Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

CHIBAABA CHAKUDIZA 19

“Mwanta wakuKabeta kakuChimunswa” muMafuku akuKuminina

“Mwanta wakuKabeta kakuChimunswa” muMafuku akuKuminina

Hampinji yakukuminina mwanta wakukabeta kakuchidiilu wakamulotokela nanjita; mwanta wakukabeta kakuchimunswa.”​DAN. 11:40.

KAMINA 150 Mukeñenu Nzambi Kulonda Mwakahandi

NSAÑU YIDI MUCHIBAABA *

1. Wuprofwetu wamuBayibolu watukwashaña kwilukadi?

YUMANYI yikukeña kuyimwekena antu jaYehova katataka? Tunateli kwiluka ñakwilu. Wuprofwetu wamuBayibolu watukwashaña kwiluka yuma yakatumwekena wejima wetu. Wuprofwetu wumu watukwashaña kwiluka yuma yamba kela jinfulumendi jasweja ñovu jahamaseki. Wuprofwetu weniwu wekala haDanyeli kapetulu 11, wasololaña nsañu yajinfulumendi jiyedi jadizuñishaña, mwanta wakukabeta kakuchimunswa nimwanta wakukabeta kakuchidiilu. Chibalu cheneni chaniwu wuprofwetu chashikijewa dehi, dichi twatela kukuhwelela netu nichibalu chikwawu chaniwu wuprofwetu chikashikijewa.

2. Neyi chanamwekeshiwu haKutachika 3:15 niChimwekeshu 11:7, 12:17, yumanyi yitwatela kwanuka neyi tunakudiza hawuprofwetu waDanyeli?

2 Hakwila twiluki mwatalisha wuprofwetu wudi muDanyeli kapetulu 11, twatela kwanukaña netu wahoshaña hadi anlomboli nijinfulumendi jakabishahu dehi hela jinakukabisha antu jaNzambi. Hela chakwila ambuña aNzambi ekala antesha neyi tuyesekeja kukuvula kwawantu ejima mukaayi, ayimakena chikupu. Muloñadi? Muloña Satana nikaayi kindi afwilaña kulukuka antu amukalakelaña Yehova niYesu. (Tañenu Kutachika 3:15 niChimwekeshu 11:7; 12:17.) Kubombelahu, wuprofwetu waDanyeli watela kuditeja nawuprofwetu wukwawu waMwizu daNzambi. Mwamweni, tunateli kutiyishisha mwatalisha wuprofwetu waDanyeli neyi tuwesekeja nansañu yikwawu yamuBayibolu.

3. Yumanyi yitukuhanjeka muchinu chibaaba nimuchinalondelihu?

3 Chineli tuneluki yikuma iyi, ichi dinu tuhanjekenu haDanyeli 11:25-39. Tukwiluka wadiña mwanta wakukabeta kakuchimunswa nimwanta wakukabeta kakuchidiilu kufuma mu 1870 nakushika mu 1991, nimuloña waweni wutwatela kuhimpila ntiyishilu yetu hanichi chibalu chawuprofwetu. Muchibaaba chinalondelihu tukahanjeka haDanyeli 11:40–12:1, nawa tukahimpa ntiyishilu yetu hanichi chibalu chawuprofwetu chichamwekeshaña mpinji yakufuma mu 1991 nakushika haAmagedoni. Chimukudizaña haniyi yibaaba yiyedi chikuwaha neyi mukushinshika chati yinakwila nawu “Anyanta Ayedi anaKudizuñañesha muMafuku Akukuminina.” Chatachi, twatela kwiluka anyanta ayedi anateniwu muniwu wuprofwetu.

KWILUKA MWANTA WAKUKABETA KAKUCHIMUNSWA NIWAKUKABETA KAKUCHIDILU

4. Yumanyi yisatu yinateli kutukwasha kwiluka mwanta wakukabeta kakuchimunswa nimwanta wakukabeta kakuchidiilu?

4 Nkumbu yakwila nawu “mwanta wakukabeta kakuchimunswa” niyakwila nawu “mwanta wakukabeta kachidiilu” hakusambila ayizatishileña hakutena mawanta añovu amuIsarela, wanta wadiña kuchimunswa nimwanta wakuchidiilu. Tunahoshelidi muniyi njila? Talenu chahosheliyi kañelu waleteli nsañu kudi Danyeli nindi: “Nenzi dehi nikuleji, kulonda wiluki yakamona muza wenu kumafuku akukuminina.” (Dan. 10:14) Muza wawaIsarela akumujimba diwu wadiña antu jaNzambi kushika tuhu nihaPentekosta 33 C.E. Kufuma tuhu hanidi ifuku, Yehova watondeli atumbanji twaYesu ashinshika kwikala antu jindi. Dichi, chibalu cheneni chawuprofwetu waDanyeli kapetulu 11 hichakundama kudi aIsarela akumujimbaku, ilaña kudi atumbanji twaKristu. (Yilw. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Ñal. 6:15, 16) Nawa anyuuli amboka-mboka ekalili mwanta wakukabeta kakuchimunswa nimwanta wakukabeta kakuchidiilu hampinji jashiyashana. Hela chochu, awa anyanta adiña nakwila yuma yoyimu yashimunawu muniwu wuprofwetu. Chatachi, anyanta adiña nakukabisha antu jaNzambi munjila jajivulu. Chamuchiyedi, chakabishileñawu antu jaNzambi chamwekesheli nawu amuhela Nzambi walala, Yehova. Nawa chamuchisatu awanyanta ayedi añovu adizuñishili.

5. Kufuma muyaaka nkulakaji yamuchiyedi nakushika kumakumishilu a 1800, kwadiñahu mwanta wakukabeta kakuchimunswa hela kakuchidiilu? Lumbululenu

5 Mpinji yimu muyaaka nkulakaji yamuchiyedi, muchipompelu chawakwaKristu mweñilili akwaKristu akutwamba amavulu, atañishileña ntañishilu yakutwamba nakusweka chalala chaMwizu daNzambi. Kufuma hayina mpinji nakushika tuhu kumakumishilu ayaaka yamuma 1800, hikwadiñahu kuloñesha kwaNzambi hamasekiku. AkwaKristu akutwamba atandili neyi matahu muchipompelu chakwila chakalili kwiluka akwaKristu alala. (Mat. 13:36-43) Muloñadi ichi chikuma chichalemena? Chikumichi chamwekeshaña nawu nsañu yitwatañaña hadi mwanta wakukabeta kakuchimunswa nimwanta wakukabeta kakuchidiilu yinakundami wanyi kudi anyuuli hela mawanta añovu adiñaku kufuma muyaaka nkulakaji yamuchiyedi nakushika kuchikunku chayaaka yamuma 1800. Hikwadiñahu kuloñesha kwawantu jaNzambi kwateleleli kulukukawuku. * Hela chochu, twatela kukuhwelela netu mwanta wakukabeta kakuchimunswa nimwanta wakukabeta kakuchidiilu ekaliliku cheñi kumakumishilu ayaaka yamuma 1800. Tuneluki ñahi?

6. Mpinjinyi yekaliliwu cheñi antu jaNzambi nakuloñesha? Lumbululenu.

6 Kufuma mu 1870 antu jaNzambi atachikili kwikala nakuloñesha. Munichi chaaka, Charles T. Russell nialundanindi atuñili izanvu dakudiza Bayibolu. Manakwetu Russell nialunda nindi azatili neyi ntemesha wuyashimwineñahu dehi nawu ‘wakaloñeshañahu dehi njila’ henohu Wanta wawuMesiya kanda wutachiki kuyuula. (Mal. 3:1) Haniyi mpinji kwadiña cheñi kuloñesha kwawantu jaNzambi. Komana hayina mpinji kwadiñahu nfulumendi yasweja ñovu mukaayi kejima yadi kukabisha ambuña aNzambi? Shinshikenu yikuma yinalondelihu.

MWANTA WAKUKABETA KAKUCHIDIILU HINYI?

7. Hinyi wadiña mwanta wakukabeta kakuchidiilu kufuma mu 1870 nakushika kuNjita yaKaayi Yatachi?

7 Kwakwihi na 1870 nfulumendi yaBritain yayuulili matuña amavulu mukaayi kejima nawa yadiña namashidika asweja ñovu. Iwu wanta wemeneneñaku kaluseñu kanyanya kashindili jinseñu jisatu, dikwila nawu France, Spain, niNetherlands. (Dan. 7:7, 8) Nawa nfulumendi yaBritain yekalili mwanta wakukabeta kakuchidiilu kushika nikuNjita yaKaayi Yatachi. Haniyi mpinji, ituña daUnited States of America dekalili namaheta chikupu kubadika matuña ejima nawa datachikili kuzatila hamu netuña daBritain.

8. Hinyi wekala mwanta wakukabeta kakuchidiilu mumafuku akukuminina?

8 Hampinji yikwadiña Njita Yakaayi Yatachi, ituña daUnited States niBritain atachikili kuzuñila hamu nawa ekalili namashidika asweja ñovu. Hayina mpinji, Britain niAmerica chadibombeliwu hamu enjili nakwikala Anglo-America Wanta waÑovu Wakaayi. Neyi chashimwineñahu dehi Danyeli, iwu mwanta wekalili “nanjita yindi yeneni nankashi yasweja ñovu.” (Dan. 11:25) Mumafuku akukuminina ejima Anglo-America diyi mwanta wakukabeta kakuchidiilu. * Hanu dinu mwanta wakukabeta kakuchimunswa hinyi?

MWANTA WAKUKABETA KAKUCHIMUNSWA HINYI?

9. Mwanta wakukabeta kakuchimunswa wekaliliku mpinjinyi, nawa Danyeli 11:25 yashikijeweli ñahi?

9 Hanyima yakwila manakwetu Russell nialunda nindi anatuñi dehi izanvu dawatudizi aBayibolu mu 1871 kwekalili mwanta wakukabeta kakuchimunswa. Munichi chaaka Otto Von Bismarck wanuñañesheli matuña amavulu nawa ekalili ituña dimu dañovu daGermany. Mwanta Wilhelm I wekalili mwanta watachi muGerman, nawa wamutondeli Bismarck kwikala nlomboli wamuniwu Wanta. * Chimwahitili yaaka, ituña daGermany datachikili kuyuula matuña amakwawu muAfrica niakuKaluñalwiji kaPacific nawa desekeli kwikala nañovu kubadika Britain. (Tañenu Danyeli 11:25.) Wanta waGerman wekalili nawamashidika añovu nawa wekalili wanta wañovu wamuchiyedi mukaayi. Ituña daGermany dazatishili mashidika adu hakuzuña njita yakaayi yatachi.

10. Indi Danyeli 11:25b, 26 yashikijeweli ñahi?

10 Danyeli washimwineñahu dehi chikamwekena Wanta waGerman nimashidika indi. Wuprofwetu wahosha nawu mwanta wakukabeta kakuchimunswa “hakemanaku.” Muloñadi? “Muloña akamufuukwila yifuukula yatama. Eña, akadya yakudya yindi diwu akamukotola.” (Dan. 11:25b, 26a) Mumafuku aDanyeli, antu adileña “kudya kwamwanta” mwabombeleli ayilolu emeneña “kumesu amwanta.” (Dan. 1:5) Iwu wuprofwetu wateneneña anyi? Wateneneña antu alema chikupu adiña muNfulumendi yaGerman, akulumpi jawamashidika, niantu amakwawu azatilileña hamu namwanta azeyesheli chiyuulu chatachi chaGerman nawa chiyuulu chachiha chatachikili muGermany. * Wuprofwetu hiwashimwini chikazeya wanta waGerman hohuku, ilaña niyuma yikamwekana chiwakazuña njita namwanta wakukabeta kakuchidiilu. Kutalisha hadi mwanta wakukabeta kakuchimunswa, wuprofwetu wahosha nawu: “Ninjita yindi yakasumpoka; amavulu akadimboka afwa dehi.” (Dan. 11:26b) Neyi chashimwineñahu dehi, munjita yakaayi yatachi amashidika awaGerman ‘asumpokeli’ nawa amavulu ‘adimbokeli nakufwa.’ Muchihandilu chawantu chejima iyi diyi njita yajahili antu amavulu.

11. Yumanyi yelili mwanta wakukabeta kakuchimunswa ni mwanta wakukabeta kakuchidiilu?

11 Kutalisha kumpinji yakutwala kuNjita Yakaayi Yatachi, Danyeli 11:27, 28 yahosha nawu mwanta wakukabeta kakuchimunswa nimwanta wakukabeta kakuchidiilu “akahosha yuma yakutwamba kumesa yawu yimu.” Yahosha cheñi nawu mwanta wakukabeta kakuchimunswa wakaheta “maheta amavulu.” Chumichi dichamwekeni. Nfulumendi yaGerman niyaBritain yatiyañeni kuleta kuwunda, hela chochu ichi chitiyañenu chamwekeni nawu chadiña chakutwamba chelili njita yitachiki mu 1914. Henohu 1914 kanda, ituña daGermany daheteli chikupu nawa didadiña ituña damuchiyedi kuheta mukaayi. Nawa hakushikija wuprofwetu waDanyeli 11:29 ni chikunku chavasi 30, ituña daGermany dazuñili namwanta wakukabeta kakuchidiilu ilaña adishindili.

ANYANTA ANAKUKABISHA ANTU JANZAMBI

12. Chumanyi chelili mwanta wakukabeta kakuchimunswa nimwanta wakukabeta kakuchidiilu hanjita yakaayi yatachi?

12 Kufuma tuhu mu 1914, awa anyanta ayedi anatwalekihu kuzuña nikukabisha chikupu antu jaNzambi. Chakutalilahu, hanjita yakaayi yatachi, nfulumendi yaGerman niyaBritain yakabishili ambuña aNzambi akaanineña kwiñila wushidika. Nawa nfulumendi ya U.S. yombilili mukaleya amanakwetu adiña nakulombola mudimu wakushimwina. Idi ikabisha dashikijili wuprofwetu wekala haChimwekeshu 11:7-10.

13. Chumanyi chelili mwanta wakukabeta kakuchimunswa muyaaka yamuma 1930 nihampinji yanjita yakaayi yamuchiyedi?

13 Muyaaka yamuma 1930 sweje-e hampinji yanjita yakaayi yamuchiyedi mwanta wakukabeta kakuchimunswa wakabishili antu jaNzambi chakadi kuyitiyila luwi. Chelili nfulumendi yaNazi yitachiki kuyula muGermany, Hitler niantu jindi alekesheli mudimu wawantu jaNzambi. Awa akwakudimbulula ajahili antu jaNzambi akushika ku 1,500 nawa makombakaji ayitwalili muchilombu chakuyandishila. Kaprofwetu Danyeli washimwineñahu dehi yumiyi. Mwanta wakukabeta kakuchimunswa ‘wajiloleli malala’ nawa “[wafumishili] mulambu wakushita wahefuku hefuku” kuhitila mukulekesha ambuña aNzambi kushimeka ijina daYehova hatooka. (Dan. 11:30b, 31a) Nlomboli yawu Hitler, wasanyikili kujiyisha antu jaNzambi muGermany.

MWANTA WAMUHA WAKUKABETA KAKUCHIMUNSWA

14. Hinyi wenjili nakwikala mwanta wakukabeta kakuchimunswa hanyima yanjita yakaayi yamuchiyedi? Lumbululenu.

14 Hanyima yanjita yakaayi yamuchiyedi, nfulumendi yaSoviet Union yatachikili kuyuula matuña amavulu ayuulileñawu kudi Germany nawa yekalili mwanta wakukabeta kakuchimunswa wamuha. Kufwana nfulumendi yaNazi, nfulumendi yaSoviet Union niyena yaheleli nikukabisha antu adifukwileña kudi Nzambi walala nakubula kudiñija munsañu jamatuña nachiyuulu.

15. Yumanyi yeliliyi mwanta wakukabeta kakuchimunswa chamanini Njita Yakaayi Yamuchiyedi?

15 Hashimbwili wanyi kufuma hamanini Njita Yakaayi Yamuchiyedi, nfulumendi yaSoviet Union nimatuña ayikwashileñaku, alukukili nikukabisha antu jaNzambi. Kwesekeja nawuprofwetu wekala haChimwekeshu 12:15-17, iwu mwanta walekesheli mudimu wetu wakushimwina nawa watwalili makombakaji awantu jaYehova muwunkoli. Kufuma tuhu hatachikili mafuku akukuminina mwanta wakukabeta kakuchimunswa natwalekihu kukabisha antu jaNzambi, ilaña nakañanyi kulekesha mudimu wawu. *

16. Indi Nfulumendi yaSoviet Union yashikijili ñahi wuprofwetu wekala haDanyeli 11:37-39?

16 Tañenu Danyeli 11:37-39. Hakushikijewa kwaniwu wuprofwetu, mwanta wakukabeta kakuchimunswa washili wanyi “muchima kudi Nzambi yawankakulula jindi.” Welili ñahi mwenimu? Nfulumendi yaSoviet Union yafwilileña kujiyisha nikutambula wuswa wakudifukula wajinsakililu. Hakwila yili mwenimu, nfulumendi yaSoviet Union yashiliku lushimbi mu 1918 lwaletesheli atachiki kutañisha mumashikola nawu hikwekala Nzambiku. Mwanta wakukabeta kakuchimunswa walemesheli ñahi “mukishi wampwembu jakuhata”? Nfulumendi yaSoviet Union yombili mali amavulu chikupu hakudizisha amashidika nikutuña makombakaji ayitwa yanjita kulonda yikali nañovu chikupu. Mwanta wakukabeta kakuchimunswa nimwanta wakukabeta kakuchidiilu atuñili yitwa yanjita yayivulu yañovu chikupu yinateli kujaha mabiliyoni awantu!

ANYANTA ANADINUÑI

17. “Chishimashima chaleteshaña mahembi” hichumanyi?

17 Mwanta wakukabeta kakuchimunswa nimwanta wakukabeta kakuchidiilu anazatili hamu kwila chuma chimu; ‘kushaku chishimashima chaleteshaña mahembi.’ (Dan. 11:31) Ichi “chishimashima” hiUnited Nations.

18. Muloñadi United Nations chayitenenawu nawu “chishimashima”?

18 Mutayi waUnited Nations awutena nawu “chishimashima” muloña wahoshaña nawu wunateli kuleta kuwunda mukaayi, chuma chinateli kuletawu hohu kudi Wanta waNzambi. Nawa wuprofwetu wahosha hadi ichi chishimashima nawu “chaleteshaña mahembi” muloña mutayi waUnited Nations diwu wakajilumuna nsakililu yakutwamba yejima. Talenu chati yinakwila nawu “Anyanta Ayedi anaKudizuñañesha Mumpinji yaKukuminina.”

MULOÑADI CHITWATELA KWILUKILA IYI NSAÑU YAKUNYAAKA?

19-20. (a) Muloñadi chitwatela kwilukila iyi nsañu yakunyaaka? (b) Lwihwinyi lutwakahanjekahu muchibaaba chinalondelihu?

19 Twatela kwiluka iyi nsañu muloña yinamwekeshi hatooka nawu kufuma mu 1870 nakushika mu 1991 wuprofwetu waDanyeli wahosha hadi mwanta wakukabeta kakuchimunswa nimwanta wakukabeta kakuchidiilu wunashikijewi. Dichi twatela kukuhwelela netu niwuprofwetu wunashali niwena wukashikijewa.

20 Mu 1991, nfulumendi yaSoviet Union yajiyili. Dichi hinyi mwanta wakukabeta kakuchimunswa makonu? Chibaaba chinalondelihu chikakula ilu lwihu.

KAMINA 128 Tuumiki kushika nikunsa

^ para. 5 Tunakumona wunsahu wunakumwekesha wuprofwetu waDanyeli kutalisha hadi “mwanta wakukabeta kakuchimunswa” nihadi “mwanta wakukabeta kakuchidiilu” chiwunatwalekihu kushikijewa. Tuneluki ñahi chumichi? Muloñadi chitwatela kwilukila nsañu yaniwu wuprofwetu?

^ para. 5 Neyi chitunalumbululi, hitunateli kuhosha netu Mwanta waweniRoma Aurelian (270-275 C.E.) diyi “mwanta wakukabeta kakuchimunswa” hela Mwanta wamumbanda Zenobia (267-272 C.E.) netu diyi “mwanta wakukabeta kakuchidiiluku.” Iku kulumbulula kunahimpi ntiyishilu yetu yidi mukapetulu 13 ni14 kamukanda waAngweniko ku Kusesema kwa kwa Daniele! waCibemba.

^ para. 9 Mu 1890, Kaiser Wilhelm II wamufumishili Bismarck muchiyuulu.

^ para. 10 Kudi yuma yayivulu yeliliwu yaletesheli wanta wawu kuzeya. Chakutalilahu alekeli kumukwasha kaiser, ashimwini nsañu yakajindilu kanjita yawu nihazeyelawu nawa amufumishili kaiser hawanta.

^ para. 15 Neyi chinamwekeshiwu haDanyeli 11:34, akwaKristu ashakamineña mumatuña ayuulileñawu kudi mwanta wakukabeta kakuchimunswa ekaliliku mukuwunda hakapinji kanti. Chakutalilahu, chumichi chamwekeni chelili nfulumendi yaSoviet Union yijiyi mu 1991.