Awˬ lawn awˬ tanˇ hkʼa gaˬ hteˇ lehˍ kʼai tuˬ

Awˬ hkʼaˇ lonˉ maˬ teˇ hpaˍ cawˬ taˍ ve liꞈ mehˆ hpfuhˇ lo hteˇ lehˍ kʼai tuˬ

Awˬ Lawn 19

Awˬ leh meuˇ ve awˬ yanˇ ‘Awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ’

Awˬ leh meuˇ ve awˬ yanˇ ‘Awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ’

“Awˬ leh meuˇ ve awˬ yanˇ awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ leh awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ bawˆ daꞈ tuˬ yoˬ.”—DAˍYEˍLAˆ 11:40, Miˬ guiˬ awˬ suhˉ yuˬ tawˆ ve Liꞈ hpu.

KʼA MUIˬ HKAWˇ 150 Ngaˬ hui ponˬ gʼa tuˬ, Gʼuiˬ sha hpawˇ chehˇ˗oˆ

HENˇ TUˬ VE TEˇ HPAˍ *

1. Liꞈ hpu hkʼaw ve tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ ngaˬ hui shiˍ tuˬ aˬ htoꞈ ma ga laˇ ve le?

 Maˇ maw ve awˬ yanˇ Yaˬhoˉvaˬ ve chaw aˬ htoꞈ ma gʼa hpuˇ tuˬ le? Ngaˬ hui shiˍ˗oˬ. Ngaˬ hui teˇ gʼaˇ le le htaꞈ heuˆ la kuiˬ a yeˇ uiˍ ve aˬ htoꞈ ma cawˬ tuˬ, Liꞈ hpu hkʼaw tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ ngaˬ hui shiˍ tuˬ ga laˇ ve yoˬ. Miˬ guiˬ hkʼoˆ kanˇ paˆ cawˬ jaˇ ve mvuhˇ miˬ aˬ htoꞈ ma te tuˬ, tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ chi ve teˇ hpaˍ hkʼaw ve teˇ maˬ ngaˬ hui shiˍ tuˬ ga laˇ ve yoˬ. Tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ chi ve Daˍyeˍlaˆ liꞈ kaˇ nanˉ uiˍ 11 hkʼaw ‘awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ’ leh ‘awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ’ * bawˆ daꞈ ve htaꞈ kʼoˆ taˍ ve yoˬ. Tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ chi ve teˇ hpaˍ maˇ˗awˍ ve kʼo hpehꞈ˗oˬ. Leuˉ taˍ sheˍ ve teˇ hpaˍ kaꞈ awˬ tehˬ hpehꞈ la tuˬ yoˬ tehꞈ ngaˬ hui hkʼa dehꞈ yonˍ gʼa ve yoˬ.

2. Awˬ hkuiˉ puiˍ liꞈ 3:15, leh Hpeuꞈ maˍ ve liꞈ 11:7, leh 12:17 hkʼaw kʼoˆ taˍ ve hkʼe, Daˍyeˍlaˆ liꞈ hkʼaw ve tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ htaꞈ ngaˬ hui henˇ htaˇ, aˬ htoꞈ ma htaꞈ tawnˇ taˍ cawˇ ve le?

2 Daˍyeˍlaˆ liꞈ kaˇ nanˉ uiˍ 11 hkʼaw ve tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ chi lehˬ, mvuhˇ miˬ uˉ peunˍ paˍ Gʼuiˬ sha ve chaw htaꞈ ceh tiˉ heuˆ la kuiˬ cawˬ ve htaꞈ kʼoˆ gaˇ ve tehꞈ, ngaˬ hui gʼa tawnˇ taˍ cawˇ ve yoˬ. Miˬ guiˬ hkʼoˆ lo chehˇ ve chaw yaˇ htaꞈ tehˆ ve kʼo, Gʼuiˬ sha ve kanˉ te ve chaw a ciˉ ceh tiˉ cawˬ ve yoˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, aˬ htoꞈ ma te mvuhˇ miˬ uˉ peunˍ paˍ Gʼuiˬ sha ve chaw htaꞈ tawˍ ve le? Awˬ lawn kʼo, Saˍtanˍ leh yawˇ hpawˇ chehˇ ve chaw hkʼa peu˗eˬ, Yaˬhoˉvaˬ leh Yeˍsuˆ ve kanˉ te ve chaw htaꞈ te luˬ gaˇ ve yoˬ. (Awˬ hkuiˉ puiˍ 3:15; Hpeuꞈ maˍ ve 11:7; 12:17 gʼaw sheˍ.) Chi hkʼoˆ kaꞈ, Daˍyaˍlaˆ liꞈ hkʼaw ve tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ htaꞈ ngaˬ hui na gʼa tuˬ, tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ chi Liꞈ hpu hkʼaw awˬ nu ve tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ htaꞈ gʼa hawˍ daꞈ ve tehꞈ ngaˬ hui gʼa tawnˇ taˍ ve yoˬ. Tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ chi ve htaꞈ ngaˬ hui hkʼa dehꞈ na gʼa tuˬ, Liꞈ hpu hkʼaw awˬ nu ve teˇ hpaˍ htaꞈ kaꞈ ngaˬ hui gʼa chaˬ nyi ve yoˬ.

3. Chi ve teˇ lawn hkʼaw leh gʼuˇ suhˍ teˇ lawn hkʼaw ngaˬ hui aˬ htoꞈ ma htaꞈ henˇ tuˬ le?

3 Chi teˇ hkui ngaˬ hui Daˍyeˍlaˆ liꞈ 11:25-39 hkʼaw henˇ tuˬ yoˬ. 1870 te leh 1991 hkʼawꞈ htaˇ, a shu teˇ gʼaˇ awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ leh awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ hpehꞈ ve ngaˬ hui shiˍ tuˬ teˇ geh henˇ tuˬ yoˬ. Tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ chi teˇ hpaˍ hpaˍ aˬ htoꞈ ma te ngaˬ hui gʼa pa cawˇ ve kaꞈ mawˬ tuˬ yoˬ. 1991 hkʼawꞈ htaˇ te leh Aˍmaˍgeˍdonˍ hkʼa gaˬ tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ awˬ tehˬ hpehꞈ la ve htaꞈ caˉ daꞈ ve, gʼuˇ suhˍ teˇ lawn hkʼaw ngaˬ hui teˇ geh henˇ tuˬ yoˬ. Nawˬ chi ve 2 lawn htaꞈ henˇ htaˇ, awˇ ceˍ awˇ fa “Awˬ leh meuˇ ve awˬ yanˇ jawˇ mawˇ 2 gʼaˇ bawˆ daꞈ tuˬ ve” htaꞈ nyi kʼo awˬ bon gʼa jaˇ tuˬ yoˬ. Chi teˇ hkui tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ hkʼaw ve jawˇ mawˇ 2 gʼaˇ a shu htaꞈ kʼoˆ gaˇ ve awˉ lawˉ gʼa shiˍ cawˇ ve yoˬ.

A SHU AWˬ NA HPAWˇ VE JAWˇ MAWˇ LEH AWˬ HAWˉ HPAWˇ VE JAWˇ MAWˇ HPEHꞈ VE HKʼAˬ HKʼE TE SHIˍ GʼA TUˬ LE?

4. A shu awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ leh awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ hpehꞈ ve htaꞈ ngaˬ hui shiˍ tuˬ 3 ceuˬ aˬ htoꞈ ma cawˬ ve le?

4 Awˉ lawˉ htaˇ ‘awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ’ leh ‘awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ’ tcuhˉ kuiˬ lehˬ, Iˉsaˍreˍlaˆ mvuhˇ miˬ awˬ na hpawˇ ve maˇ heˆ leh awˬ hawˉ hpawˇ ve uˉ peunˍ paˍ htaꞈ kʼoˆ gaˇ ve yoˬ. Ngaˬ hui hkʼaˬ hkʼe te shiˍ gʼa ve le? Mvuhˇ naw ma tcuh yaˇ Daˍyeˍlaˆ htaꞈ tawˇ yaw piˇ ve chaˬ nyi sheˍ. Mvuhˇ naw ma tcuh yaˇ kʼoˆ ve, “laˬ tuˬ ve awˬ yanˇ awˬ hkʼaw lo, nawˬ ve chaw teˇ hpaˍ [Gʼuiˬ sha ve chaw] hkʼaˬ hkʼe hpehꞈ la tuˬ ve awˬ lawn, ngaˬ nawˬ htaꞈ ca kʼoˆ maˍ laˇ ve yoˬ.” (Daˍyeˍlaˆ 10:14) Peˍteˍkoˆteˍ 33 hkʼawꞈ htaˇ hkʼa gaˬ Gʼuiˬ sha ve chaw lehˬ Iˉsaˍreˍlaˆ chaw yoˬ. Peˍteˍkoˆteˍ awˬ nyi htaꞈ tanˬ leh Yaˬhoˉvaˬ ve chaw lehˬ, Yeˍsuˆ ve ka tiꞈ yeˬ ve awˬ laꞈ gʼawˇ hpehꞈ ve tehꞈ, Yaˬhoˉvaˬ hkʼa tawˍ lehˆ hpeuꞈ maw laˇ ve yoˬ. Chi htaꞈ pa taw, Daˍyeˍlaˆ liꞈ kaˇ nanˉ uiˍ 11 hkʼaw tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ maˇ˗awˍ ve tcuhˉ kuiˬ lehˬ, Iˉsaˍreˍlaˆ chaw maˇ heˆ Yeˍsuˆ ve awˬ laꞈ gʼawˇ htaꞈ kʼoˆ gaˇ ve yoˬ. (Tcuh yaˇ 2:1-4; Roˉmaꞈ 9:6-8; Gaˍlaˍtiˆ 6:15, 16) Chi hkʼoˆ kaꞈ, awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ leh awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ pa kʼai chehˇ ve yoˬ. Chi hkʼe hpehꞈ ve htawˇ, teˇ ceuˬ ceuˬ maˇ pa. (1) Jawˇmawˇ chi ve 2 gʼaˇ Gʼuiˬ sha ve chaw chehˇ taˍ ve mvuhˇ miˬ htaꞈ uˉ peunˍ ve maˇ heˆ kʼo, yawˇ hui htaꞈ bawˆ leh fawˉ mehˍ piˇ tuˬ yoˬ. (2) Jawˇmawˇ chi ve 2 gʼaˇ Gʼuiˬ sha ve chaw htaꞈ te piˇ ve lehˬ, chi yawˇ hui awˬ tehˬ ve Gʼuiˬ sha htaꞈ maˇ dawˇ cawˇ ve tehꞈ hpeuꞈ maw laˇ ve yoˬ. (3) Jawˇmawˇ chi ve 2 gʼaˇ aˉ yaˇ veh daꞈ ve pa taw bawˆ daꞈ tuˬ yoˬ.

5. 100 te leh 1870 hkʼawꞈ htaˇ, awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ leh awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ cawˬ˗aw laˇ? Kʼoˆ maˍ laˇ sheˍ.

5 C.E. 100 hkʼawꞈ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ htaˇ, Hkriꞈ yaˇ awˬ moˍ hkʼaw maˇ heˆ heˆ ve bon loꞈ la maˇ jaˇ. Yawˇ hui maˇ heˆ heˆ maˍ leh Liꞈ hpu hkʼaw awˬ tehˬ ve htaꞈ faˉ taˍ ve yoˬ. Oˇ htaˇ tanˬ leh 1870 hkʼawꞈ htaˇ, Gʼuiˬ sha ve kanˉ hkʼaˇ miˬ guiˬ hkʼoˆ maˇ cawˬ sheˍ ve yoˬ. Maˇ heˆ heˆ ve bon heh hkʼaw lo ve veˬ kʼawˍ yawˇ hkʼa shuˍ maˇ jaˇ ve pa taw, oˇ ve teˇ yanˇ a shu awˬ tehˬ ve Hkriꞈ yaˇ hpehꞈ ve shiˍ tuˬ haˍ jaˇ. (Maꞈhtehˍ 13:36-43) Aˬ htoꞈ ma te chi a yeˇ uiˍ jaˇ ve le? 100 te leh 1870 hkʼawꞈ htaˇ, awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ leh awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ cawˬ tuˬ hpehꞈ kʼai maˇ gʼa tehꞈ, awˬ lawn chi ve ngaˬ hui shiˍ tuˬ ga laˇ ve yoˬ. Oˇ ve teˇ yanˇ Gʼuiˬ sha ve chaw teˇ moˍ tiˉ maˇ hpehꞈ sheˍ ve pa taw, awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ leh awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ bawˆ la tuˬ te maˇ gʼa. * 1870 hkʼawꞈ htaˇ, awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ leh awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ teˇ pawˆ kʼawꞈ tawˆ la tuˬ tehꞈ ngaˬ hui hkʼaˬ hkʼe te shiˍ gʼa ve le?

6. Gʼuiˬ sha ve chaw teˇ moˍ tiˉ hkʼaˬ hkʼe htaˇ kʼawꞈ hpehꞈ la ve le? Kʼoˆ maˍ laˇ sheˍ.

6 1870 hkʼawꞈ htaˇ tanˬ leh Gʼuiˬ sha ve chaw teˇ moˍ tiˉ hpehꞈ˗oˬ. Oˇ ve teˇ hkʼawꞈ Chanˍ T Raˆsenˍ leh awˬ chawˇ Liꞈ hpu henˇ ve awˬ moˍ ehˉ tanˬ ve yoˬ. Awˬ viˉ awˬ nyi Raˆsenˍ leh awˬ chawˇ teˇ hpaˍ Meˍsiˉyaꞈ maˇ laˬ sheˍ htaˇ,“yaꞈ kʼaw htaꞈ gu shehˍ hpaˇ” kʼoˆ taˍ ve hkʼe hpehꞈ ve yoˬ. (Maˍlaˍhkiˆ 3:1) Gʼuiˬ sha ve chaw teˇ moˍ tiˉ teˇ pawˆ kʼawꞈ hpehꞈ la ve yoˬ. Oˇ teˇ yanˇ mvuhˇ miˬ hkʼaˬ ve teˇ peˆ Gʼuiˬ sha ve chaw htaꞈ heuˆ la kuiˬ cawˬ tuˬ le? Hpehꞈ la ve awˬ ceuˬ teˇ geh nyi sheˍ.

AWˬ HAWˉ HPAWˇ VE JAWˇ MAWˇ A SHU LE?

7. Maꞈ lonˉ awˉ lawˉ 1 pawˆ awˬ yanˇ hkʼa gaˬ awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ a shu hpehꞈ ve le?

7 1870 hkʼawꞈ htaˇ, Eˍgaˍlanˍ mvuhˇ miˬ lehˬ kanˇ paˆ uiˍ jaˇ. Yawˇ hui laiˉ mvuhˇ miˬ htaꞈ uˉ peunˍ leh maꞈ moˍ kaꞈ awˬ gʼaˇ uiˍ jaˇ. Daˍyeˍlaˆ liꞈ hkʼaw ve tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ awˬ hkaw ehˉ teˇ maˬ awˬ hkaw shehˆ maˬ htaꞈ gʼaˇ ve tehꞈ kʼoˆ taˍ ve yoˬ. Awˬ hkaw ehˉ lehˬ Eˍgaˍlanˍ mvuhˇ miˬ htaꞈ kʼoˆ gaˇ ve yoˬ. Awˬ nu ve awˬ hkaw shehˆ maˬ lehˬ, Hpaˉlanˍ, Saˬpenˬ, leh Nehˬtaˬlehˬ htaꞈ kʼoˆ gaˇ ve yoˬ. (Daˍyeˍlaˆ 7:7, 8) Eˍgaˍlanˍ mvuhˇ miˬ lehˬ, maꞈ lonˉ awˉ lawˉ 1 pawˆ awˬ yanˇ hkʼa gaˬ awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ hpehꞈ sheˍ ve yoˬ. Oˇ htaˇ Aˍmeˬriˆkaꞈ mvuhˇ miˬ taˇ kanˬ hpawˇ kanˇ paˆ cawˬ jaˇ. Yawˇ hui Eˍgaˍlanˍ mvuhˇ miˬ htaꞈ awˬ chawˇ te daꞈ ve yoˬ.

8. Awˬ leh meuˇ ve awˬ yanˇ htaˇ, awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ lehˬ a shu le?

8 Maꞈ lonˉ awˉ lawˉ teˇ pawˆ htaˇ, Aˍmeˬriˆkaꞈ mvuhˇ miˬ leh Eˍgaˍlanˍ mvuhˇ miˬ pawnˇ daꞈ ve pa taw, yawˇ hui ve maꞈ moˍ awˬ gʼaˇ uiˍ jaˇ. Oˇ ve teˇ yanˇ, Eˍgaˍlanˍ mvuhˇ miˬ leh Aˍmeˬriˆkaꞈ mvuhˇ miˬ lehˬ miˬ guiˬ hkʼoˆ lo kanˇ paˆ uiˍ ve hpehꞈ la ve yoˬ. Chi lehˬ Daˍyeˍlaˆ tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ kʼoˆ taˍ ve hkʼe awˬ tehˬ hpehꞈ la ve yoˬ. Jawˇmawˇ chi teˇ gʼaˇ lehˬ maꞈ moˍ lonˉ awˬ gʼaˇ uiˍ jaˇ ve cawˬ ve yoˬ. (Daˍyeˍlaˆ 11:25) Awˬ leh meuˇ ve awˬ yanˇ htaˇ, awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ lehˬ kanˇ paˆ uiˍ jaˇ ve Eˍgaˍlanˍ˗Aˍmeˬriˆkaꞈ hpehꞈ ve yoˬ. * Hkʼe kʼo, awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ lehˬ a shu le?

AWˬ NA HPAWˇ VE JAWˇ MAWˇ KʼAWꞈ CAWˬ LA VE

9. Awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ hkʼaˬ htaˆ kʼawꞈ cawˬ la ve le? Leh Daˍyeˍlaˆ liꞈ 11:25 hkʼaw ve tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ hkʼaˬ htaˆ awˬ tehˬ hpehꞈ la ve le?

9 1871 hkʼawꞈ htaˇ, Raˆsenˍ leh awˬ chawˇ teˇ hpaˍ Liꞈ hpu henˇ ve awˬ moˍ tanˬ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ kʼawꞈ cawˬ la ve yoˬ. Oˇ ve teˇ hkʼawꞈ htaˇ, Awˆhto Faw Biˆmaˆ yawˇ mvuhˇ miˬ teˇ hpaˍ htaꞈ pawnˇ daꞈ leh Jaˬmaˬniˬ mvuhˇ miˬ kanˇ paˆ cawˬ tuˬ te ve yoˬ. Jawˇmawˇ Vi˗hen lehˬ Praˆshaˬ ve mvuhˇ miˬ jawˇ mawˇ awˉ lawˉ teˇ gʼaˇ hpehꞈ ve yoˬ. Yawˇ Biˆmaˆ htaꞈ Jaˬmaˬniˬ mvuhˇ miˬ hkʼaw uˉ peunˍ paˍ awˬ hoˉ awˉ lawˉ teˇ gʼaˇ te tcuh ve yoˬ. * Laiˉ chi hkʼawꞈ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, Jaˬmaˬniˬ mvuhˇ miˬ lehˬ, Aˍfaˍriˆkaˆ hkʼaw ve mvuhˇ miˬ leh Paˬciˬfeˆ hkʼaw ve conˇ teˇ hpaˍ htaꞈ uˉ peunˍ ve yoˬ. Yawˇ hui Eˍgaˍlanˍ mvuhˇ miˬ aꞈ kehˉ kanˇ paˆ cawˬ tuˬ te ve yoˬ. (Daˍyeˍlaˆ 11:25 gʼaw sheˍ.) Jaˬmaˬniˬ mvuhˇ miˬ maꞈ moˍ awˬ gʼaˇ uiˍ jaˇ. Yawˇ hui ve heuˇ caˆ ve maꞈ moˍ kaꞈ Eˍgaˍlanˍ mvuhˇ miˬ hkʼe taw cawˬ la ve yoˬ. Jaˬmaˬniˬ maꞈ moˍ chi ve htaꞈ cuˇ leh maꞈ lonˉ awˉ lawˉ teˇ pawˆ hkʼaw bawˆ daꞈ ve yoˬ.

10. Daˍyeˍlaˆ liꞈ 11:25, 26 hkʼaw ve tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ awˬ tehˬ hkʼaˬ hkʼe hpehꞈ la ve le?

10 Jaˬmaˬniˬ mvuhˇ miˬ leh maꞈ moˍ htaꞈ aˬ htoꞈ ma hpehꞈ la tuˬ Daˍyeˍlaˆ kʼoˆ taˍ ve yoˬ. Tcuh kaˍ paˍ Daˍyeˍlaˆ kʼoˆ ve awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ chi maw maˇ gʼa te. Aˬ htoꞈ ma pa taw le? “Yawˇ htaꞈ dawˇ hkʼaˇ piˇ chehˇ ve chaw teˇ hpaˍ yawˇ htaꞈ te luˬ piˇ tuˬ yoˬ.” (Daˍyeˍlaˆ 11:25, 26) Daˍyeˍlaˆ ve awˬ co˗e htaˇ, jawˇ mawˇ ve caˇ tuˬ htaꞈ gʼa caˇ ve chaw lehˬ jawˇ mawˇ htaꞈ kanˉ te piˇ ve chaw htaꞈ kaꞈ kʼoˆ gaˇ ve yoˬ. (Daˍyeˍlaˆ 1:5) Chi hkʼaˬ hkʼe kʼoˆ gaˇ ve le? Chi lehˬ kanˉ te paˍ awˬ hoˉ leh maꞈ yaˇ hpawˇ dawˇ hkʼaˇ piˇ paˍ jawˇ mawˇ ve kanˇ paˆ awˬ hawˉ lo chehˇ taˍ ve htaꞈ kʼoˆ gaˇ ve yoˬ. Awˬ leh meuˇ htaˇ, chaw chi teˇ hpaˍ jawˇ mawˇ ve kanˇ paˆ htaꞈ te luˬ piˇ ve yoˬ. * Tcuh kaˍ paˍ Daˍyeˍlaˆ ve tawˇ hkawˇ chi Jaˬmaˬniˬ mvuhˇ miˬ kanˇ paˆ luˬ kʼai ve ceh kʼoˆ taˍ ve maˇ heˆ. Yaꞈ hkʼaˇ, awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ leh awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ maꞈ te daꞈ ve pa taw, hkʼaˬ hkʼe hpehꞈ la tuˬ kaꞈ kʼoˆ taˍ ve yoˬ. Oˇ kaˬ lo kʼoˆ ve, awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ “yawˇ ve maꞈ yaˇ laiˉ gʼaˇ suh˗e leh, yawˇ ve maꞈ moˍ lonˉ luˬ kʼai tuˬ yoˬ.” (Daˍyeˍlaˆ 11:26) Maꞈ lonˉ awˉ lawˉ teˇ pawˆ htaˇ, awˬ tehˬ chi hkʼe hpehꞈ la ve yoˬ. Jaˬmaˬniˬ ve maꞈ yaˇ htaꞈ “te luˬ piˇ” leh chaw maˇ maˇ “gʼaˇ suh˗e” ve yoˬ. Awˬ tehˬ kʼo, maꞈ chi ve teˇ pawˆ hkʼe taw chaw suh˗e ve maˇ cawˬ jaw sheˍ.

11. Awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ leh awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ aˬ htoꞈ ma te ve le?

11 Tcuh kaˍ paˍ Daˍyeˍlaˆ ve tawˇ hkawˇ maꞈ lonˉ awˉ lawˉ teˇ pawˆ maˇ hpehꞈ la sheˍ htaˇ kaꞈ kʼoˆ taˍ ve yoˬ. Daˍyeˍlaˆliꞈ 11:27, 28 hkʼaw kʼoˆ taˍ ve, awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ leh awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ “teˇ geh mui taˍ leh,” teˇ gʼaˇ htaꞈ teˇ gʼaˇ heˍ daꞈ tuˬ yoˬ. Leh kʼawꞈ kʼoˆ sheˍ ve awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ lehˬ mawˇ jeˬ cawˬ maˇ jaˇ tuˬ yoˬ. Chi awˬ tehˬ hpehꞈ la ve yoˬ. Jaˬmaˬniˬ leh Eˍgaˍlanˍ dawˇ sha gawˬ lehˍ ve cawˬ gaˇ ve tehꞈ kʼoˆ ve yoˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, 1914 hkʼawꞈ maꞈ lonˉ cawˬ la htaˇ, yawˇ hui heˍ ve tehꞈ hkʼa tawˍ lehˆ gʼa mawˬ ve yoˬ. 1914 hkʼawꞈ maˇ gaˬ sheˍ htaˇ, Jaˬmaˬniˬ mvuhˇ miˬ gʼaˇ hteꞈ paw sha leh 1914 hkʼawꞈ gaˬ htaˇ, miˬ guiˬ hkʼoˆ paw sha jaˇ ve nanˍ baꞈ 2 hpehꞈ la ve yoˬ. Chi hkʼoˆ kaꞈ, Daˍyeˍlaˆ liꞈ 11:29 leh 30 hkʼaw ve awˉ lawˉ teˇ tawn tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ kaꞈ awˬ tehˬ hpehꞈ ve yoˬ. Jaˬmaˬniˬ awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ htaꞈ bawˆ maˇ gʼaˇ.

JAWˇ MAWˇ 2 GʼAˇ GʼUIˬ SHA VE CHAW HTAꞈ BAWˆ VE

12. Awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ leh awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ maꞈ lonˉ awˉ lawˉ teˇ pawˆ htaˇ, aˬ htoꞈ ma te ve le?

12 1914 hkʼawꞈ htaˇ tanˬ leh jawˇ mawˇ 2 gʼaˇ bawˆ daꞈ leh Gʼuiˬ sha ve chaw htaꞈ kaꞈ bawˆ ve yoˬ. Tawˇ pa haˉ te kʼo, maꞈ lonˉ awˉ lawˉ teˇ pawˆ htaˇ, Jaˬmaˬniˬ leh Eˍgaˍlanˍ mvuhˇ miˬ ve uˉ peunˍ paˍ Gʼuiˬ sha ve chaw maꞈ maˇ te ve htaꞈ fawˉ mehˍ piˇ ve yoˬ. Leh Aˍmeꞈriˆkaꞈ mvuhˇ miˬ ve uˉ peunˍ paˍ, hto toˇ ve sheh kʼai ve chaw htaꞈ kaꞈ htawnˍ hkʼaw yuˬ keu piˇ ve yoˬ. Fawˉ mehˍ piˇ ve chi teˇ hpaˍ Hpeuꞈ maˍ ve liꞈ 11:7-10 hkʼaw ve tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ kʼoˆ taˍ ve awˬ tehˬ hpehꞈ la ve yoˬ.

13. 1930 hkʼawꞈ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ maꞈ lonˉ nyiˇ pawˆ teˇ pawˆ htaˇ, awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ aˬ htoꞈ ma te ve le?

13 1930 hkʼawꞈ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ maꞈ lonˉ nyiˇ pawˆ teˇ pawˆ htaˇ, awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ Gʼuiˬ sha ve chaw htaꞈ fawˉ mehˍ jaˇ. Oˇ ve teˇ yanˇ Naˍziˬ uˉ peunˍ paˍ awˬ moˍ Jaˬmaˬniˬ mvuhˇ miˬ hkʼoˆ uˉ peunˍ ve yoˬ. Hiˆleuˇ leh yawˇ hpawˇ chehˇ ve chaw Gʼuiˬ sha ve kanˉ te ve chaw htaꞈ tawˍ piˇ jaˇ. Awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ Yaˬhoˉvaˬ ve chaw aˬ laˬ hkʼe 1,500 gʼaˇ htaꞈ tiˇ pehˍ leh laiˉ hinˉ gʼaˇ htawnˍ hkʼaw lo yuˬ keu piˇ ve yoˬ. Awˬ lawn chi Daˍyeˍlaˆ kʼoˆ taˍ ve hkʼe awˬ tehˬ hpehꞈ la ve yoˬ. Awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ “bon yehˬ htaꞈ maˇ shawˍ maˇ caˆ te tuˬ yoˬ. Yawˇ hui lehˬ, tuˉ tanˇ tuˬ teˇ hpaˍ hkʼaˬ htaˆ kaꞈ tuˉ tanˇ tuˬ te chehˇ ve htaꞈ jehˇ tuˬ te piˇ ve yoˬ.” Chi hkʼe te tuˬ, Yaˬhoˉvaˬ ve chaw yawˇ ve awˬ meh htaꞈ chiˇ mvuh tuˬ a hkaw˗anˬ maˇ piˇ. (Daˍyeˍlaˆ 11:30, 31 MGS) Yaˬhoˉvaˬ ve chaw htaꞈ Jaˬmaˬniˬ mvuhˇ miˬ hkʼaw maˇ kʼawꞈ cawˬ tcuh tehꞈ uˉ peunˍ paˍ Hiˆleuˇ hkanˍ ve yoˬ.

AWˬ NA HPAWˇ VE JAWˇ MAWˇ AWˬ SUHˉ

14. Maꞈ lonˉ 2 pawˆ teˇ pawˆ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ a shu hpehꞈ ve le? Kʼoˆ maˍ laˇ sheˍ.

14 Maꞈ lonˉ 2 pawˆ teˇ pawˆ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, Soˍviˉ˗e mvuhˇ miˬ maꞈ yaˇ uˉ peunˍ ve awˬ hawˉ lo Jaˬmaˬniˬ mvuhˇ miˬ uˉ peunˍ jaw ve htaꞈ yawˇ hui yuˬ hkʼawꞈ ve yoˬ. Hkʼe te leh, Soˍviˉ˗e mvuhˇ miˬ awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ hpehꞈ la ve yoˬ. Naˍziˬ uˉ peunˍ ve haiˬ jaˇ ve hkʼa shuˍ, Soˍviˉ˗e mvuhˇ miˬ lehˬ Gʼuiˬ sha htaꞈ oˉ kʼoˍ pui leh na yuˬ ve chaw teˇ gʼaˇ le le htaꞈ fawˉ mehˍ piˇ ve yoˬ.

15. Maꞈ lonˉ 2 pawˆ teˇ pawˆ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ aˬ htoꞈ ma te ve le?

15 Maꞈ lonˉ 2 pawˆ teˇ pawˆ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ maˇ maw, Soˍviˉ˗e mvuhˇ miˬ awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ awˬ suhˉ leh yawˇ geh meuˆ daꞈ ve mvuhˇ miˬ lehˬ, Gʼuiˬ sha ve chaw htaꞈ fawˉ mehˍ piˇ jaˇ. Awˬ lawn chi ve Hpeuꞈ maˍ veliꞈ 12:15-17 hkʼaw ve tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ kʼoˆ taˍ ve hkʼe awˬ tehˬ hpehꞈ la ve yoˬ. Jawˇmawˇ chi ve teˇ gʼaˇ ngaˬ hui hto toˇ ve htaꞈ a hkaw˗anˬ maˇ peꞈ laˇ leh Yaˬhoˉvaˬ ve chaw laiˉ hinˉ gʼaˇ htaꞈ gʼaꞈ kʼoˬ piˇ ve yoˬ. Awˬ tehˬ kʼo, awˬ leh meuˇ ve awˬ yanˇ hkʼaw awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ lehˬ, Gʼuiˬ sha ve chaw htaꞈ fawˉ mehˍ piˇ ve “iˉ kaˆ lawˬ lonˉ” hkʼe hpehꞈ ve tehꞈ kʼoˆ gaˇ ve yoˬ. Yawˇ hui Gʼuiˬ sha ve chaw kanˉ te chehˇ ve htaꞈ jehˇ tuˬ te piˇ ve yoˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, te maˇ gʼa. *

16. Daˍyeˍlaˆ liꞈ 11:37-39 hkʼaw tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ awˬ tehˬ biˇ la tuˬ, Soˍviˉ˗e mvuhˇ miˬ hkʼaˬ hkʼe te ve le?

16 Daˍyeˍlaˆ liꞈ 11:37-39 gʼaw sheˍ. Tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ chi ve hkʼaw kʼoˆ ve, awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ lehˬ, ‘yawˇ ve awˬ puˍ awˬ pi hui oˉ kʼoˍ pui chehˇ ve gʼuiˬ sha teˇ hpaˍ htaꞈ maˇ shawˍ maˇ caˆ te piˇ tuˬ yoˬ.’ Chi awˬ tehˬ hkʼaˬ hkʼe hpehꞈ la ve le? Soˍviˉ˗e mvuhˇ miˬ lehˬ bon teˇ hpaˍ htaꞈ te luˬ gaˇ ve yoˬ. Yawˇ hui bon teˇ hpaˍ kanˇ paˆ maˇ cawˬ tuˬ coˇ caˇ leh te luˬ piˇ ve yoˬ. Chi hkʼe te gʼa tuˬ, 1918 hkʼawꞈ tanˬ htaˇ, Soˍviˉ˗e mvuhˇ miˬ uˉ peunˍ ve hkʼaw liꞈ henˇ yehˬ teˇ kaˬ le le lo Gʼuiˬ sha maˇ cawˬ tehꞈ maˍ tcuh ve yoˬ. Awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ “taꞈ yehˬ teˇ hpaˍ htaꞈ haꞈ shaˉ chehˇ ve gʼuiˬ sha htaꞈ” hkʼaˬ hkʼe taˍ uiˍ taˍ mvuh piˇ ve le? Soˍviˉ˗e mvuhˇ miˬ maꞈ moˍ leh aˬ miˍ shiˍ lonˉ cawˬ tuˬ, awˬ gʼaˇ uiˍ ve mvuhˇ miˬ hpehꞈ la tuˬ, yawˇ hui hpu gʼa yehˇ maˇ jaˇ. Awˬ tehˬ kʼo, awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ leh awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ chaw laiˉ lanˬ gʼaˇ htaꞈ tiˇ pehˍ piˇ gʼa tuˬ yawˇ hui laꞈ caˉ cawˬ maˇ jaˇ ve yoˬ.

JAWˇ MAWˇ 2 GʼAˇ GA DAꞈ VE

17. ‘Chaꞈ chiˆ ve awˬ ceuˬ gawˬ cu gawˬ pehˆ hpehꞈ la piˇ lawˬ tuˬ’ aˬ htoꞈ ma htaꞈ kʼoˆ gaˇ ve le?

17 Awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ htaꞈ ga piˇ leh a yeˇ uiˍ ve teˇ ceuˬ te ve yoˬ. Yawˇ hui “chaꞈ chiˆ ve awˬ ceuˬ htaꞈ oˇ kaˬ lo teh taˍ piˇ leh gawˬ cu gawˬ pehˆ hpehꞈ la piˇ lawˬ tuˬ yoˬ.” (Daˍyeˍlaˆ 11:31 MGS) “Chaꞈ chiˆ ve awˬ ceuˬ” chi ve lehˬ, mvuhˇ miˬ awˬ moˍ lonˉ pawnˇ daꞈ ve htaꞈ kʼoˆ gaˇ ve yoˬ.

18. Aˬ htoꞈ ma te mvuhˇ miˬ awˬ moˍ lonˉ htaꞈ “chaꞈ chiˆ ve awˬ ceuˬ” tehꞈ kuˬ ve le?

18 Mvuhˇ miˬ awˬ moˍ lonˉ pawnˇ daꞈ ve htaꞈ “chaꞈ chiˆ ve awˬ ceuˬ” tehꞈ kuˬ ve yoˬ. Awˬ lawn kʼo, awˬ moˍ chi ve lehˬ miˬ guiˬ hkʼoˆ dawˇ sha gawˬ lehˍ ve cawˬ tuˬ te gʼa ve tehꞈ kʼoˆ ve yoˬ. Awˬ tehˬ kʼo, Gʼuiˬ sha ve mvuhˇ miˬ ceh tiˉ chi hkʼe te gʼa ve yoˬ. Tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ kʼawꞈ kʼoˆ sheˍ ve chaꞈ chiˆ ve awˬ ceuˬ chi lehˬ, “gawˬ cu gawˬ pehˆ hpehꞈ piˇ lawˬ tuˬ yoˬ.” Awˬ lawn kʼo, mvuhˇ miˬ awˬ moˍ lonˉ maˇ heˆ heˆ ve bon liˇ hkʼa peu˗eˬ htaꞈ te luˬ tuˬ a hkaw˗anˬ gʼa ve yoˬ.—Awˇ ceˍ awˇ fa “Awˬ leh meuˇ htaˇ jawˇ mawˇ 2 gʼaˇ bawˆ daꞈ tuˬ ve” htaꞈ nyi sheˍ.

Aˬ HTOꞈ MA TE AWˬ LAWN CHI HTAꞈ NGAˬ HUI GʼA SHIˍ CAWˇ VE LE?

19-20. (a) Awˬ lawn chi aˬ htoꞈ ma te ngaˬ hui gʼa shiˍ cawˇ ve le? (b) Gʼuˇ suhˍ teˇ lawn hkʼaw aˬ htoꞈ ma gʼa henˇ tuˬ le?

19 1870 te leh 1990 hkʼawꞈ htaˇ, awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ leh awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ, Daˍyeˍlaˆ liꞈ hkʼaw tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ awˬ tehˬ hpehꞈ la ve tehꞈ gʼa mawˬ ve pa taw, awˬ lawn chi ngaˬ hui gʼa shiˍ cawˇ ve yoˬ. Leh tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ leuˉ taˍ sheˍ ve awˬ tehˬ hpehꞈ la tuˬ yoˬ tehꞈ ngaˬ hui yonˍ ve yoˬ.

20 Soˍviˉ˗e mvuhˇ miˬ 1991 hkʼawꞈ htaˇ luˬ kʼai˗oˬ ve yoˬ. Leh chi beuꞈ teˇ co˗e awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ a shu hpehꞈ ve le? Gʼuˇ suhˍ teˇ lawn hkʼaw gʼa henˇ tuˬ yoˬ.

KʼA MUIˬ HKAWˇ 128 Awˬ leh meuˇ hkʼa gaˬ yeunˇ hkanˍ ve

^ Tcuh kaˍ paˍ Daˍyeˍlaˆ ve tawˇ hkawˇ ‘awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ’ leh ‘awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ’ htaꞈ caˉ daꞈ ve awˬ tehˬ hpehꞈ la chehˇ ve tehꞈ, ngaˬ hui gʼa mawˬ ve yoˬ. Aˬ htoꞈ ma te ngaˬ hui chi hkʼe taw taw yonˍ gʼa ve le? Aˬ htoꞈ ma te tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ chi ngaˬ hui hkʼa dehꞈ dehꞈ shiˍ cawˇ ve le?

^ Awˬ lawn chi ve hkʼaw leh gʼuˇ suhˍ teˇ lawn hkʼaw ngaˬ hui gʼa henˇ tuˬ ve lehˬ, Daˍyeˍlaˆliꞈ kaˇ nanˉ uiˍ 11 hkʼaw kʼoˆ htaˇ, “Suˇriˆ jawˇ mawˇ” lehˬ ‘awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ’ tehꞈ kʼawꞈ pa leh “Eˇjiˇtuꞈ jawˇ mawˇ” lehˬ ‘awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ’ tehꞈ kʼawꞈ pa ve yoˬ.

^ Chi htaꞈ pa taw, Roˉmaꞈ ve uˉ peunˍ paˍ Aw˗reˍleˇ (C.E. 270-275 hkʼawꞈ) ‘awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ’ hpehꞈ ve, leh jawˇ mawˇ ma Zeˍnoˍbeˬ (C.E. 267-272 hkʼawꞈ) ‘awˬ hawˉ hpawˇ ve jawˇ mawˇ’ hpehꞈ ve maˇ heˆ tehꞈ ngaˬ hui shiˍ la ve yoˬ. Chi lehˬ, Daˍyeˍlaˆ ve tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ htaꞈ a yeˇ yuˬ sheˍ! Awˬ lawn 13 leh 14 hkʼaw ngaˬ hui na gʼa ve htaꞈ pa ve yoˬ.

^ 1890 hkʼawꞈ htaˇ, Kai˗seuˉ Vi˗hen nyiˇ gʼaˇ teˇ gʼaˇ Biˆmaˆ yawˇ ve aˉ yaˇ htaꞈ tawˆ˗e tuˬ nyiˉ piˇ ve yoˬ.

^ Yawˇ hui mvuhˇ miˬ htaꞈ te luˬ tuˬ laiˉ hkʼaˇ yehˇ ve yoˬ. Tawˇ pa haˉ te kʼo, Kai˗seuˉ htaꞈ maˇ ga piˇ, yawˇ hui maꞈ te tuˬ ve awˬ lawn kaꞈ kʼoˆ piˇ leh Kai˗seuˉ aˉ yaˇ htaꞈ baˬ tuˬ nyiˉ piˇ ve yoˬ.

^ Daˍyeˍlaˆ liꞈ 11:34 hkʼaw kʼoˆ taˍ ve hkʼe, awˬ na hpawˇ ve jawˇ mawˇ awˬ yanˇ teˇ yanˇ htaˇ Hkriꞈ yaˇ htaꞈ maˇ gʼa fawˉ mehˍ piˇ. Tawˇ pa haˉ te kʼo, 1991 hkʼawꞈ htaˇ Soˍviˉ˗e mvuhˇ miˬ luˬ kʼai ve yoˬ.