1. Jmé xi basenkaoná nga majinná je én xi tongini kinokjoa xi faʼaitʼa ya Biblia.

JMÉ xi koa̱ntʼain je naxinandále Jeobá nichxin xi nroaján. I kjoaʼmiya jebi jchaa xi tʼatsʼe jebi. Je én xi tongini kinokjoa xi faʼaitʼa ya Biblia basenkaoná nga ʼyaa jme xi koa̱n nichxin xi sʼa nroa. Jngo koya xi bakóya kui jmeni xi sʼin je chjotaxá xi tse nganʼio tjíosʼele i̱ Sonʼnde. Yaa capítulo 11 xi tsʼe Daniel faʼaitʼa kʼoa kui tsoya josʼin skaan je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe. Me ngayeje nga jetíbitjoson je én xi tongini kinokjoa. Kuinga kʼoéjngosíñá tokoán nga kuitjoson xi chasa.

2. Tojosʼin faʼaitʼa ya Génesis 3:15, Apocalipsis 11:7 kao 12:17, jméni xi kuenta sʼiaan kʼianga chótʼayajiaan je én xi tongini tsakʼinle Daniel.

² Kʼianga koa̱njinná je én xi tongini kinokjoa xi faʼaitʼa ya capítulo 11 xi tsʼe Daniel, kuenta sʼiaan nga toje nchja̱ni chjotaxá xi bʼetʼale je naxinandále Jeobá. Kʼoa ninga ngisa choa mani je choʼndale Niná tikʼoajinni jotjín chjota tjín i̱ Sonʼnde, jé xi ngisa bʼetʼale je chjotaxá. Ánni. Kuinga je Na̱i kao chjota xi je fitʼale mele sikjeson je chjota xi je Jeobá kao Jesús síxále (tʼexkiai Génesis 3:15; * Apocalipsis 11:7; * 12:17 *). Je én xi tongini tsakʼinle je Daniel tjínnele koa̱nngóson kao jmesani xi tso je én xi tongini kinokjoa xi faʼaitʼa Biblia. Kuinga machjénni nga chótʼayajiaan jmesani  xi tso je Biblia ánni nga nda koa̱njinniná je én xi tongini tsakʼinle je Daniel.

3. Jmé xi chótʼayajiaan i̱ kjoaʼmiya jebi kao xi ijngo.

³ Tojosʼin tiʼyaa, i̱ kjoaʼmiya jebi kui chótʼayajiaan jmeni xi tso Daniel 11:25-39. Kui jchaa ʼyáni je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe kʼianga nó 1870 saʼnda tjen nó 1991, kʼoa jchañá ánni machjénsíni nga si̱kʼantjaiyajiaan josʼin majinná tsakai je én xi tongini kinokjoa. Ya kjoaʼmiya xi ijngo kui chótʼayajiaan jme xi tso Daniel 11:40–12:1, kʼoa koa̱njinná josʼin tíbitjoson saʼnda tjen nó 1990, ngayeje jebi kʼiaa kjoetʼa nga kjoaʼaí je Armagedón. Nga chótʼayajiaan nga jao kjoaʼmiya jebi kʼoati koa̱n chótʼaa jñani “Rey xi kontra tjíole xínkjín nichxin fetʼa” tso. Tonga títjonkjoanla kataʼyaa ʼyá xi tsoyanile nga jao chjotaxá xi síkʼaxki̱ je én xi tongini kinokjoa.

4. Jñánile nga jan koya xi basenkaoná nga ʼyaa ʼyáni je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe.

⁴ Ngasʼa je “rey xi norte tsʼe” kao je “rey xi sur tsʼe”, jé chjotaxá xi tsakatéxoma ya norte kao ya sur xi tsʼe naxinandá Israel. Jómani ʼyaa. Kuinga i̱ kitsole Daniel je ánkje xi kichokaole én: “Kui xá kjoaʼaiña nga katamajinli jmeni xi koa̱nle je naxinandáli kʼianga kuichokjetʼa nichxin” (Dan. 10:14). Saʼnda tjen sʼuí Pentecostés nga nó 33, je naxinandá Israel tojo naxinandále Niná ma. Tonga nga tikuini nó, je Jeobá kʼoakitso nga je xi naxinandále koa̱n jé chjotatjenngile Jesús. Jme xi tso ya capítulo 11 xi tsʼe Daniel, ali tsa jejin naxinandá Israel nchja̱ni, jé chjotatjenngile Cristo xotsole (Hech. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gál. 6:15, 16). Xi ijngosani, jokji tífaʼato nichxin, tíbʼantjaiyaa je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe, tonga je chjotaxá jebi jan koya tjínni josʼin tíʼyanile. Xi títjon, bʼetʼale je naxinandále Jeobá. Xi majaoni, josíkao je naxinandále Niná yaa bakóni nga jtike Niná. Kʼoa xi majanni, bʼetʼangañále xínkjín nga jao rey jebi.

5. A tsakʼejna je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe kʼianga siglo 2 saʼnda nga tífetʼa siglo 19. Tʼeyanajmí.

⁵ Kʼianga siglo 2, je xi chjotale Cristo kitsole yaole yaa naxinandále Niná jaʼasʼenjin kʼoa to kjoaʼmiya ndiso tsakakóya, kʼoa tsakʼéʼma jokjoantjínni je Énle Niná. Saʼnda nga kʼia kʼoa saʼnda nga tífetʼa siglo 19, alikui tikisʼeni je jtín xi tsʼe Niná i̱ Sonʼnde. Je xi chjotatjenngile Cristo kitsole yaole koannkjínya joni jñá xi tsín nda kʼoa likui titsaʼyanile ʼyáni xi chjotatjenngile Cristo ma (Mat. 13:36-43). Ánni machjénsíni nga si̱kjaʼaitsjenjiaan jebi. Kuinga je én xi tongini kinokjoa tʼatsʼe je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe ali tsa jejin xotsole je chjotaxá xi kʼia tsakatio nga siglo 2 saʼnda nga tífikjetʼa siglo 19. Nga kui nichxin, likui kisʼe jngo tjín xi tsʼe Niná xi tsakʼetʼale. * Kʼiaa nga jetífetʼa siglo 19 tsʼatsen ijngokʼa je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe. Jósʼin ʼyañá.

6. Kʼiáni kʼoa jósʼin tsaʼya ijngokʼale je naxinandále Niná.

⁶ Kʼiaa nga nó 1870 tsakʼétsʼiakao nga tsakatiojtín je naxinandále Niná. Nga kui nó, je Charles Russell kao xi kjaʼaísa  chjota tsakatiojtín nga kiskotʼaya je Biblia. Tojo tso je én xi tongini kinokjoa, jé jtín jebi tsakánda títjon je ndiaa tongileni nga kje sasénjin xá Jesús ya ngʼajmi (Mal. 3:1). Kʼoa kʼoasʼin tsaʼya ijngokʼale ʼyáni xi naxinandále Niná ma. A tsakʼejna jngo chjotaxá xi tse nganʼio kisʼele nga kui nichxin je xi tsakʼetʼale choʼndale Jeobá. Kataʼyala.

7. ʼYáni je rey xi sur tsʼe tjen nó 1870 saʼnda nga jetíjna Kjoajchántse xi títjon.

⁷ Kʼianga nó 1870, jé Gran Bretaña xi ngisa nkjín koan chjotakjoajchánle kʼoa kʼoasʼin tsaʼyale nga je xi ngisa tse nganʼio kisʼele jngo tjíjtsa Sonʼnde. Je Daniel kʼoakitso xi tʼatsʼe naxinandá jebi nga ya mangóson joni jngo nra̱ xi ʼndí kji tonga xi jan naxinandá kisikinjele, je Francia, España kao Países Bajos (Dan. 7:7, 8). Jé Gran Bretaña je rey xi sur tsʼe tjen nó 1870 saʼnda nga jetíjna Kjoajchántse xi títjon. Kʼoa nga kʼia, je Estados Unidos nʼio tse tao̱n kisʼele kʼoa kʼiaa kisijngo yaole kao Gran Bretaña.

8. ʼYáni je rey xi sur tsʼe nichxin fetʼa xi tiyoaa ndʼaibi.

⁸ Kʼianga kisʼejna Kjoajchántse xi títjon, je Estados Unidos kao Gran Bretaña tojngoo kisʼin je chjotakjoajchánle. Kʼianga kisijngo yaole Estados Unidos kao Gran Bretaña tsee nganʼio kisʼele. Tojo kitso Daniel, je rey jebi “nʼio nkjín chjotakjoajchán” kisikatíonda kʼoa tsee nganʼio kisʼele (Dan. 11:25). Saʼnda nga kisijngo yaole kʼoa saʼnda nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, jé Estados Unidos kao Gran Bretaña je rey xi sur tsʼe. * Tonga ʼyáni je rey xi norte tsʼe.

9. 1) Kʼiáni tsʼatsen ijngo rey xi norte tsʼe. 2) Jósʼin kitjoson jmeni xi tso ya Daniel 11:25.

⁹ Je rey xi norte tsʼe kʼiaa tsʼatsen ijngokʼa kʼianga nó 1871, nga jejngo nó jaʼato nga tsakʼétsʼiakao je Russell kao xi kjaʼaísa chjota nga kiskotʼayajtín je Biblia. Kʼianga kui nó, je Otto von Bismarck kitsjoanganʼiole je Alemania nga kʼoati tse nganʼio katasʼele. Jé tsakatéxoma rey Guillermo I xi Prusia tsʼe, kʼoa je Bismarck chjotaxátjenngile koanni. * Tochoatse jaʼato nga kʼoati kisʼele nganʼio je Alemania, kʼoa jé tsakánentsja naxinandá xi tjío ya África kao ya Pacífico kʼoa koanmele kʼoati kji tse nganʼio kisʼele joni Gran Bretaña (tʼexkiai Daniel 11:25). * Je Alemania kʼoati tse nganʼio kisʼele nga̱ jé koanjaoni xi nʼio nkjín koanni chjotakjoajchánle jngo tjíjtsa Sonʼnde. Je chjotakjoajchán jebi, kʼiaa kiskan kao kontrale nga kisʼejna je Kjoajchántse xi títjon.

10. Jósʼin kitjoson jme xi tso Daniel 11:25b, 26.

¹⁰ Xijekoanni, je Daniel kui kʼoakitso jmeni xi koa̱nle je Alemania kao chjotakjoajchánle. Kʼoakitso nga je rey xi norte tsʼe ali tongantsjai nga sʼe̱le nganʼio. Ánni. Je én xi tongini kinokjoa itso: “Nga̱ je rey xi norte tsʼe kʼoendajin josʼin kʼoetʼale. Kʼoa je xi ya kjenkao tijé sikʼatjenjenngini” (Dan. 11:25b, 26a). Nichxin nga tsakʼejna Daniel, je xi ya tsakjenkao rey jéní xi xángʼa kisʼele kao xi ya kisixákao (Dan. 1:5). ʼYá tʼatsʼe nchja̱ni je én xi tongini kinokjoa. Jé xotsole xi xángʼa kisʼele ya Alemania, jolani je xi tsakinyatítjonle je chjotakjoajchánle Alemania, kʼoa nga jeki nichxin, tijé xokisikaoni nga tsakjáʼale je kjoatéxomale. * Je én xi tongini kinokjoa ali tsa tokuijin xi kitso josʼin ska̱jenngi je naxinandá Alemania, kʼoati kitso josʼin kuichotsjoá nga skaan kao je rey xi sur tsʼe. Itso tʼatsʼe je rey xi norte tsʼe: “Je chjotakjoajchánle sichaa kʼoa nkjín xi kuiyá” (Dan. 11:26b). Tojo tso je én xi tongini kinokjoa, je chjotakjoajchánle Alemania kisichaa nga kisʼejna je Kjoajchántse xi títjon kʼoa nʼio nkjín xi kinikʼien. Nʼio nkjín chjota jeson kʼianga kisʼejna kjoajchán jebi.

11. Tojo tso je én xi tongini kinokjoa xi faʼaitʼa ya Daniel 11:27-30, jméni xi kisʼin je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe.

¹¹ Tojo tso Daniel 11:27, 28 tongini kinokjoa jmeni xi sʼin je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe nga kjesa sʼejnajin je Kjoajchántse xi títjon, itso: “Tojngoo yámixa̱ koatiotʼa nga kjoakao énndiso xínkjín”. Kʼoati kitso nga tse kjoanyiná sʼe̱le je rey xi norte tsʼe. Kʼoa kitjoson én jebi. Je Alemania kao Gran Bretaña kʼoakitsongañále xínkjín nga kjoanyʼán mele, tonga alikuini nyʼán sʼin tsakatiokao xínkjín, nga̱ kʼiaa tsakʼétsʼiakao kjoajchán nga nó 1914. Kʼianga tonginile nó jebi, je Alemania tsee kjoanyiná kisʼele kʼoa jé koanjaoni naxinandá xi nʼiosa nyiná koan jngo tjíjtsa Sonʼnde. Kitjoson jmeni xi tongini kitso je Daniel, tojosʼin faʼaitʼa ya Daniel 11:29 kʼoa jotso nga sʼa fitsʼia ya versículo 30, je Alemania kiskaan kao je rey xi sur tsʼe, tonga kisichaa.

12. Kʼianga kisʼejna je Kjoajchántse xi títjon, jmé xi kisʼin je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe.

¹² Fitsʼiakjoanni tjen nó 1914, nga jao rey jebi ngisaa tinʼio tsakʼetʼangánile xínkjín kao naxinandále Niná. Tobʼelañá, nga kisʼejna je Kjoajchántse xi títjon, je chjotaxá xi tsakatéxoma ya Alemania kao Gran Bretaña kitjenngike je choʼndale Niná nga tsín kjoajchán kijin. Kʼoa je chjotaxá xi ya Estados Unidos tsakatéxoma ndoyá kisikatíoʼya je ndsʼee xi tsakándiaa nga tsakʼinyason. Nga kʼoasʼin chjota kitjenngike kʼiaa kitjoson jmeni xi tso Apocalipsis 11:7-10.

13. Jmé xi kisʼin je rey xi norte tsʼe kʼianga nó 1930 kʼoa kʼianga kisʼejna je Kjoajchántse xi majaoni.

¹³ Kʼianga nó 1930 kʼoa nga kisʼejna je Kjoajchántse xi majaoni, je rey xi norte tsʼe tsakʼetʼale je naxinandále Niná kʼoa totaon tsabe. Kʼianga tsakatéxoma je Hitler kao xi kitsjoanganʼiole tsakʼéchjoale je xále Niná. Je chjota jebi nkjín siento choʼndale Jeobá kisikʼien kʼoa jmi koanni xi ya kinikatíonʼio ʼnde jñani kisikjaʼá kjoañʼai je chjota nazi. Je Daniel tongini kʼoakitso nga kʼoakoa̱n. Kʼoakitso nga je rey xi norte tsʼe “sixkoaa je ʼndetsje” kʼoa “kjoaʼaxin ya ʼnde jñani ntsjaintsjai bʼaitʼale cho̱ je Niná”, xi tsonile, nga kʼoechjoale nga sa̱kóyason (Dan. 11:30b, 31a). Je Hitler kʼoakitso nga tondiaa sikjeson je naxinandále Niná ya Alemania.

14. ʼYáni je rey xi norte tsʼe kʼianga jekisʼejna Kjoajchántse xi majaoni, kʼoa jósʼin ʼyañá jebi.

¹⁴ Kʼianga jekisʼejna je Kjoajchántse xi majaoni, je Unión Soviética nkjín naxinandá tsakánentsja xi tsakjáʼale Alemania, kʼoa kʼoasʼin tsʼatsen ijngokʼa je rey xi norte tsʼe. Tojo kisʼin je chjota nazi, je Unión Soviética kao xi kitsjoanganʼiole kitjenngike je xi ngisa kitsjoale kjoandosin nga je Jeobá tsabexkón tikʼoajinni je chjotaxá.

15. Jmé xi kisʼin je rey xi norte tsʼe kʼianga jejetʼa je Kjoajchántse xi majaoni.

¹⁵ Kʼianga jekisʼejna je Kjoajchántse xi majaoni, je rey xi norte tsʼe, xi tsonile je Unión Soviética kao xi kitsjoanganʼiole tsakʼetʼale je naxinandále Niná. Ya Apocalipsis 12:15-17 kui síngósonkao joni xo̱ngá kʼianga kʼoasʼin kitjenngike choʼndale Niná je chjota jebi. Tojo tso je én xi tongini kinokjoa, je rey xi norte tsʼe tsakʼéchjoale choʼndale Jeobá nga kitsoyason kʼoa nkjín jmi xi kisikatíonʼio nga kjoañʼai kisikjaʼá. Kʼoa saʼnda nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, je rey xi norte tsʼe tosi tonda tífitjenngike je naxinandále Niná, tonga tsínkʼia kʼoakjimale nga tíbʼéchjoale je xále Niná. *

16. Jósʼin kitjoson xi kao Unión Soviética je én xi nroatʼa ya Daniel 11:37-39.

¹⁶ (Tʼexkiai Daniel 11:37-39). * Je én xi tongini kinokjoa kʼoatso nga je rey xi norte tsʼe “alikui skoe̱xkón je Ninále chjotajchíngale”. Jósʼin kitjoson jebi. Je Unión Soviética koanmele kisichangi  je religión xi tjín. Kʼianga nó 1918 je chjotaxá xi Unión Soviética tsʼe tsakʼéne nga kui kataʼmiyale je xti ya ndʼiaskuela nga tsín ʼya Niná tjín. Kʼoa jósʼin kitsjoale kjoajeya “je niná xi tsjoá nganʼio”. Nʼio tse tao̱n kisikje nga ngisa koannkjínya je chjotakjoajchánle kʼoa jmi ki̱cha̱ xi bomba basén tsakatse nga ngisa katasʼele nganʼio. Kʼianga jeki nichxin, je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe nʼio nkjín ki̱cha̱ xi síchjén chjotakjoajchán kisʼele xi ngisa nkjín millón chjota síkjeson.

17. Jméni je xi “chʼao kjoan xi síkixoya ngayeje” tsole Biblia.

¹⁷ Je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe tsakinyakao xínkjín nga tsʼatsen je xi “chʼao kjoan xi síkixoya ngayeje” (Dan. 11:31). Je xi “chʼao kjoan xi síkixoya ngayeje” tsole Biblia kui je Organización de las Naciones Unidas.

18. Ánni nga je Naciones Unidas xi “chʼao kjoan xi síkixoya ngayeje” ʼminile.

¹⁸ Kʼianga “chʼao kjoan” tso je én xi tongini kinokjoa jé Organización de las Naciones Unidas xotsole, nga̱ kʼoatso nga kjoanyʼán kjoaʼaíkao jngo tjíjtsa Sonʼnde, tonga tojé Chjotaxále Niná xi koa̱nle kjoaʼaíkao kjoanyʼán. Kʼoa kʼianga “síkixoya” tso je Biblia, kui xi tsonile nga je sikjeson ngatsʼi religión ndiso (chótsenlai jñani “Rey xi kontra tjíole xínkjín nichxin fetʼa” tso).

19, 20. 1) Ánni nga tjínnile kjoandosin nga ʼyaa jmeni xi koan nichxin kjoatse. 2) Jmé xi chótʼayajiaan ya kjoaʼmiya xi ijngo.

¹⁹ Nʼio tjínle kjoandosin nga kataʼyaa josʼin kitjoson nga nó 1870 saʼnda tjen nó 1991 je én xi tongini tsakʼinle Daniel xi tʼatsʼe je rey xi norte tsʼe kao je rey xi sur tsʼe. Ningalani kje bitjosonyejejin je én xi tongini kinokjoa, tjínjngoo tokoán nga kuitjoson.

²⁰ Je Unión Soviética kʼiaa kiskajenngi nga nó 1991. Kʼoa ʼyáni je rey xi norte tsʼe ndʼaibi. Yaa kjoaʼmiya xi ijngo kuitsoyaná.