.

LWIIMBO 150 Amulangoole Lesa Kwaamba ayi Mukapuluke

NSHESHI TWIIYE *

1. Ino bushinshimi bwamu Baibo bulatucafwa kushiba nshi?

Ino nciinshi ceshi cikacitike kubantu bakwe Yehova conoono? Inga twashiba cikumbulo mukwiinga bushinshimi bwamu Baibo bulatucafwa kushiba shintu shiyandika abuumbi sheshi shikacitike conoono. Kuli bushinshimi bomwi butucafwa kushiba mfulumeende shicite nkusu abuumbi pacishi capanshi nsheshi shikacite. Bushinshimi ubu bulacanika mulibuku lyakwe Danyelo capita 11. Bulasansulula bamaami bobilo batopikishanya. Bamaami aba baleetwa ayi mwaami wakumatwa amwaami wakumalenge. Lubasu lunene lwa bushinshimi ubu lwakakumanishikwa kale, aboobo inga twashoma ayi alwalo lwacaala lulaakukumanishikwa.

2. Kweelana a Matalikilo 3:15 alimwi a Ciyubululo 11:7 a 12:17, ino nshiinshi nshotweelete kwiibaluka ndyetutokwiiya bushinshimi mbotucana mulibuku lyakwe Danyelo?

2 Kwaamba ayi tunyumfwishishe bushinshimi mbotucana mucapita 11 ya libuku lyakwe Danyelo, tulyeelete kutaanguna kwiibaluka kwaamba ayi bushinshimi ubu bulaambabo pabeendeleshi amfulumeende shitoolwana bantu bakwe Lesa. Kweelana anamba ya bantu bali pacishi capanshi, bantu bakwe Lesa mbaniini abuumbi, ano ino nceebonshi mfulumeende ishi shilabalwana? Shilacita boobo mukwiinga Satana abweende bwakwe bwashintu balisuni kunyonyoola baabo boonse basebensela Yehova a Yesu. (Amubelenge Matalikilo 3:15 a Ciyubululo 11:7; 12:17.) Kwiilikaawo, bushinshimi mbotucana mulibuku lyakwe Danyelo bulyeelete kweendelana abushinshimi bumwi mbotucana mu Maswi akwe Lesa. Alimwi kwaamba ayi tunyumfwishishe kabotu bushinshimi ubu, tulyeelete kubweelanya ashaamba Malembo amwi.

3. Ino tutokwiiya nshi mumutwi uyu alimwi awooyo utokonkelaawo?

3 Mumutwi uyu tutobandika pamakani ngotucana pa Danyelo 11:25-39. Tutokwiiya wakalinga mwaami wakumatwa amwaami wakumalenge kuswa mu 1870 kushika mu 1991, lyalo tutoshiba ancotweelete kwaalula lubasu lumwi lwa nshetwakalinga kushoma pabushinshimi ubu. Mumutwi utokonkelaawo tulaakubandika Danyelo 11:40–12:1, akwaalula lubasu lumwi lwa nshetwakalinga kushoma pashaamba bushinshimi ubu shakacitika kuswa mu 1991 kushika ciindi inkondo ya Amagedoni ndyeshi ikatalike. Inga camucafwa kunyumfwishisha kabotu mitwi iyi na mwabelenga makani ali pacaati icite mutwi utokwaamba ayi “Baami Bobilo Batopikishanya Munshiku Shamamanino.” Nacibi boobo, atutaangune kushiba baami bobilo batokwaambwa mubushinshimi ubu.

INO MWAAMI WAKUMATWA AWAKUMALENGE NGANI?

4. Ino nshintu nshi shotatwe sheenga shatucafwa kushiba mwaami wakumatwa amwaami wakumalenge?

4 Maswi akwaamba ayi “mwaami wakumatwa” alimwi a “mwaami wakumalenge,” kale kale akalinga kusansulula mwaami wakalinga kweendelesha kulubasu lwakumatwa alimwi awakumalenge kwa cishi ca Isilaeli. Ino tulishi buyani? Mukwiinga munjelo wakalwiita Danyelo ayi: “Ndesa mukukulengesha kunyumfwishisha ceshi cikacitikile bene mishaanu munshiku shamamanino.” (Danye. 10:14) Bene Isilaeli bakalinga bantu bakwe Lesa kuswabo kale kale kushikila pabushiku bwa Pentekositi yamu 33 C.E. Aboobo kuswabo mumwaaka uyu, Yehova wakatondesha patuba kwaamba ayi bashikwiiya bakwe Yesu bashomeka mbobantu bakwe. Aboobo lubasu lunene lwa bushinshimi mbotucana mucapita 11 ya libuku lyakwe Danyelo talwaambi pa bene Isilaeli beene, sombi lulaamba pa bashikwiiya bakwe Klistu. (Milimo 2:1-4; Loma. 9:6-8; Gala. 6:15, 16) Alimwi baami na mfulumeende shipusenepusene, shakalinga kwiimikaninaako mwaami wakumatwa amwaami wakumalenge pashiindi shipusenepusene. Nacibi boobo, kwakalinga shimwi shintu shatakalinga kwaaluka. Cakutaanguna, bamaami aba bakalinga kupensha bantu bakwe Lesa. Cabili, bakalinga kutondesha ayi balipatite Lesa wancine Yehova, ceebo ca mbobakalinga kucita bantu bakwe. Alimwi catatu, bakalinga kulwanina bweendeleshi.

5. Sa kwakalingaawo mwaami wakumatwa alimwi amwaami wakumalenge pakati ka mwaaka wa 100 alimwi amwaaka wa 1870? Amusansulule.

5 Paciindi cimwi mumwaka wa mwaanda wabili, Beneklistu bakubeca bakatalika kunjila mulibungano lya Beneklistu bancine alimwi akutalika kwiisha njiisho shatakalinga kweendelana a Maswi akwe Lesa. Kuswabo ciindi cilya kusa mukushika kumamanino amyaaka yamuma 1800, takwakalingaawo libunga lya basebenshi bakwe Lesa pacishi capanshi. Beneklistu bakubeca bakalinga baanji abuumbi bweenka mbuli nsaku mumuunda. Aboobo cakalinga ciyumu kushiba kabotu Beneklistu bancine. (Mate. 13:36-43) Ino nciinshi ncetutoyandikila kushiba makani aya? Kucita boobo kulaakutucafwa kushiba kwaamba ayi nshotubelenga pa mwaami wakumatwa alimwi amwaami wakumalenge, tashaambi pa beendeleshi na mfulumeende shakalinga kweendelesha pakati ka mwaaka wa 100 alimwi a mwaaka wa 1870. Paciindi ici takwakalingaawo likoto lya bantu bakwe Lesa bakwaamba ayi balwane. * Nacibi boobo, inga twalangila kwaamba ayi mwaami wakumatwa alimwi amwaami wakumalenge bakalinga kusa mukubonekela alimwi pesule lya mwaaka wa 1870. Ino tulishi buyani?

6. Ino ndilili bantu bakwe Lesa ndyebakatalika kubunganishikwa alimwi? Amusansulule.

6 Kuswabo mu 1870 akutolelela, bantu bakwe Lesa bakatalika kubunganishikwa. Mumwaaka weenka uyu, Charles T. Russell alimwi abaabo mbakalingaabo bakatalika likoto lya beshikwiiya Baibo. Mukwesu Russell abaabo mbakalingaabo mbobakasebensa mbuli shinkombe ‘wakabamba nshila’ Bwaami bwakwe Mesiya kabutana kutalika. (Mala. 3:1) Paciindi ici kwakesa mukuba likoto lya bantu bakalinga kusebensela Yehova munshila yeelete! Sa kwakalingawo bweendeleshi bwakalinga kucite nkusu abuumbi paciindi ici bwakalinga kusa mukutalika kupensha bantu bakwe Lesa? Amuleke tubandike shiteente shitokonkelaawo.

INO MWAAMI WAKUMALENGE NGANI?

7. Ino ngani wakalinga mwaami wakumalenge kushikila ciindi ca Nkondo Yapacishi Coonse Yakutaanguna?

7 Kusa mukushika mu 1870, buleelo bwa Britain mbobwakalinga kucite nkusu pashishi shiinji, alimwi bwakalinga kucite likoto lya bashilumamba lyakalinga kucite nkusu abuumbi pacishi capanshi. Bushinshimi bwakwe Danyelo bwakaamba apakaliica kakakoma meeca amwi otatwe. Kaliica aka kalemikaninaako buleelo bwa Britain, alimwi meeca otatwe ngokakakoma aleemikaninaako buleelo bwa​—France, Spain, alimwi a Netherlands. (Danye. 7:7, 8) Aboobo Britain mbobuleelo bwakalinga kwiimikaninaako mwaami wakumalenge kushikila ciindi Inkondo Yapacishi Coonse Yakutaanguna ndyeyakatalika. Alimwi paciindi ceenka ici, buleelo bwa America mbobwakalinga kucite buboni buunji pacishi coonse, alimwi bwakalinga kucatene abuumbi abuleelo bwa Britain.

8. Ino mwaami wakumalenge ngani kuswabo ciindi inshiku shakweelaako ndyeshakatalika?

8 Ndyekwakalinga Nkondo Yapacishi Coonse Yakutaanguna, buleelo bwa America alimwi abuleelo bwa Britain bwakacafwana munkondo lyalo akupanga likoto lya bashilumamba lya nkusu. Paciindi ceenka ici, shishi shobilo ishi shakacatana pomwi akupanga buleelo bomwi bwakalinga kucite nkusu abuumbi bwakalinga kwiitwa ayi Anglo-America. Bweenka mbuli bushinshimi bwakwe Danyelo mbobwakaamba, mwaami uyu “wakabunganya likoto linene lya bashilumamba.” (Danye. 11:25) Kuswabo ciindi inshiku shakweelaako ndyeshakatalika, buleelo bwa Anglo-America ngomwaami wakumalenge. * Ano ino mwaami wakumatwa ngani?

INO MWAAMI WAKUMATWA NGANI?

9. Ino ndilili mwaami wakumatwa ndyaakabonekela alimwi, alimwi ino Danyelo 11:25 yakakumanishikwa buyani?

9 Mu 1871, pesule lya mwaaka womwi kuswa ciindi mukwesu Russell abaabo mbwaakalingaabo ndyebakatalika likoto ndyebakalinga kwiita ayi Beshikwiiya Baibo, mwaami mupya wakumatwa wakabonekela. Mu mwaaka ulya, Otto von Bismarck ngowakayunga mfulumeende kuswa mumisena ipusenepusene kucatana pomwi akupanga buleelo bwa German ubo bwakalinga kucite nkusu abuumbi. Mwaami waku Prussia Wilhelm I ngowakesa mukuba mweendeleshi wa buleelo ubu, alakwe wakasala Bismarck kwaamba ayi abe mutanjilishi wa mfulumeende. * Ndipakeenda myaaka iniini, buleelo bwa Germany bwakatalika kweendelesha shishi shimwi mu Africa alimwi apansumbu sha Pacific Ocean, akutalika kweelesha kutondesha kuba ankusu kwiinda buleelo bwa Britain. (Amubelenge Danyelo 11:25.) Buleelo bwa German bwakesa mukuba alikoto lya bashilumamba linene alimwi lya nkusu bweenka mbuli buleelo bwa Britain. Ndyekwakalinga nkondo yapacishi coonse yakutaanguna, buleelo bwa Germany bwakalwana balwani kwiinda mukusebensesha bashilumamba.

10. Ino bushinshimi mbotucana pa Danyelo 11:25b, 26 bwakakumanishikwa buyani?

10 Danyelo wakaambila limwi shakesa mukucitikila buleelo bwa German pomwi alikoto lyabo lya bashilumamba. Bushinshimi ubu bwakaamba ayi mwaami wakumatwa “teshi akeemikane.” Ino nceebonshi? ‘Ceebo balaakumwiinda kumaano. Alimwi abo balya shakulya shakwe shibotu balaakumunyonyoola.’ (Danye. 11:25b, 26a) Munshiku shakwe Danyelo, abo bakalinga kulya ‘shakulya amwaami bakalinga bacinenenene bakalinga kusebensela mwaami.’ (Danye. 1:5) Ino bushinshimi ubu bwakalinga kwaamba pali baani? Bwakalinga kwaamba bacinenenene bamu buleelo bwa German, kwiilikaawo abamanene alimwi abeshikupandako maano ba bashilumamba. Ano ceebo ca sheesho shakacita bacinenenene aba, mwaami wakanyaikwa nkusu alimwi buleelo bumwi bwakatalika kweendelesha. * Bushinshimi ubu bwakaamba asheshi shikacitike na mwaami uyu akalwaane amwaami wakumalenge. Kwaamba pa mwaami wakumatwa, bushinshimi bwakaamba ayi: “Likoto lyakwe lya bashilumamba lilaakumana kunyonyoolwa. Alimwi ncakwiila bashilumamba bakwe baanji balaakumana kucaikwa.” (Danye. 11:26b) Munkondo yapacishi coonse yakutaanguna, bashilumamba ba buleelo bwa German bakakomwa alimwi bweenka mbuli bushinshimi mbobwakaamba, baanji ‘bakamana kucaikwa.’ Takuna kubaawo kale nkondo yakacaya bantu baanji mbuli baabo bakacaikwa munkondo yapacishi coonse yakutaanguna.

11. Ino mwaami wakumatwa alimwi amwaami wakumalenge bakacita nshi?

11 Baibo pa Danyelo 11:27, 28 yakasansulula shakalinga kusa mukucitika Inkondo Yapacishi Coonse Yakutaanguna kaitana kutalika. Ilaamba ayi mwaami wakumatwa alimwi amwaami wakumalenge “balaakukala akulya pomwi akubecana.” Alimwi yakaamba ayi mwaami wakumatwa “ulaakuboolela kumishaabo abuboni buunji.” Alimwi ishi sheenka nsheshakacitika. Buleelo bwa Germany abuleelo bwa Britain bwakalinga kulwiitana ayi bakalinga kusuni luumuno, ano inkondo ndyeyakatalika mu 1914, ishi shakesa mukubonekela patuba kwaamba ayi bwakalinga bubeshi bwakwaansa. Alimwi mwaaka uyu kootana kushika, buleelo bwa Germany bwakaba abuboni buunji, kucaalabo paniini kwaamba ayi bweelane a America, buleelo bucite buboni bwiinditeewo nsengwe yoonse. Mukukumanisha bushinshimi mbotucana pa Danyelo 11:29 alimwi alubasu lwakutaanguna lwa vesi 30, buleelo bwa Germany bwakalwana amwaami wakumalenge sombi bwakakomwa.

BAAMI BALWANA BANTU BAKWE LESA

12. Ino mwaami wakumatwa amwaami wakumalenge bakacita nshi munkondo yapacishi coonse yakutaanguna?

12 Kuswabo mu 1914, baami bobilo aba batolelela kulwana, akulwana bantu bakwe Lesa. Kucakubonenaako, munkondo yapacishi coonse yakutaanguna mfulumeende ya German aya Britain bakapensha bantu bakwe Lesa ceebo cakukaka kwaabanamo lubasu munkondo. Alimwi mfulumeende ya America yakabika mujeele bamakwesu bakalinga kutanjilila muncito yakushimikila. Kupenshekwa uku kwakakumanisha bushinshimi mbotucana pa Ciyubululo 11:7-10.

13. Ino mwaami wakumatwa wakacita nshi mumyaaka yamuma 1930 alimwi aciindi ca nkondo yapacishi coonse yabili?

13 Lyalo muma 1930, bunene bunene ndyekwakalinga nkondo yapacishi coonse yabili, mwaami wakumatwa wakalwana bantu bakwe Lesa cakubula nkumbu. Cishi ca Germany ndyecakatalika kweendeleshekwa aba Nazi, Hitler abaabo bakalinga kumukonkela, bakakasha ncito ya bantu bakwe Lesa. Bakacaya Bakamboni Bakwe Yehova mpashi bashika 1,500 alimwi baanji bakatolwa kumisumba yakupenshesha. Ishi shoonse Danyelo nshakaamba mubushinshimi bwakwe. Mwaami wakumatwa ‘taakwe kutondesha bulemu musena usalalite’ alimwi ‘wakakusha kubenga milambu kwa bushiku abushiku’ kwiinda mukukasha ncito yakushimikila makani abotu. (Danye. 11:30b, 31a) Hitler uyo wakalinga mweendeleshi wacishi ici wakalumbila ayi alaakumana bantu bakwe Lesa boonse mucishi ca Germany.

MWAAMI WAKUMATWA MUPYA

14. Ino ngani wakaba mwaami wakumatwa pesule lya nkondo yapacishi coonse yabili? Amusansulule.

14 Inkondo yapacishi coonse yabili ndyeyakamana, buleelo bwa Soviet Union mbobwakesa mukuba mwaami wakumatwa. Bwakatalika kweendelesha shishi shiinji shakalinga kweendeleshekwa acishi ca Germany. Bweenka mbuli bweendeleshi bwa Nazi mbobwakalinga kucite lunkutwe, buleelo bwa Soviet Union abwalo bwakalinga kupensha uli woonse wakalinga kubikila maano kukulambila Lesa wancine, kwiinda mfulumeende.

15. Ino mwaami wakumatwa wakacita buyani Inkondo Yapacishi Coonse Yabili ndyeyakamana?

15 Inkondo Yapacishi Coonse Yabili ndyeyakamana, mwaami wakumatwa mupya, na buleelo bwa Soviet Union ashishi shakalinga kusebensela pomwi ambubo, bwakatalika kupensha bantu bakwe Lesa. Alimwi kweelana abushinshimi mbotucana pa Ciyubululo 12:15-17, mwaami uyu wakakasha ncito yakushimikila akutola basebenshi bakwe Yehova baanji ku Siberia. Alimwi kuswabo ciindi inshiku shakweelaako ndyeshakatalika, mwaami wakumatwa watolelela kupensha bantu bakwe Lesa abuumbi, nacibi boobo, waalilwa kukasha ncito isebensa bantu bakwe Lesa. *

16. Ino buleelo bwa Soviet Union bwakacita buyani mukukumanisha bushinshimi mbotucana pa Danyelo 11:37-39?

16 Amubelenge Danyelo 11:37-39. Mukukumanisha bushinshimi ubu, ino mwaami wakumatwa ‘Wakasuula Lesa wa bamashali bakwe bakulukulu,’ munshila nshi? Buleelo ubu bwa Soviet Union, bwakalinga kusuni kukushawo bupailishi buli boonse, aboobo bwakanyaya bupailishi nkusu. Alimwi mu 1918 bwakabika mulawo wakalinga kusa mukupa kwaamba ayi shikolo shoonse shitalike kunookwiisha ayi taakuwo Lesa. Ino mwaami wakumatwa wakacita nshi cakatondesha ayi “wakalemeka lesa washiyubilo”? Buleelo bwa Soviet Union bwakasebensesha maali aanji kwaamba ayi bube alikoto lyabashilumamba linene alimwi licite nkusu, akwaamba ayi bube ashilwanisho shiinji sha nkusu. Mukuya kwaciindi baami boonse bobilo, wakumatwa alimwi awakumalenge bakaba ashilwanisho shiinji sha nkusu sheenga shacaya bantu baanji abuumbi!

KUCATANA POMWI KWA BAAMI BOBILO

17. Ino “cintu cilensha bunya alimwi cileta bunyonyooshi” nciinshi?

17 Mwaami wakumatwa wakasebensela pomwi amwaami wakumalenge kwaamba ayi bacite cintu comwi cilibetele; ‘bakeemika cintu cilensha bunya alimwi cileta bunyonyooshi.’ (Danye. 11:31) “Cintu cilensha bunya” ici ndibunga lya United Nations.

18. Ino nceebonshi libunga lya United Nations lilasansululwa ayi “cintu cilensha bunya”?

18 Libunga lya United Nations lilasansululwa ayi “cintu cilensha bunya” mukwiinga lilalinyumfwa ayi inga lyacikonsha kuleta luumuno, cintu ncotushi kwaamba ayi Bwaami bwakwe Lesa bweenkabo mbweenga bwacikonsha kucita. Alimwi bushinshimi bulaamba ayi “cintu cilensha bunya alimwi cileta bunyonyooshi” mukwiinga libunga lya United Nations lilaakulwana akunyonyoola bupailishi boonse bwakubeca.​—Amubone Caati icite mutwi utokwaamba ayi “Baami Batolwana Munshiku Shakweelaako.”

INO NCEEBONSHI NCOTUYANDIKILA KUSHIBA MAKANI AYA?

19-20. (a) Ino nceebonshi ncotuyandikila kushiba makani aya? (b) Ino ngumwiipusho nshi ngweshi tukabandike mumutwi utokonkelaawo?

19 Tulayandika kushiba makani aya ngotwabandikawo mumutwi uyu, kwaamba ayi tushome cakutatoonsha ayi bushinshimi bwakaamba Danyelo pa mwaami wakumatwa alimwi amwaami wakumalenge, bwakatalika kukumanishikwa kuswa mu 1870 kuya mukushika mu 1991. Aboobo inga twashoma kwaamba ayi lubasu lwacaala lwa bushinshimi ubu lulaakukumanishikwa.

20 Mu 1991, buleelo bwa Soviet Union bwakawa. Aboobo, ino mwaami wakumatwa pacecino ciindi ngani? Tulaakucana cikumbulo kumwiipusho uyu mumutwi utokonkelaawo.

LWIIMBO 128 Kuliyumya Kushikila Kumamanino

^ par. 5 Kuli bumboni mbotutoobona butotondesha kwaamba ayi bushinshimi bwakaamba Danyelo pa “mwaami wakumatwa” a “mwaami wakumalenge” bwatolelela kukumanishikwa. Ino tulishi buyani? Alimwi ino nceebonshi ncotuyandikila kunyumfwishisha bushinshimi ubu?

^ par. 5 Paceebo ca sheeshi nshetwaambawo, inga tatwaambi ayi Aurelian Mweendeleshi wa bene Loma (wakeendelesha kuswa mu 270 akushika mu 275 C.E.) ngowakalinga “mwaami wakumatwa” na Zenobia mwaami mwanakashi (wakeendelesha kuswa mu 267 akushika mu 272 C.E.) ngowakalinga kwiimikaninaako “mwaami wakumalenge,” kweelana ambotwakalinga kushoma kale kale. Aboobo twaalula makani akalembwa mumitwi 13 a 14 ya libuku lya Pay Attention to Daniel’s Prophecy!

^ par. 8 Amubone kabokosi kacite mutwi utokwaamba ayi “ Baibo Nshoyakaamba pa Buleelo bwa Anglo-America.”

^ par. 9 Mu 1890, mwaami Kaiser Wilhelm II wakakusha Bismarck pacuuna ca bweendeleshi.

^ par. 10 Bakacita shintu shiinji shakapa kwaamba ayi buleelo bwabo bumane nkusu paciindi ciniinibo. Kucakubonenaako, bakacileka kucafwa mwaami, bakatalika kuyubulula makani ambobakalinga kukoma munkondo, alimwi bakakakatisha mwaami kuswa pabweendeleshi.

^ par. 15 Kweelana a Danyelo 11:34, mwaami wakumatwa wakalinga kusa mukucileka kupensha Beneklistu kwakaciindi kaniinibo. Ishi nsheshakacita buleelo bwa Soviet Union ndyebwakawa mu 1991.