A chhûng thu-ah lût rawh

A chhûnga thuawmte-ah lût rawh

ZIR TUR THUZIAK 19

Tâwpna Huna “Hmâr Lam Lal”

Tâwpna Huna “Hmâr Lam Lal”

“Tâwpna hunah chuan chhim lam lalin amah [hmâr lam lal] a rawn nawr ang.”—DAN. 11:40.

HLA 150 Chhandamna Atân Pathian Zawng Rawh

THLIR LAWKNA *

1. Bible hrilh lâwknain eng nge hre tûra min ṭanpui?

NAKIN lawkah Jehova mite chungah eng thil nge thleng ang? A chhânna chu kan hre thei a ni. Bible hrilh lâwknate chuan kan za vaia min nghawngtu tûr thilthleng lian thamte hre tûrin min ṭanpui a. Hrilh lâwkna pakhat chuan a bîk takin, khawvêl sawrkâr chak ber berte thiltih tûr chu min hriatthiamtîr a ni. Daniela bung 11-na chuan lal pahnih, hmâr lam lal leh chhim lam lalte indona chu a târ lang a. Chu hrilh lâwkna a tam zâwk chu a thlen famkim tawh avângin, a dang pawh a thleng famkim ngei ang tih kan chiang thei a ni.

2. Genesis 3:15 leh Thu Puan 11:7; 12:17-a târ lan angin, Daniela hrilh lâwkna kan zir hunah eng thute nge kan hriat reng ngai?

2 Daniela bung 11-a chhinchhiah hrilh lâwkna hre thiam tûr chuan, chumi thu chuan Pathian mite chunga nghawng neitu rorêltute leh sawrkârte chungchâng chauh a sawi tih kan hriat a ngai a. Pathian chhiahhlawhte chu khawvêl pumah tlêm hle mah se, tihduhdah an ni fo va ni. Engvângin nge? Setana leh a khawvêl chuan Jehova leh Isua rawngbâwltute hneh an tum tlat vâng a ni. (Genesis 3:15 leh Thu Puan 11:7; 12:17 chhiar rawh.) Chu bâkah, Daniela bu-a chhinchhiah hrilh lâwkna chu Pathian Lehkha Thu-a hrilh lâwkna dangte nên a inmil tûr a ni. Dik tak chuan, Daniela hrilh lâwkna chu Bible-a hrilh lâwkna dangte nên khaikhin a nih chauhvin kan hre thiam thei ang.

3. He thuziak leh a dawta thuziakah eng nge kan sawiho vang?

3 Chûng thute chu rilrua vawng tlatin, tûnah chuan Daniela 11:25-39-na kan sawiho vang a. Kum 1870 aṭanga 1991 thlenga, hmâr lam lal leh chhim lam lalte nihna chu kan hmu ang a, he hrilh lâwkna kan hriatthiam dân siam ṭhat a ngaih chhan pawh kan hmu bawk ang. A dawta thuziakah chuan Daniela 11:40–12:1-a thu hi kan sawiho vang a, chu hrilh lâwknain kum 1990 chho bâwr vêl aṭanga Armageddon indo hun chhûnga thilthleng a târ lan dân chungchânga kan hriatthiamna chu siam ṭhat a ni ang. He thuziak pahnih kan zir lai hian, “Tâwpna Huna Lal Indo Pahnihte,” tih chart râwn chu a ṭangkai hle ang. Mahse, he hrilh lâwknaa lal pahnihte nihna chu i lo en hmasa ang u.

HMAR LAM LAL LEH CHHIM LAM LAL HRIAT THEIH DAN

4. Hmâr lam lal leh chhim lam lal hre fiah tûr chuan eng thil pathum nge kan hriat ngai?

4 “Hmâr lam lal” leh “chhim lam lal” tih ṭawngkam hi a tîr chuan Israel ram hmâr lam leh chhim lama awm politics thuneitute sawi nâna hman a ni a. Engvângin nge chutianga kan sawi theih? Daniela hnêna thuchah rawn hrilhtu vântirhkohvin: “Nakin lama i mite chunga thil lo thleng tûrte hriatthiamtîr tûr chein tûnah hian ka lo kal a ni,” tia a sawi hi chhinchhiah ang che. (Dan. 10:14) C.E. 33 Pentikost hma chuan tisa lam Israelte chu Pathian hnam thlan an ni a. Mahse, chumi hnu aṭang chuan Jehova’n Isua zirtîr rinawmte chu a mite angin a thlîr tih a chiang a ni. Chuvângin, Daniela bung 11-a chhinchhiah hrilh lâwkna a tam zâwk chu tisa lam Israel-te sawina ni lovin, Krista hnungzuitute sawina a ni. (Tirh. 2:1-4; Rom 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Chutiang bawkin, hunte a liam zêl chuan hmâr lam lal leh chhim lam lal pawh a inthlâk a. Chutiang chu ni mah se, thil ṭhenkhat chu a inthlâk lo. Pakhatnaah, lalte chuan chhinchhiah tlâk takin Pathian mite an tihduhdah a. Pahnihnaah, Pathian mite an cheibâwl dân aṭangin Pathian dik Jehova an huatzia an lantîr a. Pathumnaah, lal pahnihte chu thiltithei zâwk nih tumin an inel reng a ni.

5. C.E. kum zabi 2-na aṭanga kum zabi 19-na thlengin hmâr lam lal leh chhim lam lal chu tute nge an nih tih hriat theih a ni em? Hrilhfiah rawh.

5 C.E. kum zabi pahnihna bâwr vêl khân, Kristian kohhran chu milem pathiante zirtîrna leh Pathian Thu-a thutak thup bo tumtu Kristian derte chîm pilin a awm ṭan a. Chumi hun aṭanga kum zabi 19-na tâwp lam thlengin, he leiah hian Pathian chhiahhlawhte chu pâwl angin an ding lo a ni. Buh lem ang Kristian derte chu an lo tam tâk êm avângin, Kristian dikte chu hriat theih an ni tawh lo. (Mt. 13:36-43) Engvângin nge chumi hriat chu thil pawimawh tak a nih? Chu chuan hmâr lam lal leh chhim lam lalin kum zabi 2-na aṭanga kum zabi 19-na lai hâwl vêl thlenga thuneihna chelhtu rorêltute leh sawrkârte chu a kâwk thei lo tih a târ lan vâng a ni. Chutih hun chhûng chuan an beih tûr Pathian mite chu pâwl angin an awm si lo va. * Mahse, hmâr lam lal leh chhim lam lal chu kum zabi 19-na tâwp lamah an lo lang leh ang tih kan beisei thei a ni. Engvângin nge?

6. Eng hunah nge Pathian mite chu hriat hran theih an nih leh? Hrilhfiah rawh.

6 Kum 1870 aṭang khân, Pathian mite chu pâwl anga din ṭhat leh an ni a. Chumi kum chuan Charles T. Russell-a leh a ṭhiante chuan Bible zirna an nei ṭan a. Anni chuan Messia Lalram din a nih hmaa ‘kawng buatsaihtu’ hrilh lâwk tirhkoh angin hna an thawk a ni. (Mal. 3:1) Pathian mite chu hriat hran theih an nih leh ta! Chutih hun lai chuan Pathian chhiahhlawhte tihduhdahtu khawvêl thuneitute an awm em? A hnuaia thute hi ngaihtuah ang che.

CHHIM LAM LAL CHU TU NGE NI?

7. Khawvêl Indopui I-naa chhim lam lal chu tu nge ni?

7 Kum 1870 khân, Britain chu khawvêla lalram lian ber leh sipai rual thiltithei ber neitu a lo ni a. Chu ram thiltithei tak chu ki dang pathum—France, Spain, leh Netherlands-te hnehtu kî tê tak tê anga târ lan a ni. (Dan. 7:7, 8) Chu chuan Khawvêl Indopui I-naah chhim lam lal angin thil a ti a ni. Chumi hun chhûng chuan, America ram chu khawvêla sumdâwnna lama thiltithei tak lo niin, Britain nên an thawk dûn a ni.

8. He tâwpna hun chhûng hian chhim lam lal chu tu nge ni?

8 Khawvêl Indopui I-na chhûngin, America leh Britain chu indonaah ṭang dûnin, khawvêla thiltithei ber an rawn ni ta a. Daniela hrilh lâwk angin, he lal hian “sipai rual nasa tak leh chak tak” chu a la khâwm a ni. (Dan. 11:25) He tâwpna hun chhûng hian, Anglo-American ṭangrual chu chhim lam lal a ni. * A nih chuan, hmâr lam lal chu tu nge ni ta ang?

HMAR LAM LAL A LO CHHUAK LEH

9. Engtik khân nge hmâr lam lal chu a lo chhuah leh a, Daniela 11:25-na chu engtin nge a thlen famkim?

9 Russell-a leh a ṭhiante’n Bible zirlai pâwl an din hnu kum 1871 khân, hmâr lam lal chu a lo lang leh a. Chumi kum chuan Otto von Bismarck-a chu German Empire ding chhuak tûra mi pawimawh tak a ni. Prussia Lal Wilhelm I-na chu ram lal hmasa ber a ni a, ani chuan Bismarck-a chu ram hruaitu hmasa ber atân a ruat a ni. * A hnu kum sâwmbi chhûngin, German chuan Africa leh Pacific Ocean-a ram ṭhenkhat chu thununin Britain aia thiltithei zâwk nih a tum a ni. (Daniela 11:25 chhiar rawh.) German Empire chuan sipai rual chak tak dinin, khawvêla lawng sipai ngah ber pahnihna a rawn ni ta a. German chuan khawvêl indopui pakhatnaah khân a sipai rual chu hmêlmate beih nân a hmang a ni.

10. Engtin nge Daniela 11:25b, 26-na chu a thlen famkim?

10 Daniela chuan German Empire leh a sipai rual chunga thilthleng tûr chu a sawi lâwk a. Hrilh lâwkna chuan hmâr lam lal chu “a ding zo lo vang,” tiin a sawi. Engvângin nge? “A chungah chuan phiarrûk eng eng emaw an lo phiar dâwn si a. A ni, a chaw tuihmêl eitute ngei chuan amah an tiboral ang.” (Dan. 11:25b, 26a) Daniela hun lai chuan, chûng “lal chaw tuihmêl” eitute zîngah ‘lal hmâa ding’ lal mi liante an tel a ni. (Dan. 1:5) Hrilh lâwkna chuan tute chungchâng nge a sawi? German Empire-a sipai lalte leh thurâwn petute pawh tiamin, lal rorêlna paih thlatu, nihna sâng tak chelhtute an ni. * Hrilh lâwkna chuan empire tlûk chhiatna a sawi lâwk mai ni lovin, chhim lam lal nêna an indona sawhkhâwkte pawh a târ lang bawk. Hmâr lam lal chungchângah: “A sipai rualte chu hnâwl bovin an awm ang a, tam tak chu thahin an awm ang,” tiin a sawi. (Dan. 11:26b) Sawi lâwk ang ngeiin, khawvêl indopui pakhatnaah khân, German sipaite chu “hnâwl bovin” an awm bâkah, tam tak chu “thahin an awm” a. A hmaa lo awm tawh indona zawng zawng aiin chu indonaah chuan mihring an thi tam zâwk a ni.

11. Hmâr lam lal leh chhim lam lal chuan eng nge an tih?

11 Khawvêl Indopui I-na thlen hma chungchâng a târ lannaah, Daniela 11:27, 28-na chuan hmâr lam lal leh chhim lam lal chuan “dawhkân hmun khatah dâwt an sawi ang,” tiin a sawi a. Hmâr lam lal chuan “sum tam tak” a khâwl khâwm ang tih pawh a sawi bawk. Chutiang chiah chuan a thleng leh ta. German leh Britain chuan remna neih an duh thu an sawi ve ve a; mahse, kum 1914-a indopui a lo chhuah chuan chûng an thusawite chu dâwt a nihzia a lo lang ta a ni. Kum 1914 thlen hma kum sâwmbi-ahte chuan, German chu khawvêla ram hausa ber pahnihna a rawn ni a. Chumi hnuah, Daniela 11:29-na leh châng 30-na tîr lam chu thleng famkimin, German chuan chhim lam lal chu a do va; mahse, a hneh lo a ni.

LAL PAHNIHTE CHUAN PATHIAN MITE AN BEI

12. Khawvêl indopui pakhatnaah, hmâr lam lal leh chhim lam lal chuan eng nge an tih?

12 Kum 1914 aṭangin, lal pahnihte indo tawnna leh Pathian mite an beihna chu a nasa telh telh a. Entîr nân, khawvêl indopui pakhatnaah khân, German sawrkâr leh Britain sawrkâr chuan sipaia ṭang duh lo Pathian chhiahhlawhte chu an tihduhdah a. Chu bâkah, U.S. sawrkâr pawhin thu hrilh rawngbâwlnaa hma hruaitute chu tân inah a khung bawk. Chu tihduhdahna chu Thu Puan 11:7-10-a chhinchhiah hrilh lâwkna thlen famkimna a ni.

13. Kum 1935 chho bâwr vêl leh khawvêl indopui pahnihna chhûngin, hmâr lam lal chuan eng nge a tih?

13 Tichuan, kum 1935 chho bâwr vêl leh a bîk takin, indopui pahnihna hun chhûngin, hmâr lam lal chuan Pathian mite chu zahngaihna nei hauh lovin a bei a. German ramah Nazi-hovin ram thuneihna an chan chuan, Hitler-a leh a hnungzuitute chuan Pathian mite rawngbâwlna chu an khap bet a. Dodâltute chuan Jehova mi a za têl an tihlum a, sâng tam tak chu concentration camp-ahte an thawn a ni. Chûng thilthlengte chu Daniela’n a lo sawi lâwk a. Hmâr lam lal chuan ‘hmun thianghlimte a tibawlhhlawh ang a,’ Pathian chhiahhlawhte’n zalên taka Jehova hming an chawimawi chu nasa taka khuahkhirhin “halral thilhlan awm fo chu an tibo vang.” (Dan. 11:30b, 31a) An hruaitu ber Hitler-a chuan German rama Pathian mite chu nuaibo vek tûrin thu a tiam hial a ni.

HMAR LAM LAL THAR A LO CHHUAK

14. Khawvêl indopui pahnihna hnua hmâr lam lal chu tu nge ni? Hrilhfiah rawh.

14 Khawvêl indopui pahnihna hnuah, Soviet Union Communist sawrkâr chuan German hnên aṭanga a lâk ram tam tak chu thununin, ani chu hmâr lam lal a rawn ni a. Nazi-ho tih dân angin, Soviet Union chuan ram tâna inpêkna aia Pathian dik biakna dah pawimawh zâwktu zawng zawngte chungah huatna nasa tak a lantîr a ni.

15. Hmâr lam lal chuan Khawvêl Indopui II-na tâwp hnuah eng nge a tih?

15 Khawvêl Indopui II-na tâwp hnu lawkah, hmâr lam lal thar, Soviet Union leh a ṭanrualpuite chuan Pathian mite chu nasa takin an bei ta a. Thu Puan 12:15-17-a chhinchhiah hrilh lâwkna nêna inmilin, chu lal chuan kan thu hrilh rawngbâwlna chu khap betin, Jehova chhiahhlawh sâng tam tak chu a ram aṭangin a hnawtchhuak a. Dik tak chuan, tâwpna hun chhûng hian, hmâr lam lal chuan Pathian mite rawngbâwlna tihtâwp tumin nasa takin tihduhdahna “lui” chu a tichhuak a; mahse, a hlawhtling lo. *

16. Engtin nge Soviet Union chuan Daniela 11:37-39-na chu a tihfamkim?

16 Daniela 11:37-39 chhiar rawh. He hrilh lâwkna a thlen famkim theih nân, hmâr lam lal chuan “a thlahtute pathiante chu a pawisa lo vang.” Engtin nge? Soviet Union chuan sakhuana tihbo tumin, sakhaw pâwl thiltihtheihnate chu tihchhiat a tum a. A thiltum tihhlawhtlin nân, Soviet sawrkâr chuan kum 1918 aṭang tawhin, school-ah Pathian awm rin lohna thurin ṭanchhan thute zirtîr tûrin thupêk a chhuah a ni. Engtin nge chu hmâr lam lal chuan “kulhte pathian chu a chawimawi ang”? Soviet Union chuan a sipai rual tihchak nân sum tam tak a hmang a, a lalram tihngheh nân nuclear râlthuam sâng tam tak a siam chhuak bawk. Hmâr lam lal leh chhim lam lal chuan mi tlûklehdingâwn tam tak tihlum theitu râlthuam ṭha tak tak an siam a ni.

HMELMA PAHNIH THAWH DUNNA

17. ‘Ṭiauna leh tenawmna’ chu eng nge ni?

17 Hmâr lam lal chuan chhim lam lal chu kawng pawimawh takin a thlâwp a, anni chuan ‘ṭiauna leh tenawmna chu an din a ni.’ (Dan. 11:31) Chu ‘ṭiauna leh tenawmna’ chu United Nations hi a ni.

18. Engvângin nge United Nations chu ‘ṭiauna leh tenawmna’ tia târ lan a nih?

18 United Nations chuan Pathian Lalram chauhvin a thlen theih khawvêla remna thlen theitu nia a insawi avângin, ani chu ‘ṭiauna tenawm’ tia târ lan a ni a. United Nations-in sakhaw dik lo zawng zawng tihboralnaah chanvo pawimawh tak a chelh dâwn avângin, hrilh lâwknain chu thil tenawm chuan “ṭiauna” a thlen tih a sawi a ni.—“Tâwpna Huna Lal Indo Pahnihte,” tih chart chu en rawh.

ENGVANGIN NGE HE CHANCHIN HI KAN HRIAT A NGAIH?

19-20. (a) Engvângin nge he chanchin hi kan hriat a ngaih? (b) A dawta thuziakah eng zawhna nge kan chhân ang?

19 He chanchin kan hriat a ngaih chhan chu kum 1870 chho bâwr vêl aṭanga kum 1991 chhûnga hmâr lam lal leh chhim lam lal chungchânga Daniela hrilh lâwkna a thlen famkim vâng a ni. Chuvângin, hrilh lâwknaa la thleng famkim lote pawh a thleng famkim ngei ang tih kan ring thei a ni.

20 Kum 1991 khân, Soviet Union chu a kehchhia a. A nih chuan, tûn laia hmâr lam lal chu tu nge ni ta ang? A dawta thuziak chuan chu zawhna chu a chhâng ang.

HLA 128 A Tâwp Thlenga Chhelin

^ par. 5 “Hmâr lam lal” leh “chhim lam lal” chungchânga Daniela hrilh lâwkna chu a thleng famkim zêl tih finfiahna kan hmu a ni. A thleng famkim tih engtin nge kan hriat theih? Engvângin nge he hrilh lâwkna chungchâng hi chipchiar taka kan hriat a ngaih?

^ par. 5 A chhan kan târ lan tâkte avâng khân, Rom Emperor Aurelian-a (270-275 C.E.) chu “hmâr lam lal” ang leh Queen Zenobia-i (267-272 C.E.) chu “chhim lam lal” anga sawi theih an ni tawh lo niin a lang. Hemi thu hian Pay Attention to Daniel’s Prophecy! lehkhabu bung 13-na leh bung 14-naa thute chu a thlâk a ni.

^ par. 9 Kum 1890-ah, Kaiser Wilhelm II-na chuan Bismarck-a chu a thuneihna aṭangin a peih thla.

^ par. 10 Anmahni avângin, empire chu beisei aia hmain a tlâwm a. Entîr nân, kaiser-a an thlâwp tawh lo va, mi dang an beihna chungchânga thu pawimawhte an sawi chhuak a; tichuan, kaiser-a chu a lalna ata bâng tûrin an tilui bawk.

^ par. 15 Daniela 11:34-a târ lan angin, hmâr lam lal thuneihna hnuaia awm Kristiante chuan tihduhdahna lakah zalênna ṭhenkhat an hmu a. Entîr nân, kum 1991-a Soviet Union a kehchhiat khân chutiang chuan a thleng dik a ni.