Yeni ku mithzimbu

Yeni ku mitwe ya viñanda

CILONGESA 19

“Mwene wa ku Kunto” wa mu Matangwa a Kukotoka

“Mwene wa ku Kunto” wa mu Matangwa a Kukotoka

‘Omwo simbu ya mamaneselelo iketa, mwene wa Silya na mwene wa Ingito bakalilwisa.’—NDANYE 11:40.

MWASO 150 Mubate Mulimu Kuli Amipilise

BILI MUNO MU CILONGESA *

1. Mbimbiliya inapolofweta byuma muka?

BIKA bikalingiwa ku bangamba ba Yehova kulutwe? Tunapande kuzibuka cikumbululo. Mbimbiliya inapolofweta byuma bitukaliwana nabyo tubaboshe kulutwe. Baka-kuyula bamo ba nzili ba hano hasi bakalinga byuma bimo. Kuli bupolofweto bunatuleke ngoco. Obu bupolofweto buli ku mukanda wa Ndanyele capita 11. Co bunendeka bya mwene wa ku kunto na mwene wa ku mbwela * baje bakalilwisa. Byuma byabingi bibanendeka oku ku bupolofweto binalishulisilila laja, co twakulahela ngwetu nebi binasalako bilishulisilila.

2. Kwesekesa na Kushangumuka 3:15 na Kujombolola 11:7; 12:17, bika bitunapande kuzibuka omwo tutanda bupolofweto bwa Ndanyele?

2 Kuzibuka ngwetu bupolofweto buli ku Ndanyele capita 11 bwendeka bya baka-kuyula baje banayulu banu ba Njambi nambe kubayandesa, kutukwasa tubuzibisise mwamubwa. Banu ba Njambi banapu babandondo nga tubesekesa ku banu ba mu kaye koshe. Oloni bika binalingisa baka-kuyula balwise manene banu ba Njambi? Mwafwa Satana na banu bendi bashaka ngwabo banyongese banu boshe baje bali na kupangela Yehova na Yesu. (Tandeni Kushangumuka 3:15 na Kujombolola 11:7; 12:17.) Tunapande kuzibuka lalo ngwetu bupolofweto bwa Ndanyele bunapande kulitombola na bupolofweto bukwabo buli mu Lijwi lya Njambi. Kuzibuka mubunalitombwela na bupolofweto buli ku Bisoneka bikwabo kutukwasa tubuzibisise mwamubwa.

3. Bika bitusimutwiya muno mu cilongesa neci cinatako?

3 Ngeci, tusimutwiyenioni bupolofweto buli ku Ndanyele 11:25-39. Tushaka tuzibuke ngwetu iya wapwile mwene wa ku kunto na mwene wa ku mbwela kushwa mu 1870 kutwala mu 1991. Co lalo tusimutwiya binatulingisa tutengululeko mutwakele na kuzibisisila obu bupolofweto. Mu cilongesa cinatako, tukasimutwiya ha bupolofweto buli ku Ndanyele 11:40–12:1. Tukasimutwiya lalo mutunazibisisila obu bupolofweto ha simbu ino, mangana butukwase kuzibuka byuma binalingiwa kutunda mu 1991 nebi bilingiwa kweta na ha nzita ya Alamagidoni. Omwo tulilongesa cino cilongesa neci cinatako, taleni lalo cati ya “Bimyene Babali ba mu Matangwa a Kukotoka Balilwisa.” Oloni tunapande tahi kuzibuka bimyene babali babanendeka oku ku bupolofweto.

TWASA KUZIBUKA BATI MWENE WA KU KUNTO NA MWENE WA KU MBWELA?

4. Byuma muka bitatu bije bitukwasa tuzibuke mwene wa ku kunto na mwene wa ku mbwela?

4 Mwene uje watungile ku kunto ya lifuti lya Isalele, bamutumbwile ngwabo “mwene wa ku kunto.” Co mwene uje watungile ku mbwela ya lifuti lya Isalele bamutumbwile ngwabo “mwene wa ku mbwela.” Bika bitwendekela ngoco? Twendeka ngoco mwafwa ya majwi endekele kangelo kuli Ndanyele. Wendekele ngwendi: “Yange njinaija ngeci uzibisise bije bikalingiwa kuli banu bobe kulutwe.” (Ndanye 10:14) Baisalele bacisemwa bakebo lika bapwile banu ba Njambi kweta na ha Pentekosita ya 33 C.E. Oloni kushwa ha Pentekosita ya 33 C.E., bandongesi ba Yesu ba kulongwa bakebo banapu banu ba Yehova. Ngeci, biñanda byabingi bili ku bupolofweto bwa Ndanyele capita 11, binatalesa manene ku bandongesi ba Kilistu keti ku Baisalele ba cisemwa. (Vili 2:1-4; Loma 9:6-8; Ngala 6:15, 16) Mu kwita kwa simbu, baka-kuyula ba kuliseza-seza banapu mwene wa ku kunto na mwene wa ku mbwela. Oloni aba baka-kuyula banalingi byuma byakulifwa. Ca kulibanga, boshe banayulu nambe kuyandesa banu ba Njambi. Ca mu cibali, byuma bibanalingi ku banu ba Njambi bimwesa ngwabyo banazindi Njambi wa busunga, Yehova. Ca mu citatu, aba bimyene babali bali na kulwila nzili ya kuyula.

5. Kuma kwakele mwene wa ku kunto na mwene wa ku mbwela kutunda mu 100 C.E., kweta mu 1870 ndi? Lumbununeni.

5 Muwahwile mwaka wa 100 C.E., baka-Kilistu ba makuli bakobelele mu cikungulukilo ca baka-Kilistu ba busunga. Co balongesele bilongesa bya makuli na kushweka busunga bwa mu Mbimbiliya. Kushwa ha simbu ije kweta mu 1870, hano hasi kuhakele munga ya banu ba Njambi. Baka-Kilistu ba makuli batumine ngwe shaku muikatumu mu lihya. Ngeci, kwakaluwile kuzibuka baka-Kilistu ba busunga. (Mateo 13:36-43) Kuzibuka ebi biñanda kutukwasa bati? Kutukwasa tuzibuke ngwetu kumani kukwakele mwene wa ku kunto na mwene wa ku mbwela kutunda mu 100 C.E., kweta mu 1870. Twendeka ngoco mwafwa kukwakele munga ya Njambi hano hasi ije ibapandele kulwisa. * Oloni tuzibuka ngwetu mwene wa ku kunto na mwene wa ku mbwela basholokele lalo munima ya 1870. Bika bitulingisa twendeke ngoco?

6. Njambi washangumukile kukala na munga ya banu bendi hano hasi mu mwaka uka? Lumbununeni.

6 Kushwa mu 1870, Njambi washangumukile lalo kukala na munga yendi hano hasi. Mu mwaka ou bene Charles T. Russell na bakwabo bashangumukile kulilongesa Mbimbiliya. Ndolome Russell na bakwabo bapwile ngwe miluwa baje ‘babwahesele ngila’ simbu kanda Bumwene bwa Mesiya babushimbike. (Mala 3:1) Ngeci, Njambi wakele lalo na munga ya banu bendi hano hasi. Kuma ha simbu ije, kwakele baka-kuyula ba nzili baje bayulile nambe kuyandesa banu ba Njambi ndi? Tuwaneni cikumbululo.

IYA NAPU MWENE WA KU MBWELA?

7. Iya wapwile mwene wa ku mbwela kushwa mu 1870, kweta ha Nzita ya Kaye ya Kulibanga?

7 Mu 1870, lifuti lya Britain likelyo lyakele na nzili manene mu kaye koshe, co lalo lyakele na maswalale ba nzili. Bupolofweto bwa Ndanyele bunendeka bya kambinga kakandondo kaje kabatwile bimbinga bikwabo bitatu. Aka kambinga kemanena Britain. Co bimbinga bitatu bimanena France, Spain, na Netherlands. (Ndanye 7:7, 8) Ngeci, lifuti lya Britain lyapwile mwene wa ku mbwela kweta na ha Nzita ya Kaye ya Kulibanga. Lifuti lya America likelyo lyakele na bufuko bwabwingi mu kaye koshe, co lyalikutile busamba na lifuti lya Britain.

8. Iya napu mwene wa ku mbwela, muno mu matangwa a kukotoka?

8 Ha Nzita ya Kaye ya Kulibanga, lifuti lya America lyalikwatasanene na lifuti lya Britain mu kulwa nzita. Ngeci, awa mafuti abali apwile Ciyulo ca Nzili ca mu Kaye Koshe ca Anglo-America. Eci ciyulo cakele na “maswalale babangi” ba nzili ngwe mwapolofwetelele Ndanyele. (Ndanye 11:25) Muno mu matangwa a kukotoka, ciyulo ca Anglo-America cikeco cinapu mwene wa ku mbwela. * Co iyoni napu mwene wa ku kunto?

 

IYA NAPU MWENE WA KU KUNTO?

9. Mwene wa ku kunto washolokele lalo mu mwaka uka, co bupolofweto buli ku Ndanyele 11:25 bwalishulisilile bati?

9 Mwene wa ku kunto washolokele lalo mu mwaka wa 1871. Ha simbu ije Russell na bakwabo te banashangumuka laja kulilongesa Mbimbiliya. Mu mwaka uje bene, Otto von Bismarck, wawanesele mitambela yaingi na kuipwisa lifuti lya nzili libasana ngwabo Germany. Wilhelm I ikeye wapwile Mwene wa kulibanga wa lifuti lya Germany. Co wangwile Bismarck kupwa muka-kutwamwena byuma byoshe bya mu lifuti. * Mu kwita kwa myaka, lifuti lya Germany lyashangumukile kuyula mafuti amangi a mu Africa na mitambela ya ku Pacific Ocean. Co baka-Germany bashangumukile kulimona ngwe bali na nzili kutubakana baka-Britain. (Tandeni Ndanyele 11:25.) Baka-Germany bakele na maswalale babangi ba nzili, co bakebo batele kuli baka-Britain. Ngeci, ha Nzita ya Kaye ya Kulibanga, baka-Germany balwisile bitozi babo.

10. Mukanda wa Ndanyele 11:25b, 26, walishulisilile bati?

10 Ndanyele wapolofwetele byuma bikwabo bije byalingiwile kuli baka-Germany. Wapolofwetele ngwendi mwene wa ku kunto “kakasa kulinga bimo.” Mwafwa bika? Mwafwa ‘bakamunyanyamena. co baka-kumunangula bendi baje banamwata bakebo bakamubiisa.’ (Ndanye 11:25b, 26a) Mu simbu yayoyele Ndanyele, baje ‘batele’ kuli mwene nabo bapangelele ku lipela lya mwene. (Ndanye 1:5) Obu bupolofweto bunatalesa kuli beya? Bunatalesa kuli baje bakele na bitwamo byakama mu ciyulo ca baka-Germany. Aba banu banambatesela bimyata ba mwene na bakulunu ba maswalale baje bakele na kumunangula. Byuma bibalingile bikebyo byamanesele nzili ya ciyulo ca baka-Germany. * Ndanyele wapolofwetele bya kuhwa kwa nzili ya ciyulo ca mwene wa ku kunto nambe ngwetu ciyulo ca baka-Germany. Wapolofwetele lalo ha byuma byalingiwile omwo balwile na mwene wa ku mbwela. Wapolofwetele hali mwene wa ku kunto ngwendi: “Maswalale bendi babangi bakabatsiya, co mbunga yendi ya nzita bakainyongesa.” (Ndanye 11:26b) Ngwe mubapolofwetelele, bwingi bwa maswalale ba baka-Germany na banu beka babatsiile mu Nzita ya Kaye ya Kulibanga. Ije nzita ikeyo yalundumwine banu babangi kutubakana binzita byakele kunima.

11. Bika byalingile mwene wa ku kunto na mwene wa ku mbwela?

11 Mukanda wa Ndanyele 11:27, 28 wapolofwetele byuma byalingiwile simbu kanda Nzita ya Kaye ya Kulibanga ishangumuke. Wapolofwetele ngwawo mwene wa ku kunto na mwene wa ku mbwela ‘bakatumbama hamo lika ku mesa imo, co bakendeka makuli kuli umo na mukwabo.’ Wendekele lalo ngwawo mwene wa ku kunto ‘akapukula bufuko bwabungi.’ Obu bupolofweto bwalishulisilile. Baka-Germany na baka-Britain balizibasanene ngwabo bashaka kukala mu kwoloka. Oloni bendekele makuli, mwafwa muyashangumukile nzita ya mu 1914, balitengulukilile na kulilwisa. Simbu kanda 1914 yete, baka-Germany bakebo bapwile ba mu cibali mu kaye koshe ku bufuko. Co balwile na mwene wa ku mbwela, oloni babahyanene. Ngeci, bupolofweto bwa ku Ndanyele 11:29, 30a bwalishulisilile.

BIMYENE BALWISA BANU BA NJAMBI

12. Bika byalingile mwene wa ku kunto na mwene wa ku mbwela ha Nzita ya Kaye ya Kulibanga?

12 Kushwa lika mu 1914, aba bimyene babali banatwalelelaho kulilwisa na kulwisa banu ba Njambi. Cakumwenako, baka-fulumende ya Germany na baka-fulumende ya Britain bayandesele banu ba Njambi ha Nzita ya Kaye ya Kulibanga, mwafwa babyanene kulwa mu nzita. Co baka-fulumende ya America bakwatele bandolome baje bakele na kutwamenena cipangi ca kwambulula na kubaka mu kamenga. Kuje kubayandesa kwashulisilile bupolofweto buli ku Kujombolola 11:7-10.

13. Bika byalingile mwene wa ku kunto mu 1933 na ha Nzita ya Kaye ya mu Cibali?

13 Kushwa lika mu 1933, mwene wa ku kunto nalwisa manene banu ba Njambi, maneneni ha Nzita ya Kaye ya mu Cibali. Baka-Nazi mubayulile lifuti lya Germany, Hitler na banu bendi bashokele cipangi ca banu ba Njambi. Batsiile banu ba Yehova bakweta ku 1,500, co babangi babatwalele ku bilombo bya bafunge. Ndanyele wapolofwetele ebi byuma simbu kanda bilingiwe. Wapolofwetele ngwendi, mwene wa ku kunto ‘akajwalesa njubo ya Shukulu Kalunga’ na ‘kubindika kukombelela kwa ha litangwa na litangwa.’ Walingile ngoco omwo wabindikile bangamba ba Njambi ngwendi keti balemese Yehova na kwambulula. (Ndanye 11:30b, 31a) Hitler uje wayulile Germany, walisingile ngwendi anyongesa banu ba Njambi boshe ba mu Germany.

MWENE WAMUHA WA KU KUNTO

14. Iya wapwile mwene wa ku kunto munima ya Nzita ya Kaye ya mu Cibali? Lumbununeni.

14 Muyahwile Nzita ya Kaye ya mu Cibali, fulumende ya Soviet Union ikeyo yapwile mwene wa ku kunto. Eyi fulumende yayulile mitambela yoshe ije ilyafungulwile ku lifuti lya Germany. Co ikeyo yapwile mwene wa ku kunto. Ngwe mubalingile baka-Nazi, fulumende ya Soviet Union yayandesele boshe baje bamwene ngwabo kulemesa Njambi kukekwo kwa seho mu buyoye bwabo.

15. Bika byalingile mwene wa ku kunto, muyahwile lika Nzita ya Kaye ya mu Cibali?

15 Muyahwile lika Nzita ya Kaye ya mu Cibali, mwene wamuha wa ku kunto, uje wapwile fulumende ya Soviet Union na baje balikwatasanene nayo bashangumukile kulwisa banu ba Njambi. Kwesekesa na bupolofweto buli ku Kujombolola 12:15-17, mwene wa ku kunto washokele cipangi cetu ca kwambulula. Co wakele bangamba ba Yehova babangi mu kamenga ku Siberia. Kushwa hawanashangumukila matangwa a kukotoka, mwene wa ku kunto natwalelelaho kunena “libazi” nambe ngwetu tuyando mangana onowese banu ba Njambi kupanga cipangi cabo. Oloni nonowa kulinga ngoco. *

16. Fulumende ya Soviet Union yashulisilile bati bupolofweto buli ku Ndanyele 11:37-39?

16 Tandeni Ndanyele 11:37-39. Obu bupolofweto bwalishulisilile omwo mwene wa ku kunto ‘wayengwile Njambi uje ibalemesele bakukulwila bendi.’ Wamuyengwile bati? Fulumende ya Soviet Union kuyashakele ngwayo kukale bulombelo, co yatondele bingila byakumaneselamo nzili ya bulombelo. Ngeci, mu 1918, fulumende ya Soviet Union yashikile ngwayo masikola oshe ashangumuke kulongesa ngwawo Njambi kakeleko. Co mwene wa ku kunto ‘wasingimikile bati njambi uje wanyunga bimpaka’? Fulumende ya Soviet Union yashakele kupwa ya kukanyama. Ngeci, yajukwile lyamambongo mangana ikale na maswalale babangi na kupanga mata akama. Mwene wa ku kunto na mwene wa ku mbwela bakele na bitwa byabingi bya nzili.

BIMYENE BABALI BAPANGELA HAMO

17. Cuma ca bunyengwe cije cinena kunyonga cinapu cika?

17 Mwene wa ku kunto wakwasele mwene wa ku mbwela ake cuma ca bunyengwe cije cinena kunyonga. (Ndanye 11:31) Cuma ca bunyengwe cinapu United Nations.

18. Mwafwa bika munga ya United Nations banaitumbula ngwabo cuma ca bunyengwe?

18 Munga ya United Nations banaitumbula ngwabo cuma ca bunyengwe mwafwa ili na kulishasha ngwayo yasa kulinga cuma cibwasa kulinga lika Bumwene bwa Njambi. Ili na kulishasha ngwayo yasa kunena kwoloka mu kaye koshe. Eyi munga ya United Nations banaitumbula lalo ngwabo inena kunyonga, mwafwa ikeyo ikalwisa bulombelo bwoshe bwa makuli na kubunyongesa.—Taleni cipalo ca “Bimyene Babali ba mu Matangwa a Kukotoka Balilwisa.”

MWAFWA BIKA KUNAPU KWA SEHO KUZIBUKA EBI BIÑANDA?

19-20. (a) Mwafwa bika kunapu kwa seho kuzibuka ebi biñanda? (b) Cihula muka citukumbulula mu cilongesa cinatako?

19 Tunapande kuzibuka ebi biñanda mwafwa bitukwasa tuzibuke ngwetu bupolofweto bwa Ndanyele buje bwendeka bya mwene wa ku kunto na mwene wa ku mbwela bunalishulisilila kutunda mu 1870 kutwala mu 1991. Ngeci, twakulahela ngwetu nobu bunalituluko bulishulisilila.

20 Mu 1991, fulumende ya Soviet Union yahwile. Co iyoni napu mwene wa ku kunto ano matangwa? Eci cihula tucikumbulula mu cilongesa cinatako.

MWASO 128 Kuitiisa Kuisa Kwa Mafelelezo

^ par. 5 Tuli na kulimwena mu buli na kulishulisilila bupolofweto bwa Ndanyele buje bwendeka bya mwene wa ku kunto na mwene wa ku mbwela. Bika bitwendekela ngoco? Co bika bitunapande kuzibisisila obu bupolofweto?

^ par. 1 Muno mu cilongesa neci cinatako, “mwene wa Silya” twamutumbula ngwetu “mwene wa ku kunto,” co “mwene wa Ingito” twamutumbula ngwetu “mwene wa ku mbwela” mangana tulitombole nomu mubabasonekelele mu Bisoneka bya kulibanga ku mukanda wa Ndanyele capita 11.

^ par. 5 Kwesekesa nebi bitunasimutwiya, twamono ngwetu Mwene wa Baloma, Aurelian (uje wayulile mu 270-275 C.E.) kapwile “mwene wa ku kunto.” Co lalo Mwene Zenobia (uje wayulile mu 267-272 C.E.) kapwile “mwene wa ku mbwela.” Oku kutulingisa tutengulule biñanda bili mu libulu lya Mu Ise Pilu kwa Bupolofita bwa Daniele! ha capita 13 na 14.

^ par. 9 Mu 1890, Kaiser Wilhelm II watundisile Bismarck ha citwamo cendi.

^ par. 10 Kuli byuma byabingi bibalingile bije byamanesele nzili ya ciyulo ca baka-Germany. Cakumwenako, balikelele kulikwatasana na mwene, bakele na kujombolola biñanda bya kushwekesa, co lalo basindiiye mwene atunde ha citwamo cendi.

^ par. 15 Ngwe mubanamwesa ku Ndanyele 11:34, mwene wa ku kunto wecelele kuyandesa baka-Kilistu ha simbu yaindondo. Obu bupolofweto bwalishulisilile mu 1991, muyahwile fulumende ya Soviet Union.